De nije metoade. Frysk! Digiline MB/BB. groep 5 o/m 8

Transcriptie

1 De nije metoade Frysk! Digiline MB/BB groep 5 o/m 8

2 De útgongspunten fan de DigiLine Midden-/Boppebou De belangrykste útgongspunten binne: 1. Ynteraktyf Taalûnderwiis en it referinsjeramt Frysk (rrf) as útgongspunt 2. Oanslute op de tema s fan Ierdrykskunde, Skiednis, Sport & Kultuer en Natuer & Technyk 3. In soad materialen yn de digitale omjouwing, mei dêrby taalaktiviteiten 4. Sjenredidaktyk mei didaktyske kaarten foar learkrêften en helpkaarten foar de bern 1. Ynteraktyf taalûnderwiis en it referinsjeramt Frysk Yn de earste gearkomsten yn 2014 hawwe wy ús útgongspunten foar de DigiLine bepraat. Wy stelden fêst dat wy in nije metoadefariant meitsje woenen, net allinne troch it optimaal brûken fan de nijste digitale learmiddelen, mar ek troch in stik fernijing yn it kurrikulum te bringen troch de meast resinte fyzjes op taallearen te yntegrearjen. Dêrby binne wy benammen útgien fan de prinsipes fan it Ynteraktyf Taalûnderwiis, dêr t sosjaal, betsjuttingsfol en strategysk learen sintraal steane yn in proses fan kenniskonstruksje yn sosjale ynteraksje. Foar de DigiLine is it fierder fan belang om dúdlik oan te jaan hokker taalaktiviteiten by hokker domeinen hearre en oan hokker doelen krekt wurke wurdt. Yn it nij untwikkele referinsjeramt Frysk (rrf) steane beskriuwingen fan de kwaliteiten fan learlingen op it mêd fan kennis, ynsjoch en feardichheden oangeande it Frysk. Utgongspunt by it fêststellen fan in nivo is wat ien sjen litte kin yn it Frysk. Dêrom binne de nivobeskriuwingen útwurke yn Ik-kin-bewearingen. Yn oerienstimming mei it ERK beskriuwt it rrf feardichheidsnivo s fan taalbehearsking yn termen fan taalomfang (wat moatst kinne, yn hokker konteksten en foar hokker doelen?), taalkompleksiteit en korrektens (hoe goed moatst it kinne?). Yn it rrf steane nivobeskriuwingen foar mûnlinge en skriftlike taalbehearsking, nammentlik foar: harkjen, sprekken, lêzen, skriuwen en it hawwen fan petearen. Foar elk fan dy domeinen binne de nivobeskriuwingen op deselde wize útwurke: in part giet oer de aspekten fan de taaltaak dy t learlingen útfiere en in part giet oer de skaaimerken fan de tekst dy t learlingen produsearje of lêze/beharkje. It rrf is de basis foar de learlinen fan de metoadefernijing. It rapport mei it útwurke ramt is hjir te finen: 2. Oanslute op de tema s De DigiLine lit it Fryske taalûnderwiis oanslute by de tema s fan de saakfakken. Dus as der yn in wike by oare fakken of projekten oan bepaalde tema s wurke wurdt, dan kin de dosint sykje nei dat tema yn de mediateek en dêr foar it Frysk op oanslute. Dat hâldt konkreet yn dat de taalaktiviteiten ferbûn wurde sille oan de tema s fan Wrâldoriïntaasje (Skiednis en Ierdrykskunde), oan dy fan Natuer en Technyk en (sa hawwe wy koartlyn besletten) oan de tema s fan Sport & Kultuer. De DigiLine-oanpak konsintrearret him koartsein dus mear op taalrjochte fakûnderwiis as op fakrjochte taalûnderwiis (CLIL).

3 3. Digitale materialen mei taalaktiviteiten Der is in soad oandacht bestege oan it selektearjen fan geskikte materialen, sa as teksten, filmkes spultsjes, ensafh. Wy lette goed op de kwaliteit: leaver minder materialen fan goede kwaliteit as mear materialen fan minne kwaliteit. Dochs is it winsklik dat der genôch oanbod yn de metoade sit, sadat dosinten út ferskillende materialen (en taaldoelen) kieze kinne. Neist alle sammele filmkes, ferskes, teksten, gedichtsjes en opdrachten binne/komme der ek (printe)boeken, wurdlisten en praatplaten per tema. Dit alles wurdt presintearre yn in oersichtlike mediateek, dêr t de dosint maklik de geskikte materialen yn fine kin. De wurkgroep DigiLine-MB/BB 4. Sjenredidaktyk, didaktyske kaarten en helpkaarten Yn it referinsjeramt Frysk wurdt oanjûn oan watfoar funksje of doel der wurke wurde kin, of wat behearske wurdt. Foarbylden dêrfan binne: fertelle, oantekeningen meitsje, in betooch hâlde of in nei in beskriuwing lústerje. Dit binne de saneamde sjenres en dy steane sintraal yn de taalaktiviteiten dy t keppele wurde oan in oantal fan de lesmaterialen. Foar de dosint binne en komme der didaktyske kaarten as help foar him/har by it útfieren fan de taalaktiviteiten. Der wurdt gebrûk makke fan de didaktyske kaarten fan it lektoraat Taalgebruik en Leren, sa as: 1. Klassikale petearen 2. Gearwurkjend leare 3. IIsbrekkers en gongmakkers 4. Undersyksfragen formulearje 5. (Mei-inoar) lêze om te learen 6. (Mei-inoar) skriuwe om te learen 7. Begelieden fan begjinnende ûndersikers 8. De Grutte Tinkholle 9. Omtinken foar groep Meartaligens yn de klasse 11. Tips om ynteraksje om it mei-inoar skriuwen hinne te stimulearjen 12. Tips om ynteraksje om it mei-inoar lêzen hinne te stimulearjen 13. Tips om gearwurkjende bern te coachen Wy wurkje noch oan de presintaasje en oardering fan de didaktyske kaarten. Guon kaarten rjochtsje harren nammentlik mear op hoe tst dingen oanpakke moatst, wat it brûken fan it Frysk oangiet. Oare kaarten geane dêrtsjinoer mear oer algemiene didaktyske oanpakken of wurkfoarmen en wer oare geane oer manieren wêrop tst dingen makkest of dochst (bg. in presintaasje of in krante-artikel). 2

4 Foar learlingen is der ek ferlet fan stipe yn de foarm fan helpkaarten. Ek hjir kinne wy gebrûk meitsje fan it materiaal fan it lektoraat Taalgebruik en Leren, sa as: 1. Brief skriuwe 2. skriuwe 3. Ynterviewe 4. Telefoanpetear 5. Mei-inoar sykje op ynternet 6. Ynformaasje sykje yn boeken 7. Mei-inoar lêze 8. Fideoferslach meitsje 9. Krante-artikel skriuwe Dizze helpkaarten besteane op it stuit út in soad tekst. Se soenen faaks ek yn de foarm fan in filmke makke wurde kinne (as saneamde tutorials ). Dêrfoar wolle wy bern ynskeakelje, dy t koart útlizze hoe t se bepaalde saken oanpakke (bg. Hoe kinst effektyf sykje op it ynternet? ). In foarbyld hawwe wy al makke mei Jelmer Walsweer, dy t útleit hoe tst sykje kinst op internet. Hjirnei folgje in oantal skermen fan hoe t de metoade der op dit momint útsjocht. Dat feroaret de kommende tiid noch wol, mar it jout al in aardich idee fan de ûnderdielen en de wurking fan it systeem. 3

5 It digitale systeem Figuer 1. Nei in tema sykje. Figuer 2.: Materialen selektearje (klik op + ) om mei te wurkjen (foarbyld fan de ûnderbou). 4

6 Sa t yn de boppesteande skermen te sjen is, kin in dosint in tema kieze. Hy of sy kriget dan in oersjoch fan de materialen dy t by dat tema hearre. Dat binne filmkes, ferskes, teksten, boeken ensafh. Dy materialen kinne selektearre wurde troch se ta te foegjen oan de les. Dan komme se yn it oersjoch links. Dizze les, dy t spesjaal oanmakke wurdt troch en foar dy dosint, wurdt dan opslein yn it systeem. De dosint kin dêrnei fuort oan de slach mei de selektearre materialen, mar kin der ek letter mei oan it wurk. De les wurdt bewarre. (Yn dit foarbyld is in tema foar de underbou opnommen, mar de wurkwize is foar de midden- boppebou itselde). Figuer 3. Foarbyld fan in útstjoering yn edufrysk. De útstjoeringen wurde opnommen yn de tema s en lessen. Yn gearwurking mei Omrop Fryslân is in funksjonaliteit ûntwikkele wêrmei t alle útstjoeringen fan SkoalTV ek yn it learplatfoarm opnommen binne. Dat binne der no al mear as It is sa makke dat de nije útstjoeringen ek automatysk oan it systeem tafoege wurde. Meunstertún Der is hurd wurke oan in nije game, spesjaal foar it basisûnderwiis. Troch de game te spyljen, wurkje learlingen oan taalfersoarging. Op dy manier kin de game aanst brûkt wurde yn de DigiLine-MB/BB. It kompjûterspul hyt Meunstertún. De game rjochtet him op de bern fan groep 5 en heger. It idee is dat de game ynset wurdt om adaptyf oefeningen te meitsjen en sa te wurkjen oan it trainen fan feardichheden. De game jout ek de mooglikheid foar direkte feedback. Yn it spultsje binne de spilers ferantwurdlik foar in soarte fan bistetún, mar dan mei meunsters. Dy meunsters hawwe allegear winsken. De bern dy t it spylje hâlde de meunsters en de besikers fan it park tefreden troch it dwaan fan taalspultsjes. Yn Meunstertún wurdt boarte mei klanken (en letters), mei wurden, mei sinnen en mei betsjutting. Foar elk fan dizze kategoryen hawwe wy in stik as trije spultsjes betocht. Sa falle rymoefeningen ûnder it boartsjen mei klanken, oefeningen mei tiidwurden ûnder it boartsjen mei wurden en 5

7 oefeningen mei sprekwurden ûnder it boartsjen mei betsjutting. De resultaten fan wêr t de bern oan wurkje, wurde ek troch it systeem byhâlden en kinne de dosint ynsjoch jaan yn wêr t de bern kwa nivo sitte en oft se help nedich hawwe. Figuer 4. Skermen fan Meunstertún. 6

8 Yn edufrysk is in digitale represintaasje fan it referinsjeramt Frysk opnommen. It is sa ûntwikkele dat oan materialen ek taalaktiviteiten keppele wurde kinne. Oan dizze taalaktiviteiten kinne dan wer Ikkin-bewearingen keppele wurde. Dy hawwe in plak yn it rrf. Op dizze manier kin in dosint dus hiel fleksibel materialen en aktiviteiten kieze dêr t hy of sy mei wurkje wol, mar dochs grip hâlde op oan hokker taaldoelen, sjenres en domeinen krekt wurke wurdt. Figuer 5. It rrf mei de Ik-kin-bewearingen. Te sjen is dat in koart stikje skriuwe oan bod komt yn de les oer fee/pleats. 7

9 Figuer 6. Hjir is te sjen hoe t in stikje lesmateriaal keppele is oan in taalaktiviteit. Dizze taalaktiviteiten binne keppele oan it rrf (foarbyld fan de ûnderbou). 8

10 De tema s foar de midden-/boppebou Tema s Eigen labels lykas 1. Leefberheid I 2. Wrâldboargerskip I 3. Duorsumheid I Broeikaseffekt, sinne-enerzjy, wyn.., fergriemen (iten, enerzjy), ôffal, recycling,. enerzjy yn de takomst 4. Befolking I 5. Migraasje I 6. Romtlike oardering I 7. Globalisearring I 8. Transport en ferfier I Ferkear, ferkearsregels, ferkearsbuorden 9. Earm en ryk I 10. Untwikkelingsgebieten I 11. Kultuer en identiteit I Multykulturele maatskippij 12. Waar en klimaat I Seizoen 13. Krêften fan de ierde I Rampen, fulkanen, 14. Nederlânske lânskippen I Waad, marren, rivieren, Nederlân wetterlân 15. Wetter I Wettersyklus, wetterproblematyk 16. Yndustry I Jagers en Boeren S Griken en Romeinen S Muontsen en Ridders S Stêden en Steaten S Untdekkers en Herfoarmers S Reginten en Foarsten S Prûken en Revolúsjes S Boargers en Stoommasines S Wrâldoarloggen en S Holokaust Telefyzje en Kompjûter S 27. Foarmen fan enerzjy T Enerzjy-omsetting, transport, opwekking, rendemint, fermogen 28. Hielal & romte T sinnestelsel, molkwei, planeet, moanne, sinne 29. Lûd en ljocht T 30. Ferbrânen en ferwaarmjen T 31. Elektrisiteit en magnetisme T 32. Ljocht, lûd en strieling T 33. Krêft en beweging T Krêft, beweging; krêft en beweging by minsken, ferkear, ferfier fan guod, sinnestelsel 34. Matearje T Eigenskippen, stoffen om ús hinne, bou fan stoffen 35. Technology T Yndustry, apparaten, konstruksjes 36. Ferbrâning & gemyske reaksjes T 37. Sellen, organen en organisme N 38. Stofwikseling N 39. Iten & sûnens N 40. Planten en bisten N 41. Fuortplanting en reproduksje N Seksualiteit, erflikheid, libbenssyklus 42. Evolúsje N 43. Ekosysteem N 9