Combineren met natuur

Transcriptie

1 Mogelijkheden in de ecologische hoofdstructuur (EHS) in Gelderland

2 Mogelijkheden in de ecologische hoofdstructuur (EHS) in Gelderland Voorbeelden van functiecombinaties in de EHS in Gelderland Provincie Gelderland september

3 Inhoud Voorwoord 1 Ruimtelijk beleid voor natuur 5 2 Voorbeelden uit de praktijk 8 1 Golfbaan Bokhorst, Putten 10 2 Aanleg golfbaan Engelenburg, Brummen 14 3 Camping Brockhausen, Montferland 18 4 Uitbreiding haven, Hattem 22 5 Uitbreiding bedrijventerrein Misterweg, Winterswijk 26 6 Uitbreiding bedrijventerrein Bredenoord, Apeldoorn 30 7 Landgoederen in Epe 34 8 Nieuwe Marke 38 9 Wonen in de EHS Nieuwbouw Notre Dame des Anges, Ubbergen Natuur- en boscompensatie Gendringen Compensatie rondweg Hummelo (N314) 50 3 Ruimtelijke bescherming 52 Intermezzo verbindingszones 53 Voorbeeld kernkwaliteiten 57 4 Functieveranderingen in de EHS 59 5 Begrippenlijst 66 2

4 Voorwoord Om de Ecologische Hoofdstructuur (EHS) hangt vaak de sfeer van op slot, alsof er nooit meer iets zou kunnen op een locatie als daar eenmaal de bestemming EHS aan gegeven is. Dit voorbeeldenboek laat zien dat de aanduiding EHS ook kansen biedt. Kansen om te ontwikkelen, als er ook geïnvesteerd wordt in natuur. Juist op plaatsen waar nog geen bijzondere natuurwaarden aanwezig zijn, zijn er mogelijkheden om te investeren in natuur (publiek doel) in combinatie met andere functies (particulier doel). Een algemeen recept is daarbij niet voorhanden. Elke situatie vraagt maatwerk. Dat maakt het lastig. De spelregels geven de denkrichting aan, maar bieden niet voor elke vraag een pasklaar antwoord. De voorbeelden laten wel zien dat er succesfactoren te benoemen zijn: ga als initiatiefnemer vroegtijdig met alle belanghebbenden en betrokkenen de dialoog aan. Erken dat tussen rood en groen altijd een zekere spanning zit, maar niet per se een tegenstelling. Ga uit van doelen, van wat je wilt creëren en niet van beperkingen. En wellicht de belangrijkste succesfactor: luisteren, luisteren en nog eens luisteren. Dat heb ik zelf mogen ervaren bij de voorbeelden waar ik nauw bij betrokken was. En, 100 procent je zin krijgen is bijna nooit mogelijk, voor welk belang ook. Vaak is 80 procent resultaat op àlle belangen beter dan niks doen. Als dat geen win-win is... Ik wens u veel inspiratie toe en ik hoop dat er nog vele voorbeelden zullen volgen. Co Verdaas, gedeputeerde voor ruimtelijke ordening 3

5 Leeswijzer Dit boek is bedoeld voor een ieder die te maken heeft met ruimtelijke plannen en projecten voor andere functies binnen de Ecologische Hoofdstructuur (EHS) in Gelderland. Dit voorbeeldenboek begint met een korte toelichting op het beleid voor de EHS. Hoofdstuk 2 bevat de voorbeelden. Deze laten zien hoe door investeringen in andere functies in combinatie met investeringen in natuur het samenhangend net werk van natuurgebieden steeds meer gestalte krijgt. De interviews met verschillende betrokkenen illustreren vervolgens hoe zij de gezamenlijke zoektocht naar oplossingen hebben ervaren. De hoofdstukken 3 en 4 beschrijven het beleid van de provincie Gelderland bij ruimtelijke ontwikkelingen in de EHS. Er staat een toelichting op de manier waarop de natuurdoelen richting geven aan de gewenste en mogelijke ontwikkelingen. De natuurdoelen bestaan uit aanwezige natuurwaarden en de potenties, zoals beschreven in de Streekplanuitwerking kernkwaliteiten EHS (Provincie Gelderland 2006). De kernkwaliteiten bepalen de ontwikkelings ruimte en -richting bij plannen in de EHS. Daarom is een voorbeeld van de beschrijving van de kernkwaliteiten toegevoegd in hoofdstuk 3. Verder is een beschrijving van één van de modellen voor de ecologische verbindingszones toegevoegd. 4

6 1 Ruimtelijk beleid voor natuur Vergeleken met andere provincies in Nederland is de natuur in Gelderland zeer divers van karakter. Bescherming en kwaliteitsverbetering is niet alleen ecologisch van belang; natuur is ook de basis voor recreatie en toerisme. Bovendien speelt ze een belangrijke rol als vestigingsfactor voor wonen en bedrijvigheid. Ruimtelijk beleid draagt bij aan behoud en ontwikkeling van natuur. Daarnaast is de provincie verantwoordelijk voor een aantal andere instrumenten ter versterking van de natuur, zoals aankoop en/of functieverandering, subsidies voor inrichting, en beheer- en herstelmaatregelen. Deze instrumenten worden toegepast in samenhang met ruimtelijke bescherming. 1.1 Introductie op de Ecologische hoofdstructuur (EHS) In Gelderland is de Ecologische Hoofdstructuur in aanleg; een samenhangend netwerk van kwalitatief hoogwaardige natuurgebieden en natuurrijke cultuurlandschappen. Door de vergroting van natuurgebieden, de ontwikkeling van nieuwe natuurgebieden en de aanleg van ecologische verbindingszones, ontstaat het beoogde samenhangende netwerk. Vergroting en verbinding dragen bij aan het oplossen van problemen op het vlak van verdroging, vermesting en versnippering. Doelstelling Het doel van de EHS is te komen tot duurzame populaties van kwetsbare plant- en diersoorten. De ambitie is om in 2018 de beoogde omvang van de EHS in Gelderland te hebben gerealiseerd. Op grond van Europese regelgeving heeft het Rijk Vogel- en Habitatrichtlijngebieden (VHR-gebieden) aangewezen. Ook deze gebieden behoren tot de EHS en dienen in met voorrang boven de andere de delen van de EHS - op het gewenste kwaliteitsniveau te zijn. In de aangewezen gebieden komen veel beschermde soorten planten en dieren voor. De kwaliteit van het overige deel van de EHS moet in 2027 op doelniveau zijn. Dit deel valt niet onder Europese bescherming. Ruimtelijk beleid De EHS is sterk ruimtelijk structurerend en bepalend voor de ruimtelijke kwaliteit op provinciaal niveau. Het hoofddoel van het ruimtelijk beleid voor de EHS is bijdragen aan een samenhangend netwerk van kwalitatief hoogwaardige natuurgebieden en natuurrijke cultuurlandschappen. Dit wordt bereikt door bescherming, instandhouding en ontwikkeling van de aanwezige bijzondere ruimtelijke waarden en kenmerken. 1.2 Onderscheid EHS-natuur, EHS-verweving en EHS-verbindingszone De beleidskaart geeft de drie onderdelen van de EHS weer: - EHS-natuur. - EHS-verweving. - EHS-verbindingszone (ecologische verbindingszone). Op deze onderdelen is toegespitst ruimtelijk beleid van toepassing. Voor het behoud en herstel van de biodiversiteit in Gelderland zijn de onderdelen onlosmakelijk met elkaar verbonden. Plant- en diersoorten die gebonden zijn aan grotere natuurgebieden, vinden vooral een plek in EHS-natuur. EHS-verweving is van belang voor soorten, gebonden aan gebieden waarin veel natuurelementen en -kwaliteiten verweven zijn met agrarisch en ander gebruik van het cultuurlandschap. Met de EHS-verbindingszone neemt de versnippering van de natuur af en ontstaan meer migratiemogelijkheden voor plant- en diersoorten. 5

7 1.3 Realisatie van de EHS Om oppervlakte en samenhang van de natuurgebieden te vergroten, heeft de provincie verschillende instrumenten beschikbaar: - Aankopen van grond. - Financieren van functieverandering. - Financieren van inrichting en beheer. - Financieren van natuurherstelmaatregelen. Via het ruimtelijke ordeningsinstrumentarium stuurt de provincie op de planologische bescherming van de aanwezige natuur en de potenties. Via milieuregelgeving sturen provincie en Rijk op het verbeteren van de milieukwaliteit van de natuur. Aankopen en/of functieverandering Het aankopen van grond met natuurpotenties is het meest vertrouwde middel om natuurgebieden uit te breiden. Dit gebeurt meestal rechtstreeks of via ruiling. Als het nodig is, wordt de grond ingericht. De bestemming verandert dan van agrarisch naar natuur. De waardedaling die een bestemmingswijziging met zich meebrengt, komt voor rekening van de overheid. Vervolgens wordt de grond in eigendom gegeven van een terreinbeherende organisatie. Deze organisatie ontvangt een jaarlijkse subsidie voor het beheer van de grond. Sinds een aantal jaren is het voor particulieren mogelijk om in bepaalde gevallen zelf natuur te ontwikkelen op eigen grond. De overheid betaalt dan de waardedaling uit (in 30 jaar) en verstrekt vervolgens de inrichtings- en beheersubsidie. Zowel de klassieke weg als de moderne variant leiden dus tot een functieverandering naar nieuwe natuur. Inrichting en beheer De subsidies voor inrichting en beheer zijn vastgelegd in het Natuurbeheerplan. Om voldoende in te spelen op de actualiteit, wordt dit plan om de twee jaar herzien. De hoogte van de subsidie bepaalt het Rijk. De provincie beslist waar en voor welke natuur de subsidies beschikbaar komen. Dit staat in het Natuurbeheerplan Gelderland Het plan voor 2011 is op dit moment in procedure. Het ontwerp is al beschikbaar in de Atlas Groen Gelderland. Ruimtelijke bescherming Hoe wordt de ruimtelijke bescherming van bestaande natuur in de EHS, en ook daarbuiten, geregeld? De provincie legt de ruimtelijke begrenzing van de EHS vast. Ook geeft ze sturing aan de ruimtelijke bescherming van de EHS door richtinggevende uitspraken op te nemen in het Streekplan Gelderland. Gemeenten vertalen die beleidsuitspraken naar bestemmingsplannen. Hierin legt de gemeente de natuurbestemming vast en biedt ze bescherming tegen ontwikkelingen die natuurwaarden en potenties aantasten. Dit betekent dat gebieden met hoofdfunctie natuur een natuurbestemming krijgen. Sommige gebieden combineren meer functies. In dat geval wordt aan de hoofdfunctie een passend aanlegvergunningenstelsel gekoppeld, die specifieke natuurwaarden beschermt. 6

8 De Wet ruimtelijke ordening (Wro) geeft provincies de mogelijkheid om nadere regels te stellen aan gemeentes over en toelichting van het bestemmingsplan. Het gaat dan om zaken die van provinciaal belang zijn. In 2008 besloten Provinciale Staten dat de EHS van provinciaal belang is. Daarom is de bescherming van de EHS opgenomen in de ontwerpverordening, die nu in procedure is. De ervan wijkt niet af van het Streekplan (Streekplanherziening herbegrenzing EHS, 1 juli 2009). In hoeverre is er binnen de EHS ruimte voor plannen en projecten met een andere functie dan natuur? Deze vraag staat centraal bij de ruimtelijke bescherming van de EHS. In het Streekplan zijn de spelregels van de EHS opgenomen. In het vervolg van dit stuk worden de spelregels verder toegelicht. 1.4 Naar een ontwikkelingsgerichte EHS In hoofdstukken 3 t/m 5 staat het beschermingsbeleid van de EHS verder toegelicht. Die bescherming en ontwikkeling van de EHS lijkt een ingewikkelde opgave. Toch is die vrij eenvoudig samen te vatten: - Geen plannen en projecten in de EHS, tenzij de natuur er significant op vooruit gaat. Dus eerst de effecten op de natuur bekijken (kernkwaliteiten). - Geen aantasting van bestaande natuur. De ontwikkelingsmogelijkheden liggen op plaatsen die nu geen natuurfunctie hebben. Die mogelijkheden komen vooral voor in EHS-verweving en EHS-verbindingszone. - Bij nieuwe functies moet een initiatiefnemer bereid zijn flink in natuur te investeren. In bijzondere gevallen, die van zwaarwegend maatschappelijk belang zijn, zijn er uitzonderingen mogelijk. Een belangrijke voorwaarde is, dat er geen alternatieven zijn. Het is dan zaak om in hetzelfde plan de ingreep te combineren met compensatiemaatregelen. Het gaat dan bijvoorbeeld om nationale of provinciale infrastructuur. Wat moet een initiatiefnemer doen? Natuurlijk is kennis van aanwezige natuurwaarden belangrijk. Vaak is die kennis lokaal al wel aanwezig, of kan via gespecialiseerde bureaus betrokken worden. Een oriëntatie op de natuurdoelen, zoals verwoord in de streekplanuitwerking Kernkwaliteiten EHS, is de volgende stap. Vaak is dan al duidelijk of een voorgenomen activiteit afbreuk doet aan bestaande waarden of juist een versterking kan betekenen. Hierna komt het vooral aan op het aangaan van gesprekken met de partijen die een rol kunnen spelen bij de procedure voor een eventuele bestemmingswijziging: gemeente, provincie en ook lokale natuur- en milieugroeperingen en omwonenden. De voorbeelden in dit boek laten zien dat goede plannen met elijk goede oplossingen én een concrete natuurwinst, regelmatig de ruimte krijgen De spelregels geven daarbij de oplossingsrichting, niet het antwoord. 7

9 2 Voorbeelden uit de praktijk In dit hoofdstuk staan voorbeelden beschreven van projecten in de EHS die inmiddels zijn uitgevoerd, in voorbereiding zijn of nog ontwikkeld kunnen worden. Ze illustreren dat er de onder voorwaarde van versterking van de natuurwaarden ruimte is voor andere functies binnen de grenzen van de Gelderse EHS. Toelichting op de kaarten Bij elk voorbeeld staat en kaartje met de ligging van het project in de EHS en de samenstelling van die EHS. EHS Natuur, EHS verweven of EHS verbindingszone Op het tweede kaartje staan de functiewijzigingen van het project. Het gaat dan steeds om een functiewijziging van landbouw naar natuur in combinatie met een andere functie: Recreatie, Natuur 8

10 Functiewijziging naar Bedrijventerrein Natuur Functiewijziging naar Openbare voorziening Natuur 9

11 Golfbaan Bokhorst Op het landgoed de Bokhorst is een golfbaan aangelegd in combinatie met natuurontwikkeling en functiewijziging naar natuur van aangrenzend beheergrasland. Grotendeels ten noorden van de spoorlijn tussen Nijkerk en Putten ligt Landgoed Bokhorst. Het landgoed is bijna 300 hectare groot en bestaat uit enkele bosopstanden en landbouwgrond, omgeven door brede hakhoutsingels. Landgoed Bokhorst is opgenomen in de EHS-verweving (totaal 10% natuurdoelen). Beleid richt zich op het handhaven van de bestaande bosjes en singels. Daarnaast wordt op termijn ontwikkeling van botanisch waardevol grasland nagestreefd. Dit geldt voor het zuidelijk deel voor 100% van de oppervlakte. Het initiatief bestaat uit de aanleg van een golfbaan met negen holes. Dit is uitgewerkt in een integraal plan, waarbij de natuur wordt versterkt. Hoofdpunten van het plan zijn: - Handhaving bescherming houtwallen. - Bestemmingswijzigingen. - 9 hectare golfterrein. - 9 hectare natuur. - Kwelpotentie benut. - Gescheiden waterhuishouding. - Particuliere financiering. 10

12 Houtwallen Op het landgoed de Bokhorst wordt een consequent hakhoutbeheer gevoerd. De brede singels worden periodiek afgezet en waar nodig ook weer ingeplant. Enkele bomen blijven steeds staan (overstaanders). De singels en bosjes worden veel gebruikt als rustgebied voor reeën, broedplaats voor vogels en ze herbergen diverse dassenburchten. De spelregels van de EHS schrijven voor dat een initiatief bekeken moet worden op de effecten en de kernkwaliteiten van de EHS. De kernkwaliteiten bestaan uit de actuele natuurwaarden. In dit geval gaat het om houtwallen, kwelplaatsen en heischraal grasland. Ook moet bij de planontwikkeling rekening gehouden worden met een gezonde dassenpopulatie op het landgoed. Voor de bebouwing (school en clubhuis), die ook binnen de EHS-begrenzing ligt, zijn logischerwijs geen natuurdoelen vastgesteld. Overwegingen Volgens de spelregels kan binnen de EHS-verweving ruimte ontstaan voor de ontwikkeling van andere functies. Tenminste, als ze deel uitmaken van een plan voor een aanzienlijke versterking van de natuur. Hierdoor worden bestaande waarden beschermd, potenties benut en de realisatie van nog te ontwikkelen natuur geborgd. Vertaald naar de aanleg van de golfbaan, bestaat de versterking van de natuurwaarden uit: - 9 hectare extra natuur, ter compensatie van 9 hectare intensief ingericht en beheerd golfterrein. - Betreding van de natuur is via het spelreglement strikt beperkt. - De natuur heeft extra kwaliteit door aaneengesloten ligging, gescheiden waterhuishouding en herinrichting kwelgebieden. De afslagplaatsen van de golfbaan in het natuurdeel zijn in kunststof uitgevoerd, zodat hier geen bemesting en beregening nodig is. - De kwelpotenties (kernkwaliteit) zijn benut door het afgraven van de fosfaatverzadigde bodemlaag, waardoor de kwel tot in het maaiveld komt. - In plaats van onbenutte subsidiemogelijkheden op maïs plant, wordt er op 9 hectare natuur gerealiseerd. De resterende beheersubsidiemogelijkheden worden van de locatie van het golfterrein toegevoegd aan het noordelijk deel van het landgoed, waar vergelijkbare potenties aanwezig zijn. - De inrichting en het beheer van de nieuwe natuur worden betaald uit particuliere middelen. Bescherming natuurwaarden Door de functiewijziging in een bestemmingsplan vast te leggen, is de bescherming van natuurwaarden geborgd. De inrichting en het beheer staan in een bijlage bij het projectbesluit. Met de Stichting voor Natuuren Milieu bescherming Putten zijn afspraken gemaakt over een jaarlijks overleg. Evaluatie van het beheer en het monitoren van de ontwikkeling van de natuurwaarden staan dan op de agenda. 11

13 Mauk Röell, landgoedbeheerder Alle partijen laten meegroeien in het besluitvormingsproces Op verzoek van de natuur- en milieugroep Putten staat de schaapskooi niet in het bos, maar vrij in een natuurlijk omzoomd schapenweitje. Openheid geldt eigenlijk voor het hele terrein. De dieren migreren hier, daarom moet je zorgen dat het terrein open blijft. Geen hekken eromheen dus, want dan ga je aan het doel van de EHS voorbij. Vrijdag 4 juni 2010 was de opening van de oefengolfbaan Dutch Golf Putten op Landgoed Bokhorst. Deze recreatieve bestemming voor (een deel van) het landgoed is echter niet zonder slag of stoot gerealiseerd. Zo moest het bestemmingsplan bijvoorbeeld voldoen aan de spelregels van de EHS. Verschillende overheden en (milieu)groepen waren bij de besluitvorming betrokken. Mauk Röell, beheerder van landgoed Bokhorst en Aart van Dusschoten, voorzitter van de Stichting voor Natuur- en Milieubescherming Putten vertellen over het traject. In 1999 liep de landbouw op Landgoed gevolgd. Ook was het bestemmingsplan Bokhorst terug, zegt Röell. De pacht viel nog niet rond. Röell: Vanaf 1999 tot weg en dat was juist onze belangrijkste begin 2005 heb ik alle betrokken partijen inkomstenbron. Röell is een van de laten meegroeien in de besluitvorming en eigenaren van het landgoed. Wat te zelf ideeën laten inbrengen. Dat werkte doen met een landgoed zonder waarde? geweldig. Als je bij iedere stap duidelijke Röell: Het eerste plan was om grote afspraken maakt over wat er gaat gebeuren, landhuizen te bouwen. Totdat ik in 2004 een kan het niet misgaan. Maar als je betrokken projectontwikkelaar tegenkwam die er een partijen onvoldoende laat meegroeien in het negen holes-golfbaan wilde aanleggen. Met besluitvormingsproces, ga je de bietenbrug houtwallen, singels, poelen en kleine bosjes. op. Dat is na mijn terugtrekking helaas Een prachtig idee. gebeurd. De bietenbrug op Röell droeg het project begin 2005 helemaal over aan de projectontwikkelaar. Later dat jaar werd het project echter stilgelegd, ook al was de golfbaan inmiddels grotendeels aangelegd. Niet alle procedures waren Verkeerd beeld De Stichting voor Natuur- en Milieubescherming Putten raakte pas later bij het project betrokken. Van Dusschoten: Dat is jammer, anders hadden we al in een eerder stadium kunnen meedenken. 12

14 Aad van Dusschoten van de Natuur en Milieugroep Putten De golfbaan was een win-win situatie, voor alle betrokkenen en met name voor de natuur De terreinkennis van lokale groepen en verenigingen wordt nog te weinig benut. Het beeld dat ze alleen maar willen tegenwerken, klopt niet. Wat is natuur? Na een verblijf in Afghanistan raakte Röell in 2008 weer nauw betrokken bij het project. De golfbaan was een win-winsituatie. Voor alle betrokkenen en met name voor de natuur. Er kwam namelijk meer natuur door de aanleg van de golfbaan, in plaats van de overbemesting door de maïsteelt. Van Dusschoten ziet dit anders: Wat is natuur? Een bloemrijk weiland blijft natuurlijker dan een kortgemaaide golfbaan. In het gebied leven bijvoorbeeld dassen. Met de aanleg Dassen: Landgoed Bokhorst van de golfbaan verloren zij een deel van herbergt een gezonde dassenpopulatie. Omdat dassen vooral misschien een vooruitgang, maar voor de hun voedselgebied. Voor de mens was het s nachts actief zijn, worden ze dieren zeker niet. niet vaak gezien. De sporen zijn des te opvallender. Ze graven graag Elders compenseren naar wormenen keverlarven. Voor de EHS moesten we elders op het Jagen zelfs op konijnen. Maar ze landgoed nieuwe natuur creëren, ter eten ook graag bessen. De paarse compensatie. Een prima compromis, ook pittenhoopjes die ze na een al vond ik het zelf niet nodig. We hadden fruithap achterlaten zijn in de immers al meer natuur gecreëerd met de nazomer niet te missen. aanleg van de golfbaan, aldus Röell. Van Dusschoten vindt een golfbaan echter Oranjetip op pinksterbloem: niet passend in de EHS. Toen bleek dat in de hooilandgedeelten op de de provincie de plannen alsnog wilde golfbaan staan al de nodige goedkeuren, zijn we er ingedoken en pinksterbloemen. De oranjetip probeerden we de plannen bij te sturen. zal zich daar volgend jaar op de We hebben met andere groepen, waaronder graslanden in de omgeving vast ook de Gelderse Milieufederatie, een bezwaar laten zien. ingediend. Procesmanagement is onmisbaar! Direct nadat het bezwaar op de plannen binnenkwam, bracht Röell alle betrokkenen bij elkaar op het gemeentehuis. Uiteindelijk was het grootste bezwaar dat ze onvoldoende geïnformeerd waren, onvoldoende meegegroeid in de besluitvorming. Eens te meer een voorbeeld dat procesmanagement onmisbaar is! Maar de groepen wilden ook nog invloed uitoefenen op de plannen en dus op de inrichting van het gebied. Van Dusschoten: We wilden zo goed mogelijke compromissen zoeken voor de flora en fauna. Dat is gelukt. De eigenaar en projectontwikkelaar hebben daarbij veel inzet geleverd om de baan zo natuurvriendelijk mogelijk aan te leggen. Een voorbeeld daarvan zijn de ruige oevers van de sloten. Open laten Verder vonden wij de invulling rondom de schaapskooi belangrijk, zegt Van Dusschoten. Die zou eerst door bosschages omgeven worden. Nu staat de kooi vrij in een natuurlijk omzoomd schapenweitje. Openheid geldt eigenlijk voor het hele terrein. De dieren migreren hier, daarom moet je zorgen dat het terrein open blijft. Geen hekken eromheen dus, want dan ga je aan het doel van de EHS voorbij. Om deze golfbaan zijn, uitsluitend waar dit nodig was, enkele natuurlijke afscheidingen gekomen. Daar ben ik wel blij mee. Monitoren in harmonie Alles is in goede harmonie gebeurd, zegt Van Dusschoten. In gesprek bleek veel bespreekbaar. Veel van onze voorstellen zijn gehonoreerd. De heer Röell heeft mij bovendien gevraagd of ik, samen met hem en een ecoloog, het terrein wil monitoren. Dat ga ik zeker doen, ook al duurt het wel even voordat je kunt zien welke gevolgen de veranderingen hebben gehad. Röell haakt hier op in: Ik nodig iedereen die mee wil monitoren uit. Dan bekijken we sporen, tellen we dieren en kijken we welke veranderingen er nodig zijn om betere condities te creëren voor de flora en fauna op het terrein. Zelf doe ik dat in ieder geval dagelijks. 13

15 Aanleg golfbaan Engelenburg Op het Landgoed Engelenburg bij Brummen is ongeveer tien jaar geleden een golfbaan aangelegd. De aanleg van de golfbaan in agrarisch gebied is gecompenseerd met een extra oppervlakte natuur. Golfbaan Engelenburg: het intiatief voor de golfbaan is ontstaan in de tijd vóór de vastlegging van de EHS in het Streekplan. Destijds was dat Landelijk Gebied B: landschappelijk waardevol gebied. Kernkwaliteiten EHS: EHS-natuur met 80% landgoedbos, EHS-verweving met 50% waardevol grasland. Een centraal deel is geen EHS. EHS-natuur (bos) is intact gebleven. In de EHS-verweving (botanisch waardevol grasland) is circa 7,5 hectare botanisch waardevol grasland gecompenseerd met 6,5 hectare natuur. 14

16 Bont Zandoogje: algemene dagvlinder in bossen en op bosranden in het oosten van het land. De vele bosranden op Engelenburg vormen een goed leefgebied. Op het Landgoed Engelenburg bij Brummen is ongeveer tien jaar geleden een golfbaan aangelegd. Het landgoed ligt grotendeels in de EHS en bestaat deels uit EHS- verweving en deels uit EHS-natuur. Een kleine enclave van circa vijf hectare was buiten de EHSbegrenzing gelaten. De natuurwaarden van de EHS-natuur bestonden voor een belangrijk deel (80%) uit bestaand landgoedbos. De EHSverweving bestond uit een beperkter percentage bos (5%) en uit grasland met 50% natuurdoelstelling. Het bos wordt bovendien beschermd door de Boswet. Voor de aanleg van de golfbaan betekende dit dat er geen bos mocht verdwijnen. Voor ongeveer de helft van de graslanden was beheerssubsidie beschikbaar voor aangepast beheer. Het doel van de subsidie is de aanwezige waarden verder te ontwikkelen. Een gedetailleerde beschrijving van de natuurdoelen staat in de streekplanuitwerking Kernkwaliteiten EHS. Het initiatief De nieuwe eigenaar van het landgoed wilde graag een golfbaan ontwikkelen als kostendrager voor zijn landgoed. Aanvankelijk was er flinke weerstand. In het Streekplan Gelderland 1996 viel het landgoed in de categorie Landelijk Gebied B. In Landelijk gebied A was nieuwvestiging van golfterreinen uitgesloten. Verder stond de provincie terughoudend tegenover nieuwvestiging. Het was dus niet onmogelijk, maar bestaande natuur en landschapswaarden moesten wel nadrukkelijk ontzien worden. De oplossing Na een lange periode van procederen kwam er uiteindelijk constructief overleg tussen de verschillende betrokkenen over de voorwaarden voor de aanleg van de golfbaan. Afgesproken is dat er natuurontwikkeling kwam, grenzend aan het als golfbaan ingerichte deel. Dit ter compensatie van het verlies van ongeveer 15 hectare grasland met 50% natuurdoelstelling. Ten tijde van de ontwikkeling van het initiatief waren de natuurdoelen nog niet vastgelegd in het ruimtelijk beleid. Dit maakte het lastig om de aard en de omvang van de compensatie te bepalen. Uiteindelijk werd er 6,5 hectare als natuur ingericht, compleet met poelen, moeras en grasland. De golfbaan wordt relatief extensief beheerd. Hierdoor krijgen ook schrale vegetaties de ruimte. 15

17 Goed rentmeesterschap heb ik altijd voor ogen gehad Landgoed Engelenburg is qua schoonheid en rijke historie een van de parels van het Gelderse Brummen. Het ligt op de rand van de Veluwezoom en de IJsselvallei, omgeven door bossen en weidse landschappen. Het landgoed en het bijbehorende kasteel waren ooit de thuisbasis van een beroemde baron. Tegenwoordig kunnen ondernemers en particuleren er eten, slapen, vergaderen en een balletje slaan op de negen holes-golfbaan. Maar die kwam er niet zonder slag of stoot. Anton de Lange, landgoedeigenaar Anton de Lange is een ondernemer in hart en nieren. Zonder eigen vermogen of enige ervaring in de hotelwereld, werd hij ruim twintig jaar geleden de trotse eigenaar van Landgoed Engelenburg. Hij weet nog precies hoe het allemaal begon. In 1988 kreeg ik de kans om het landgoed te kopen van ABN AMRO, de toenmalige eigenaar. Ik had plannen voor een exclusief hotel met restaurant, golfbaan en conferentiefaciliteiten. In die tijd nog een unieke formule in Nederland. Maar eerst moest ik mijn aankoop zien te financieren en toestemming krijgen van de gemeente Brummen voor de aanleg van de golfbaan. Ik schreef een uitgebreid businessplan en legde dit voor aan de bank en aan de gemeente. Beide waren enthousiast en gaven groen licht voor de uitvoering ervan. Ik mocht mijn droom verwezenlijken. Naar een gezamenlijk ontwerp Een paar jaar later ging de milieuvereniging alsnog in op de uitnodiging van De Lange om op de koffie te komen. Volkert Vintges, directeur van de Gelderse Milieufederatie, was ook aanwezig. In het begin verliepen de contacten wat stroef, zegt hij. Er was tijd nodig om aan elkaar te wennen en om het onderling vertrouwen te laten groeien. Uiteindelijk kwamen alle bezwaren en wensen boven tafel. En werd er gesproken over de voorwaarden waaronder de milieu vereniging akkoord wilde gaan met de ontwik keling van een golfbaan op Landgoed Engelenburg. Later schoven ook vertegenwoordigers van Natuurmonumenten en Waterschap Veluwe aan bij het overleg. Een landschapsarchitect, in de arm genomen door de heer De Lange, ontwierp op basis van de gesprekken een concreet inrichtings- en beheerplan voor het landgoed. Compleet met compensatiemaatregelen, zoals de ontwikkeling van nieuwe natuur. Convenant In 1999 werden alle betrokkenen het definitief eens over de van het plan. Afspraken over inrichting, beheer en compensatiemaatregelen werden vastgelegd 16

18 in een convenant, waar iedereen zijn handtekening onder zette. De Lange haalde opgelucht adem. Het was belangrijk voor mij om dit onderling met elkaar op te lossen. Want ook ik wil Landgoed Engelenburg in opperbeste staat doorgeven aan een volgende generatie, net als Stichting Natuur- We hadden elkaar al veel eerder kunnen vinden. Door de gang naar de rechtbank ging onnodig veel tijd verloren. Dat is toch eeuwig zonde? Vintges erkent het belang van constructief overleg. Tegenwoordig verkiezen steeds meer milieugroepen de diplomatieke weg boven die van oorlog Tegenwoordig verkiezen steeds meer milieugroepen de diplomatieke weg boven die van oorlog voeren in de rechtbank Volkert Vintges, directeur GMF en Milieuplatform Brummen. Met het eindresultaat prijs ik me gelukkig: er ligt nu een volwaardige negen holes-golfbaan, omgeven door prachtige natuur. Goed rentmeesterschap heb ik altijd voor ogen gehad, aldus de landgoedeigenaar. Vintges beaamt dit. De heer De Lange was bereid om mee te denken over een alternatief en stond open voor suggesties van anderen. In goed overleg met alle betrokkenen kwam er een gemeenschappelijk plan. Zo kan het dus ook. voeren in de rechtbank. Want dat kan dus ook succesvol uitpakken, kijk maar naar Landgoed Engelenburg. Bovendien, als je samen eindigt voor de Raad van State, dan laat je een derde partij een oordeel vellen. Het betekent dat je het onderling niet eens kunt worden. Dat is eigenlijk al een verlies op zich, nog voordat de rechter beslist. Mijn advies luidt dan ook: bespreek plannen in een vroeg stadium met elkaar en onderzoek de bereidheid van beide kanten om eventuele knelpunten samen op te lossen. Diplomatieke weg Wel betreurt De Lange nog steeds dat het zo lang duurde voordat die oplossing er kwam. Ik blijf het jammer vinden dat de milieuvereniging eerst jarenlang procedeerde tegen de gemeente, terwijl rechtstreeks overleg met mij ook mogelijk was. 17

19 Camping Brockhausen Uitbreiden van een camping die klem zit in de natuur? Hoe dat toch kan en de hagedissen erop vooruit gaan. Uitbreiding camping Brockhausen Ligging van de EHS in Montferland. De camping Brockhausen ligt in EHS-natuur. De uitbreiding van de camping met 3,1 hectare dient geen zwaarwegend maatschappelijk belang. De enige mogelijkheid is de campinguitbreiding deel te laten uitmaken van een integraal plan, dat de kernkwaliteiten van de EHS versterkt (saldobenadering). De EHS, waarin de uitbreiding plaatsvindt, bestaat uit een sparrenbos op oude bosbodem. De oppervlakte die verloren gaat, moet uiteraard gecompenseerd worden. Er geldt bovendien een verplichting om 40% extra natuur aan te leggen (kwaliteitstoeslag). De compensatie moet dus een minimale oppervlakte hebben van 4,5 hectare. 18

20 De zandhagedis komt nog op een aantal plaatsen voor in Montferland, zelfs op de camping, maar de populaties leven wel geïsoleerd. Het plan voor een verbindingszone bestaand uit heide en open zand is al voor een belangrijk deel uitgevoerd. De nieuwe leefgebieden (stapstenen) die gekoppeld aan de campinguitbreiding zullen worden uitgevoerd zijn belangrijk voor het behoud van de hele populatie. Camping Brockhausen ligt aan de Eltenseweg, ten westen van Stokkum in de Gelderse gemeente Montferland. Brockhausen is aangesloten bij verschillende organisaties, zoals Kleine Groene Campings, ANWB en Recron. De camping bestaat al ruim 30 jaar en de bezettingsgraad neemt nog steeds toe. In de buurt van de camping ligt een groot gebied, bestaande uit bos, heide en stuifzandheuvels. Het gebied van ongeveer 35 hectare is eigendom van de camping. Noodzakelijke uitbreiding Ook in de toekomst wil Camping Brockhausen bezoekers een zo optimaal mogelijke service bieden. Want recreanten hebben steeds scherpere eisen: meer groen, meer rust en meer ruimte. Daarom moeten de campingplaatsen verruimd worden van 100 naar 144 vierkante meter. Voor de camping betekent dit een verlies van ongeveer 20 plaatsen. Om het verlies aan plaatsen te compenseren en om financieel rendabel te blijven, is een uitbreiding van ongeveer 3,1 hectare noodzakelijk. Deze uitbreiding ligt in de EHS-natuur. Daarom nam de campingeigenaar via de gemeente Stokkum contact op met het regiokantoor van provincie Gelderland. De ecoloog van het regiokantoor lichtte de spelregels van de EHS toe en dacht actief mee over mogelijke oplossingen. Investeren voor de zandhagedis In overleg met Natuurmonumenten, de lokale afdeling van het IVN en stichting RAVON werd besloten die compensatie niet als bos, maar als heide te ontwikkelen. De inrichting als stapsteen Hagedis kan een wezenlijke bijdrage leveren aan de verbindingszone voor zandhagedissen en slangen door het Montferland. Hiervan zijn al een paar onderdelen gerealiseerd. Voor de compensatie heeft Camping Brockhausen twee akkers in bezit. De eigenaar wil 4.5 hectare van deze akkers omvormen tot heide. Burgemeester en wethouders van de gemeente Montferland hebben recentelijk besloten te starten met de formele besluitvormingsprocedure die realisatie van de campinguitbreiding en van de compensatienatuur mogelijk moet maken. 19

21 Provincie en gemeente staan positief tegenover dit plan Bernt Meinesz, campingeigenaar 20

22 Vingerhoedskruid: Mooie algemene bosplant die vooral opduikt op plaatsen waar een beetje verrijking van de grond heeft plaatsgevonden: wegbermen, kapplaatsen. Belangrijke voedselplant voor hommels. Bonte vliegenvanger: Vrij algemene broedvogel die te leiden heeft onder de opwarming van het klimaat. Op plaatsen met voldoende voedsel, zoals op het campingterrein, kunnen door het ophangen van de juiste nestkasten hoge dichtheden worden bereikt. Saldobenadering als hulpmiddel We moeten met de tijd meegaan. Kampeerders hebben behoefte aan meer groen, meer rust en meer ruimte De plannen die camping Brockhausen heeft, laten zien welke mogelijkheden de saldobenadering kan bieden. De camping ten westen van Stokkum, in de gemeente Montferland, wil uitbreiden in een EHSgebied en gaat in ruil daarvoor akkers ombouwen tot een diervriendelijke heide. Camping Brockhausen aan de Eltenseweg bestaat al ruim dertig jaar en wordt door gasten erg goed gewaardeerd. Om die populariteit vast te houden wil eigenaar Bernt Meinesz de kampeerplaatsen anders indelen. We moeten met de tijd meegaan. Kampeerders hebben behoefte aan meer groen, meer rust en meer ruimte. Daarom willen we de plekken vergroten van 100 naar 144 vierkante meter. Om toch evenveel kampeerders kwijt te kunnen wil Meinesz de camping met ongeveer drie hectare uitbreiden. Die uitbreiding is alleen mogelijk in EHS-natuur. Daarvoor hebben de EHS-spelregels een oplossing: de saldobenadering. Heidegebied De camping heeft op een andere plek inmiddels twee akkers met een totale grootte van ruim vier hectare in bezit, en wil dat verbouwen tot heidegebied. Op die manier kan het de uitbouw binnen de EHS-grenzen compenseren. Het toekomstig heidegebied grenst aan bestaande EHSgrond. Het kan na een verbouwing dienen als verbindingsroute voor dieren als slangen en hagedissen. Positief Meinesz heeft begrip voor de regels van EHS, maar hij staat er niet om te springen. Ik zie de compensatie toch vooral als noodzakelijk kwaad om de uitbreiding van de camping rond te kunnen krijgen, geeft hij eerlijk toe. Hij vertelt dat alles nog niet rond is. De gemeente Montferland moet het bestemmingsplan nog goedkeuren. Maar de gemeente en de provincie staan beide heel positief tegenover dit plan. Het idee voor een verbindingsroute voor dieren in dat gebied bestaat namelijk al langer. Alle steun De campingeigenaar heeft inmiddels een inventarisatie van de flora en fauna in het gebied laten uitvoeren. Hij heeft bij de totstandkoming van het uitbreidingsplan vooral veel contact gehad met Natuurmonumenten. Binnenkort gaat Meinesz ook met andere milieu- en natuurorganisaties om de tafel zitten, net als met de eigenaren van naburige campings. Op deze manier wil hij zo veel mogelijk begrip krijgen voor zijn plannen. Het contact met Natuurmonumenten verloopt goed. De vereniging beheert een groot gebied rond de camping. Met ons eerste plan was Natuurmonumenten niet tevreden, want we kwamen dan tegen de grens van hun grond aan en dat hadden ze liever niet. Samen zijn we, in goed overleg, tot een ander plan gekomen. Ze zijn daar heel tevreden over en geven ons alle steun. 21

23 Uitbreiding haven Hattem In Hattem wilden gemeente en Recreatie gemeenschap Veluwe (RGV) de jachthaven uitbreiden. De uitbreiding ligt in de EHS en in Natura 2000-gebied. Uitbreiding camping Brockhausen In de EHS is 3,9 hectare weidevogelgebied en grasland verloren gegaan. Compensatie: een financiële reservering van ,-. Voor aankoop en inrichting van 5,07 hectare (kwaliteitstoeslag van 30%). Kwaliteitsverlies op circa 10 hectare weidevogelgrasland. Gecompenseerd door functiewijziging naar natuur: bijna 10 ha uiterwaardgrasland en zes jaar beheerskosten. 22

24 De kievitsbloem komt nog voor in de uiterwaarden bij Hattem. De opvallende vroegbloeiende plant is de laatste jaren hard in aantal achteruit gegaan, maar weet zich in de uitwaarden van het Zwarte Water bij Zwolle, Vecht en IJssel enigszins te handhaven. De plant kan goed tegen winterse overstromingen, maar verdwijnt bij intensieve ontwatering en zware bemesting. Mede door zijn opvallende uiterlijk was het de eerste plant die werd beschermd: in Overijssel al in 1964, in de rest van Nederlands sinds In Hattem wilden gemeente en Recreatiegemeenschap Veluwe (RGV) de jachthaven uitbreiden. De uitbreiding ligt in de EHS en in Natura 2000-gebied. Dit gebied heeft de status EHS-verweven, maar er zijn wel natuurwaarden aanwezig die oppervlaktedekkend zijn. De kernkwaliteiten bestaan uit: 50% weidevogelgebied, 35% botanisch waardevol grasland en 10% rietmoeras. Bij de planvorming wordt ook rekening gehouden met de kievitsbloem. De kievits bloem staat weliswaar niet apart als kernkwaliteit vermeld, maar het is een soort die wordt beschermd door de Flora- en faunawet. In de streekplanuitwerking Kernkwaliteiten EHS staat dat alle door de Flora- en faunawet beschermde soorten ook behoren tot de te beschermen kernkwaliteiten. Harde afspraken De bestemmingsplanprocedure verliep niet gemakkelijk. De Vereniging Landschap en Milieu Hattem (VLMH) en de Gelderse Milieufederatie (GMF) maakten bezwaar. Nadat er een plan kwam met harde afspraken, trokken ze hun bezwaar weer in. Het plan kwam tot stand volgens de formule van de saldobenadering. Met andere woorden: in de nieuwe situatie moet de natuur er per saldo op vooruitgaan. Gemeente Hattem, RVG, VMLH en GMF legden de volgende afspraken vast: Ten noorden van de uitbreiding van de jachthaven ligt een gebied ter grootte van 9,8 hectare. Het wordt duurzaam ingericht als weidevogelgebied en bestemd als natuur. Het beheer komt in handen van Het Geldersch Landschap. Tureluur: In het grasland van de IJsseluiterwaarden is de tureluur nog steeds een algemene broedvogel. De langzaam droogvallende uiterwaarden oefenen een grote aantrekkingskracht uit op weidevogels. In het vroege voorjaar arriveren ze in grote groepen, om zich vanaf hier te verspreiden over de nabijgelegen broedgebieden. Aangepast beheer: beperkt bemesten en laat maaien geeft voldoende rust om de jongen met succes groot te brengen. De gemeente reserveert de komende zes jaar gemiddeld euro voor het beheer en de inrichting van het gebied. Deze maatregelen compenseren het verlies van 10 hectare weidevogelgrasland rondom de haven. Om het verlies aan 3,9 hectare EHS-areaal te compenseren, storten gemeente Hattem en RGV samen eenmalig euro in een fonds voor de realisatie van natuur in de Hattemerpoort. Met het geld worden botanisch grasland en weidevogelgebied in deze regio versterkt. Een begeleidingsgroep ziet toe op de besteding het geld. 23

25 De roep van de grutto kun je op de markt horen Vogelmelk: nog zo n mooie wilde vertegenwoordiger van de leliefamilie, die langs de IJssel nog wel te vinden is. Groeit graag op dijktaluds of half beschaduwd onder heggen. Misschien dat de onderkant van het talud het nieuwe fietspad op den duur een goede groeiplaats wordt. Hij staat er in ieder geval al vlakbij. Eindelijk was het zover. Op vrijdag 18 juni 2010 werd de vernieuwde jachthaven van Hattem op feestelijke wijze geopend. Een mijlpaal voor alle betrokkenen, want uitbreiden mocht niet zomaar. De jachthaven ligt namelijk binnen de EHS en in Natura 2000-gebied. Projectleider Martin Veenstra (gemeente Hattem) en Jannes Hoeksema (Vereniging Landschap en Milieu Hattem) vertellen hoe er tóch een oplossing kwam. Hattem trekt jaarlijks duizenden dagjesmensen en vakantiegangers. De Hanzestad heeft een rijke historie en wordt omgeven door prachtige natuur. Een van de toeristische trekpleisters is de jachthaven aan het Apeldoorns Kanaal, op loopafstand van het centrum. Bezoekers geven hier geld uit en dat is goed voor de economie van Hattem, zegt Veenstra. Daarom wilde de gemeente de jachthaven nog aantrekkelijker maken. Met extra ligplaatsen en voorzieningen. Onverwacht bezwaar Samen met exploitant en beheerder RGV bedacht gemeente Hattem een plan voor de metamorfose van de jachthaven. Maar de bestemmingsplanprocedure verliep niet vlekkeloos. Veenstra: Tot het laatste moment maakten de Gelderse Milieufederatie (GMF))en de Vereniging Landschap en Milieu Hattem (VLMH) bezwaar. Een flinke tegenvaller, waar we niet meer op hadden gerekend. Gelukkig waren de milieugroeperingen en de provincie Gelderland bereid met ons te praten. Wat waren voor hen de knelpunten van het plan? En onder welke voorwaarden gingen ze wél akkoord? Bijzondere vogels De jachthaven van Hattem ligt in de uiterwaarden van de IJssel. Dit gebied is aangewezen als EHS en als Europees Vogelrichtlijngebied (Natura 2000). Voor VLMH was de verdrievoudiging van het aantal ligplaatsen van 80 naar 240 de belangrijkste reden om in beroep te gaan. In de uiterwaarden komen bijzondere vogelsoorten voor, zoals de grutto, de kwartelkoning en de tureluur. Uitbreiding in deze omvang zou hun leefgebied aantasten. Dat was voor ons onaanvaardbaar, benadrukt Hoeksema. De roep van de grutto kun je van verre horen, zelfs op de markt van Hattem. Dat is toch uniek? Niks aan veranderen Ook compensatie van de flora en fauna die verloren gaat, woog zwaar voor de milieugroepen. De GMF wilde dat het verlies aan uiterwaardengebied gecompenseerd zou worden met grond. Dat kon echter alleen door dijkverlegging. Tot ieders verbazing was VLMH tegen natuurontwikkeling in de uiterwaarden. De reeds bestaande natuur in dit gebied was al uitermate geschikt als leefgebied, legt Hoeksema uit. Zeker voor weidevogels. Daarom vonden we het belangrijk om de bestaande natuur volledig intact te laten. 24

26 Optature rumquam nime niet maximpo rehenditem vel mod quis dolorero voluptiam di aut aut aut prae porporem expe latur re debitat pe etum quam rerum Martin est ad magnatem Veenstra, gemeente natqui blaciet Hattem molorem comnis voluptaspit fuga. Nequassus serionet De grutto heeft het in het hele land moeilijk. De uiterwaarden langs de IJssel zijn van oudsher gruttodomein. In het vroege voorjaar zijn de eerste groepjes grutto s al weer te vinden op drasse stukjes geleidelijk droogvallende uiterwaard. Voldoende rust, matig bemesten en laat maaien staan garant voor het voortbestaan deze opvallende weidevogel. Jannes Hoeksema, Landschap en Milieu Hattem Bezwaren van de baan Andere mogelijkheden voor compensatie werden besproken in het overleg met alle betrokkenen. Na een periode van intensieve onderhandelingen, tekenden gemeente Hattem, RGV, GMF en VLMH op 6 mei 2008 een overeenkomst met elkaar. De milieugroepen lieten onder drie voorwaarden hun bezwaren tegen de geplande havenuitbreiding vallen. Ten eerste stellen de gemeente en RGV ten noorden van de jachthaven 9,8 hectare grond ter beschikking Ter compensatrie van de extra verstoring in de uiterwaarden, licht Veenstra toe. Deze grond wordt bestemd als natuur en optimaal ingericht als weidevogelgebied. Het beheer dragen we over aan stichting Het Geldersch Landschap. Voor de noodzakelijke inrichtings- en beheersmaatregelen reserveert de gemeente zes jaar lang een bedrag van gemiddeld euro. dat is bestemd voor de realisatie van natuur in de Hattemerpoort, een ecologische verbindingszone van de Veluwe. Met het geld worden botanisch grasland en weidevogelgebied in deze regio versterkt. Ten derde komt er een begeleidingsgroep die toeziet op de besteding van de compensatiegelden. In deze groep zitten vertegenwoordigers van VLMH en gemeente Hattem. Geen juridisch gevecht VLMH heeft gemengde gevoelens bij de gesloten overeenkomst met de gemeente en RGV. Deze uitbreiding van de jachthaven hadden we liever niet gehad, zegt Hoeksema. Maar de toegezegde compensatiemaatregelen maken veel goed. Bovendien is het project Haven Hattem een mooi voorbeeld van de werkwijze die we nastreven: proberen in goed overleg tot een aanvaardbare oplossing te komen. Het hoeft niet een juridisch gevecht te worden. Constructieve houding Veenstra is blij met de constructieve houding van de milieugroepen. Gelukkig betekende het bezwaar van VLMH niet meteen het einde van de uitbreidingsplannen. Door veel met elkaar te overleggen, zijn we uit de impasse gekomen. En hebben we afspraken vastgelegd op papier, waarmee ook provincie Gelderland akkoord ging. Er was een lange adem voor nodig om alle neuzen dezelfde kant op te krijgen. Maar het is gelukt en daar gaat het om! Natuur in Hattemerpoort De tweede afspraak gaat over compensatie voor het verlies van 3,9 hectare in de EHS. Hoeksema: Gemeente Hattem en RGV storten eenmalig euro in een fonds 25

27 Uitbreiding bedrijventerrein Misterweg Winterswijk De gemeente Winterswijk wilde bedrijven langs de Misterweg meer ruimte geven om zich te ontwikkelen. Dwars over de Misterweg en het bedrijventerrein loopt een ecologische verbinding. De oplossing bestaat uit een combinatie van compensatienatuur en wateropvang en een ijsbaan. Gemeente Winterswijk wilde meer ruimte creëren voor bedrijvigheid langs de Misterweg en ontwikkelde een nieuw bestemmingsplan. Dwars op en door het bedrijventerrein ligt een EHS- verbindingszone. De stapstenen model IJsvogelvlinder zijn inmiddels gerealiseerd. Een deel, twee bestaande bospercelen, is EHS-natuur. De uitbreidingsruimte van het bedrijventerrein is zo vormgegeven dat er 1 hectare bos en een paar hectare zoekruimte voor verbindingszone verdwijnt. Dit is gecompenseerd met circa 4 hectare ingerichte verbindingszone: twee ingerichte stapstenen. Eén in combinatie met waterberging en één in combinatie met waterberging/natuurijsbaan. De stapstenen hebben samen een breedte van 250 meter. Ze voldoen hiermee aan de geformuleerde natuurdoelstelling. 26

28 De streekplanuitwerking Kernkwaliteiten EHS geeft aan dat hier een verbinding volgens het model IJsvogelvlinder wordt nagestreefd. Ook is deze zone in beeld als zoekzone voor het realiseren van een robuuste verbindingszone van de Achterhoek (Graafschap-Korenburgerveen) naar Duitsland. Dotterbloem: In het stukje nieuwe natuur van de verbindingszone vestigden zich al snel allerlei plantensoorten, die baat hebben bij vochtiger omstandigheden en minder mest. De opvallende dotterbloem is hier een voorbeeld van. Bezwaar en overleg Bij de bestemmingsplanprocedure maakten milieugroeperingen bezwaar tegen het aantasten van de kwaliteit en de kwantiteit van de ecologische verbinding over het bedrijventerrein. Een bestaand stukje bos zou worden gebruikt. En een deel verbindingszone, dat nog niet was ingericht, zou verdwijnen. Er volgde overleg tussen gemeente Winterswijk en provincie Gelderland. De uitkomst was dat bestaande bedrijven in beperkte mate mochten uitbreiden als er een ecologische verbindingszone werd aangelegd volgens het model stapsteen IJsvogelvlinder. Het resultaat Er werden twee verbindingsstroken aangelegd. De smalle bosstrook die er lag, is uitgebreid met een strook vochtig schraalgrasland van ongeveer 1,5 hectare. Daarnaast kwamen er poelen, bosjes en een grondwal, die het nabijgelegen bedrijf een beetje camoufleren. De andere verbindingsstrook van circa drie hectare bestaat uit vochtig, schraal grasland van ongeveer 100 meter breed. Ook hier wordt een van de bedrijven aan het oog onttrokken door een grondwal. In de zone ligt bovendien een waterretentiebekken, dat s winters gebruikt kan worden als ijsbaan. IJsvogelvlinder: De naamgever van het model verbindingszone: bosranden met veel luwe plekken, daar profiteren ook veel andere vlinder- en insectensoorten van. Steeds luwe plekken in de zon en voldoende voedselplanten. De rupsen leven vrijwel uitsluitend op kamperfoelie. Een echte soort van de zandgronden van oost en zuid Nederland. En verder De natuur is aangelegd op grond van de gemeente Winterswijk. Omdat de grond ook de functie van regenwaterberging heeft, betaalt het waterschap een deel van de kosten. De ingerichte natuur langs de Misterweg is planologisch beschermd en in het bestemmingsplan ligt de uitbreidingsruimte voor de bedrijven vast. Ook zijn er plannen voor de aanleg van een dassentunnel. Evenals voor een snelheidsbeperking van het autoverkeer tot 60 km/uur. Hiermee wordt de ecologische verbindingszone verder versterkt. 27

29 Mogelijkheden in de ecologische hoofdstructuur (EHS) in Gelderland Voorbeelden van functiecombinaties in de EHS in Gelderland Provincie Gelderland september

30 Rik Gommers, wethouder Winterswijk Het grasland in de verbinding wordt niet bemest waardoor fraai bloeiende planten als magriet (foto) en echte koekoeksbloem zich er al gevestigd hebben. Veilige thuishaven In het gebied werden groenstroken aangelegd, net als een grondwal van tweeënhalve meter en een retentiebekken. Lichtenberg is er blij mee. Haar achtertuin wordt nog groener. En dieren maken waarneembaar gebruik van de verbindingszone. Ze voelen zich thuis in deze omgeving. De grondwal naast vrijetijdsmarkt Obelink trekt veel vogels aan: de ijsvogel is al gesignaleerd. Ik heb ook al verschillende waterdieren gezien, zoals kikkers en kamsalamanders. Het zou mooi zijn als er nog wat extra maatregelen worden genomen om overstekende dieren te beschermen. Denk aan een dassentunnel of vermindering van de maximumsnelheid. Knopen doorhakken Lichtenberg en Gommers zijn tevreden met de gekozen oplossing. Lichtenberg: Met de uitbreiding van de bestaande bedrijven had ik geen moeite. Ik begrijp het belang en gun het ze van harte. Wel ben ik blij dat de uitbreiding niet ten koste is gegaan van de flora en fauna in de omgeving. Gommers: Een bestemmingsprocedure kost veel tijd. Maar op momenten dat het nodig was, werden er knopen doorgehakt. Het overleg met betrokkenen was opbouwend en dat heeft goed uitgepakt voor iedereen. Reden genoeg om tevreden terug te kijken! De open ruimte tussen de kavels van de bedrijven aan de Misterweg wilden we behouden Ook het ree gebruikt geregeld de verbindingszone en komt zelfs tot in de tuinen. Retentiebekken met dubbelfunctie In de inrichtingsplannen was een speciale rol weggelegd voor het retentiebekken tussen transportbedrijf HSF Logistics en steenfabriek De Vlijt. Het bekken heeft een dubbelfunctie, legt wethouder Gommers uit. Het grootste deel van het jaar vangt het regenwater op en is het een natuur- en watergebied. Bij strenge vorst verandert het in een natuurlijke ijsbaan. Afgelopen winter werd de ijsbaan voor het eerst in gebruik genomen, tot grote vreugde van IJsvereniging Winterswijk. Veel bezoekers haalden hun schaatsen uit het vet om een rondje op de baan te maken. 29