Eindrapport Toetsing Interventies CJG

Transcriptie

1 Eindrapport Toetsing Interventies CJG Toetscommissie Interventies Jeugd Juli 2014

2 Eindrapport toetsing interventies CJG Toetsing interventies uit het maatwerkaanbod van CJG Rijnmond door TIJ (Toetscommissie Interventies Jeugd)

3 Inhoudsopgave Woord vooraf 4 1 Inleiding Verantwoordelijkheid van het CJG Aanpak CJG Rijnmond Financiering Relevante ontwikkelingen 6 2 Getoetste interventies 7 3 Doelen, resultaten, conclusies en aanbevelingen Hoe verhouden de behaalde resultaten zich tot de gestelde 9 doelen van de gezamenlijke interventies? 3.2 Conclusies en aanbevelingen Algemene conclusies en aanbevelingen voor de gezamenlijke 10 interventies Samenvatting conclusies en aanbevelingen voor de afzonderlijke 10 interventies 4 Prenataal Huisbezoek 13 Deel A: Beschrijving interventie 13 Deel B: Beoordeling interventie Prenataal Huisbezoek 28 Deel C: Reactie opdrachtgever/uitvoerder op de beoordeling 32 5 Prezorg 33 Deel A: Beschrijving interventie 33 Deel B: Beoordeling van de interventie Prezorg 43 Deel C: Reactie opdrachtgever/uitvoerder op de beoordeling 46 6 Shantala babymassage 47 Deel A: Beschrijving van de interventie 47 Deel B: Beoordeling van de interventie Shantala babymassage 55 Deel C: Reactie opdrachtgever/uitvoerder op de beoordeling 56 7 Stevig ouderschap 57 Deel A: Beschrijving interventie 57 Deel B: Beoordeling van de interventie Stevig ouderschap 65 Deel C: Reactie opdrachtgever/uitvoerder op de beoordeling 67 8 Video Hometraining 70 Deel A: Beschrijving interventie 70 Deel B: Beoordeling van de interventie K-VTH 77 Deel C: Reactie opdrachtgever/uitvoerder op de beoordeling 79 Bijlage 1 Aanbiedingsbrief CJG december Bijlage 2 Doel en werkwijze TIJ 83 Bijlage 3 Samenstelling commissie TIJ mei INTERVENTIES CJG JULI

4 Woord vooraf Dit rapport bespreekt de uitkomsten van de toetsing door de Toetscommissie Interventies Jeugd (TIJ) van een vijftal interventies van het Centrum voor Jeugd en Gezin (CJG) uit het zogenoemde maatwerkaanbod. Sinds de oprichting van TIJ in 2012 heeft de commissie zich gebogen over toetsing van jeugdinterventies die dicht tegen het voorkómen van overlast en -criminaliteit liggen. Met de groeiende aandacht voor (effectieve) interventies op het gebied van opvoeden en gezondheid in het kader van de nieuwe Jeugdwet, heeft de commissie haar toetsingsgebied verbreed naar meer preventieve interventies. Gezien de belangrijke positie van het CJG in dit veld in Rotterdam heeft de commissie er voor gekozen om een set van preventieve interventies te toetsen die onder verantwoordelijkheid vallen van het CJG. De keuze van interventies wordt nader toegelicht in hoofdstuk 2. Het eerste hoofdstuk geeft een algemene beschrijving van de werkwijze van het CJG. Hoofdstuk 2 licht toe hoe de getoetste interventies in het aanbod passen en hoe de keuze voor het toetsen van deze interventies tot stand is gekomen. Hoofdstuk 3 geeft een overzicht van de belangrijkste resultaten, conclusies en aanbevelingen. De hoofdstukken 4-8 vervolgen met een beschrijving van elke getoetste interventie volgens het TIJ-stramien. A -> beschrijving van de interventie B -> beoordeling van de interventie C -> reactie van de aanbieder 1 In de bijlagen is achtergrondinformatie opgenomen. 1 Niet altijd wordt er door de aanbieder gehoor gegeven aan het verzoek om een reactie. Ook wordt soms afgezien van een reactie omdat de aanbieder zich aansluit bij de conclusies en aanbevelingen van TIJ. 4 INTERVENTIES CJG JULI 2014

5 1 Inleiding 1.1 Verantwoordelijkheid van het CJG De missie van het CJG is volgens het productenboek: Als Centrum voor Jeugd en Gezin staan we naast ouders en andere opvoeders om gezond en veilig opgroeien mogelijk te maken. We mobiliseren de eigen kracht vanaf de zwangerschap tot aan de volwassenheid van de jongere. Wij doen dit door preventieve en snelle inzet van zorg, dicht bij en in de (vertrouwde) omgeving van het gezin. Dit doen we samen met ouders, opvoeders en andere betrokkenen. De kwaliteit en inhoud van onze zorg zijn belangrijker dan onze organisatievorm. De professionele handelingsruimte van onze professionals is belangrijk! De wettelijke kerntaken op het gebied van opvoeden en gezondheid (het basisaanbod) zijn de volgende. Signaleren, analyseren en, indien nodig, gespecialiseerde hulp inschakelen. Ondersteuning en dienstverlening bieden, zoals voorlichting, advies/consultatie, informatie en hulp. Integrale zorg organiseren. Monitoren, screenen en vaccineren. Naast dit basisaanbod kan het CJG aanvullende producten aanbieden in een zogenoemd maatwerkaanbod. Het CJG Rijnmond richt zich op alle jonge inwoners en gezinnen in Rotterdam en de omliggende vijftien regiogemeenten. Verspreid over deze gebieden zijn er 29 CJG s. (Bron: (Bron: Productenboek CJG 2014 CJG) 1.2 Aanpak CJG Rijnmond Het basisaanbod kan worden opgesplitst in een individueel en collectief basisaanbod en een plusaanbod. Basisaanbod Individueel: twaalf individuele contactmomenten (inclusief geboortebezoeken) door jeugdverpleegkundige, jeugdarts of doktersassistent; korte aanvullende contactmomenten bij twijfels of vragen over gezondheid; een inloopspreekuur voor kinderen van Collectief: voor gezonde kinderen tot vier jaar: drie collectieve contactmomenten voor groepsvoorlichting of vaccinaties; voor alle kinderen vanaf vier: collectieve contactmomenten voor groepsvoorlichting, screening en vaccinatie. Plusaanbod: individuele contactmomenten voor aandachtskinderen tot en met vier jaar die geen gebruik kunnen maken van het collectieve aanbod; extra contactmomenten voor het verlenen van zorg (psychosociaal; multiproblematiek), non-bereik en coördinatie van zorg bij aandachtsgezinnen. Verder: vindplaatsgerichte activiteiten zoals inloopspreekuren op scholen en kindercentra; aanvullend aanbod voor kinderen uit het speciaal onderwijs. Maatwerk Aanbod voor kinderen en jeugdigen tot 23 jaar en hun ouders die extra ondersteuning nodig hebben. Het aanbod is aanvullend op het basisaanbod en kan INTERVENTIES CJG JULI

6 per gebied (voorheen deelgemeente) verschillen al naar gelang de lokale behoefte, maar wordt wel stedelijk ingekocht. (Bron: Productenboek CJG 2014) 1.3 Financiering CJG Rijnmond is een gemeentelijk gefinancierde organisatie. Gemeenteoverstijgende beslissingen ten aanzien van de dienstverlening en financiering worden door de Raad voor het Publiek Belang2 genomen. Iedere gemeente is echter vrij om extra maatwerkproducten bij het CJG in te kopen. (Bron: Programmaplan CJG in het nieuwe jeugdstelsel) 1.4 Relevante ontwikkelingen Vanwege het overkomen van de jeugdzorg naar de gemeente en het beëindigen van de huidige jeugdzorgstructuur, wijzigt het basistakenpakket per De jeugdgezondheidszorg (JGZ) wordt gezien als de basis van het nieuwe jeugdstelsel: hierin nemen screening, monitoring en preventie een belangrijke plaats in. Ook CJG Rijnmond bereidt zich binnen haar JGZ-taken voor op het nieuwe stelsel. In de toekomst zal het maatwerk zoals geleverd door het CJG zich nog meer richten op laagdrempelige, kortdurende opvoed- en opgroeiondersteuning dat geleverd kan worden vanuit het wijknetwerk. Naast de uitvoering van de JGZ-taken heeft de gemeente Rotterdam CJG Rijnmond medio 2013 een aanvullende opdracht gegeven met als doel zo snel en eenvoudig mogelijk passende zorg te organiseren in de omgeving van het gezin. Deze opdracht bestaat uit het aanjagen van het wijknetwerk en de regievoering op de wijkteams en de diagnoseteams. Met het nieuwe coalitieakkoord is een versnelling op de vorming van integrale wijkteams opgetreden. Dit heeft gevolgen voor de bestaande opdracht van het CJG. In gezamenlijkheid worden momenteel verschillende scenario s uitgewerkt. Uitgangspunt blijft een sterke verbinding tussen wijknetwerk en wijkteam en inzet van de bestaande expertise van het CJG als netwerkorganisatie. (Bron: Accounthouder CJG) 2 In deze raad hebben de wethouders Jeugd van de deelnemende gemeenten zitting. De voorzitter van de raad is de wethouder Jeugd van de gemeente Rotterdam, de vice-voorzitter is een wethouder Jeugd van een regiogemeente. 6 INTERVENTIES CJG JULI 2014

7 2 Getoetste interventies Onder een interventie verstaat de toetscommissie: Elke planmatige en doelgerichte aanpak om opvattingen, gedrag en/of vaardigheden van jongeren te veranderen en/of hun omstandigheden te beïnvloeden, met als (hoofd) doel de kans op crimineel, overlastgevend of gewelddadig gedrag van die jongeren te verkleinen en/of hun gezondheid te bevorderen. Een interventie is geen instelling, organisatie of voorziening (zoals de voorziening basisschool of kinderdagverblijf), maar het is ook geen losse activiteit. Er is altijd wel een voorziening, organisatie of instelling nodig om een interventie te kunnen (laten) uitvoeren. Maatwerk interventies Het basisaanbod van het CJG bestaat vooral uit in de wet vastgelegde contactmomenten waaraan geen keuzemoment vooraf gaat. De commissie TIJ heeft zich daarom in haar toetsing beperkt tot JGZ-interventies uit het maatwerkaanbod van het CJG. Met maatwerk biedt het CJG ondersteuning aan kinderen tot 23 jaar en (aanstaande) ouders die extra aandacht nodig hebben. De maatwerkproducten zijn ingedeeld naar leeftijd. Hieronder wordt beschreven hoe de keuze voor de te toetsen interventies tot stand is gekomen en daarna volgt een korte beschrijving van de gekozen interventies. De keuze van getoetste interventies In het najaar van 2013 zijn twee gesprekken gevoerd met het CJG: een kennismakingsgesprek in september waarin de werkwijze van TIJ is uitgelegd en een tweede gesprek in oktober waarin het CJG is gevraagd een long-list 3 van eventueel te toetsen interventies te leveren. Op basis van deze long-list heeft de commissie vijf interventies geselecteerd voor toetsing 4. De criteria die bij deze keuze een rol hebben gespeeld zijn: het moet gaan om een interventie (niet om zorg of advies of éénmalig contact); geen interventies die in dezelfde periode als de toetsing door TIJ, ook elders op effectiviteit worden getoetst; interventies met een preventief karakter; zoveel mogelijk spreiding in leeftijd en doelgroepen (naast kinderen, ook opvoeders). Op basis van deze criteria zijn afgevallen: Het adolescenten contactmoment (vast éénmalig contact), Opvoedingsondersteuning (ortho)pedagoog (vooral advies), schoolziekteverzuim leerplichtadvies (advies, geen interventie), Voorzorg (gelijkenis met Prezorg, reeds onderzocht op effectiviteit) en toeleiding voor- en vroegschoolse educatie (VVE, geen interventie). Uiteindelijk heeft TIJ de volgende vijf interventies van het CJG getoetst: Prenataal Huisbezoek, Prezorg, Shantala babymassage, Stevig ouderschap en Video Hometraining. 1. Prenataal huisbezoek (zwangere vrouwen) Huisbezoeken om zwangere vrouwen in risicosituaties (vanwege bijvoorbeeld huiselijk geweld of een verstandelijke handicap) goed voor te bereiden op de komst van hun kind. In 1-4 huisbezoeken wordt aandacht besteed aan de gezondheid van moeder en (ongeboren) kind, de sociale en fysieke omgeving, het moederschap en sociale voorzieningen. 3 Voor de longlist heeft het CJG producten uitgesloten waar al veel onderzoek naar was gedaan en geprobeerd vooral producten uit het Rotterdamse aanbod uit te kiezen. 4 De selectie van de vijf interventies plus een uitleg over de verdere procedure en werkwijze zijn gecommuniceerd aan het CJG in de aanbiedingsbrief van december 2013 (bijlage 1). INTERVENTIES CJG JULI

8 2. Prezorg (zwangere vrouwen) Prezorg bestaat uit zes huisbezoeken door een jeugdverpleegkundige voor zwangere vrouwen in risicosituaties (vijf tijdens de zwangerschap en één erna) die niet voldoen aan de criteria voor voorzorg. Er wordt vooral aandacht besteed aan stressreductie en gezond gedrag tijdens de zwangerschap zodat het verhoogde risico op psychische, lichamelijke en sociale problemen afneemt. 3. Shantala babymassage individueel (0-4 jaar) Shantala babymassage individueel is een combinatie van praktische babymassage en opvoedingsondersteuning. De individuele cursus bestaat uit drie huisbezoeken voor moeders met hun baby waarbij sprake is van (een risico op) excessief huilen. De cursus richt zich op het voorkomen van problemen die samenhangen met excessief huilen en het bevorderen van het welzijn van het gezin. Om dit te bereiken werkt de cursus aan het verbeteren van het contact tussen de moeder en de baby en het vergroten van de draagkracht en de eigen effectiviteit van de moeder. 4. Stevig ouderschap (0-4 jaar) Zes tot tien huisbezoeken van de jeugdverpleegkundige voor gezinnen met een verhoogd risico op opvoedingsproblematiek. De huisbezoeken vinden plaats in de periode van zes weken na de geboorte totdat het kind ongeveer 19 maanden is. Tijdens de huisbezoeken is er aandacht voor ervaringen met het ouderschap, het sociaal netwerk en vragen van de ouders rondom ouderschap en opvoeden. 5. Video Hometraining (tot 23 jaar) Zes tot acht huisbezoeken waarin opvoedingsondersteuning wordt gegeven aan de hand van video-opnamen in het gezin tijdens alledaagse bezigheden. Hiermee wordt beoogd de interactie tussen ouders en kinderen te verbeteren en/of te herstellen en het aantal geslaagde interactiemomenten uit te bouwen. (Bron: Productenboek CJG 2014) 8 INTERVENTIES CJG JULI 2014

9 3 Doelen, resultaten, conclusies en aanbevelingen 3.1 Hoe verhouden de behaalde resultaten zich tot de gestelde doelen van de gezamenlijke interventies? Bereik. De begrote aantallen van de afzonderlijke interventies worden grotendeels gehaald (variërend van 84% tot 100%). De fractie van de totale doelgroep die met de interventie wordt bereikt, is echter vaak onzeker (gebaseerd op een schatting van de omvang van de doelgroep) of onbekend. Het gemeenschappelijke doel van de interventies is het voorkomen en beperken van bedreigingen voor de ontwikkeling en gezondheid van het (ongeboren/ pasgeboren) kind en het bevorderen van de ouder-kindrelatie. Het CJG verzorgt een deugdelijke verslaglegging, dossiervorming en monitoring van het individuele kind. Er ligt daarmee echter ook een kans om meetbare indicatoren te formuleren (en daarop te registreren) om uiteindelijk te kunnen bepalen of de doelen van de maatinterventie ook worden behaald. Bijvoorbeeld: of het na de afronding van de prenatale huisbezoeken ook daadwerkelijk zo is dat risico-zwangeren goed zijn voorbereid op de komst van het kind. Op dit moment ontbreekt het aan gegevens die nodig zijn om hier uitspraken over te doen en ook over de effectiviteit van de interventies op de lange termijn. (Klant)tevredenheid en ervaren effectiviteit. Voor de interventies Prezorg en Shantala babymassage is wel geprobeerd procesevaluaties uit te voeren om tevredenheid (Prezorg en Shantala babymassage) en beleving van effect (Shantala babymassage) te meten. Een belangrijke kanttekening daarbij is dat het nog niet is gelukt om een representatieve groep te bereiken met de procesevaluaties (Prezorg n = 12, Shantala babymassage n = 2). Wel zijn er vanuit de literatuur (zie de voetnoten bij Shantala babymassage) aanwijzingen dat de babymassage kan bijdragen aan een beter contact tussen moeder en kind. Zowel docenten als deelnemers van Shantala babymassage zijn van mening dat de interventie ertoe bijdraagt dat moeders zich minder onzeker voelen, massagetechnieken leren beheersen, signalen die de baby geeft beter herkennen, en een beter contact hebben met hun kind. Ook heeft men de indruk dat de baby rustiger wordt van de massage. De interventies Stevig ouderschap en Kortdurende Video Hometraining wijken enigszins af van de andere interventies als wordt gekeken naar de aansluiting tussen gestelde doelen en behaalde resultaten. Zo is in het OKé-onderzoek vastgesteld dat de interventie Stevig ouderschap bij 52% van de gezinnen heeft geleid tot aanvullende zorg binnen het gezin. Dit wordt beschouwd als een aanwijzing dat ouders zich door de interventie beter laten motiveren tot het aanvaarden van hulp. Ook is deze interventie in het verleden al onderworpen aan wetenschappelijk onderzoek waarbij is aangetoond dat de interventie de kans op ernstige opvoedproblematiek aanzienlijk vermindert en dat het kind als gevolg van de huisbezoeken beter functioneert op fysiek en psycho-sociaal vlak. Ook naar de interventie Kortdurende Video Hometraining is in het verleden al onderzoek gedaan. Daarin werd een gunstig effect gevonden op het herkennen van signalen van het kind door de ouder en op de hechting tussen ouder en kind. Omdat het model van de interventie Stevig ouderschap op gedegen wijze is vertaald naar een praktische uitvoering, bestaand onderzoek aannemelijk maakt dat de interventie het risico op opvoedproblemen bij de doelgroep verkleint, de indicatie helder is en de kwaliteitsbewaking goed is, krijgt deze interventie als enige het oordeel kansrijk. INTERVENTIES CJG JULI

10 3.2 Conclusies en aanbevelingen Algemene conclusies en aanbevelingen voor de gezamenlijke interventies Conclusies 1. Bij drie van de vijf interventies (op Stevig ouderschap en Shantala babymassage na) zijn de indicatiecriteria voor deelname aan de interventies niet duidelijk omschreven. Daardoor kan TIJ niet nagaan of met de interventie ook de groep bereikt wordt die het meest gebaat is bij de interventie. Daarbij wordt opgemerkt dat de doelgroepomschrijving van Shantala babymassage vrij ruim is. 2. De doelen en subdoelen van de verschillende interventies zijn in veel gevallen niet meetbaar geformuleerd. Althans, niet duidelijk is hoe men kan meten of de doelen worden/ zijn behaald. 3. Met de vorige conclusie hangt samen dat er nog ruimte is voor het CJG om de registratie door te ontwikkelen op een manier waarmee kan bepaald of doelen worden behaald en of de resultaten duurzaam zijn. 4. Positief is dat alle interventies op zijn minst gebruikmaken van elementen die bewezen effectief zijn; één interventie gebruikt methoden die in zijn geheel zijn onderzocht en effectief zijn bevonden. Aanbevelingen Breng de omvang en kenmerken van de doelgroep scherper in kaart en breng gradaties aan in de zwaarte van problematiek zodat op basis van het beperkte budget een geschikte afweging kan worden gemaakt aan welke (sub)groep de interventie het eerst moet worden aangeboden. Zorg voor een meer expliciete en eenduidige formulering van de indicatiecriteria (en contra-indicaties) voor deelname aan de interventies. Maak bij de screening gebruik van goede instrumenten zodat indicatie niet afhangt van de persoonlijke afweging van de professional maar uniform gebeurt. De context waarin de interventie is uitgevoerd, heeft effect op het resultaat. Het is dus niet voldoende om er zonder meer vanuit te gaan dat een eerder bewezen interventie ook hier en in de toekomst het gewenste resultaat zal opleveren. Lokale en langdurige monitoring is belangrijk. Hiervoor is het belangrijk om meetbare doelen en prestatie-indicatoren te beschrijven en resultaten over langere tijd (uniform) te registreren. Resterende vragen voor de opvolging Voor de vijf getoetste interventies is niet helemaal duidelijk hoe die zich precies tot elkaar verhouden en of het CJG de onderlinge relaties ergens beschrijft. Welke interventies sluiten elkaar uit en waarom? Welke interventies kunnen naast elkaar of opvolgend worden ingezet? Een uitzondering hierop is Shantala babymassage. Veelal worden ouders door de Prezorg-verpleegkundige aangemeld. De commissie heeft hier echter geen onderzoek naar gedaan en legt daarom deze vragen voor aan het CJG. 10 INTERVENTIES CJG JULI 2014

11 3.2.2 Samenvatting conclusies en aanbevelingen voor de afzonderlijke interventies Deze paragraaf bevat de voornaamste conclusies en aanbevelingen voor elke getoetste interventie afzonderlijk (en zijn aanvullend op de algemene conclusies en aanbevelingen). De volledige beschrijvingen en aanvullende conclusies en aanbevelingen zijn uiteraard te vinden in de delen B van de hoofdstukken 4 tot en met Prenataal Huisbezoek > een interventie ter verbetering Conclusies Het is onduidelijk waarom Prenatale Huisbezoeken (PHB) alleen in de regio worden ingezet en niet in Rotterdam. Ondanks dat PHB wel bewezen effectieve elementen bevat, is de theoretische onderbouwing van de methode (waarom de afzonderlijke activiteiten bijdragen aan de gestelde doelen) te beperkt. Het is niet duidelijk of de interventie wel voldoende bekend is bij verwijzers en of zij voldoende in staat zijn om te beoordelen of de zwangere in aanmerking komt voor de interventie. Positief is dat de interventie door geïnstrueerde en opgeleide professionals wordt uitgevoerd. Aanbevelingen Hoewel de interventie bewezen effectieve elementen bevat, is het wenselijk sterker te onderbouwen waarom met de uitvoering van het PHB de gestelde doelen kunnen worden behaald (waarom de methode effectief is). Het is aan te raden om PHB meer onder de aandacht te brengen van de verwijzers zodat zij het product goed kennen en weten wanneer zij wel/niet moeten doorverwijzen. Bekijk of aansluiting mogelijk is met het vervolgtraject Klaar voor een Kind (Consortium en Zwangerschap en geboorte Zuid-West Nederland) dat een risicosignaleringsinstrument ontwikkelt en daar zorgpaden aan verbindt. 2. Prezorg > een interventie ter verbetering Conclusies Het is onduidelijk waarom Prezorg alleen in Rotterdam wordt ingezet en niet in de regio. Prezorg wordt niet aangeboden aan anderstaligen om de reden dat het inzetten van tolken te duur zou zijn. Alternatieven om bijvoorbeeld anderstalige verpleegkundigen te werven, lijken niet te zijn overwogen. Een groot deel van de doelgroep wordt niet bereikt. Dit komt onder meer doordat signalering niet (of te laat) plaatsvindt en omdat sommige vrouwen hulp weigeren. Het ontbreekt aan een beschrijving van het CJG over hoe zij eerder kan signaleren en hoe zij ervoor zorgt dat moeders die tot de risicogroep behoren niet uit beeld verdwijnen. Het gaat gemiddeld om meer dan de helft van de doelgroep die jaarlijks in aanmerking komt voor Prezorg en dit niet krijgt. Er is sprake van ecologische validiteit van deze interventie 5, Prezorg 2.0. Aanbevelingen Prezorg onderscheidt zich van de reguliere huisbezoeken door de mate van risico die deze moeders lopen. Het is daarom des te belangrijker dat deze groep niet belemmerd wordt in haar deelname aan Prezorg. De methodiekbeschrijving zou moeten worden aangevuld met manieren waarop aanstaande moeders die geen Prezorg krijgen maar dit wel nodig hebben, toch kunnen worden bereikt (de anderstaligen, de vrouwen die weigeren of laat in hun zwangerschap worden gesignaleerd). 5 De interventie wordt uitgevoerd zoals bedoeld en is generaliseerbaar naar andere situaties. INTERVENTIES CJG JULI

12 Ook beperkingen in het budget zorgen ervoor dat het bereik beperkt is/blijft. Er zou gekeken moeten worden of het budget kan worden uitgebreid. Er komen jaarlijks gemiddeld 350 moeders in aanmerking, terwijl er geld is voor maximaal 150 moeders. Met de gemeente kan afgesproken worden om de subsidie achteraf te verrekenen zodat er geen beperking is op deelname voor deze risicogroep. Gelet op de mate van risico van deze doelgroep, wordt aanbevolen om de samenwerking tussen verloskundigen en CJG-medewerkers aan te scherpen. Deze samenwerking moet bijdragen aan een situatie waarbij deze doelgroep in probleemgevallen ten allen tijde geholpen kan worden. Binnen Prezorg krijgen moeders nu alleen begeleiding tijdens kantooruren. De werkwijze van het laatste huisbezoek (afronding of eventuele doorverwijzing) dient verder uitgewerkt te worden (wanneer wordt jeugdhulp betrokken etc.). Dit geldt voor zowel de moeders met indicatie als voor de moeders met een contra indicatie. 3. Shantala babymassage > een interventie ter verbetering Conclusies Hoewel er zeker op basis van de literatuur aanwijzingen zijn dat deze interventie een positieve invloed kan hebben op de hechting tussen ouder en kind, wordt dit van uit dit concrete project niet onderbouwd door de vastgelegde resultaten. Aanbevelingen Bij het uitvoeren van een procesevaluatie is het essentieel dat de respons van de ouders en docenten verbetert. De opleiding heeft op het gebied van na- en bijscholing een vrijblijvend karakter. Zowel dit punt als de accreditatie van de opleiding verdient verbetering. 4. Stevig ouderschap > een kansrijke interventie Conclusies Er is door het CJG op gedegen wijze gewerkt aan de introductie, de herziening en de kwaliteitsbewaking van de interventie. Er is veel aandacht voor kwaliteitsbewaking en training. Het is niet duidelijk of en hoe de interventie specifiek geschikt is gemaakt voor allochtone ouders. Aanbevelingen De interventie zou gebaat zijn bij een duidelijke omschrijving hoe gezinnen -waar de interventie is uitgevoerd of niet (volledig) kon worden uitgevoerd- nog enige tijd worden gevolgd. 5. Video Hometraining > een interventie ter verbetering Conclusies De interventie wordt uitgevoerd zoals bedoeld, de video-hometrainers zijn gecertificeerd door de methodiekeigenaar (en erkend opleidingsinstituut) AIT. Aanbevelingen: Laat het aantal huisbezoeken en opnamen afhangen van de vorderingen die ouder en kind maken (zie opmerking van het CJG hierover op pagina 79). Leg enige tijd na het afsluiten van de training (bijvoorbeeld een jaar daarna) nog een keer een huisbezoek af om te kijken hoe het met het gezin gaat en of de veranderingen blijvend zijn (zie opmerking van het CJG hierover op pagina 79). 12 INTERVENTIES CJG JULI 2014

13 4 Prenataal Huisbezoek (PHB) Deel A: Beschrijving interventie Het CJG voert het PHB uit in opdracht van en gefinancierd door een aantal regiogemeenten. In februari is enkele regiogemeenten gevraagd om reactie op de beschrijving in deel A vanuit het opdrachtgeverschap. De reacties van enkele gemeenten staan in de bijlage bij dit deel A. 1 Interventiegegevens Naam interventie Naam opdrachtgever Naam uitvoerder Periode uitvoering Prenatale huisbezoeken Gemeenten Barendrecht, Ridderkerk, Vlaardingen, Schiedam, Maassluis, Brielle, Lansingerland, Albrandswaard, Krimpen aan de IJssel, Bernisse, Hellevoetsluis, Spijkenisse en Westvoorne CJG Rijnmond 2011 tot en met heden 2 Beschrijving interventie 2.1 Aanleiding Vaak is in kwetsbare gezinnen sprake van enkele of meerdere omstandigheden (risicofactoren): een lage sociaal-economische status, werkloosheid, schulden, alcohol- en drugsverslaving, slechte hygiënische omstandigheden, huiselijk geweld, grote gezinnen, een-ouder-gezinnen, psychiatrische problematiek. Op basis van deze problematiek zijn de instroomcriteria voor het PHB geformuleerd (par.2.3.). Al voor de geboorte spelen veel aspecten een rol bij de groei en ontwikkeling van een kind. Ouders van kinderen in kwetsbare groepen zijn vaak onvoldoende op de hoogte van de invloed die verschillende factoren kunnen hebben op hun (ongeboren) kind. Prenatale huisbezoeken bieden een mogelijkheid tot het tijdig signaleren van deze problematiek, waardoor al in een vroeg stadium geïntervenieerd kan worden. INTERVENTIES CJG JULI

14 Uit de Signalementstudie zwangerschap en geboorte (2010) van het Erasmus MC (in opdracht van ZonMw in verband met het relatief hoge Nederlandse sterftecijfer in de perinatale fase), blijkt dat met name in de grote steden sprake is van risicocumulatie (patiëntgebonden risicofactoren), denk aan: levensstijl, sociaal-economische status (opleiding, inkomen, woonsituatie), niet westerse achtergrond, niet vroeg in de zwangerschap een verloskundige bezoeken. Ook zijn er in deze studie zorgen rondom ons zorgsysteem zoals de tijdige selectie van risicozwangerschappen. Vroegtijdige vormen van begeleiding zijn (kosten)effectiever dan die welke op latere leeftijd worden ingezet (o.a. Tremblay & Japel, 2003). Ouders blijken in de zwangerschap extra gevoelig voor leefstijl- en gedragsverandering met het oog op het ongeboren kind (Mincy, 2005). Interventies vroeg in de ontwikkeling van het kind en vroeg in een proces van probleemontwikkeling, kunnen daarom preventief werken en langdurig gezondheidswinst voor gezinnen opleveren. Wereldwijd bestaat consensus over de noodzaak van vroeg ingrijpen boven interventies op latere leeftijd. Het rendement van vroegtijdige investeringen in het opvoeden en opgroeien, is groter dan latere investeringen, zie figuur (Carneiro & Heckman, 2003). Preventieve programma s in de vroege levensfase (horizontale lijn) leveren meer op dan programma s in de schoolleeftijd, of de periode daarna. Vroeg beginnen: tijdige preventie levert veel winst Kosten-baten verhouding in termen van sociaal kapitaal Voorschoolse programma s r Schoolopleiding Kosten Investeringen Arbeidstraining Voorschoolse periode School Na school 0 Leeftijd Vroeg interveniëren kunnen de volgende zaken positief beïnvloeden6. kosten in het speciaal onderwijs en schoolbegeleiding; criminaliteit met lagere uitgaven voor politie en justitie; herstelkosten van schade (materieel en immaterieel) voor burgers door jeugdcriminaliteit; medische kosten vanwege de behandeling van de gevolgen van kindermishandeling en een afname van mishandelingen en verwaarlozing; uitkeringen voor invaliditeit en werkloosheid; inkomen door hogere arbeidsparticipatie; opleidingsgraad; kwaliteit van leven. De regiogemeenten kiezen tot nu toe voor het PHB. Prezorg en Voorzorg zijn afgevallen. Deze interventies zijn duurder en gericht op de zwaardere doelgroepen. Inmiddels gaan regiogemeenten vaker vragen aan het CJG welke interventies in hun gebied nodig zouden zijn en het meest geschikt. 6 Prinsen en van Dam (2013). Investeren in opvoeden en opgroeien loont. 14 INTERVENTIES CJG JULI 2014

15 De interventie PHB is grotendeels zelf ontwikkeld en beschreven. Elementen uit Prezorg zijn in het PHB opgenomen en er is gebruik gemaakt van informatiemateriaal dat landelijk beschikbaar is. 2.2 Doel Het doel van prenatale huisbezoeken is indien nodig ondersteuning bieden of hulp inschakelen zodat een gezonde ontwikkeling van het ongeboren kind wordt bevorderd en het ontstaan van gezondheids- en ontwikkelingsrisico s voor het kind wordt beperkt. De aanstaande ouder(s) kunnen na afloop van de huisbezoeken van de jeugdverpleegkundige beter omgaan met de zwangerschap en de naderende geboorte, hun zelfredzaamheid is verbeterd en zij zijn waar nodig ondersteund in hun hulpvraag. Doelstellingen zijn verder, dat de jeugdverpleegkundige: ouders bevestigt en versterkt in hun eigen kracht als opvoeder; ouders ondersteunt bij de regie bij het opgroeien en opvoeden van hun kind; vroegtijdig knelpunten en/of mogelijke risico s in de ontwikkeling en/ of opvoeding van het kind signaleert; de groei en ontwikkeling van kinderen bevordert; zo nodig tijdig benodigde hulp inzet; werkt van uit 1 gezin 1 plan, in het geval van meerdere betrokken hulpverleners. De tussendoelen zijn niet (goed) meetbaar. Het wel of niet halen van de doelen, zou kunnen worden afgeleid uit de verslaglegging en registratie van het PHB door de afzonderlijke jeugdverpleegkundigen. Maar deze rapportages zijn niet gestandaardiseerd, daar kunnen geen dwarsdoorsneden van worden gemaakt en de verslagen staan niet in een centraal CJG-systeem. Er zijn geen targets (meetbare criteria) geformuleerd. In het productenboek van het CJG staat dat door (na afloop van een of meerdere) PHB s, moeders goed zijn voorbereid op de komst van hun kind. Niet omschreven is wanneer het CJG concludeert dat een moeder goed is voorbereid op de komst van haar kind. 2.3 Doelgroep Alle aanstaande ouders die tijdens de zwangerschap, in aanvulling op de verloskundige zorg, steun of hulp nodig hebben ter voorbereiding op het ouderschap en de komst van de baby. De opzet, werkwijze, en de instroomcriteria voor de bezoeken zijn globaal in alle gemeenten hetzelfde. Maar er kunnen per gemeente accentverschillen zijn afhankelijk van wat zich voordoet of wat verwacht wordt aan problematiek. De instroomcriteria verschillen in hun aard niet wezenlijk, er zijn geen principiële verschillen, maar ten behoeve van de verwijzers (met name de verloskundigen) is er voor iedere gemeente een aparte lijst met instroomcriteria waarin de accentverschillen per gemeente zijn verwerkt. Een voorbeeld is een huis in Barendrecht voor verstandelijk beperkten. In de instroomlijst staat daar expliciet deze doelgroep genoemd. Voorbeelden van deze lijsten zijn opgevraagd bij het CJG. De opsomming van de instroomcriteria is niet limitatief. Dus als een bepaalde problematiek in een gezin niet op de lijst met instroomcriteria zou staan, dan kunnen er toch huisbezoeken worden afgelegd. Men hoeft ook niet aan meerdere criteria te voldoen, één aspect is al voldoende om in aanmerking te komen. De contraindicaties verschillen overigens niet. Het maakt verder niet uit of het om eerste of volgende zwangerschappen gaat. Er zijn ook geen criteria voor de leeftijd van de moeder, maar uiteraard vindt maatwerk plaats, bijvoorbeeld voor tienermoeders. Er zijn geen grenzen gesteld aan het aantal weken zwangerschap. Circa 80% van de zwangeren heeft het eerste contact met een verloskundige. Daarom vinden de meeste verwijzingen plaats door de verloskundigen. Als iemand onder controle is van een gynaecoloog, vindt verwijzing plaats vanuit het ziekenhuis (medisch maatschappelijk werk). Niet bekend is of de problematiek van de verwijzingen door de ziekenhuizen zwaarder is. INTERVENTIES CJG JULI

16 Gemeente Aantal geboortes per jaar (2011) Barendrecht 524 Albrandswaard 272 Ridderkerk 428 Schiedam 918 Vlaardingen 778 Maassluis 340 Lansingerland 759 Krimpen a/d IJssel 270 Bernisse 99 Brielle 126 Hellevoetsluis 365 Spijkenisse 696 Westvoorne 86 Circa 20% van de kinderen (landelijk beeld) zou opgroeien in risicovolle situaties, waarvan 5% in zeer ernstige (meervoudig gecompliceerde) bedreigende situaties. Het CJG heeft geen inschatting gemaakt van het aantal zwangeren dat in aanmerking zou kunnen komen voor PHB. Mogelijk (grove schatting) betreft het zo n 10 % van de zwangeren. De beschikkingen komen tot stand op basis van ervaringen van het CJG in de betreffende gemeente en de wensen van de gemeente. In 2011/2012 zijn de meeste regiogemeenten PHB gaan inkopen bij het CJG. In 2012 heeft het CJG met de gemeenten afgesproken dat vanaf 2013 het CJG bepaalt hoeveel bezoeken per gezin nodig zijn, daar is geen maximum aan verbonden. De bedoeling is, en de praktijk laat dat ook zien, dat in een gezin doorgaans twee, soms drie, en in een enkel geval, vier bezoeken nodig zijn. De gemeenten kopen niet in voor een x-aantal gezinnen maar kopen een x-aantal bezoeken in. De gemeenten geven vooraf geld aan het CJG voor een x-aantal bezoeken, verrekening vindt achteraf plaats. Het CJG houdt twee uur aan per bezoek exclusief reistijd. Het aantal bezoeken is het enige waarover het CJG verantwoording moet afleggen aan de gemeenten. De gemeenten betalen de aantallen bezoeken. Contra-indicaties voor deelname: Onbehandelde psychiatrische problematiek, niet-leerbare moeders of moeders die de Nederlandse taal niet voldoende beheersen. Bij onvoldoende beheersing van de Nederlandse taal wordt nagegaan of hulp van familie of vrienden mogelijk is, of eventueel een tolk. Maar (vooral dat laatste) kost veel tijd en geld. Er zijn geen speciale elementen in het PHB voor zwangeren met een allochtone achtergrond maar CJG-medewerkers hebben kennis van en ervaring met andere culturen. Het hebben van een licht verstandelijke beperking (LVB) is geen contra-indicatie. Niet-leerbaar is iemand die helemaal niet kan lezen of schrijven of die niets kan onthouden. In zo n geval is sowieso andere, intensieve en voortdurende begeleiding van de moeder nodig. Niet bekend is hoe vaak welke contra-indicaties van toepassing zijn. 16 INTERVENTIES CJG JULI 2014

17 Als iemand geen PHB krijgt aangeboden vanwege de contra-indicaties, wordt men (meestal door de jeugdverpleegkundige en soms door de verloskundige) doorverwezen naar instanties die de problematiek wel aan kunnen. 2.4 Aanpak en materiaal De volgende fasen worden onderscheiden: 1. signalering door verloskundige of andere zorgverlener, bespreken met aanstaande ouders; 2. verzoek prenatale huisbezoeken; 3. eerste, tweede en derde prenataal huisbezoek; 4. eventueel volgende prenatale huisbezoek(en) en overdracht naar JGZ regulier. Zie verder het werkproces in 2.5. Uit recent onderzoek van TNO (Vink, 2013) dat is uitgevoerd in het kader van het programma Vernieuwing uitvoeringspraktijk jeugdgezondheidszorg blijken prenatale huisbezoeken een goed concept te zijn. Prenatale huisbezoeken worden gewaardeerd door aanstaande ouders, verloskundigen, kraamverzorgenden en jeugdverpleegkundigen. Ouders voelen zich beter voorbereid op het ouderschap en hebben baat bij adviezen, voorlichting en hulp. Prenatale huisbezoeken nemen (psychosociale) zorg weg bij de verloskundige en helpen bij het inschatten van de thuissituatie en de hulpbehoefte of noodzaak. De huisbezoeken worden gezien als aanvullend op de verloskundige zorg die hoofdzakelijk gericht is op een gezonde zwangerschap en bevalling. Door waar nodig de JGZ al prenataal in te zetten, wordt de verloskundige zorg meer totaal. Uit dit onderzoek blijkt ook dat de belangrijkste bevorderende factoren bij implementatie van prenatale huisbezoeken zijn: de voordelen van de interventie voor de gebruiker (zowel jeugdverpleegkundige als in mindere mate- de verloskundige), de zichtbaarheid van de uitkomsten, de relevantie voor de cliënt, de verwachte medewerking en tevredenheid van de cliënt (vanuit het perspectief van de jeugdverpleegkundige), het werken met coördinatoren en voldoende financiering. Jeugdverpleegkundigen zijn enthousiast over de mogelijkheid om ook prenataal te kunnen werken. Zij zijn preventiewerkers en het is dan ook begrijpelijk dat alleen al het feit dat zij vroeger in het leven van kinderen er bij kunnen zijn als zinvol ervaren wordt. Zij zien in hun postnatale werk dagelijks de gevolgen in situaties waarbij eerder ingrijpen voor kinderen en ouders leed had kunnen voorkomen. Voor de meeste jeugdverpleegkundigen is dit echt preventief werken en zij kunnen ook continuïteit na de geboorte bieden. Zij zijn de schakel tussen de prenatale zorg van de verloskundige en de postnatale JGZ. De aanpak bij het PHB is het afleggen van een of meerdere huisbezoeken waarin de hulpvraag van ouders wordt geïnventariseerd. Vervolgens wordt zonodig geïntervenieerd door de verpleegkundige. Op deze manier wordt samen met de ouders toegewerkt naar het beoogde doel. 2.5 Organisatie De prenatale huisbezoeken worden aangeboden zolang de gemeenten aangeven deze te financieren. Verpleegkundigen die prenatale huisbezoeken uitvoeren, zijn ervaren hbo-verpleegkundigen die ook werkzaam zijn als verpleegkundige op het consultatiebureau. Zij hebben de opleiding Stevig Ouderschap gevolgd en/of extra cursussen gevolgd, namelijk: kindermishandeling, huiselijk geweld, afnemen anamnese, Shaken baby, stoppen met roken van Stimetic en borderline scholing. De jeugdverpleegkundigen werken per gemeente en kennen daarvan de sociale kaart. Zij vallen direct onder de manager van de desbetreffende CJG locatie. Er zijn intake-formulieren, waarop gegevens worden ingevuld over draagkracht en draaglast (zie bijlage 1). De ZRM wordt voor de moeder/ouders niet gebruikt. INTERVENTIES CJG JULI

18 De capaciteit van het aantal prenatale huisbezoeken verschilt per gemeente. Hieronder staat het aantal beschikte prenatale huisbezoeken per gemeente genoemd. Gemeente Aantal bezoeken beschikt Barendrecht 20 Albrandswaard 24 Ridderkerk 12 Schiedam 47 Vlaardingen 40 Maassluis 17 Lansingerland 15 Krimpen a/d IJssel 60 Bernisse 6 Brielle 10 Hellevoetsluis 5 Spijkenisse 32 Westvoorne 2 De volgende fasen worden onderscheiden in het werkproces: 1. signalering door verloskundige of andere zorgverlener, bespreken met aanstaande ouders 2. verzoek prenatale huisbezoeken 3. eerste prenatale huisbezoek en 4. eventueel volgende prenatale huisbezoek(en). Overdracht naar JGZ regulier. 1. Signalering door een verloskundige of andere zorgverlener De verloskundige of andere zorgverlener: signaleert aan de hand van de afgesproken criteria en/of signaleringsinstrument; deelt met de aanstaande ouders(s) de zorg om het ongeboren kind; stemt met de ouder(s) af of de zorg gedeeld wordt; bespreekt de continuïteit van zorg rondom zwangerschap en in het gezin; biedt de mogelijkheid voor een prenataal huisbezoek van de jeugdverpleegkundige aan; vult samen met de ouder(s) het aanvraagformulier prenataal huisbezoek door de jeugdverpleegkundige in; registreert in eigen dossier de actie; vraagt tijdens een volgend contact na of huisbezoek heeft plaats gevonden en wat de afspraken zijn; ontvangt van de jeugdverpleegkundige een schriftelijke terugrapportage of huisbezoek heeft plaats gevonden of er vervolgacties en of vervolgafspraken zijn; vermeldt bij verwijzing naar de tweede lijn of terugverwijzing naar de eerste lijn, het contact met de JGZ. 18 INTERVENTIES CJG JULI 2014

19 2. Verzoek prenatale huisbezoeken Bij binnenkomst van een aanmeldingsformulier wordt de aanstaande ouder toegewezen aan een jeugdverpleegkundige van het consultatiebureau, die in beginsel na de geboorte ook contact met het gezin heeft. Deze verpleegkundige neemt contact op met de aanstaande ouder(s). Met verloskundigen en gynaecologen wordt afgesproken dat aan de jeugdverpleegkundige die bij dit kind prenatale huisbezoeken heeft gebracht, wordt doorgegeven dat het kind is geboren. 3. Eerste prenatale huisbezoek De prenatale huisbezoeken worden uitgevoerd door de jeugdverpleegkundige, bij voorkeur de jeugdverpleegkundige die de ouders na de geboorte bij het consultatiebureau zullen ontmoeten. Het aanbod is laagdrempelig waarbij het nadrukkelijk gaat om de lichtere, enkelvoudige problematiek. Bij zwaardere problematiek leidt de jeugdverpleegkundige toe naar specifiekere vormen van hulpverlening. Het prenatale huisbezoek wordt zo vroeg mogelijk uitgevoerd. Dit om voldoende ruimte te hebben eventuele hulp tijdig te organiseren. Indien nodig kan de jeugdverpleegkundige meerdere bezoeken aan dezelfde ouder(s) brengen. De jeugdverpleegkundige: neemt na ontvangst van het aanvraagformulier contact op met de ouder; plant en voert huisbezoek uit; voert afspraken uit; rapporteert schriftelijk terug aan de verwijzer (de terugkoppeling gebeurt na het eerste huisbezoek en na het laatste bezoek); registreert de afspraken in een eigen verslag, niet in een centraal CJG-systeem; als het kind is geboren, wordt er een samenvatting van de geleverde zorg gerapporteerd in het JGZ kind dossier; onderhoudt contact met gezin, de afspraken met de ouders worden mondeling gemaakt en in overleg bepaald. Tijdens het huisbezoek probeert de jeugdverpleegkundige samen met de aanstaande ouder(s) inzicht te krijgen in de problematiek en de draaglast/draagkracht. Een vertrouwensrelatie vanuit de zorg voor het kind is daarbij belangrijk. Het is een taak van de jeugdverpleegkundige om ouder(s) te motiveren en samen met hen een doel te formuleren. Zij kan in overleg met de ouders ondersteuning bieden of hulp inschakelen. Tijdens het eerste prenataal huisbezoek kunnen onderstaande onderwerpen aan de orde komen, mede afhankelijk van de signalering door de verloskundige en de wensen van aanstaande ouder(s): a) Algemeen kennismaken doel begeleiding (prenataal) vragen beantwoorden Aandachtspunten: uitgangspunt is reden van verwijzing in kaart brengen risico- en beschermende factoren b) Psychosociale aspecten hoe ervaren de ouder(s)(en indien relevant de grootouders) de zwangerschap? welke verwachtingen hebben de ouder(s) ten aanzien van verloop zwangerschap, bevalling en kraamperiode? hoe was de jeugd van ouders? Aandachtspunten: invloed van stress op zwangerschap en groei van de baby. Er is prenataal ook speciale aandacht voor de sensitiviteit van de moeder (en of die bevorderd INTERVENTIES CJG JULI

20 moet / kan worden) en de mogelijkheden van hechting straks - tussen moeder en het (ongeboren) kind. c) Gezondheid lichamelijke gevolgen zwangerschap voedingsstoffen die de moeder nodig heeft slapen /rust gebruik van genotmiddelen Aandachtspunten: invloed voeding van de aanstaande moeder op kind borst- en/of flesvoeding (passief) roken van de aanstaande ouder(s) bij alcohol en/of drugsverslaving verwijzen naar specifieke hulpverleningsinstanties zo nodig verwijzing verloskundige, huisarts of gynaecoloog en/of andere disciplines d) Sociaal netwerk steun van partner, familie en/of vrienden Aandachtspunten: ondersteunen bij opbouw sociaal netwerk verwijzen evt. naar jonge moederproject, MIM (Moeders Informeren Moeders), Team Thuisbegeleiding of Home-Start. aanmelding cursus voor aanstaande ouders e) Toekomst studie en/of werk zwangerschaps-/ouderschapsverlof kinderopvang erkenning van het (ongeboren) kind (liefst voor de bevalling) bij ongetrouwde zwangere f) Overig kraamzorg/thuiszorg/kraampakket thuisbevalling/ziekenhuisbevalling/geboortekliniek huisvesting financiën Aandachtspunten: zo nodig ondersteuning bij aanvraag kraamzorg babyuitzet/inrichting babykamer (veiligheid), woonomstandigheden ouder(s) wijzen op mogelijkheid bezoek verloskamers in ziekenhuis zo nodig verwijzing naar maatschappelijk werk bespreken van (reële) woningeisen van de jonge moeder. Prenataal worden zo nodig en indien van toepassing door de jeugdverpleegkundige afspraken met derden gemaakt en vastgelegd, over school, stage, werk, schuldsanering, kinderopvang, etc. Bijvoorbeeld via de gemeenten, werkpleinen, scholen/opleidingsinstituten, of ouders doen dat zelf. g) Afsluiting afspraak eventuele volgende bezoek face to face (het zijn altijd huisbezoeken, geen afspraken op locatie of telefonisch of per mail, tenzij er kleine dingetjes zijn te bespreken); bespreken doelstellingen/opdrachten aanstaande ouder(s)/jeugdverpleegkundige voor vervolgbezoek; indien van toepassing: mogelijkheid bespreken van het interventietraject Stevig ouderschap ; indien geen vervolgafspraak: afspreken wanneer de aanstaande ouder(s) na de bevalling contact opneemt met het consultatiebureau; het heeft de voorkeur dat degene die de prenatale huisbezoeken heeft uitgevoerd ook het zuigelingenhuisbezoek bij dit gezin doet; maak gebruik van de Groeigids voor doelen/afspraken en je bereikbaarheid. 20 INTERVENTIES CJG JULI 2014

21 Rapportage: Verslaglegging vindt eerst plaats op papier. De informatie wordt bewaard op achternaam van de moeder in een afgesloten dossierkast. Op een lijst worden de uitgerekende datum en naam van moeder genoteerd. Na de geboorte van het kind (alle geboorten worden gemeld bij het CJG) wordt de registratie (samenvatting) van dit bezoek of deze bezoeken, overgenomen in Kidos onder de actie: samenvatting prenatale zorg (met daarin de aanleiding voor het PHB, en de afspraken die zijn gemaakt). Dezelfde verpleegkundige die de prenatale huisbezoeken heeft aangeboden, zal in principe - ook de reguliere JGZ-zorg voor haar rekening nemen. Er wordt teruggekoppeld naar de aanmelder na het eerste huisbezoek en na afronding van het laatste bezoek. De aanmelder (doorgaans de verloskundige) zorgt dat de kraamzorg wordt geïnformeerd. De verloskundige is verantwoordelijk voor het kraambed tot de 10e dag na de geboorte. Daarna vindt overdracht aan het CJG plaats. 4. Eventuele volgende prenatale huisbezoek(en) Tijdens een tweede en volgend prenataal huisbezoek komen de volgende onderwerpen aan bod: bespreken periode sinds laatste prenatale huisbezoek, vragen van aanstaande ouder(s) bespreken doelstelling/opdrachten aanstaande ouder(s)/jeugdverpleegkundige afspraak eventuele volgende bezoek indien geen vervolgafspraak: afspreken wanneer de aanstaande ouder(s) na de bevalling contact opneemt met het consultatiebureau bij een aanstaande moeder van een eerste kind kan MIM of andere opvoeding ondersteunende programma s ook prenataal aangeboden worden (afhankelijk van wat in de gemeente afgesproken is) De verpleegkundigen die de prenatale huisbezoeken aanbieden, worden op productie gestuurd door de CJG-manager waar de verpleegkundige werkzaam is. Inhoudelijk adviseert de inhoudelijke staf. De inhoudelijke staf zorgt voor informatiebijeenkomsten, bijscholingen en supervisiebijeenkomsten. De procesbeschrijving van de interventie is gestroomlijnd voor CJG Rijnmond en komt in het Handboek op Intranet te staan. Tevens is CJG Rijnmond HKZ gecertificeerd en zijn binnen de organisatie een medezeggenschapsraad, een klantenpanel en ondernemingsraad actief. De cliënttevredenheid bij het PHB wordt niet bepaald. Er zijn factsheets met informatie over het PHB voor moeders en verwijzers. Verder is er geen communicatiemateriaal. 2.6 Projectbewaking De enige prestatie-indicatoren die de gemeenten van het CJG vraagt, zijn de afgeronde aantal prenatale huisbezoeken. Er zijn geen afspraken gemaakt over de evaluatie van de resultaten. De interventie wordt niet (periodiek) geëvalueerd. Het CJG rapporteert niet aan de gemeenten over de instroom, het aantal bezoeken per gezin, de inhoud, uitkomsten en het vervolg van de bezoeken. Er wordt regelmatig in de regio overleg gevoerd (bijvoorbeeld het Geboorteplatform) met de beroepsgroep verloskundigen en gynaecologen en andere mogelijke verwijzers, over vroegsignalering, indicaties, procedure van verwijzing en verdere samenwerking.er ligt een dringend advies landelijk dat de verloskundige prenataal een huisbezoek aflegt. Niet alleen door de kraamzorg maar door de verloskundige zelf. Dan kan de verloskundige beter signaleren voor de noodzaak van het PHB en doorverwijzen naar het CJG. 3 Indicatie kosten Prenatale huisbezoeken worden gefinancierd door de gemeenten. De productprijs van één prenataal huisbezoek is 141,05 (en dat is gebaseerd op inzet van twee uur per huisbezoek door een jeugdverpleegkundige exclusief reistijd). Dit bedrag INTERVENTIES CJG JULI

22 wordt vermenigvuldigd met het aantal begrote huisbezoeken en per kalenderjaar gesubsidieerd. Er zijn geen afspraken gemaakt met de gemeenten hoeveel bezoeken per gezin minimaal en maximaal worden gebracht door CJG. Achteraf vindt verrekening plaats. 4 Resultaten 4.1 Bereik Omvang doelgroep: alle zwangeren (of geboorten) in gemeente x, zwangeren die in aanmerking komen voor PHB (die voldoen aan de indicatie), geïndiceerde zwangeren die daadwerkelijk één of meerdere PHB s hebben gekregen. Deze gegevens worden niet geregistreerd. Totaal in de bovengenoemde gemeenten zijn er 290 prenatale huisbezoeken begroot en zijn er 248 huisbezoeken (tot november 2013) afgelegd. Het verschil tussen de begrote huisbezoeken en de daadwerkelijk gerealiseerde huisbezoeken is niet erg groot. De meting is tot november en voor de maand december zullen er nog een aantal daadwerkelijk gerealiseerde huisbezoeken bij komen. Als de aantallen afgesproken bezoeken niet worden gehaald, kan dat te maken hebben met de onbekendheid van verloskundigen met het aanbod PHB. 4.2 Uitval Niet bekend is of zwangeren halverwege een bezoek of na een (vervolg)bezoek, verdere deelname aan het PHB weigeren. Het beeld is dat dat niet gebeurt. Als de moeder vindt dat het doel is bereikt, stopt het CJG. Uiteraard probeert het CJG de moeder te overtuigen om door te gaan met de acties en zal nog een bezoek proberen af te spreken. Er is ook geen ervaring met de situatie dat cliënten afspraken niet na (blijven) komen. De jeugdverpleegkundige zal proberen de moeder te motiveren. Voor uitval is geen procedure: wanneer wordt een dossier negatief afgesloten, hoe gaat dat in zijn werk, waar wordt dat geregistreerd en waar wordt de cliënt dan naar verwezen? 4.3 Output Gemeente Aantal bezoeken beschikt Aantal uitgevoerd t/m nov 2013 Barendrecht Albrandswaard 24 0 Ridderkerk Schiedam Vlaardingen Maassluis Lansingerland 15 1 Krimpen a/d IJssel Bernisse 6 0 Brielle 10 4 Hellevoetsluis 5 3 Spijkenisse 32 3 Westvoorne INTERVENTIES CJG JULI 2014