Escher in Het Paleis. Wiskundepakket. Perspectief
|
|
- Cornelia van den Brink
- 7 jaren geleden
- Aantal bezoeken:
Transcriptie
1 Escher in Het Paleis Wiskundepakket Perspectief
2 Perspectief We leven in een driedimensionale wereld. Deze wereld nemen we echter waar door projecties op tweedimensionale vlakken of gebogen vlakken. In het menselijk oog wordt een object geprojecteerd op de binnenkant van het oog, op het oppervlakte van een bol dus. Daarbij worden allerlei eigenschappen van het object vervormd: rechte lijnen worden bijvoorbeeld kromme lijnen. De menselijke hersenen zijn in staat om vanuit de twee plaatjes die van de ogen komen weer een driedimensionaal beeld op te bouwen. Rechte lijnen worden weer als recht ervaren. In de wiskunde, techniek en in de kunst worden driedimensionale objecten ook geprojecteerd, maar dan meestal op een plat vlak. Een parallelprojectie is de eenvoudigste manier. Het object wordt dan langs evenwijdige lijnen (zonnestralen bijvoorbeeld) geprojecteerd op een vlak. Hier zie je een parallelprojectie van een kubus.
3 Rechte lijnen blijven nu rechte lijnen en zelfs evenwijdigheid blijft behouden! Mede door het gebruik van de stippellijnen voor de verborgen lijnstukken wordt in de hersenen dezelfde illusie gewekt als bij het zien van een echte kubus. Maar een echte kubus kan je nooit op deze manier zien! Het is mogelijk om bij deze ingewikkelde hersenspinsels de hersenen in de luren te leggen. Zoiets heet een optische illusie. Escher was er een grootmeester in. Kijk eens naar de volgende plaatsjes. Het eerste plaatje lijkt duidelijk op een kubus. Bij het tweede plaatje kijk je van onder af tegen dezelfde kubus. Als je de stippellijntjes weg laat ontstaat een plaatje dat je hersenen op twee manieren kunnen interpreteren: als een kubus of als een hoek van een kamer. Deze truc gebruikt Escher in de volgende prent. In de renaissance werd een meer realistische methode ontdekt om driedimensionale voorwerpen weer te geven: het perspectief. In onderstaande prent zie je hoe een object, de luit, op een plaat (het tafereel) wordt geprojecteerd doormiddel van lijnen vanuit één punt, dat het oog wordt genoemd en dat hier het katrol is.
4 Albrecht Dürer ( )1528) Met behulp van wiskunde kunnen de wetten van het perspectief afgeleid worden, waaronder de belangrijkste wet: lijnen die onderling evenwijdig zijn, maar niet evenwijdig zijn aan het tafereel, gaan in de tekening door één punt, hetgeen het verdwijnpunt wordt genoemd. De tak van wiskunde die zich bezig houdt met de wetten van perspectief is de projectieve meetkunde. Projectieve meetkunde bestudeert eigenschappen van figuren die behouden blijven bij projecties. Zo blijft een kubus wel zes hoekpunten en twaalf ribben houden bij projecties. Maar de zijden blijven niet van gelijke lengte en rechte hoeken blijven niet recht. Alhoewel de basiswetten van het perspectief al in de zestiende eeuw ontdekt waren, kwam de projectieve meetkunde tot een hoogtepunt in de negentiende eeuw. De eenvoudigste vorm van perspectief is het éénpuntsperspectief. Je kent dat wel van spoorrails. Het punt S is hier het verdwijnpunt, de stippellijn is de horizon.
5 Een kubus in éénpuntsperspectief kan er zo uit zien: Wanneer dit zonder stippellijnen getekend wordt, ontstaat de indruk dat je een kubusvormige kamer inkijkt. Je kunt echter onmogelijk vaststellen of je bijvoorbeeld vanuit een raam de kamer inkijkt of vanuit een gat in het plafond naar beneden de kamer in kijkt! Dit perspectief wordt veel gebruikt in de schilderkunst, zowel voor het tekenen van een interieur als voor het tekenen van bijvoorbeeld een plein met gebouwen. Escher gebruikt dit perspectief in zijn prent andere wereld op bijzondere wijze. Hij laat dezelfde ruimte zien, tegelijkertijd door een raam, door een kijkgat in de vloer en door een gat in het plafond! Het effect wordt versterkt door ook de buitenwereld af te beelden: opzij, van onderen en boven.
6 Wanneer je een kubus niet recht van voren bekijkt maar van opzij, of beter gezegd: wanneer het tafereel (het vlak waarop geprojecteerd wordt) niet evenwijdig is met een vlak van de kubus, moet twee- of driepuntsperspectief gebruikt worden. In dit figuur zijn de verticale lijnen nog wel evenwijdig aan het tafereel. Als ook dit niet meer het geval is en je bijvoorbeeld van boven af in de richting van een punt van de kubus kijkt, krijg je te maken met een driepuntsperspectief.
7 Escher is al vroeg in zijn ontwikkeling gaan experimenteren met de mogelijkheden van driepuntsperspectief. Bijvoorbeeld in een prent uit 1928, De toren van Babel. Een weinig bekende prent die op een bijna abstract wiskundige wijze een driepuntsperspectief gebruikt is de prent drie snijdende vlakken. De toeschouwer kijkt als het ware naar een hoek van een kamer. Maar de drie wanden lopen buiten de kamer oneindig ver door, hetgeen te zien is door vierkante gaten die deze vlakken geheel opvullen. Andere prenten waarbij Escher de mogelijkheden van driepuntsperspectief onderzoekt zijn o.a.: diepte, kubische ruimteverdeling en in Klimmen en Dalen. Escher heeft ook enkele prenten gemaakt in zogenaamd cilindrisch-perspectief. Hierbij is het tafereel, het vlak waarop geprojecteerd wordt, niet een recht vlak maar een gebogen vlak, namelijk een deel van een cilinder. Lijnen die in werkelijkheid recht zijn, worden dan meestal afgebeeld op kromme lijnen. Met wiskunde kan bewezen worden dat deze kromme lijnen sinusoïden zijn, grafieken
8 van de sinusfunctie. Met het volgende voorbeeld wordt het cilindrisch-perspectief duidelijk gemaakt. Stel dat je voor een oneindig lange muur staat en er een foto van wilt nemen. Als je het fototoestel naar links richt, zie je de muur naar verdwijnpunt S gaan. Als je naar rechts richt verdwijnt de muur in punt T. Het is niet mogelijk om beide verdwijnpunten, en dus de hele muur, tegelijk op een foto te krijgen. Zou je echter een fototoestel hebben waarbij niet op een recht vlak maar op een cilinder geprojecteerd wordt, dan zou je wel de hele muur kunnen fotograferen. Het resultaat zou het onderste figuur zijn, waarbij de rechte boven/ en onderkanten van de muur vervormd zijn tot sinusoïden. Escher gebruikt dit cilinderperspectief bijvoorbeeld in de prent Relativiteit en op zeer bijzondere wijze in zijn prent Boven en Onder, zie hieronder.
9 De meest gecompliceerde vorm van perspectief is het zespuntsperspectief. Hierbij wordt, net als in het oog gebeurt, geprojecteerd op (de binnenkant van) een bol. Een kubus in zespuntsperspectief kan er zo uit zien: Escher gebruikt deze vorm van perspectief alleen bij spiegelingen in een bol, hetgeen verderop besproken wordt. Op de bovenste verdieping van het Eschermuseum wordt met behulp van éénpuntsperpectief een optische illusie gecreëerd. Van de kamer is zowel de achterwand aan de rechterkant verschoven, als ook de vloer links verhoogd. Een fototoestel maakt altijd gebruik van een éénpuntsperspectief. Doordat de camera in het midden staat, lijkt het op de foto dat de jongen en het meisje in een normale kamer staan. Op de eerste foto zie je dat de jongen groter is dan het meisje, op de tweede die in de Kamer van Escher is gemaakt, lijkt zij groter te zijn. Zie hier het resultaat:
10 Opgaven Perspectief Opgave 1 Stel je voor dat je op de rand van de koepel van een grote kerk staat, ongeveer 50 meter boven de grond, en naar beneden kijkt. Maak met behulp van driepuntsperspectief een tekening van wat je ziet. Hieronder zie je een plattegrond van de kerk, met de koepel (rood) en de pilaren (rose). Je kijkt in de richting van de pijl. Je kunt je laten inspireren door de prent Sint Pieter van Escher. `Sint pieter 1935
11 Opgave 2 Een vliegtuig vliegt op een van de torens van het WTC af. De piloot ziet in een laatste blik de toren boven zich uit torenen, maar tegelijk in de diepte onder hem verdwijnen. Teken met behulp van het gebogen perspectief dat Escher gebruikte in de prent hoog en laag deze laatste blik. Gebruik sinusoïden voor de verticale lijnen. Schets voldoende ramen en verdiepingen om de tekening voor zich te laten spreken. Opgave 3 Bij een vredesconferentie worden 100 vlaggen van landen over de hele wereld getoond. De vlaggenmasten worden in een vierkant van 10 bij 10 opgesteld. Zie de plattegrond hieronder. Gebruik tweepunts-perspectief om een tekening te maken van dit woud van vlaggenmasten en vlaggen vanuit de richting van de pijl.
Escher in Het Paleis. Wiskundepakket. Onmogelijke figuren
Escher in Het Paleis Wiskundepakket Onmogelijke figuren Onmogelijke figuren Een onmogelijk figuur is een tweedimensionale weergave van een object dat in drie dimensies onmogelijk lijkt te kunnen bestaan.
Nadere informatieTEKENEN MET EEN DRIELUIK
PERSPECTIEFTEKENEN AFLEVERING 1 Evenwijdige lijnen worden op een foto zelden evenwijdig afgebeeld. Wat zit hier achter? Kunnen we begrijpen wat er op een foto met evenwijdige lijnen gebeurt? Het blijkt
Nadere informatieOp het werkblad staat de uitslag van een kijkdoos, die omstreeks 1980 als doos gebruikt is om gebak bij een bakker in te pakken.
1 Een kijkdoos Op het werkblad staat de uitslag van een kijkdoos, die omstreeks 1980 als doos gebruikt is om gebak bij een bakker in te pakken. Knip de uitslag uit. Breng op de aangegeven plaatsen gleuven
Nadere informatieOnmogelijke figuren. Geschreven door Judith Floor en Vivike Lapoutre. Herzien door Dieuwke van Wijk en Amarins van de Voorde
Onmogelijke figuren Geschreven door Judith Floor en Vivike Lapoutre Herzien door Dieuwke van Wijk en Amarins van de Voorde Vierkant voor Wiskunde Zomerkamp A 2010 Voorwoord Je hebt vast wel eens een stripboek
Nadere informatieEscher in Het Paleis. Wiskundepakket. Ruimtelijke figuren
Escher in Het Paleis Wiskundepakket Ruimtelijke figuren Ruimtelijke figuren Escher maakt in EEN AANTAL prenten gebruik van wiskundig interessante ruimtelijke vormen, zoals Platonische lichamen en Möbiusbanden.
Nadere informatieHoofdstuk 2: Kijken. Vraag 2 a) Zevende traptrede van onderen. b) Eén optrede is ongeveer 20 cm, dus het oog was ongeveer 140 cm boven de vloer.
1 Hoofdstuk 2: Kijken Vraag 1 a) Op de hoogte van de horizon. Ongeveer op de hoogte van de vierde rij ramen van het rechter gebouw. b) Ongeveer 4 etages van 3 meter = 12 meter. De pilaar van het rechter
Nadere informatieoverlapping voor- en achtergrond (groot voor, klein achter) afsnijding perspectief (kleur-, lijn-, atmosferischperspectief)
Ruimte suggestie Door ruimtesuggestie laat de kunstenaar het net lijken of een plat vlak diepte heeft (ruimtelijk is). Die ruimtelijkheid is niet echt, want het vlak is en blijft natuurlijk plat. Er zijn
Nadere informatieSum of Us 2014: Topologische oppervlakken
Sum of Us 2014: Topologische oppervlakken Inleiding: topologische oppervlakken en origami Een topologisch oppervlak is, ruwweg gesproken, een tweedimensionaal meetkundig object. We zullen in deze tekst
Nadere informatieLineaire algebra en analytische meetkunde
Lineaire algebra en analytische meetkunde John Val August 1, 11 Inhoud 1 Projectieve meetkunde 1 i Inhoud 1 Projectieve meetkunde Figure 1: De blik op oneindig Snijden de spoorstaven? Een vloer van gelijke
Nadere informatieTweepuntsperspectief I
1 G Tweepuntsperspectief I 1. We verlaten even het perspectief en bekijken een vierkant ABCD op ware grootte. M is het middelpunt van het vierkant. PQ is een horizontale lijn door M. Zeg dat P en Q de
Nadere informatieTEKENEN. beeldende vorming. Vlakvullingen. hoofdstuk 13: vlakvulling
Vlakvullingen Tekeningen zoals hierboven heb je vast weleens eerder gezien, bijvoorbeeld op één van de posters in de wiskundelokalen. Het is het werk van Escher.Je kent hem misschien ook wel van de onmogelijke
Nadere informatieVoorplaat Het holocaust monument in Berlin, ter nagedachtenis van de in de tweede wereldoorlog vermoorde Joden
Inhoudsopgave 1 Een kijkdoos 3 2 Kijken 4 3 Perspectief of niet 8 4 Tekenen in perspectief 14 5 Eenpuntsperspectief 25 6 Tweepuntsperspectief 31 Voorplaat Het holocaust monument in Berlin, ter nagedachtenis
Nadere informatieAntwoorden Vorm en Ruimte herhaling. Verhoudingen
Antwoorden Vorm en Ruimte herhaling Verhoudingen 1. a. Tegenover elke 4 eenheden A staan 5 eenheden B en omgekeerd. b. 125 ; 80 c. A bevat 800 exemplaren, B bevat 1000 exemplaren. d. x ; y 2. a. 3 : 2
Nadere informatieNiet-euclidische meetkunde
Keuzeonderdeel Wiskunde D Hans van Ballegooij Maaslandcollege, Oss Dictaat Versie: 20 februari 2013 Hans van Ballegooij Maaslandcollege Oss Inhoudsopgave 1 De elementen van Euclides 1 2 Niet-euclidische
Nadere informatieMeetkunst Les 4 Spelen met perspectief
Meetkunst Les 4 Spelen met perspectief Vervreemding door optische illusies Niet alle kunstenaars houden zich aan de regels van perspectief, standpunt, onderlinge verhoudingen etc. Zij overtreden moedwillig
Nadere informatieHandig met getallen 4 (HMG4), onderdeel Meetkunde
Handig met getallen 4 (HMG4), onderdeel Meetkunde Erratum Meetkunde Je vindt hier de correcties voor Handig met getallen 4 (ISBN: 978 94 90681 005). Deze correcties zijn ook bedoeld voor het Rekenwerkboek
Nadere informatieAFSTANDEN IN PERSPECTIEF
ESECTIEFTEKENEN AFLEVEING 2 In de eerste aflevering over perspectieftekenen, afgelopen november in ythagoras, hebben we het tekenen van evenwijdige lijnen geïntroduceerd. In deze aflevering denken we na
Nadere informatieAfsluitende Opdrachten
Afsluitende Opdrachten A Scheve lijnen We weten hoe we het perspectiefbeeld op het tafereel moeten tekenen van een horizontale lijn. Hoe zit dat als de lijn niet horizontaal is? Daarover gaat deze opdracht.
Nadere informatieGecijferdheid periode D Bijeenkomst 2 Hand-out: Meetkundige begrippen en vormen. Instap. Een opgave uit de oefentoets:
Gecijferdheid periode D Bijeenkomst 2 Hand-out: Meetkundige begrippen en vormen Instap Een opgave uit de oefentoets: Van welke verpakkingen is de vorm een prisma? A. Pak spaghetti blikje chocomel doosje
Nadere informatieHoofdstuk 2: Kijken. Vraag 2 a) Zevende traptrede van onderen. b) Eén optrede is ongeveer 20 cm, dus het oog was ongeveer 140 cm boven de vloer.
1 Hoofdstuk 2: Kijken Vraag 1 a) Op de hoogte van de horizon. Ongeveer op de hoogte van de vierde rij ramen van het rechter gebouw. b) Ongeveer 4 etages van 3 meter = 12 meter. De pilaar van het rechter
Nadere informatieTEKENEN IN PERSPECTIEF P.W.H. Lemmens, november 2002, revisie maart 2005
TEKENEN IN PERSPECTIEF P.W.H. Lemmens, november 2002, revisie maart 2005 We stellen ons voor dat we een tekening maken van wat we zien door de ruimte (3- dimensionaal) af te beelden op een plat vlak (het
Nadere informatieMEETKUNDE 120 PUNTEN, LIJNEN EN VLAKKEN
120 PUNTEN, LIJNEN EN VLAKKEN een rechte lijn A het punt A a de rechte a een kromme lijn of een kromme een gebroken lijn a A b a B het lijnstuk [AB] evenwijdige rechten a // b een plat oppervlak of een
Nadere informatieAchter het correctievoorschrift is een aanvulling op het correctievoorschrift opgenomen.
Examen HAVO 05 tijdvak donderdag 8 juni 3.30-6.30 uur wiskunde B Bij dit examen hoort een uitwerkbijlage. Achter het correctievoorschrift is een aanvulling op het correctievoorschrift opgenomen. Dit examen
Nadere informatieMEETKUNDE 120 PUNTEN, LIJNEN EN VLAKKEN
120 PUNTEN, LIJNEN EN VLAKKEN een rechte lijn A het punt A a de rechte a een kromme lijn of een kromme een gebroken lijn a A b a B het lijnstuk [AB] evenwijdige rechten a // b een plat oppervlak of een
Nadere informatiewiskunde B havo 2015-II
Veilig vliegen De minimale en de maximale snelheid waarmee een vliegtuig veilig kan vliegen, zijn onder andere afhankelijk van de vlieghoogte. Deze hoogte wordt vaak weergegeven in de Amerikaanse eenheid
Nadere informatieA 1 Welke vorm? tent tennisbal beker notitieblok ijshoorntje baksteen. Voorwerpen uit de omgeving
A Welke vorm? ** Voorwerpen uit de omgeving ekijk de afgebeelde voorwerpen. Welke geometrische (meetkundige) vormen kun je ontdekken? Zet de juiste letters in de tabel. Welk woord ontstaat er? U U J K
Nadere informatiewiskunde B vwo 2018-I
Formules Goniometrie sin( tu) sin( t)cos( u) cos( t)sin( u) sin( tu) sin( t)cos( u) cos( t)sin( u) cos( tu) cos( t)cos( u) sin( t)sin( u) cos( tu) cos( t)cos( u) sin( t)sin( u) sin( t) sin( t)cos( t) cos(
Nadere informatieBijlagen bij Practicumboek: Naast alle ideeën uit: het boek: Zanten, M. van, e.a. (2010), Meten en meetkunde,reken-wiskundedidactiek
Bijlagen bij Practicumboek: Naast alle ideeën uit: het boek: Zanten, M. van, e.a. (2010), Meten en meetkunde,reken-wiskundedidactiek, Baarn/Utrecht/Zutphen: ThiemeMeulenhoff, je practicumboek, de reken-wiskundemethode
Nadere informatieMeetkunst. Les 3 Van ruimte naar plat. Ruimtesuggestie op het platte vlak
Meetkunst Les 3 Van ruimte naar plat Ruimtesuggestie op het platte vlak In deze les bekijken leerlingen de indeling van een ruimte naar aanleiding van een aantal schilderijen waarbij verschillende begrippen
Nadere informatieAchter het correctievoorschrift is een aanvulling op het correctievoorschrift opgenomen.
Eamen VW 08 tijdvak maandag 4 mei 3.30-6.30 uur wiskunde B Bij dit eamen hoort een uitwerkbijlage. Achter het correctievoorschrift is een aanvulling op het correctievoorschrift opgenomen. Dit eamen bestaat
Nadere informatieStap 1: Ga naar Stap 3: Gebruik de pijltjes om te navigeren tussen de bladzijden.
Stap 1: Ga naar www.wiskundewereld.be/bzl-ruimtemeetkunde.html Stap 2: Klik rechts op de witte knop. Stap 3: Gebruik de pijltjes om te navigeren tussen de bladzijden. Stap 4: Links zie je waar je je in
Nadere informatieWe vertrekken van zeer eenvoudige figuren bv. een vierkant en gaat ze nu vervormen.
Zelf tekeningen maken in de stijl van Escher Dag van de wiskunde Peter Raedschelders O-L-VR-PL-15-1 9150 Kruibeke België peter.raedschelders@scarlet.be website: home.scarlet.be/~praedsch We vertrekken
Nadere informatieKaas. foto 1 figuur 1. geheel aantal cm 2.
Kaas Op foto 1 zie je drie stukken kaas. Het zijn delen van een hele, ronde kaas. Het grootste stuk is precies de helft van een hele kaas. Deze halve kaas heeft een vlakke zijkant. De vorm van de vlakke
Nadere informatieBron: CASCADE, Bulletin voor tuinhistorie, 12e jaargang (2002), nr. 2 Copyright: L.J.S. Reinders
Over perspectief. L. J. S. Reinders. Op veel schilderijen en prenten uit de zestiende tot en met de achttiende eeuw staan voorstellingen afgebeeld in perspectief. De afbeeldingen zien er vaak zo nauwkeurig
Nadere informatiePresentatie Wiskunde Escher
Presentatie Wiskunde Escher Presentatie door M. 2448 woorden 14 januari 2017 4,8 9 keer beoordeeld Vak Wiskunde Maurits Cornelis Escher Goeiemorgen! Iedereen heeft het waarschijnlijk wel eens meegemaakt:
Nadere informatieBASIS-COLLEGE KUNSTACADEMIE
BASIS-COLLEGE KUNSTACADEMIE BASIS-COLLEGE KUNSTACADEMIE STUDIEJAAR 1 Pagina 1 BASIS-COLLEGE KUNSTACADEMIE VERSIE 1:4 De heipalen onder uw kunst studie COLLEGE 005 Perspectief BY ADRIAN POKE BASIS-COLLEGE
Nadere informatieAanzichten en inhoud. vwo wiskunde C, domein G: Vorm en ruimte
Aanzichten en inhoud vwo wiskunde C, domein G: Vorm en ruimte 1 Verantwoording 2015, SLO (nationaal expertisecentrum leerplanontwikkeling), Enschede Dit lesmateriaal is ontwikkeld in het kader van de nieuwe
Nadere informatieSteekkaart: nummer 5W
Steekkaart: nummer 5W Onderwerp Ruimtefiguren herkennen in voorwerpen in de klas en hun eigenschappen benoemen Leeftijd/Doelgroep 5 e leerjaar Leergebied Wiskunde Organisatie Tijdsduur 50 minuten Beschrijving
Nadere informatieHerhaling en samenvatting Verhoudingen
Herhaling en samenvatting Verhoudingen 1. verhouden zich als Opgave 1 Twee hoeveelheden A en B verhouden zich als 4 : 5. a. Zeg in eigen woorden wat dat betekent. b. Als hoeveelheid A 100 groot is, hoe
Nadere informatieSchaduwopgaven Verhoudingen
Schaduwopgaven Verhoudingen bij 5 Een vierkant wordt verknipt in zeven driehoeken, zoals hiernaast. Het grijze driehoekje gooien we weg. Wat is de verhouding van de oppervlakte van de andere zes? na 10
Nadere informatieWiskunde D-dag Vrijeschool Zutphen VO donderdag 18 februari, 12:30u 16:30u. Aan de gang
Wiskunde D-dag 2016 Vrijeschool Zutphen VO donderdag 18 februari, 12:30u 16:30u Aan de gang Verkenning 1 piano Je moet een zware piano verschuiven door een 1 meter brede gang met een rechte hoek er in.
Nadere informatieExamen HAVO. wiskunde B. tijdvak 2 woensdag 24 juni 13.30-16.30 uur. Bij dit examen hoort een uitwerkbijlage.
Examen HAVO 009 tijdvak woensdag 4 juni 3.30-6.30 uur wiskunde B Bij dit examen hoort een uitwerkbijlage. Dit examen bestaat uit 9 vragen. Voor dit examen zijn maximaal 8 punten te behalen. Voor elk vraagnummer
Nadere informatieExtra oefeningen wiskunde 3lawe 3wet Transformaties, Stelling van Thales, Homothetie. Meetkunde. Transformaties en Stelling van Thales.
Etra oefeningen wiskunde 3lawe 3wet Transformaties, Stelling van Thales, Homothetie. Meetkunde Transformaties en Stelling van Thales.. Waar of niet waar? a. Het beeld van een rechte door de projectie op
Nadere informatiehandleiding pagina s 434 tot Handleiding 1.2 Huistaken huistaak 12: bladzijde Werkboek
week 13 les 5 toets en foutenanalyse handleiding pagina s 434 tot 443 nuttige informatie 1 Handleiding 1.1 Kopieerbladen pagina s 374 en 375: vierhoeken pagina 376: eigenschappen van diagonalen in vierhoeken
Nadere informatieWISKUNDE-ESTAFETTE KUN Minuten voor 20 opgaven. Het totaal aantal te behalen punten is 500
WISKUNDE-ESTFETTE KUN 2002 60 Minuten voor 20 opgaven. Het totaal aantal te behalen punten is 500 1 (20 punten) In een zeker land zijn er munten van 1, 2 en 5 thaler in omloop. Je hebt van alle drie soorten
Nadere informatieKernbegrippen Kennisbasis wiskunde Onderdeel meetkunde
Kernbegrippen Kennisbasis wiskunde Onderdeel meetkunde Aanzicht Een ruimtelijk figuur kun je van verschillende kanten bekijken, je noemt dat aanzichten. Er zijn 5 aanzichten: Vooraanzicht (van voren).
Nadere informatieVIERHOEKEN IN PERSPECTIEF
PERSPECTIEFTEKENEN AFLEVERING 3 Het perspectieftekenen is deze jaargang een thema in Pythagoras. In de vorige afleveringen (november en februari) heb je kunnen lezen over evenwijdige lijnen en over afstanden
Nadere informatieOpdracht Beeldende vorming Licht en Ruimte in de Beeldende Kunst
Opdracht Beeldende vorming Licht en Ruimte in de Beeldende Kunst Opdracht door een scholier 1046 woorden 23 januari 2016 4,6 7 keer beoordeeld Vak Methode Beeldende vorming Zienderogen Kunst Licht en Ruimte
Nadere informatieAan de gang. Wiskunde B-dag 2015, vrijdag 13 november, 9:00u-16:00u
Aan de gang Wiskunde B-dag 2015, vrijdag 13 november, 9:00u-16:00u Verkenning 1 (Piano) Je moet een zware piano verschuiven door een 1 meter brede gang met een rechte hoek er in. In de figuur hierboven
Nadere informatieinh oud 1. Inleiding 3 2. Kijken en zien 4 3. Proefjes 4. Hoogte, breedte en diepte 5. Gefopt door licht en donker 6. Gefopt door schuine lijnen
Je ogen bedrogen inhoud 1. Inleiding 3 2. Kijken en zien 4 3. Proefjes 5 4. Hoogte, breedte en diepte 6 5. Gefopt door licht en donker 7 6. Gefopt door schuine lijnen 7 6. Gefopt door kleur 8 7. Gefopt
Nadere informatieWISKUNDE & CULTUUR A. Perspectief. Caspar Bontenbal
WISKUNDE & CULTUUR A Perspectief Caspar Bontenbal 0903785 Inhoudsopgave I. Inleveropdracht: Logboek week 1... 2 A. Logboekopdrachten over de les... 2 B. Logboekopdrachten over het huiswerk... 2 C. Blik
Nadere informatieInhoud. 1 Ruimtefiguren 8. 4 Lijnen en hoeken 148. 2 Plaats bepalen 60. 5 Negatieve getallen 198. 3 Rekenen 100
1 BK deel 1 Voorkennis 1 Aan de slag met wiskunde 6 1 Ruimtefiguren 8 1.1 Wiskundige ruimte guren 10 1.2 Vlakken, ribben en hoekpunten 14 1.3 Kubus en vierkant 17 1.4 Balk en rechthoek 24 1.5 Cilinder
Nadere informatieHoofdstuk 9: RUIMTEMEETKUNDE
1 H9. Ruimtemeetkunde Hoofdstuk 9: RUIMTEMEETKUNDE 1. Wat moet ik leren? ( handboek p. 106 150 ) 9.1 Ruimtefiguren Een kubus, balk, driezijdig prisma, piramide, bol, cilinder en kegel herkennen en benoemen.
Nadere informatieThema: Ruimtelijke figuren vmbo-b34. CC Naamsvermelding 3.0 Nederland licentie.
Auteur VO-content Laatst gewijzigd 13 April 2016 Licentie CC Naamsvermelding 3.0 Nederland licentie Webadres http://maken.wikiwijs.nl/74196 Dit lesmateriaal is gemaakt met Wikiwijs Maken van Kennisnet.
Nadere informatie10.0 Voorkennis. y = -4x + 8 is de vergelijking van een lijn. Hier wordt y uitgedrukt in x.
10.0 Voorkennis y = -4x + 8 is de vergelijking van een lijn. Hier wordt y uitgedrukt in x. Algemeen: Van de lijn y = ax + b is de richtingscoëfficiënt a en het snijpunt met de y-as (0, b) y = -4x + 8 kan
Nadere informatieExamen HAVO 2013. wiskunde B. tijdvak 1 vrijdag 17 mei 13.30-16.30 uur. Bij dit examen hoort een uitwerkbijlage.
Examen HAVO 201 tijdvak 1 vrijdag 17 mei 1.0-16.0 uur wiskunde B Bij dit examen hoort een uitwerkbijlage. Dit examen bestaat uit 19 vragen. Voor dit examen zijn maximaal 80 punten te behalen. Voor elk
Nadere informatieExtra oefenmateriaal H10 Kegelsneden
Deel 1 Extra oefenmateriaal H10 Kegelsneden 1. Bereken de inhoud van de volgende twee afgeknotte figuren. 2. Hiernaast zie je een afgeknot zeszijdig prisma. Het grondvlak is een regelmatige zeshoek met
Nadere informatieEindexamen wiskunde B havo II
Opgave 1 Een functie e functie f is gegeven door figuur 1 2x 40 f (x) =, waarbij x 19. x 19 In figuur 1 en op de bijlage is de grafiek getekend van f en de verticale asymptoot x = 19. 6p 1 Los op: 0
Nadere informatieEindexamen wiskunde B1-2 havo 2002-II
Pompen of... Een cilindervormig vat met een hoogte van 32 dm heeft een inhoud van 8000 liter (1 liter = 1 dm 3 ). figuur 1 4p 1 Bereken de diameter van het vat. Geef je antwoord in gehele centimeters nauwkeurig.
Nadere informatieEindexamen wiskunde B havo I (oude stijl)
Een functie Voor 0 < = x < = 2π is gegeven de functie figuur 1 f(x) = 2sin(x + 1 6 π). In figuur 1 is de grafiek van f getekend. y 1 f 4 p 1 Los op: f(x) < 1. De lijn l raakt de grafiek van f in het punt
Nadere informatieBegrippen tekenen periode 4 VORM COMPOSITIE RUIMTE. Vorm. Silhouetten
Begrippen tekenen periode 4 VORM COMPOSITIE RUIMTE Vorm Silhouetten Mensen, dieren, voorwerpen en planten hebben allemaal hun eigen vorm. Daar zijn ze aan te herkennen. Je ziet geen kleuren, lijnen, diepte
Nadere informatieEindexamen wiskunde B1-2 havo 2003-II
Eindeamen wiskunde 1- havo 00-II Lichaam met zeven vlakken In figuur 1 is een balk D.EFGH getekend. Het grondvlak D is een vierkant met een zijde van cm. De ribbe G is cm lang. Door uit de balk de twee
Nadere informatie1 Vlaamse Wiskunde Olympiade : Eerste ronde.
1 Vlaamse Wiskunde Olympiade 1998-1999: Eerste ronde De eerste ronde bestaat uit 30 meerkeuzevragen Het quoteringssysteem werkt als volgt: per goed antwoord krijgt de deelnemer 5 punten, een blanco antwoord
Nadere informatieJunior Wiskunde Olympiade : tweede ronde
Junior Wiskunde Olympiade 2015-2016: tweede ronde 1. ls de wieken van een windmolen op hun hoogste punt komen, dan reikt hun uiteinde tot een hoogte van 105 meter. Op hun laagste punt ligt het uiteinde
Nadere informatieExtra opgaven Aanzichten, oppervlakte en inhoud
Piramide (bewerking van opgave uit CE vmbo-gtl wis 2009-II) Hierboven is een piramide getekend. Het grondvlak ABC is een gelijkzijdige driehoek met zijden van 6,5 cm. De top T van de piramide ligt recht
Nadere informatieEindexamen wiskunde b 1-2 havo 2002 - II
Pompen of... Een cilindervormig vat met een hoogte van 32 dm heeft een inhoud van 8000 liter (1 liter = 1 dm 3 ). figuur 1 4p 1 Bereken de diameter van het vat. Geef je antwoord in gehele centimeters nauwkeurig.
Nadere informatieExamen VMBO-KB. wiskunde CSE KB. tijdvak 2 dinsdag 22 juni uur. Bij dit examen hoort een uitwerkbijlage.
Examen VMBO-KB 2010 tijdvak 2 dinsdag 22 juni 13.30-15.30 uur wiskunde CSE KB Bij dit examen hoort een uitwerkbijlage. Dit examen bestaat uit 26 vragen. Voor dit examen zijn maximaal 77 punten te behalen.
Nadere informatieLes 3 Toppen, passen, dalen
Les 3 Toppen, passen, dalen Fatzoenlijke eilanden Een eiland is omgeven door water. De kustlijn van het eiland is dus op zeeniveau. Op ons eiland zijn er veel hoogteverschillen: er zijn toppen en dalen.
Nadere informatieP is nu het punt waarvan de x-coördinaat gelijk is aan die van het punt X en waarvan de y-coördinaat gelijk is aan AB (inclusief het teken).
Inhoud 1. Sinus-functie 1 2. Cosinus-functie 3 3. Tangens-functie 5 4. Eigenschappen 4.1. Verband tussen goniometrische verhoudingen en goniometrische functies 8 4.2. Enkele eigenschappen van de sinus-functie
Nadere informatieE = mc². E = mc² E = mc² E = mc². E = mc² E = mc² E = mc²
E = mc² E = mc² E = mc² E = mc² E = mc² E = mc² E = mc² E = mc² E = mc² De boom en het stokje staan loodrecht op de grond in het park. De boom is 3 en het stokje 1. Hoe lang is de schaduw van het stokje
Nadere informatieDE basis WISKUNDE VOOR DE LAGERE SCHOOL
Inhoud GETALLENKENNIS 13 1 Getallen 13 2 Het decimale talstelsel 14 3 Breuken 16 Begrippen 16 Soorten breuken 16 Een breuk vereenvoudigen 17 4 Breuken, percenten, kommagetallen 18 Breuk omzetten in een
Nadere informatie4 Jaarplan. 1 Leerplan
Formule 1_Handleiding.indb 9 1/07/15 13:50 9 4 Jaarplan 1 Leerplan Het jaarplan is opgesteld volgens het leerplan VVKSO BRUSSEL D/2011/7841/021. De nummers van de doelstellingen in het jaarplan verwijzen
Nadere informatieWisknutselen in de klas: creatief met wiskunde
Wisknutselen in de klas: creatief met wiskunde Florine Meijer, Wisknutsels Inleiding Creativiteit en wiskunde, gaat dat samen? Kan je wiskunde doen en tegelijk knippen en plakken, of haken, breien en borduren?
Nadere informatie1. Ik kan vormen en figuren herkennen en gebruiken met bijbehorende wiskundige vaktaal.
LEERLIJN WISKUNDE VMBO-BKTG (Leerjaar 1-periode 1) VMBO BKTG LJ1 Vmbo BKTG Periode 1 Wat ga ik leren? Wanneer? Welke inhoud heb ik nodig? Wat ga ik doen om dit te leren? Hoe bewijs ik dat ik dit geleerd
Nadere informatieCREATIEF EN CONSTRUCTIEF TEKENEN
Hoofdstuk 1 pagina 6 CREATIEF EN CONSTRUCTIEF TEKENEN Hoofdstuk 1: Meetkundige constructies We gaan nu over tot meetkundige constructies. Die kunnen goed van pas komen om iets grafisch te ontwerpen. Het
Nadere informatieDomein A: Inzicht en handelen
Tussendoelen wiskunde onderbouw vo vmbo Preambule Domein A is een overkoepeld domein dat altijd in combinatie met de andere domeinen wordt toegepast (of getoetst). In domein A wordt benoemd: Vaktaal: het
Nadere informatieExamen HAVO. Wiskunde B1,2 (nieuwe stijl)
Wiskunde B1,2 (nieuwe stijl) Examen HAVO Hoger Algemeen Voortgezet Onderwijs Tijdvak 2 Woensdag 19 juni 13.30 16.30 uur 20 02 Voor dit examen zijn maximaal 85 punten te behalen; het examen bestaat uit
Nadere informatieruimte Handleiding inhoudsopgave 1 de grote lijn 2 applets 3 bespreking per paragraaf 4 tijdsplan 5 materialen voor een klassengesprek handleiding
Handleiding inhoudsopgave 1 de grote lijn 2 applets 3 bespreking per paragraaf 4 tijdsplan 5 materialen voor een klassengesprek 1 de grote lijn de zijlijn hoofdlijn Kennismaken met verschillende soorten
Nadere informatiePROBLEEMOPLOSSEND DENKEN MET
PROBLEEMOPLOSSEND DENKEN MET Van onderzoekend leren naar leren onderzoeken in de tweede en derde graad Luc Gheysens DPB-Brugge 2012 PROBLEEM 1 Stelling van Pythagoras en gelijkvormige driehoeken Hieronder
Nadere informatieExamen HAVO. wiskunde B1,2. tijdvak 1 dinsdag 20 mei uur
Examen HAVO 2008 tijdvak 1 dinsdag 20 mei 13.30-16.30 uur wiskunde B1,2 Dit examen bestaat uit 18 vragen. Voor dit examen zijn maximaal 83 punten te behalen. Voor elk vraagnummer staat hoeveel punten met
Nadere informatieHoofdstuk 7 : Gelijkvormige figuren
Hoofdstuk 7 : Gelijkvormige figuren 141 Eventjes herhalen : Wat is een homothetie? h (o,k) : Een homothetie met centrum o en factor k Het beeld van een punt Z door de homothetie met centrum O en factor
Nadere informatieExamen HAVO en VHBO. Wiskunde B
Wiskunde xamen HVO en VHO Hoger lgemeen Voortgezet Onderwijs Vooropleiding Hoger eroeps Onderwijs HVO Tijdvak 2 VHO Tijdvak 3 insdag 22 juni 13.30 16.30 uur 19 99 it examen bestaat uit 15 vragen. Voor
Nadere informatieEindexamen wiskunde B1-2 vwo 2008-I
Landing In deze opgave bekijken we een eenvoudig wiskundig model van de baan van een vliegtuig bij de landing. en vliegtuig vliegt op een hoogte van 8 km. Op een afstand van 00 km van het vliegveld (horizontaal
Nadere informatieBeeldende Begrippen 11 JUNI 2015 KHP VERSLAG, PERIODE TEXTIEL. DAVID WEEL l 10E
Beeldende Begrippen KHP VERSLAG, PERIODE TEXTIEL DAVID WEEL l 10E 11 JUNI 2015 1 VOORSTELLING Bij een voorstelling gaat het om wat ik zie. He kan zijn gemaakt naar de werkelijkheid of naar de fantasie.
Nadere informatieEfficientie in de ruimte - leerlingmateriaal
Junior College Utrecht Efficientie in de ruimte - leerlingmateriaal Versie 2 September 2012 Een project (ruimte-)meetkunde voor vwo-leerlingen Geschreven voor het Koningin Wilhelmina College Culemborg
Nadere informatiePROJECTIEMETHODEN. Labine Coskun ; ; CC Naamsvermelding 3.0 Nederland licentie.
Auteurs Laatst gewijzigd Licentie Webadres Labine Coskun ; ; 30 June 2016 CC Naamsvermelding 3.0 Nederland licentie http://maken.wikiwijs.nl/75861 Dit lesmateriaal is gemaakt met Wikiwijsleermiddelenplein.
Nadere informatieExamen HAVO en VHBO. Wiskunde B
Wiskunde B Examen HAVO en VHBO Hoger Algemeen Voortgezet Onderwijs Vooropleiding Hoger Beroeps Onderwijs HAVO Tijdvak 1 VHBO Tijdvak 2 Dinsdag 23 mei 13.30 16.30 uur 00 Dit examen bestaat uit 19 vragen.
Nadere informatieOpening Bierkade - 2009 Joris Komen Fotografie
Workshop Fotografie Opening Bierkade - 2009 Joris Komen Fotografie Alles over perspectief, standpunt en compositie Belangrijk voor het maken van een goede foto is de keuze van je perspectief. Welk standpunt
Nadere informatieEindexamen vwo wiskunde B pilot 2013-I
Eindeamen vwo wiskunde pilot 03-I Formules Goniometrie sin( t u) sintcosu costsinu sin( t u) sintcosu costsinu cos( t u) costcosu sintsinu cos( t u) costcosu sintsinu sin( t) sintcost cos( t) cos t sin
Nadere informatie2. Antwoorden meetkunde
2. Antwoorden meetkunde In dit hoofdstuk zijn de antwoorden op de opgaven over Meetkunde opgenomen. Ze zijn kort en bondig per paragraaf gerangschikt. Dat betekent dat de antwoorden geen uitgebreide uitleg
Nadere informatieSoorten lijnen. Soorten rechten
Soorten lijnen ik zeg ik teken ik noteer ik weet een punt A A een rechte a a Een rechte heeft geen begin- en eindpunt. een halfrechte [A een halfrechte heeft B] een beginpunt of een eindpunt een lijnstuk
Nadere informatieEindexamen wiskunde B havo II (oude stijl)
Pompen of Een cilindervormig vat met een hoogte van 32 decimeter heeft een inhoud van 8000 liter ( liter = dm 3 ) en is geheel gevuld met water. Aan de kraan onder aan het vat (zie figuur ) wordt een pomp
Nadere informatieExamen HAVO. tijdvak 1 vrijdag 19 mei uur
Examen HVO 2017 tijdvak 1 vrijdag 19 mei 13.30-16.30 uur oud programma wiskunde Dit examen bestaat uit 20 vragen. Voor dit examen zijn maximaal 78 punten te behalen. Voor elk vraagnummer staat hoeveel
Nadere informatiede Leuke En Uitdagende Wiskunde VEELVLAKKEN SAMENSTELLING: H. de Leuw
SAMENSTELLING: H. de Leuw 1. VEELHOEKEN. Een veelvlak is een lichaam dat wordt begrensd door vlakke veelhoeken. Zo zijn balken en piramides wel veelvlakken, maar cilinders en bollen niet. Een veelhoek
Nadere informatieLijnen van betekenis meetkunde in 2hv
Lijnen van betekenis meetkunde in 2hv Docentenhandleiding bij de DWO-module Lijnen van betekenis Deze handleiding bevat tips voor de docent bij het gebruiken van de module Lijnen van betekenis, een module
Nadere informatieEen symmetrische gebroken functie
Een symmetrische gebroken functie De functie f is gegeven door f( x) e x. 3p Bereken exact voor welke waarden van x geldt: f( x). 00 F( x) xln( e x) is een primitieve van f( x) e x. 4p Toon dit aan. Het
Nadere informatieHoger Algemeen Voortgezet Onderwijs Tijdvak 2 Woensdag 22 juni uur
wiskunde B,2 Eamen HAVO Hoger Algemeen Voortgezet Onderwijs Tijdvak 2 Woensdag 22 juni 3.30 6.30 uur 20 05 Voor dit eamen zijn maimaal 88 punten te behalen; het eamen bestaat uit 9 vragen. Voor elk vraagnummer
Nadere informatiewiskunde CSE GL en TL
Examen VMBO-GL en TL 2017 tijdvak 2 maandag 19 juni 13.30-15.30 uur wiskunde CSE GL en TL Bij dit examen hoort een uitwerkbijlage. Dit examen bestaat uit 25 vragen. Voor dit examen zijn maximaal 79 punten
Nadere informatieEindexamen wiskunde B1-2 havo 2008-I
Steeds meer vlees In wordt voor de periode 1960-1996 zowel de graanproductie als de vleesproductie per hoofd van de wereldbevolking weergegeven. Hiervoor worden twee verticale assen gebruikt. De ronde
Nadere informatieHersenen, emotie en gedrag beïnvloeden
Breinvoeding voor beïnvloeding Hersenen, emotie en gedrag beïnvloeden Bekijk de onderstaande twee figuren. Bij welke figuur is de lange lijn precies doormidden gedeeld? Tekening: Patrick Maitimo Meet de
Nadere informatie