Gezongen: Psalm 8: 1 en 2, Lied 303, Lied 704, Lied 705: 1 en 2, Lied 840, Lied 415.

Transcriptie

1 Zondag Trinitatis in de Oosterkerk, 27 mei 2018 Ds. Jan Willem Nieboer Gelezen: Genesis 18: 1-15 en Mattheüs 28: Gezongen: Psalm 8: 1 en 2, Lied 303, Lied 704, Lied 705: 1 en 2, Lied 840, Lied 415. ICOON VAN DE DRIE-EENHEID Andrei Rublev is de Russische Rembrandt onder de icoonschilders. Hij leefde zo n 600 jaar geleden, rond Hij was monnik en woonde in een klooster zo n 70 kilometer boven Moskou. Klooster is een groot woord, je moet je eerder een aantal grotten en hutten voorstellen diep in het woud waar een paar kluizenaars bij elkaar woonden onder leiding van een abt. Zijn bekendste icoon staat voorop de liturgie. Het is tegelijk ook het enige icoon waarvan ze met zekerheid kunnen zeggen dat Rublev hem zelf geschilderd heeft. Dat moet ergens rond 1410 geweest zijn. Als je hem in het echt wilt zien moet je naar Moskou reizen. Daar hangt hij in een Museum. Groter dan je verwacht: Hij is bijna anderhalve meter hoog. Hij heeft twee namen: de Heilige Drie-eenheid, of de gastvrijheid van Abraham. 1 Waarschijnlijk herken je deze icoon wel. Omdat je dit plaatje vaker tegen bent gekomen? Dat kan. Maar er is meer aan de hand. Er zijn beelden die je vaak ziet, maar die je niet onthoudt. Er zijn ook beelden die zich na een of twee keer zien al in je geheugen vasthechten. Dat heeft te maken met de manier waarop ze in elkaar steken. Deze icoon lijkt heel eenvoudig, maar hij is bijzonder ingenieus opgebouwd. Hedendaagse reclamemakers die niets liever willen dan dat jij hun beelden onthoudt, kunnen er een puntje aan zuigen. Er zit bijvoorbeeld een perfecte cirkel in verborgen: Zoiets zien wij onbewust en dat vinden we aangenaam. 1 De letterlijke Griekse titel van de icoon is de Philoxenia van Abraham: liefde voor de vreemdeling.

2 Het geeft rust. Er zit ook een driehoek in verborgen. Dat is natuurlijk niet zomaar want een driehoek past mooi bij de Drie-eenheid Deze driehoek heeft de punt naar beneden. Andersom zit er ook nog een driehoek in: Dat is knap gedaan. Er zit dus een beweging van boven naar beneden en van beneden naar boven in het beeld. Let op, als je die twee combineert krijg je dit: De Davidster. Twee driehoeken die samen de hemel en de aarde verbinden. De menselijke driehoek (van beneden naar boven) en de goddelijke (van boven naar beneden). Ze grijpen in elkaar. En precies midden in die ster zie je die zegenende hand, boven de beker op tafel. Die beker, dat is de beker die wij hier straks ook drinken.

3 Laten we nou eerst eens kijken naar wat er precies geschilderd is. Er zijn drie figuren te zien, met lichtende cirkeltjes om hun hoofd en vleugels aan hun lijf. Hemelse figuren zijn het. De gasten van Abraham zijn met z n drieën en uiteindelijk blijken deze drie samen God zelf te zijn. Als je daar met christelijke ogen naar kijkt, is dat niet vreemd. Het zijn de Vader, de Zoon en de Geest. Kijk nou eens goed naar de gezichten. Zie je dat het niet duidelijk is of het nou mannen of vrouwen zijn? Dat is zo onverwachts modern. Deze oeroude icoon is genderneutraal! Dat is niet zomaar. In de Orthodoxe kerken wordt Adam, de eerste mens, gezien als mannelijk en vrouwelijk tegelijk. Pas als de vrouw, Eva, geschapen wordt, wordt deze mens opgesplitst in twee: een man en een vrouw. Met de vrouw wordt zo ook de man geschapen. Man en vrouw, ze zijn samen naar Gods beeld geschapen. Ja, ja, die orthodoxen zijn moderner dan wij. Maar wie is nou de Vader, wie de Zoon en wie de Geest? Vanouds is de linker figuur de Vader, de middelste Christus en de rechter de Geest. Boven het hoofd van de Vader zie je een huis: Het huis met de vele woningen; de plek waar voor alle vogels van verschillende pluimage een thuis is. Het is trouwens een gek huisje. Een soort onmogelijk Escher huisje. Het is gebouwd op de aarde (van beneden naar boven). Maar het is ook gebouwd in de hemel (van boven naar beneden) met de dakpannen naar de aarde. Dit huis met de vele woningen verbindt de hemel en de aarde. De middelste is de Zoon. Boven zijn hoofd zie je een boom. Dat is natuurlijk die eik in het verhaal van Abraham, maar hier wordt het zomaar de levensboom uit het Paradijs.

4 Rechts zit dan de Geest, boven haar hoofd zie je een berg. Dat is de berg van de verheerlijking van Christus, toen was de Geest al eventjes te zien. Maar het is ook de berg Moria waar Abraham Isaäc op het altaar legde en de plek waar Adam geschapen is en later de tempel gebouwd werd. Deze berg is de plek waar de hemel de aarde kust. Zie je hoe die berg zich een beetje buigt naar de levensboom? Zie je hoe de levensboom een beetje buigt naar het huis met de vele woningen? Zie je hoe dat huis neigt naar de levensboom en de berg? Alsof ze elkaar groeten en de ruimte willen geven. Dat is ook het bijzondere van de drie figuren aan de tafel. Geen van hen is de belangrijkste. Ze neigen naar elkaar in die volmaakte cirkel. Dat maakt van de drie een eenheid. Alsof ze willen zeggen: in de goddelijke liefde is alle verschil te overwinnen. Dan de tafel, dat is een blok steen. Een altaar. Op de tafel de beker en daarin een stukje van dat gebraden kalf dat Abraham liet klaarmaken. In die beker op het altaar wordt het een offer. Het offer van Christus. Het is dat offer wat deze drie verbindt. De voeten van de linker en de rechter figuur rusten op een paar vreemde stenen deksels. Het zijn deksels van sarcofagen, oude stenen doodskisten. Op andere iconen zie je die stenen deksels ook liggen. Zie je hoe op deze icoon die deksels bijna licht geven en haaks op de doodskisten staan. De voeten van Jezus staan erop. Hij heeft de dood overwonnen.

5 Diezelfde twee deksels liggen hier onder de voeten van de Vader en de Geest Ze openen een plek aan tafel. Waar jij aan kunt schuiven. Want deze drie-eenheid is geen onderonsje, geen gesloten clubje. Er is ruimte voor een gast aan tafel: Gastvrijheid. En dat ben jij, degene die voor deze icoon zit te bidden. Het is onvoorstelbaar wat er allemaal niet in deze ene icoon te ontdekken is. Tot slot nog één ding. Naast de cirkel en de beide driehoeken die samen de Davidster vormen zit er nog een vorm verborgen in de icoon. Een vijfhoekige ster. Dat is de ster die vanouds verbonden wordt met de ster die boven de stal staat waar Christus geboren wordt. Een goede adventsster heeft vijf punten. Deze ster staat symbool voor de geboorte van Christus. Zie je hoe deze ster de middelste figuur eruit pikt. Dat is de figuur van Christus. Zie je hoe de hand van Christus precies het middelpunt vormt van deze vijfpuntige ster? Hij zegent de beker op de tafel. Deze beker is de avondmaalsbeker. Als je daaruit drinkt wordt Christus inderdaad opnieuw geboren. In jou. En dan is er nog een geheimzinnig tekentje. Onderin de tafel. Twee lijnen van de vijfpuntige ster wijzen er precies naartoe. Het is een leeg nisje in de altaartafel. Daarin worden vanouds de relikwieën bewaard. Herinneringen aan mensen die geleden hebben om hun geloof. Dit nisje is leeg. Als jij aan tafel aanschikt, kun jij in dit nisje jouw relikwie neerleggen. Een herinnering aan personen die jou zijn voorgegaan. Of iets van je eigen verdriet, je eigen lijden waarin jij je verbonden voelt met Christus.

6 Zie je hoe dat verdriet samen met de beker door Christus zelf gezegend wordt? Zo delen wij straks brood en wijn. In de naam van de Vader, de Zoon en de Heilige Geest. Amen