Rijke inspiratiebron voor ons hedendaagse leven GRIEKEN NAAM: KLAS:

Transcriptie

1 Het indrukwekkende rijk van de farao s EGYPTENAREN Rijke inspiratiebron voor ons hedendaagse leven GRIEKEN Tweeduizend jaar geleden de heersers over Europa ROMEINEN NAAM: KLAS:

2 Porch of the Maidens, v. Chr., Akropolis, Athene

3 EXCURSIEGIDS OUDE CULTUREN COMPETENTIES Afgelopen periode heb je bij het vak ESTHETISCHE VOR- MING de Klassieke Oudheid behandeld. Je hebt per groepje een periode en een kunstdiscipline toegewezen gekregen. De periode Egyptenaren, Grieken of Romeinen, en van de kunstdiscipline de bouwkunst, beeldhouwkunst of schilderkunst. Je hebt jouw kennis van je eigen periode aangevuld doormiddel van de presentaties van je klasgenoten. Tijdens deze excursie naar Leiden bezoek je het RIJKSMU- SEUM VAN OUDHEDEN. Dit museum laat op een thematische en verhalende wijze de kunststukken van de oude culturen zien en leidt je langs de topstukken van de collectie. In deze excursiegids vind je kleine artikelen over de verschillende kunstvormen, maar ook een godenspel, mooie afbeeldingen en niet te vergeten de opdrachten. OPDRACHTEN Deze excursie heeft twee opdrachten. De eerste opdracht betreft een aantal vragen (pagina 24) in de vorm van een quiz. De tweede opdracht heeft te maken met het verwoorden van competenties (pagina 26). Het is de bedoeling dat je beide opdrachten tijdens deze excursie maakt en deze gids weer aan het einde van de excursie inlevert bij je docent. Dus deze gids niet verliezen! QUIZ Er worden een aantal vragen gesteld (pagina 24) met betrekking op de Egyptenaren, de Grieken en de Romeinen. De antwoorden op de vragen vind je in deze gids en in het museum. Het is de bedoeling dat je deze vragen beantwoord. COMPETENTIES Vormgeving ruimtelijke presentatie en communicatie is een competentiegerichte opleiding. Achteraan in deze excursiegids (pagina 26) vind je een vijftal competenties. Alle hebben ze betrekking op de groepsopdracht van EVO en deze excursie naar Leiden. Geef een beschrijving op welke manier jij aan deze competentie gewerkt hebt. EGYPTE 6 Geloof in het hiernamaals 8 Maak je geen illusie 9 Gebrek aan perspectief 10 Gebouwd voor de eeuwigheid GRIEKEN 12 In dienst van de goden 14 Kunst met een verhaal 18 Het Griekse wonder ROMEINEN 20 Technisch hoogstandje 22 Bedolven onder lava 23 Een beetje van de Grieken WELKE GOD BEN JIJ?

4 MUMMIES Mummie van Anchor, c v.chr. Na het overlijden van een persoon vliegt de Nergens speelt de dood een belangrijkere rol dan bij het leven van de Egyptenaren. De Egyptenaren mummificeerde de lichamen van de overleden mensen en dieren om ze zo lang mogelijk te bewaren. ziel uit het lichaam de zon achterna. NATUURLIJKE EN KUNSTMATIGE MUMMIES De Egyptenaren begonnen met het mummificeren van overledene toen ze wisten van het ontstaan van de natuurlijke mummies. De Egyptenaren begroeven overledene in de hete woestijn waardoor de lichamen door de hitte en het droge zand vanzelf uitdroogde. Hierdoor werden de lichamen duizenden jaren later helemaal gaaf terug gevonden. Dit heet een natuurlijke mummificatie. Met dit gegeven zijn de Egyptenaren gaan experimenten om het lichaam zo lang mogelijk bewaart te houden. Dit wordt kunstmatige mummificatie genoemd. Volgens traditie duurde het proces van de mummifi catie 70 dagen. HET PROCES De speciaal opgeleide priesters verwijderen als eerste de ingewanden van de overleden persoon door een snee in de linkerzij. Soms werden ook de hersens eruit gehaald met een haak via de neus. Dan werd het lichaam in natron gelegd, een mengsel van zout en soda, om het lichaam uit te drogen. Vervolgens werd het lichaam weer opgevuld met zand, klei of zaagsel, en wreven het in met hars, teer, was en olie. Hierna werd het lichaam in vele linnen doeken gewikkeld waartussen amuletten gestopt werden. Dit begint op de mummie te lijken zoals wij deze kennen. Er kwam een masker van goud beschilderd linnen of gips op het hoofd en op de schouders te liggen. En als laatste werd het lichaam in een kist in de vorm van een mens gelegd, deze was versierd met schilderingen en spreuken. Egyptenaren geloofde dat er na de dood twee elementen bleven voort bestaan: de ziel (de ba) en de levenskracht (de ka). Na het overleiden van een persoon vloog de ziel uit het lichaam en moest ook weer veilig kunnen terugkeren. Vandaar dat de Egyptenaren het lichaam van overledene zo goed mogelijk wilde bewaren. Zou het lichaam vergaan, dan kon ook de ziel niet terugkeren. DE ORGANEN De verwijderde organen werden bewaard in 4 canopen (een soort vazen) met een dierenkop of mensenhoofd als deksel. De man voor de lever, de jakhals voor de maag, de baviaan voor de longen en de havik voor de darmen. Die gebeeldhouwde dekseltjes stelden de vier zonen van Horus voor. De canopen werden in de nabijheid van de sarcofaag begraven om de eenheid van het lichaam te bewaren

5 BOUWKUNST Hoe werden piramides gebouwd? Piramides zijn het wereldwonder een formaat! Hoe deze piramides gebouwd werden is niet precies bekend. De Egyptenaren hebben echter nooit iets achter gelaten hoe dat ze een piramide bouwden. We kunnen via aanwijzingen achterhalen wat deze theorieën zouden kunnen zijn. Omdat er verschillende piramides te onderscheiden zijn, zal de manier van bouwen ook verschillend zijn. De meest waarschijnlijke theorie is dat er een hellingbaan rond de piramide zelfgebouwd werd, waarlangs de enorme stenen via houten rollers naar boven werden verplaatst. Als de piramide klaar was werd de hellingbaan weer afgebroken. Het enige probleem van deze theorie is dat niet alle delen bereikt konden worden. De exacte manier van de bouw blijft dus een mysterie. Piramides van Gizeh rond 2580 v.chr. De Egyptische architectuur kan worden onderverdeeld in een aantal terreinen: Grafmonumenten Mastaba - Piramide - Rotsgraf Tempels Dodentempel - Cultustempel - Zonnetempel Ornamenten & onderdelen Pyloon - Obelisk - Zuil - Benbensteen - Pyramidion - Sfi nx - Dromos Woningen Paleis Arbeiderswoning Voor alle bouwwerken van de Egyptenaren geldt hetzelfde thema: Gebouwd voor de eeuwigheid. Duurzaamheid betekende namelijk macht. De bouwwerken werden gemaakt van kalksteen dat veel voorkwam in de omgeving. Veel ornamenten, zoals sfi nxen en obelisken, zijn gemaakt van graniet. De arbeiderswoningen bestonden uit bakstenen van in de zon gebakken klei. De Egyptische bouwkunst, een abstracte bouwkunst? Als je naar de vormen, balans en symmetrie kijkt zou je dat denken - met meetkundige fi - guren - en de streng geordende zuilen in de tempel. En toch hebben ongetwijfeld de Egyptenaren ook hier, zoals in hun reliëf- en schilderwerken, de natuur willen weergeven. De piramiden roepen het beeld op van bergen in de woestijn; de tempels met hun vele zuilen het beeld van een woud in de natuur. GRAFMONUMENTEN Koningen en Farao lieten grafmonumenten bouwen. Het eerste gebouw waren de mastaba s. Deze hebben de vorm van een langwerpige afgehakte piramide. Deels is boven de grond zichtbaar en de grafkamer waar de overledene ondergebracht werd was onder de grond. Deze was te bereiken door een lange gang. Later ontwikkelde zich dit tot de piramide. Decoratie staat bij de Egyptenaren centraal. Alle bouwwerken zijn bedekt met schilderingen, reliëfs of inscripties met het vereren van de goden als uitgangspunt. We kunnen verschillende In een tempel werd een god vereerd. De voorgevel bestaat uit een groot poortgebouw, schuin oplopend met twee lage torens; tussenin een rechthoekige deuropening. Achter het poortgebouw liggen drie ruimtes: piramides onderscheiden. De gewone piramide, dit is de meest bekende en loopt vanuit een vierkant oppervlak geleidelijk spits naar boven. De trappiramide, ook deze start vanuit een vierkant oppervlak en is trapsgewijs opgebouwd tot een punt. De knikpiramide, te vergelijken met de gewone piramide, maar het woord zegt het al, halverwege toont de piramide een knik wat veranderd van schuinte naar de punt toe. Niemand behalve de priesters mochten de tempel betreden. De eerste is een open voorhof met twee dubbele rijen zuilen. Opvolgend een grote, hoge zuilenzaal, waarin achteraan een trap naar de kamers van de god. Hier is ook een beeld van de god geplaatst. Vooraan tegen het poortgebouw zijn vaak enorme zittende beelden van de farao geplaatst die de tempel liet bouwen; er staan ook hoge spitse zuilen, en obelisken. De Egyptische tempels bezitten typisch-egyptische zuilen: kapitelen en schachten zijn geïnspireerd op de lotusbloem, de palm en de papyrusplant. In en om de tempels hangt een sfeer van geheimzinnigheid. De piramide zou een hulpmiddel zijn voor de farao tijdens zijn reis naar het hiernamaals. Je zou de vorm van de piramide, kunnen zien als een trap naar de hemel. Ook verwees de piramide naar macht, en grootsheid van de farao. Gangen en luchtkanalen doorkruisen het binnenste van de piramide; in het midden van de steenmassa ligt de grafkamer van de farao, rijkelijk gevuld met schatten en kunstvoorwerpen. Ten slotte werden de piramides vervangen door rotsgraven. Deze waren verborgen en niet gemakkelijk te vinden. Dit was uit pure noodzaak om de graven te beschermen tegen grafrovers. Pyramide du Louvre 1989 HEDENDAAGSE PIRAMIDE De Louvre piramide is een grote glazen en metalen piramide op de binnenplaats van het Louvre in Parijs, dat functioneert als hoofdingang van het museum. Het bestaat uit een grote piramide met hieromheen 3 kleinere piramides. De Piramide van Cheops diende als model

6 SCHILDERKUNST Niet weergeven wat je ziet maar zoals je weet hoe het in werkelijk is. Dat was het uitgangspunt als mens of dier werd afgebeeld. Op het eerste gezicht lijkt het niet te kloppen, maar deze vreemde houding is kenmerkend voor de oude Egyptische kunst. Nog een belangrijk kenmerk voor de Egyptische kunst is dat er geen perspectief aanwezig is. Het perspectief wordt weergegeven door horizontale rijen onder elkaar te plaatsen. De onderste rij is het is dichtstbij en de bovenste rij is het meest ver weg. Toch verkleinen de figuren niet naarmate ze verder weg staan. Dit was volgens de Egyptenaren een vervorming van de werkelijkheid. De reden waarom er wel verschil te onderscheiden is in de grootte tussen de figuren is omdat de grootte van de figuur afhankelijk is voor hoe belangrijk deze figuur is. Zo werden goden en farao s altijd groter afgebeeld als zijn onderdanen. Verder werden de tekeningen rijkelijk versierd. Hoe voller hoe goddelijker de schildering. Een kunstenaar tekent niet wat hij ziet maar wat hij weet. Figuren worden als totaal afgebeeld en er worden vreemde combinaties gebruikt van zij-, voor- en bovenaanzichten om ieder onderdeel weer te geven. Verkortingen en perspectief zijn dus niet gewenst. Ook emoties, leeftijd en bewegingen zijn niet zichtbaar in de voorstellingen. Bij de menselijke figuur is het hoofd in profiel weer gegeven en het oog frontaal. Ook de schouders worden frontaal afgebeeld en de armen zijn onnatuurlijk aan het lichaam gezet. De voeten staan voor elkaar plat op de grond en wijzen beide in de kijkrichting van het figuur. KLEUREN De voorstellingen die ingekleurd. Het kleurpalet is vrij beperkt met vooral een voorkeur voor okertinten. De Egyptenaren gebruiken vaste kleuren voor bepaalde gegevens. Wit wordt gebruikt voor de kleding, okergeel voor de vrouwen, de mannen zijn steenrood en negers worden bruin ingekleurd. Goden worden vaak voorzien van de kleur groen of blauw. BEELDHOUWKUNST RELIËFS In de Egyptische reliëfs kun je twee verschillen onderscheiden: holreliëfs of verzonken reliëf, waarbij de figuren enigszins boven het grondvlak uitsteken. Vooral Egyptische gebouwen worden met reliëfs versierd, bij voorkeur op die vlakken en zuilen, waar de zon heerlijke schaduwen op kan leggen. Naast kleurrijke muurschilderingen vindt men ook verbluffend mooie reliëftekeningen, die de mens voorstellen, maar ook het landschap met een gevarieerde dierenwereld. Zoals de schilderkunst vertelt ook de beeldhouwkunst op naturalistische wijze over het dagelijks leven, de dood en het hiernamaals van de Egyptenaren en hun farao s. De wetten van de schilderkunst - geen dieptewerking, horizontale banden, grootte van de figuren volgens belangrijkheid, enz. - beheersen ook de beeldhouwkunst. Hoe oud, ziek of verwond personen bij hun overlijden ook waren, ze werden toch altijd afgebeeld als jong, knap en fi t. Dat zorgde ervoor dat ze fysiek perfect in het hiernamaals kwamen. BEELDHOUWKUNST Vooral in en om tempels vindt men de beeldhouwkunst van Egypte. Hier vind je ook weer de samenhang met de farao s, goden en of dieren. De grote beelden van de farao stonden symbool voor de macht en hadden in de meeste gevallen de perfecte afmetingen en verhoudingen. De farao werd met een perfect gevormd goddelijk lichaam weergegeven. De meeste beelden komen voor in een staande, gaande of zittende houding. HEILIGE DIEREN In de Egyptische periode waren de dieren heilig omdat volgens de Egyptenaren de goden onzichtbaar waren. Als ze zich toch wilde laten zien aan de mens deden ze dat door de ziel tijdelijk in een dier te vestigen. RASTERS EN SCHEMA S Zowel in de schilder- als beeldhouwkunst lijken alle fi guren op elkaar. Dat komt omdat eeuwenlang de Egyptische kunstenaars een bepaalde techniek gebruikten. Ze tekende op de muren een groot raster in de vorm van vierkanten. Vervolgens werd hier het lichaam in verdeeld. Bijvoorbeeld: De lengte van de voet is 1 vierkant, terwijl er voor het onderbeen 2 vierkanten nodig waren. Ze gebruikten dus een schema om iemand af te beelden

7 BOUWKUNST Tempel van Hephaestus v.chr. DE DORISCHE STIJL DE IONISCHE STIJL DE KORINTSCHE STIJL De Grieken vereerden goden die ze mochten of van wie ze hulp nodig hadden. Ze geloofden dat de goden en godinnen in ruil voor offers voor hen zouden zorgen. De Dorische stijl is de oudste van de drie stijlen. De zuilen van de Dorische stijl rusten direct op de trap of basis van de tempel. De zuilen zijn vrij zwaar met doorlopende cannelures (gleuven) en kleine overspanningen. Tussen het bovenste gedeelten en de zuil zit een soort kussentje wat het gewicht opvangt. De fries heeft metopen en trigliefen en de trap naar de tempel bestaat nooit uit meer dan drie treden. De Ionische zuil wordt bekroond door een gekruld voluutkapiteel en heeft - in tegenstelling tot de Dorische - wel een basement (voet). De zuil is slanker en hoger dan de Dorische zuil en heeft een bandje tussen de cannelures. Typisch voor de Ionische orde is ook het ontbreken van de (Dorische) trigliefenfries, maar in de plaats daarvan een doorlopend reliëffries of een helemaal gladde fries. Bij Ionische tempels bestaat de architraaf doorgaans uit drie horizontale balken. De Korintische stijl is pas in de vijfde eeuw v. Chr. ontstaan en is eigenlijk meer door de Romeinen dan door de Grieken toegepast. Deze lijkt veel op de Ionische, maar heeft een kelkvormig kapiteel met de bladervorm van een acanthusplant. Deze stijl heeft ook een doorlopende fries maar de beeldhouwwerken komen losser van de wand. De trap van de tempel bestaat net als de ionische stijl uit meer dan drie treden. 12. De Grieken streefde ernaar om de ideale schoonheid te bereiken door een volmaakt evenwicht van het geheel. Die is bij alle kunstvormen als kenmerk terug te zien. Voor de bouwkunst is dit goed te zien bij de tempels. Tempels werden gebouwd als huizen voor de goden en elke tempel was verbonden aan een bepaalde god of godin. De Grieken gebruikte voor hun gebouwen en ook de tempels als bouwmateriaal hout. Later zijn de Grieken voor de tempels meer duurzame materialen gaan gebruiken als kalksteen en marmer, maar de houtbouw heeft voor een groot deel wel invloed gehad op de vormgeving van de Griekse bouwkunst. De Grieken wilde een zo glad mogelijk oppervlak. Als er kalksteen werd toegepast, werd dit voorzien van een pleisterlaag. Marmer kon wel heel glad worden afgewerkt. Als we naar de plattegrond kijken van de tempels kunnen we opmaken dat ze alle ongeveer deze opbouw hebben. OPTISCHE CORRECTIES Om het ideale beeld te scheppen hebben de Griekse bouwmeesters optische correcties aangebracht. Zo zijn de zuilen op de hoeken dikker omdat ze anders verder lijken te staan als de andere zuilen. Om te voorkomen dat de zuilen aan de bovenkant naar buiten lijken te hellen, staan de zuilen bovenaan lichtjes naar binnen. De horizontale lijnen van de trap hebben een kromming en de zuilen staan in de lange zijde dichter op elkaar om de lengte indruk te vermijden. timpaan fries architraaf zuilschacht cannalures (verticale uithollingen) stereobaat Griekse theater van Epidaurus, 4e eeuw v. Chr. GRIEKS THEATER Het theater in het oude Griekeland wordt gezien als het begin van het theater. Eerst werd er gespeeld voor de goden, en later speelden de Grieken voor het amusement. Sommige Griekse theaters, en zelf toneelstukken bestaan nog. Het Griekse theater kent twee soorten stukken. Tragedies waren ernstige verhalen over goden en helden. Komedies zaten vol lol en grove grappen en staken vaak de draak met politici. Het begon met liederen en dansen op festivals, en werd later een groep acteurs met koor en spraken direct tegen het publiek. Bij de bouw maakten ze gebruik van het landschap. De tribune werd tegen een schuine heuvel gebouwd in een halve cirkel. Wetenschappers zeggen dat de vorm van het theater invloed had op de uitstekende akoestiek. Zelfs helemaal achterin kon je de stemmen van de spelers goed horen. TONEELSPELERS Alle spelers waren mannen, ook de vrouwen rollen. Omdat de theaters zo groot waren, konden de mensen achteraan de gezichten van de spelers niet zien. Daarom droegen de spelers maskers om te tonen welke karakter ze speelden of in welke stemming ze hadden. 13.

8 SCHILDERKUNST GODEN EN MYTHEN Een echte inspiratiebron voor de aardewerkschilders was de mythologie. Veel voorstellingen beelden dan ook de avonturen uit die de goden en helden beleefd hadden. ROOD- EN ZWART- FIGURIG AARDEWERK. Bij de zwartfi gurige techniek worden de fi guren met zwarte klei aangebracht op de rode ondergrond. De details, zoals ogen, kledingplooien en spieren, kraste men met een scherp voorwerp in. Wat beschilderd was, werd tijdens het bakken zwart, de onbeschilderde achtergrond werd rood. GODEN Langzamerhand verdrong het roodfi gurige aardewerk het zwartfi gurige. Als men spreekt over de schilderkunst uit de Griekse Oudheid blijft het beperkt. Van de schilderstukken is nauwelijks wat bewaard gebleven en wat er van de Griekse schilderkunst terug te vinden is zijn de Griekse vazen. Grieken waren meesters in het vervaardigen van aardewerk. DAGELIJKS LEVEN Er zijn ook dagelijkse taferelen te vinden op het aardewerk. Hieruit zijn er veel details naar voren gekomen wat er allemaal bij het dagelijkse leven kwam kijken, zoals jagen en muzieklessen. Het aardewerk werd versierd met tekeningen. De voorstellingen op de vazen zijn daarom een enorme bron van informatie over de gewoonten en ideeën van de oude Grieken waardoor we veel te weten zijn gekomen over Griekse schilderkunst. Rond 530 v. Chr. ontwikkelden de vaasschilders een nieuwe techniek, waarbij het aanbrengen van de zwarte klei de fi guren juist werden uitgespaard, een zwarte achtergrond en rode fi guren. De schilders konden de details in de fi guren aanbrengen met zeer fi jne penseeltjes, waardoor ze veel fi jner konden werken. De fi guren krijgen een lossere houding, hun kleding werd veel realistischer weergegeven en krijgen meer diepte. Op zwartfi gurig aardwerk zijn de fi guren meestal nogal stram in profi el weergegeven, op roodfi gurig zie je ze ook van voren of driekwart. WELKE GOD BEN JIJ? De Griekse mythologie vormde de basis van het geloven en denken van de Grieken. Twaalf Goden van Olympus. Olympus, de hoogste berg van Griekenland was de plek waar de Olympische goden verbleven en waar de troon van Zeus stond. De Goden daalden regelmatig af om de mensen hulp te bieden, te straffen en zelfs om kinderen te verwekken. De kinderen die verwekt werden uit de verbinding tussen een god en een mens worden halfgoden genoemd en zij hadden bijzondere eigenschappen. In veel zaken leken de goden op de mens, zij hadden hun zwakheden, hun passies, en gevoelens. Zij werden kwaad, jaloers, afgunstig en ze hadden lief, net als de mensen. Er worden nu nog steeds fi lms over gemaakt waar je ongetwijfeld van gehoord hebt, of gezien. Omcirkel het antwoord dat bij jou past de en kom erachter met welke god jij het beste overeenkomt. Welke van de volgende dieren spreekt jou het meest aan? Adelaar Duif Stier Uil Welke van de volgende voorwerpen spreekt jou het meest aan. Scepter Roos Drietand Oorlogshelm Wat past het beste bij jou? Ik ben een leider Ik ben een verleid(st)er Ik ben een heerser Ik ben een vechter Hoe zou jij jezelf omschrijven? Machtig Schoonheid Sterk Wijsheid Wat heeft jou voorkeur? Lucht Bloemen, planten en bomen Water Rotsen Wat past niet bij jou? Besluiteloos Jaloezie Vredesstichter Ruziezoeker Ik ben iemand: met vele gezichten die hoofden doet omdraaien met wisselende emoties met discipline Welke kleur cirkels heb je het meest aangekruist. Deze kleur verbind je aan één van de vier belangrijke goden op de volgende bladzijde

9 GODEN ZEUS De Oppergod God van het hemelrijk, de lucht en het weer. APHRODITE Godin van de liefde en de schoonheid. Zeus is de heerser van alle goden van de berg Olympus. De god van de wijsheid het, licht, de hemel en de donder. Hij heeft macht over het weer als hij een bliksemflits richt met zijn scepter. Zijn scepter is een van zijn symbolen samen met de bliksemflits, adelaar en eikenboom. Zeus is getrouwd met Hera, zijn zus, maar hij neemt ook vaak vormen aan op aarde en verwekt hier kinderen (halfgoden) met zijn andere geliefde. Godin van de liefde en schoonheid. Haar symbolen zijn de duif, vogel, appel, bij, zwaan, en de roos. Volgens de mythe is ze geboren uit het schuim van de zee nadat het bloed van Uranus op de aarde in de zee droop. Haar schoonheid oefende een macht uit over de aanwezigen en haar charme veroverde de harten van iedereen. Ze werd ofwel volkomen naakt, ofwel met een weinig bedekkende gordel afgebeeld, de Venusgordel. POSEIDON God van de zeeën en aardbevingen. ATHENA Godin van de wijsheid en oorlog God van de zeeën, aardbevingen en paarden. De symbolen van Poseidon zijn het paard, de stier, de dolfi jn en zijn drietand. Poseidon had net als zijn broer Zeus vele minnaars. Poseidon mist de verhevenheid en indrukwekkende kalmte en bezadigdheid van zijn broer. Wel is hij machtig en sterk, doch daarbij onstuimig als de elementen waarover hij heerst. Poseidon is ook de god die vruchtbaarheid schenkt aan het land, die door de wateren en rivieren ontstaan. Athena, dochter van Zeus, is afgebeeld als een reine godin, godin van de wijsheid, wetenschap en oorlog, een jonge vrouw bewapend en draagt een oorlogshelm. Zij is de weldoenergodin van Athene. Vooral bij strijd en veldslagen werd Athena opgeroepen om de krijgers bij te staan. Haar symbolen zijn olijven, de eik en de uil. Naast dapperheid staat Athena ook voor discipline. 16. Panthenon van de godin Athena rond 440 v.chr. 17.

10 BOUWKUNST De Stervende Galliër v.chr. KLASSIEKE PERIODE In de zogeheten klassieke periode beginnen er veranderingen te ontstaan. De beeldhouwer nam afstand van het frontale aanzicht en de fi guur kreeg meer levendigheid doormiddel van verdraaiingen in het lichaam en meer uitdrukking in het gezicht. Ook was er sprake van een perfecte anatomische weergave in verhoudingen van lichaamsdelen en niet te vergeten de contrapost houding (een lichte draaiing van de heup doordat een knie licht gebogen is, zie afbeelding 3). TIMPAAN VAN DE TEMPEL De timpaan is het driehoekige gedeelte aan de voorzijde van een tempel boven de poortingang. Hierin werd beeldhouwwerk getoond. driehoek ligt hier wat verdiept in zodat het beeldhouwwerk beschermd word. (op de afbeeldingen zijn delen van het Panthenon van de godin Athena te zien rond 440 v. Chr.). De schoonheid van het menselijk lichaam is ook bij de beeldhouwkunst weer belangrijk. Het staat in het teken van de goddelijkheid. Vooral de mannelijke beelden zijn interessant, omdat hun naakte lichamen goed de ontwikkeling van de beeldhouwkunst tonen. In de ontwikkeling van de Griekse beeldhouwkunst zijn namelijk duidelijk de verschillen tussen de periodes te zien. De beeldhouwers slaagde erin om in een relatief korte periode het menselijk lichaam als levensecht af te beelden. ARCHAÏSCHE PERIODE In het begin, de Archaïsche periode, zijn nog duidelijk de Egyptische invloeden te zien (zie afbeelding 1). De beelden hebben een stramme, hoekige en frontale houding. De armen hangen langs het lichaam met gebalde vuisten bevestigd aan de bovenbenen. De knieschijven zijn extra geaccentueerd en één been is iets naar voren geplaatst ten op zichten van de ander. Wat wel anders is als bij de Romeinen is dat het beeld helemaal vrijstaand is en de figuren zijn naakt weergegeven. Dit geldt voor de Korous (mannelijk figuur). De Kore (vrouwelijk fi guur) wordt niet naakt afgebeeld. Ze is een soort van zuil met voetstukken eraan met haar lichaam erboven. Haar blik is frontaal. Ze heeft één arm naast het lichaam en de ander rust op haar borst. Ze straalt vrouwelijkheid en verfi jning uit. (zie afbeelding 2). 4. HELLENISTISCHE PERIODE In de hellenistische beeldhouwkunst was levendigheid en individualiteit een hoogte punt. (afb. 4) De beelden worden niet meer afgebeeld zoals een mens moet zijn (idealiseren, symmetrisch), maar gewoon zo als ze zijn. Dus ook een kind en een Omdat de timpaan in volume afneemt, staan de fi guren in het midden, en verder na de punten, veranderen deze in knielende, zittende, en liggende fi guren. Zo neemt de maat van de personen niet af en passen ze er toch in. Tevens geeft dit de belangrijkheid van de personen aan. In de uiterste punten werd vaak een kop van een paard afgebeeld. De timpaan wordt omlijst door een sierwerk, de oud iemand word afgebeeld zo als ze er daadwerkelijk uitzien. Een groot verschil is de weergave van de spieren en gespannen lijven. Ook in de gezichtsuitdrukking is expressie en emotie te zien. Er wordt gebruik gemaakt van wapperende gewaden, en de kleding wordt zelfs gebruikt om stemmingen en beweging uit te drukken. SCHOONHEIDSIDEAAL Mannen jong en atletisch Vrouwen jong en bevallig

11 BOUWKUNST TEMPEL De Romeinen hebben altijd al een voorkeur voor de Griekse kunst gehad. De tempels van de Romeinen komen vrijwel overeen met de tempels van de Grieken, toch zijn er een aantal verschillen te herkennen: De Griekse tempels waren helemaal van marmer in tegenstelling tot de Romeinse, hier was namelijk de basis uit baksteen gemaakt en vaak bekleed met marmer. De zuilen van de Romeinse tempel zijn grotendeels in de muren verwerkt en dienen meer tot decoratie dan voor de versteviging van de tempel, ook weer in tegenstelling met de Griekse tempels. Bij de Romeinse tempels is er vaak een reliëf op de timpanen en niet, zoals bij de Grieken, op de fries. De Romeinse tempels liggen op een podium dat alleen aan de voorkant trappen heeft, de Griekse tempel heeft trappen rondom. De versiering en decoratie van de Romeinse tempels is ook meer aanwezig dan de bij Griekse tempels. De Romeinen lieten hun sporen na in heel het Romeinse Rijk. De voornaamste bouwwerken in de Romeinse bouwkunst waren bogen, bruggen, baden, theaters en tempels. Het bouwmateriaal van de Romeinen was voornamelijk natuursteen en werd later met bakstenen of marmer afgedekt. Op bouwkundig gebied was de grootste prestatie van de Romeinen het gebruik van de boog. TRIOMFBOGEN De triomfboog werd door Romeinen gebouwd om een belangrijke overwinning te herdenken. De triomfboog werd vaak voorzien van reliëfs waarop verschillende verhalen uit de gewonnen oorlog te zien waren. Een triomfboog bestaat uit één boog waar men onderdoor kon. Soms zaten er aan de rechteren linkerkant nog twee kleinere bogen als doorgang. De boog is versierd met beeldhouwwerken en reliëfs. De afbeeldingen moesten laten zien voor wie de boog gebouwd was, en voor welke overwinningstocht. De bogen waren gebouwd van steen, en vaak bedekt met marmer. De bogen stonden soms op een verhoging, soms stonden ze op straatniveau. De grootste triomfboog van Rome was die van Constantijn, is ca. 25 m. Hoog. (Zie afbeelding) COLOSSEUM na. Chr. Een groot aantal zitplaatsen, muurbekledingen en ornamenten was van marmer. De 1e rij bogen is voornamelijk opgebouwd uit kalksteen. Voor de 2e en 3e rij bogen zijn rode bakstenen en beton gebruikt. Dit was lichter en hierdoor was de kans op instorten kleiner. Het voordeel van het gebruik van bogen is dat de kracht naar de pilaren wordt gedrukt. In het Colosseum werden regelmatig evenementen gehouden, zoals gladiatorengevechten, bokswedstrijden, boogschietwedstrijden en wagenrenwedstrijden. Doordat de bogen open zijn, hoeft er minder steen te worden gebruikt, wat weer scheelt in gewicht. Een ander voordeel van de bogen is dat ze allemaal hetzelfde zijn. HET THEATER De Romeinse theaters zijn gebaseerd op het oudere Griekse model en vertonen dus veel overeenkomsten. Beide theaters hebben een min of meer halfronde tribune waarvoor een podium staat. Er zijn echter een aantal opvallende verschillen. De Grieken bouwden hun theaters altijd tegen heuvels aan, zodat de tribune op natuurlijke wijze werd ondersteund. De Romeinen hadden op veel plaatsen in hun rijk deze mogelijkheid niet en bouwde dan een kunstmatige constructie bestaande uit bogen en gewelven waarop de tribunes steunden. HERDENKINGSZUILEN Wat ook typisch hoort bij de Romeinse bouwkunst zijn de herdenkingszuilen. De zuil is bedekt met marmer en er loopt op een volgorde van beneden naar boven een verhaallijn rondom de toren heen weergegeven in reliëfs, waarop de belangrijkste gebeurtenissen uit de veldslagen te zien zijn. Op de zuil staat heel de strijd van een oorlog en vertelt historische reliëf, feitelijkheden, en verhalen in beeldhouwkunst. Het is zo technische dat de reliefs bijna vrij komen van de zuil. De Grieken gebruikten natuursteen voor de bouw, terwijl de Romeinen hun theaters vooral met baksteen en beton bouwden. Het toneel stond bij de Griekse theaters los van de rest en van het gebouw. De Romeinen integreerden het toneel door een hoge podiummuur te bouwen en die aan de muren van de tribunes vast te bouwen, zodat er een geheel ontstond. 20. Zuil van Trajanus, n.chr. 21.

12 SCHILDERKUNST 22. Van de Romeinse schilderkunst is een heel duidelijk beeld omdat veel schilderingen bewaard gebleven zijn, in tegenstelling tot de Grieken. Dit was eigenlijk een geluk bij een ongeluk toen er een vulkaanuitbarsting was in Pompeï en de stad bedolven werd onder het as waardoor er veel muurschilderingen en mozaïeken terug gevonden zijn. Nog een tegenstelling met de Grieken is dat er in de Romeinse muurschilderkunst wel perspectief zichtbaar is. De werkelijke ruimte lijkt door te lopen in de geschilderde ruimte. Vila de Mysterien, Pompeji c. 50 v.chr. De Romeinen kenden niet het wetenschappelijk perspectief, maar hadden wel hun eigen manieren om ruimte en diepte te suggereren. Zo maakten ze gebruik van overlapping, maakten ze dingen op de achtergrond kleiner dan op de voorgrond en waren de kleuren op de voorgrond feller dan op de achtergrond. De schilderingen worden vaak omlijst met geschilderde stenen ornamenten of draperieën. Belangrijk was dat er zo realistisch mogelijk werd geschilderd. MOZAIËKEN Behalve schilderingen zijn ook een groot aantal Romeinse mozaïeken bewaard gebleven. Deze techniek was al bekend bij de Grieken die meestal kleine kiezelstenen als materiaal gebruikten. Mozaïek werd vooral toegepast in vloeren en muren van voornamelijk chique woonhuizen en badhuizen. Ze werden gemaakt van heel veel verschillende gekleurde stukjes steen of scherven. Er werd een ontwerp getekend en de stukjes werden volgens het patroon of de afbeelding in nat cement gedrukt. Ze waren erg duurzaam waardoor ze bijna helemaal perfect bewaard zijn gebleven. De thema's die zijn weergegeven hebben vaak betrekking op de Griekse geschiedenis of Mythologie. Naast verhalende voorstellingen zijn veel mozaïeken met decoratieve motieven gemaakt, zoals allerlei soorten bloemen en dieren. BEELDHOUWKUNST TYPISCH ROMEINS Binnen de beeldhouwkunst is het genre portretkunst echt typisch Romeins. In de portret kunst lieten vaak keizers en andere belangrijke personen een portret / buste van zichzelf maken. Een buste houdt in dat de beeldhouwer de kop, de hals en bovenstuk van de torso (gedeelte van het bovenlichaam) laat zien. De personen werden in een hoge graad van realisme afgebeeld. Er moest duidelijk te zien zijn om wie het ging dus verwerkten de beeldhouwers persoonlijke kenmerken in het portret. Hierdoor waren de Romeinse beeldhouwers, veel meer dan de Griekse, meesters in het weergeven van het karakter en de persoonlijke gelaatstrekken van de geportretteerde. Marcus Tullius Cicero v. Chr. De Romeinse beeldhouwwerken zijn in veel gevallen letterlijke kopieën van Griekse originelen. De grote waardering voor de Griekse beeldhouwkunst leidde tot grootse verplaatsing van de Griekse beelden naar Rome en omgeving. Degenen die zich geen origineel Grieks beeld konden veroorloven, lieten een kopie maken. Daarom is de Romeinse beeldhouwkunst erg moeilijk te onderscheiden van de Griekse Beeldhouwkunst. Maar dankzij deze Romeinse beelden is er veel van de kennis Keizer Caesar Augustus c. 20 v. Chr. De Grieken probeerde een ideaalbeeld neer te zetten en het beeld te idealiseren. Maar de Romeinen laten de werkelijkheid zien, en hebben Romeinen een groots gevoel voor realisme. over de Griekse kunst gebaseerd op Romeinse kopieën, omdat de originelen vaak verloren zijn gegaan. Wel een verschil is de detaillering, is de manier waarop kleding gedrapeerd wordt, dit is echt vakmanswerk en erg realistisch. 23.

13 ZIEN IS WETEN Beantwoord de volgende vragen aan de hand van deze excursiegids en het bezoek in het museum. Lees de vragen van te voren goed door zodat je gericht kan zoeken. 1. Wat is het eerste kunstobject wat je niet over het hoofd kan zien als je het museum binnen komt? 2. Waarom zijn dieren zo belangrijk bij de Egyptenaren? 3. Beschrijf minstens vier kenmerken van de houding van een Egyptisch beeld. 4. Het Egyptische dubbelbeeld op de afbeelding hierboven staat in het museum. Noteer de naam, het jaartal en de vindplaats van dit beeld. 5. Naast de zwart- en roodfi gurige vazen van de Grieken is er nog een soort. Welke is dat? 6. Wat is de belangrijkste inspiratiebron voor de Grieken? Waaraan is dit te zien? 7. Het beeldhouwwerk op de linker pagina (26), uit welke periode komt dit beeld en waarom denk je dat? 8. De afbeelding hierboven is een weergave van een detail van een andere afbeelding. De afbeelding is weergegeven in deze gids. Waar zijn deze details van en wat zouden de voorstellingen hierboven dan betekenen?. EXTRA SCHRIJFRUIMTE

14 BESCHRIJVING COMPETENTIES Vormgeving ruimtelijke presentatie en communicatie is een competentiegerichte opleiding. Het is een nieuwe vorm van leren waarbij je doormiddel van kerntaken, werkprocessen en competenties elk segment van de beroepspraktijk leert. De kerntaken samen beschrijven het hele beroep. De werkprocessen zijn taken die je moet beheersen, en een competentie is een houdings- of gedragselement dat je moeten beheersen boven op de verworven kennis en vaardigheden die nodig zijn om in een beroepssituatie de functie naar behoren uit te voeren. SAMENWERKEN EN OVERLEGGEN VAKDESKUSKUNDIG- HEID TOEPASSEN Hier staan een vijftal competenties. Allen hebben ze betrekking op de groepsopdracht en deze excursie naar Leiden. ANALYSEREN Geef een beschrijving op welke manier jij aan deze competentie gewerkt hebt. INSTRUCTIES EN PROCEDURES OPVOLGEN ONDERZOEKEN

15 EXCURSIE NAAR LEIDEN 2012 VRP 1 DE ROOI PANNEN