WANDELING LOONSE EN DRUNENSE DUINEN

Transcriptie

1 WANDELING LOONSE EN DRUNENSE DUINEN Door Frans Kapteijns In het kader van de nascholing voor de IVN gidsen neemt Frans Kapteijns ons mee door de Loonse- en Drunense duinen op Zaterdag 8 maart Om uur bij de Roestelberg, Roestelbergseweg 2, Kaatsheuvel. Loonse en Drunense Duinen: Het gebied de Loonse en Drunense duinen is ha groot. Nationaal Park De Loonse en Drunense Duinen is ruim hectare groot. Sinds 2002 vormen de Loonse en Drunense Duinen, De Brand, het Landgoed Plantloon, Hengstven en omliggende bossen en cultuurgronden, het Nationaal Park. Nationaal Park = is een begrensd Natuurgebied en officieel goedgekeurd en erkend door het ministerie van landbouw visserij en voedselvoorziening, nu heet dat Ministerie van Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit. Nationaal Landschap = In nationaal landschappen zijn natuur en oude cultuurelementen bewaard gebleven en in tegenstelling tot een Nationaal Park biedt het ook plaats voor wonen (buitenrand), landbouw en kleinschalige bedrijven(middengebied) en in het centrum natuur. Kenmerkend voor de Loonse en Drunense duinen zijn de stuifzanden, die op zo'n uitgestrekte schaal nergens anders in Noordwest- Europa voorkomen. 1/3 deel van de Nederlandse stuifzanden ligt in de L&D duinen. Tussen Tilburg en Den Bosch ligt een brede dekzandrug. Door zo n dekzandrug kan geen rivier doorheen komen. De Donge gaat links om de dekzandrug heen naar het Hollands Diep Ontstaansgeschiedenis van de Loonse en Drunense duinen: Het ontstaan van De Loonse en Drunense Duinen is een samenspel van natuurlijke processen én menselijk handelen. In de barre winters van de ijstijden blies de westenwind dekzand uit het Maasdal en het Noordzeebekken, en deponeerde het als hoge zandruggen in Brabant. Nascholing gidsen Pagina 1

2 Een zacht glooiend landschap, met afwisselend hoge zandbulten en laaggelegen leemhoudende bodems, vormde het beeld van het toenmalige landschap. Dekzand kan zich vormen als er nauwelijks vegetatie aanwezig is, vanwege extreme kou. In deze omstandigheden heeft de wind vrij spel en kan zand dat aan het oppervlak ligt getransporteerd en opnieuw afgezet worden. In grote delen van Noordwest Europa is dekzand afgezet tijdens de laatste ijstijd, toen een grote ijskap tot Denemarken kwam. In die periode lag de Noordzee droog, en vormden grote delen van Nederland, België, en Duitsland een soort toendra of poolwoestijn met ondiepe rivierbeddingen. Deze landen waren toen ijsvrij. De vroegere dekzandrug was zo n 25 á 30 meter hoog en liep van Noord- Frankrijk, België, Nederland, Duitsland naar Polen. De Loonse en Drunense Duinen ligt op zo n hoge zandrug. Toen de laatste ijstijd voorbij was en de bodem tot rust kwam, begonnen er planten en mos te groeien.later ontstond op de dekzandrug een loofbos met eik, iep, beuk en linde. Aan de rand vormde zich veen en kwamen bomen als els, populier en es. In de brons- en ijzertijd kwamen de eerste jagers en nomaden in de Loonse Duinen. De boeren brandden grote stukken bos plat om graan te verbouwen. Als de grond was uitgeput, verplaatsten zij hun akker door weer een stuk bos plat te branden Zo verdween op den duur het oerbos. Waar bos verdween, kwam heide. De Loonse en Drunense Duinen werd één uitgestrekt heideveld. Woeste gronden, waar niemand woonde. Van heide naar zandverstuiving: In de late middeleeuwen begon de landbouw zich op grote schaal te ontwikkelen. De boeren uit de omgeving mochten van de hertog van Brabant de heidegronden gebruiken. Daar lieten ze hun schapen grazen. Om hun voedselarme akkers vruchtbaar te maken, bemesten ze deze met een mengsel van heideplaggen en stalmest. Door te veel plaggen, te intensieve begrazing en Verdroging kreeg de heide echter geen kans om zich te herstellen.! De bodem droogde uit door ontwatering bij de ontginningen en de turfwinning in de omgeving ( de Moer). Ook door turfwinning omgeving Roestelberg en het huidige Plantloon Op veel plaatsen verdween daardoor de zogenaamde podzollaag en kwam het zand aan de oppervlakte. De wind kreeg vat op het zand en het zand ging stuiven. Er was geen houden meer aan. De akkers en graslanden van de nederzettingen Venloon, Westloon en Efteling verdwenen onder het zand. Als de boeren één jaar zand op hun akkers kregen, ca. 10 cm, was hun oogst mislukt. De Gemeenschap Efteling bestond uit 6 boerderijen, deze boeren zijn verhuisd naar Kaatsheuvel. Bij Westloon liggen nog 3 oude bolle akkers. Nascholing gidsen Pagina 2

3 In Venloon zijn de fundamenten van de kerk gevonden, en een lijk (begraafplaats). (De begraafplaats ligt altijd aan de oostkant van de kerk.)venloon lag voor de zandwal. De bewoners zijn vertrokken naar Loon op het zand.( 6 boogscheuten weeghs, waar nu het witte kasteel staat in Loon op zand) Huisje van Vrouw Holle Tijdens de Tweede Wereldoorlog is het huis van familie Klijn zwaar beschadigd geraakt. Als tijdelijke oplossing mocht het echtpaar van de gemeente Kaatsheuvel tussen 1945 en 1948 in het pretpark wonen. Een van hun kinderen is zelfs in het huisje geboren. In totaal heeft het gezin Klijn drie jaar in de Efteling gewoond en hun adres was; familie Klijn, Efteling, Kaatsheuvel. Overigens was de Efteling in die periode 1945 en 1948 nog geen pretpark, maar een speeltuin. Oorspronkelijk is het huisje van vrouw Holle gebouwd als blokhut voor de verkenners van Kaatsheuvel. Fortduinen en Randwallen: In De Loonse en Drunense Duinen komen fortduinen en randwallen voor. Een fort is een langzaam opgestoven heuvel, waar zich steeds weer planten konden vestigen. Het resultaat is een volledig begroeide heuvel met oude zomereiken (eikenstoof), berken of grove dennen. Langs de rand van het stuifzandgebied liggen lange, hoge wallen waar het zand wordt vastgehouden door boomwortels van oude zomereiken en ruwe berken. De Zuid-Westenwind doet het zand opstuiven en het aanwassende zand maakt een mooie helling. Zodra de wind wegvalt, valt het zand en krijg je een diepte. Zie kaart Frans Kapteijns en foto Wim Schoenmakers. Een Paraboolduin ontstaat aan de kant waar de wind vandaan komt. In de paraboolduin ontstaat een fort. Eikenstoven en Eikenfort Eikenstoven: is weggekapt hout wat gaat rotten. Daarin treft men het Vliegend hert. Eikenfort: bomen op een wal, op de wal begint het zand weer te stuiven en komt de boom vrij te liggen waardoor deze zijn steun verliest. De boom maakt nieuwe uitlopers ter ondersteuning. Nascholing gidsen Pagina 3

4 Hakhoutcultuur: De mensen kapten voor gerief- en brandhout. Na een jaar of tien werd het hout gekapt. Na deze handeling bleef er een kale stronk over die, geholpen door het licht, in het voorjaar weer opnieuw uit ging lopen. De stronk zorgde weer voor nieuwe uitlopers (loten). Deze loten liet men weer enkele jaren met rust totdat deze nieuwe loten weer kaprijp waren. Zo kon er afhankelijk van welke dikte takken men beliefde, om de vijf tot tien jaar hout afgezet worden. Veelal had men meerder percelen hakhout van enkele hectares groot, die afwisselend afgezet werden. Zo was men ieder jaar verzekerd van hout. Ondertussen groeiden de stobben maar door, waardoor er na vele jaren prachtige hakhout stobben konden ontstaan. Deze prachtige grillige cultuurmonumenten noemen we hakhoutstoven. Onderzoek leeftijd Eiken in L&D duinen: In Nederland kan een Zomereik ongeveer zo n 5 á 600 jaar oud worden. Bij onderzoek bleek dat in de L&D duinen de oudste Zomereiken in de Fortduinen ca jaar oud zijn. De omstandigheden zijn voor de bomen positief en ze kunnen juist onder deze omstandigheden zo oud worden. Door de grof korreligheid van het zand kunnen ze voldoende ademen en krijgen ze voldoende vocht. Windtunnels: De zachtgele stuifduinen van nu bestaan uit langgerekte zandruggen en heuvels. Het gebied wordt omgeven door een gordel van wallen en bossen. Het duingebied heeft eerder de neiging tot dichtgroeien dan tot uitbreiding van de verstuivingen, daarom zijn maatregelen nodig. In 1950 lag hier nog 400 ha stuifzand en nu nog maar 270 ha. Als er niets wordt gedaan dan groeit er 3 ha per jaar dicht. Binnen 100 jaar is dit dan bos. Er is 190 ha bos gekapt in 6 jaar tijd (start 2009). Dit resulteert in 375 ha levend zand/ stuifzand. Kappen: Kappen is niet alleen voor het stuifzand maar ook om windtunnels te creëren. De wind heeft 300 tot 400 meter nodig om op kracht te komen om het zand te laten stuiven. Het meeste zand wordt verplaatst door water. Doordat een druppel uiteenspat wordt het zand verplaatst. De Grove den is ook gekapt om een interne verbindingszone te creëren. De heide is uit het zaad in de grond na de kap weer gaan groeien. -Voordelen heidegebied als verbindingszone hier kan de wind doorheen jagen. - Heide is ontwikkeld - Heide is geplagd voor stuifzand Nascholing gidsen Pagina 4

5 Natte Natuurparel: Grove den wordt mede gekapt omdat de naalden in de zomer open gaan staan en veel water vast houden maar ook verdampen. De heide wordt begraasd door 600 schapen in de L&D duinen om begroeiing van boomopslag en pijpenstrootje tegen te gaan. Pijpenstrootje krijgt een grasmatvegetatie door de verzuring en vermesting. Daarom is vernatting van het gebied en bestrijding van de stikstof belangrijk om vergrassing tegen te gaan. Er hangen Stikstofpotjes in de duinen en op de Kampina. Zie De Pas onderaan de pagina Grove Den: Zo n 6000 jaar geleden is de grove den in Nederland uitgestorven. Het klimaat werd toen erg nat en er was een kleine IJstijd. De Grove den die hier massaal is aangeplant komt oorspronkelijk uit Duitsland. Deze dennen hebben een torsie in het hout, vermoedelijk door onvoldoende voedingstoffen. Door de torsie waren ze erg geschikt in de mijnbouw. De bomen van jaar oud waren geschikt voor de mijnbouw in de steenkolenmijnen. Nu er al veel dennenakkers zijn verdwenen, is er toch ook een roep van uit de cultuurhistorie om een aantal van deze akkers te bewaren voor het verhaal over de steenkolenmijnen. Ook de educatieve kant is dan belangrijk. Natuurvisie: voor 10 jaar. Controleren en bijsturen. Voor nu gaat het goed met de Nachtzwaluw, een lichte toename en ook de levendbarende hagedis is licht toegenomen. De Kaatsheuvelse IJsbaan: dit ven is gegraven in de dertiger jaren als werkverschaffing. Met kiepkarretjes reden ze de bergen zand weg. In de winter van ontstond er in Kaatsheuvel een idee om in het kader van de werkverschaffing een ijsbaan aan te leggen. Uiteindelijk stemde Natuurmonumenten in januari 1933 in met het graven van een ven dat tot ijsbaan kan dienen. Ten behoeve van de werkzaamheden werd 1 ha grond aan de gemeente Loon op Zand verpacht. De gemeente verplichtte zich daarbij de omgeving met bos te beplanten. Hierbij bleek dat het niet de bedoeling van Natuurmonumenten was om een recreatief concentratiepunt te scheppen. Men verwachtte positieve effecten op de flora door het beheer van de IJsbaan. Dit was ook elders bij afgravingen gebleken. Ten dele kreeg men gelijk want nog lang kwamen er soorten als pilvaren en rode bosbes voor. In november 1933 was de IJsbaan gereed. Enige weken later trok de eerste schaatszondag ruim 4000 Nascholing gidsen Pagina 5

6 bezoekers. Dit succes gaf aanleiding tot oprichting van een ijsclub die direct startte met het heffen van entree. Ook sloegen de leden voor de watertoevoer een put die liter grondwater per uur kon leveren. In 1939 werd het beheer van de IJsbaan een onderdeel van Stichting de Efteling. Mede hierdoor groeide de IJsbaan al voor 1940 uit tot een toeristische trekpleister van formaat. Voor de schaatswedstrijden werden allerlei voorzieningen getroffen zoals muziekinstallaties en koek-en-zopie tenten. Aangepaste verhalen: Tamme kastanje: Vermoedelijk is de Tamme kastanje al door de Kelten naar Nederland gebracht. Onderzoek daarover is nog bezig. Tot die tijd blijven wij het verhaal vertellen van de Romeinen. Het oorsprongsgebied van de Kelten; zuidelijk Duitsland, Zwitserland, Oostenrijk en oost-frankrijk. De Kelten bereikten het hoogtepunt van hun gebiedsuitbreiding in de 4e eeuw v.chr., toen ze hun invloed lieten gelden in heel Europa, van Groot-Brittannië tot Klein-Azië. Het oude verhaal is dat de tamme kastanje door de Romeinse soldaten hier naar toe gebracht zou zijn. Potstal: In de potstal bestond de onderlaag uit een laag leem, daarop kwam (voor de opbouw) een laag plaggen en dan een strooisellaag vermengd met de uitwerpselen van het vee. Dat strooisel bestond meestal uit heide, of werd evenals de heide met de vlagzeis uit houtwallen en ruigtes gevlagd, zo werd dit werk genoemd daarom ook,,vlagzeis. De vlagzeis ziet er schotelvormig uit, en is ongeveer 20 bij 15 cm. groot. Het oude verhaal is dat de uitwerpselen steeds met een plaggen werden vermengd. Maar dat is onjuist. Wat is de PAS? De Programmatische Aanpak Stikstof (PAS) is begin 2009 van start gegaan als onderdeel van Natura 2000, met het doel om de vastgelopen vergunningverlening in het kader van de Natuurbeschermingswet 1998 weer vlot te trekken. Nascholing gidsen Pagina 6

7 Nieuwe economische activiteiten moeten namelijk een vergunning aanvragen in het kader van de Natuurbeschermingswet Als de depositie in een bepaald gebied te hoog is, worden zulke vergunningen niet of zelden verleend. Gebeurt dat namelijk wel, dan is zo'n vergunning direct vatbaar voor vernietiging door de rechter. Om dit alles in beweging te zetten werkt de PAS aan twee fronten: 1. Behoud en herstel van de bedreigde habitattypes bevorderen door de huidige daling van de stikstofdepositie een extra impuls te geven en door aparte herstelmaatregelen per habitattype; 2.Binnen de grenzen van de dalende stikstofdepositie verantwoorde ruimte zoeken om met behoud van de instandhoudingdoelen toch vergunningen te kunnen geven voor nieuwe economische activiteiten: ontwikkelingsruimte. Wil je nog meer weten, kijk dan op: Nascholing gidsen Pagina 7