Verlichting. Catherine Lootens KU Leuven - campus Gent (KAHO Sint-Lieven) Laboratorium voor Lichttechnologie Groen Licht Vlaanderen 2020

Transcriptie

1 Verlichting IFMA - Seminarie Energie 26/09/2013 Catherine Lootens KU Leuven - campus Gent (KAHO Sint-Lieven) Laboratorium voor Lichttechnologie Groen Licht Vlaanderen

2 Overzicht Groen Licht Vlaanderen 2020 Motivatie Lux, lumen en andere beestjes Wettelijke voorschriften Energiebesparing met beter licht Europese GreenLight Programme 2

3 GROEN LICHT VLAANDEREN

4 Laboratorium voor Lichttechnologie KU Leuven Campus Gent (KAHO Sint-Lieven) Onafhankelijk labo ter ondersteuning verlichtingssector Onderzoek Onderwijs Dienstverlening Vandaag 20 medewerkers Binnenverlichting Kleur en uitzicht van materialen Optische ontwerp Lichtbronnen 4

5 Groen Licht Vlaanderen de Vlaamse verlichtingssector in transitie - IWT VIS-Traject (80% subsidie) 6 jaar (vanaf 01/10/2011) 4 uitvoerders, 5 aanvragers (+ORI) Consortium Groen Licht Vlaanderen (>60 bedrijven): 20% financiering = Vlaams Innovatie Samenwerkingsverband (VIS) Volledige waardeketen verlichting sector betrokken Wordt aangestuurd vanuit de bedrijven Doelstellingen Innovatiestimulering via sensibilisering en kennisoverdracht Technologische adviesdienst Onderzoek - nieuwe technologieën Kennisimplementatie (Vraaggerichte studies, demonstraties, FAQ ) 5

6 Consortium WFrans ASB Lichtadvies Alexpo Consultants 6

7 Contact Contact: KAHO Sint-Lieven (Technologiecampus Gent) Laboratorium voor Lichttechnologie Gebroeders Desmetstraat 1, 9000 Gent Websites: en of Contactpersoon: Catherine Lootens (09/ ) Folders en publicaties: 7

8 MOTIVATIE 8

9 Verbruik verlichting per toepassing Uitspraak IFMA Werkgroep energie energie maakt 20% uit van de kosten! Aandeel verlichting in totaal elektrisch verbruik 35-45% in commerciële gebouwen ~30% in industrie Besparingspotentieel tot 50% (kw) en meer extra besparing door automatisering Reële terugbetalingstermijn gemiddeld 5 jaar sterk bepaald door o.a. het aantal branduren/jaar Bron: EC 9

10 Door-Lichting landschapskantoor Oude armatuur (1 lamp 58W en 1 conventionele ballast) 58W +11,6W= 69,6W Volledig lokaal (24 armaturen) 24 69,6W = 1670,4W Jaarlijkse energieverbruik (2200 uren) ,4W = 3675 kwh/jaar Kostprijs elektriciteit 0,22 /kwh 3675 kwh 808 /jaar Lokaal: 7mx10m: 70m² Verlichtingssterkte: 400lux Geïnstalleerd vermogen voor: 1670,4W 23,8 W/m² 6 W/m².100lux Te laag voor kantoren Streven naar 500 lux Indien vermogen van conventionele ballast niet is gekend: lampvermogen X 0,2 (20% extra) Meten is weten! Te hoog - Streven naar 10 W/m 2 2W/m 2.100lux 10

11 LUX, LUMEN EN ANDERE BEESTJES 11

12 Lichtstroom F Lichtstroom = lumen (lm) I Lichtsterkte = candela (cd) E Verlichtingssterkte = lux (lumen/m²) L Luminantie = candela/m² Basis voor EEI berekeningen ecodesign en energielabel Voor niet-gerichte lampen, Sinds 01/09/2013 ook voor gerichte lampen 12

13 Lichtsterkte F Lichtstroom = lumen (lm) I Lichtsterkte = candela (cd) Lichtsterkte E Verlichtingssterkte = lux (lumen/m²) L Luminantie = candela/m² stralingsprofiel van armatuur (in cd/klm) 13

14 Verlichtingssterkte F Lichtstroom = lumen (lm) I Lichtsterkte = candela (cd) E Verlichtingssterkte = lux (lumen/m²) L Luminantie = candela/m² Meten is weten! Resultaat geen lampkarakteristiek Maat voor verlichtingsniveau - Juist meten is belangrijk interpretatie ervan soms moeilijk ( verwarring met luminantie) 14

15 Luminantie F Lichtstroom = lumen (lm) I Lichtsterkte = candela (cd) E Verlichtingssterkte = lux (lumen/m²) L Luminantie = candela/m² Resultaat - geen lampkarakteristiek Maat voor helderheid (of verblinding) Luminantie is wat men als mens ziet! 15

16 WETTELIJKE VOORSCHRIFTEN 16

17 Nieuw KB van 10 oktober _Titel III Arbeidsplaatsen_ Hoofdstuk I - Basiseisen van de Welzijnscodex Vervangt huidig ARAB Verlichting De werkgever moet ervoor zorgen dat er op de arbeidsplaats voldoende daglicht binnenkomt en dat indien dit niet mogelijk is, er een adequate kunstverlichting aanwezig is. De kunstmatige verlichting omvat een algemene verlichtingsinstallatie die eventueel aangevuld wordt met een plaatselijke verlichtingsinstallatie. Ze moet ongevallen voorkomen en er moet voldoende sterke noodverlichting zijn. De werkgever bepaalt op grond van een risicoanalyse aan welke voorwaarden de verlichting moet beantwoorden om ongevallen door de aanwezigheid van voorwerpen of hindernissen en vermoeidheid van de ogen te voorkomen. Als hij de vereisten van de norm NBN-EN en de norm NBN EN toepast, wordt hij vermoed te hebben gehandeld in overeenstemming met die vereiste. Doet hij dit niet, dan moet de verlichting beantwoorden aan de voorwaarden die de minister van Werk vastlegt. 17

18 NBN EN Licht en verlichting Werkplekverlichting Deel 1: werkplekken binnen Aanbevelingen rond visueel comfort Verlichtingssterkte E Verblinding UGR Kleurweergave Ra Uniformiteit Gereviseerd (Juli 2011) 18

19 19

20 Energie-efficiëntie via wetgeving - regelgeving Europese regelgeving Energie etikettering (Energy label) ook voor lampen en armaturen Ecodesign (Ecologisch ontwerp) van energie gerelateerde producten (ErP) ook voor verlichting Verbeteren energie- en milieuprestaties Minimale eisen per product / functie / component Betere communicatie naar eindklanten EPB E-peil in utilitaire gebouwen: scholen, kantoren (EPU) Vandaag <E70 Verlichting steeds opnemen in E-peil berekening Streef naar <10W/m² i.p.v. typische 20 W/m² (waarde bij ontstentenis) voor L=500 ( ~500 lux) 20

21 ENERGIEBESPARING MET BETER LICHT 21

22 Mogelijke renovaties Volledige renovatie Alles weg (ook plafond, bekabeling) nadien relighting Relighting Vervanging van volledige armatuur Zelfde aantal en posities Verschillend aantal en andere posities Relamping Vervangen met zelfde type lamp Retrofit Vervanging met ander type lamp (energie-efficiënter) Refurbish Aanpassing van armatuur (box in box) Volledig leeg armatuur dient enkel als ophangingssysteem nieuwe ENEC gekeurde (led)module wordt hierin geplaatst ( led + driver + optica +..) 22

23 Verlicht ons elektriciteitsverbruik Beperken van vermogen én branduren met beter visueel comfort 3 ankers Daglicht Kunstlicht Automatisatie 23

24 1. Daglicht Kies voor daglicht Innovatieve intelligente dagkoepels Glasoppervlakte minimaal 1/5 van de vloeroppervlakte Daglichtfactor 3% tot 5% (300 à 500 lux binnen bij lux buiten) Wordt in rekening gebracht in EPU 20 à 40% extra besparing mits automatisering Is na te gaan via simulatie 24

25 2. Kunstlicht Kies voor efficiënte lichtbronnen en armaturen Fluorescentie Lage druk kwikdamp lampen Lineaire, circulaire, compacte Metaalhalide gasontlading Led Inductie, plasma,.. Te vermijden Gloeidraad lampen ( 2012) Hoge druk kwikdamplampen ( 2017) 25

26 Lichtbronnen 26

27 Innovaties gloeidraadlampen Eco-Halogeen lampen zijn tot 30% zuiniger door IR(C) - technologie IR coating op glas (Temperatuur ) Xenon - technologie Wordt toegevoegd aan vulgas Groter atomen in vulgas: warmteverliezen (Temperatuur ) Langere levensduur (nieuw) Energielabel Niet-gerichte lampen: C Gerichte lampen: B en C 27

28 Innovaties fluorescentielampen T5 HO versus HE Voor magazijnen (hoge plafonds) grote lichtstromen nodig hoge vermogens dus HO: lm/w~80 (cf. T8) Opgelet bij lage temperaturen T8 eco en T5 eco Zowel T5 als T8 T8: minder gunstig met conventionele elektromagnetische ballast Merken: Philips, GE, Osram, Aura Light, Havells Sylvania,.. Verbruik 10% lager (Vb. T5 eco HE tot 114 lm/w versus 104 lm/w T5 HE) 28

29 Innovaties HID lampen Hogere CRI ( 90+ lampen) Warme kleurtemperatuur Lagere vermogens vanaf 2013: Ecodesign ook van toepassing voor reflector HID 29

30 Innovaties led Rijp voor functionele verlichting? JA Lm/W - Grotere lichtstromen mogelijk beter thermisch beheer Verblinding beter onder controle (via diffusors) Toepassingen Downlights (alternatief voor CFL): +++ Industrieel (lage temperaturen): +++ Kantoor: inbouw/opbouw/pendel: ++ 30

31 LED vandaag Oude beperkingen; vandaag meestal onder controle Thermisch beheer - ok Grote lichtstromen - ok Blue light hazard - ok CRI - ok Binning (leds binnen zelfde batch) - ok Kleurshift bij veroudering Standaarden, normen, meetprocedures ontbreken soms Flikker (bij dimmen) Compatibiliteit met dimmers 31

32 Led-tubes Efficiëntie: ok SMD: meestal ok lage T: ok Opgelet voor visueel comfort! verlichtingssterkte, kleurweergave index, lichtuitstraling, uniformiteit, verblinding,.. Enec keurmerk armatuur vervalt meestal, garantie armatuur? Ook opletten met power-factor, elektrische veiligheid, brandgevaar,.. Ecodesign 1194/2012 legt naast eisen voor energie-efficiëntie en functionaliteiten ook duidelijk eisen op vlak van communicaties van de vlak geen valse beloftes Mag niet verkocht worden als vervanger TL indien resultaat niet volledig dezelfde is (meestal lagere lichtstroom en andere uitstraling) 32

33 Armaturen Kies voor efficiënte lichtbronnen en armaturen Rendement η of LOR (Light Output Ratio) liefst > 0,85 Innovaties: (Nieuwe) materialen reflectoren/optieken/diffusors Led armaturen (all-in-one); geen LOR (meestal =1) maar LER (in lm/w) - luminaire efficacy rate Hou rekening met het stralingsprofiel breedstralend/diepstralend/asymmetrisch direct/indirect Let ook op voor verblinding! Voorkeur: laag-luminante armaturen (UGR<16) Led armaturen onderzoek nodig 33

34 3. Automatisatie Kies voor automatisatie Innovatie: draadloos Dimmen: beperken vermogen Centraal Lokaal Energiebeheerssysteem bewegingsafhankelijk tijdssturing (scenario s) Daglichttoetreding Constante lichtstroom Opgelet Lampen 100 uren laten inbranden zonder dimming Extra besparingspotentieel 35 tot 45% overdimensionering (E i ) ivm. geplande veroudering van het verlichtingssysteem: onderhoudsfactor leidt tot ~15% meer licht (575 lux ipv 500 lux) Schakelen: beperken branduren Manual on - Automatic Off (EPB!) Bewegingsafhankelijk Tijdsturing (scenario s) Veelvuldig schakelen kan de levensduur van de lampen beperken 34

35 Wat speelt ook mee in het ontwerp? Specialistenwerk laat u adviseren Bestaande installatie bekabeling, plafond, Technologie: daglicht kunstlicht automatisatie Vereiste sfeer - lichtconcepten Gebruiksomstandigheden Normen Regelgeving en wetgeving Energieverbruik Automatisering (?draadloos) Sfeer Specifiek gebruik Lastenboeken Prijs Premies 35

36 REG premie verlichting 2013 Veranderde REG-premie relighting sinds 2010 Voor bedrijven, scholen en lokale besturen maar ook voor andere tertiaire gebouwen Premie wordt uitgereikt als geïnstalleerde vermogen van de nieuwe verlichtingsinstallatie een berekende grenswaarde niet overschrijdt. via Excel rekenblad Meer info via of de verschillende DNB (Infrax, Eandis) 36

37 GREENLIGHT PROGRAMME 37

38 Europese GreenLight Program Initiatief van de Europese Commissie Vrijwillig programma waarbij Bedrijven en overheden zich verbinden tot het verbeteren van bestaande verlichting en het toepassen en installeren van nieuwe installaties met energiezuinige verlichting. De energiebesparing moet de investering rechtvaardigen en de lichtkwaliteit moet minstens dezelfde blijven Rekenblad voor bepalen van TVT, energiebesparing, NPV, IRR en vermindering CO 2 uitstoot 38

39 Europese GreenLight Partner Wie Elk bedrijf, instelling, organisatie, overheid, winkel, gemeente.. Wat 50% van de verlichting renoveren in de komende 5 jaar 30% reductie op het totale energieverbruik Op vrijwillige basis, geen juridische verbintenis Hoe Rapportering aan Europese Commissie Begeleiding door GreenLight Endorser (Partners) Groen Licht Vlaanderen: ODID, Etap, WeThink, Infrax, Eandis, REL-scan, Encon, 39