UNIVERSITEIT GENT Faculteit Geneeskunde en Gezondheidswetenschappen Academiejaar REDENEN VOOR HET WEIGEREN VAN HET HPV-VACCIN

Transcriptie

1 UNIVERSITEIT GENT Faculteit Geneeskunde en Gezondheidswetenschappen Academiejaar REDENEN VOOR HET WEIGEREN VAN HET HPV-VACCIN Masterproef voorgelegd tot het behalen van de graad van Master in de Verpleegkunde en de Vroedkunde Door Nele Aps Promotor: Dr. Davy Vanden Broeck Copromotor: Heleen Vermandere

2

3

4 UNIVERSITEIT GENT Faculteit Geneeskunde en Gezondheidswetenschappen Academiejaar REDENEN VOOR HET WEIGEREN VAN HET HPV-VACCIN Masterproef voorgelegd tot het behalen van de graad van Master in de Verpleegkunde en de Vroedkunde Door Nele Aps Promotor: Dr. Davy Vanden Broeck Copromotor: Heleen Vermandere

5

6 Inhoudstafel INHOUDSTAFEL WOORD VOORAF ABSTRACT INLEIDING BAARMOEDERHALSKANKER HUMAAN PAPILLOMAVIRUS BAARMOEDERHALSKANKERPREVENTIE IN BELGIË Screening baarmoederhalskanker HPV- preventie: vaccinatie WEIGERING HPV VACCIN Inleiding Factoren geassocieerd met weigeren HPV-vaccin METHODE REKRUTEREN VAN DEELNEMERS BEVRAGINGSTECHNIEK DATA ANALYSE BESCHERMING VAN DEELNEMERS RESULTATEN DEELNEMERS KENNIS OVER BAARMOEDERHALSKANKER, HPV, HET VACCIN EN DE VACCINATIECAMPAGNE REDENEN VOOR HET WEIGEREN VAN HET HPV-VACCIN DISCUSSIE KENNIS OVER BAARMOEDERHALSKANKER, HPV, HET VACCIN EN DE VACCINATIECAMPAGNE REDENEN VOOR HET WEIGEREN VAN HET HPV-VACCIN CONCLUSIE REFERENTIELIJST BIJLAGEN BIJLAGE 1: UITNODIGING VOOR INTERVIEW BIJLAGE 2: INFORMATIEBRIEF BIJLAGE 3: INFORMED CONSENT BIJLAGE 4: DEMOGRAFISCHE VRAGENLIJSTEN BIJLAGE 5 : VRAGENLIJST BIJLAGE 6: CODE TRANSCRIPTIES

7

8 Woord vooraf De masterthesis is het einde van de masteropleiding in de verpleegkunde en de vroedkunde, maar voor mij ook het einde van een enorm uitdagende vervolgopleiding. Enerzijds is het een verademing om deze opleiding, als werkstudent, te kunnen beëindigen. Anderzijds bieden de verworven capaciteiten weer extra kansen op professioneel vlak en is er ruimte voor nieuwe doelstellingen. Het proefschrift dat momenteel voor u ligt, zou echter nooit tot stand zijn gekomen zonder de hulp van mijn copromotor Heleen Vermandere en mijn promotor Dr. Davy Vanden Broeck. Hun inzichten en begeleiding vormden voor mij de leidraad tijdens het masterproeftraject. Hierbij zou ik ook graag Bart Vanbrabandt willen bedanken voor zijn hulp bij het transcriberen van de interviews. Tot slot wil ik ook mijn verloofde bedanken voor zijn onvoorwaardelijke steun. Aantal woorden masterproef: 6995

9

10 Abstract Probleemstelling: Een persisterende infectie met het humaan papillomavirus (HPV) is een noodzakelijke voorwaarde voor het ontstaan van baarmoederhalskanker. Uit studies blijkt dat er verschillende factoren zijn die een negatieve invloed kunnen hebben op de vaccinatiebereidheid. De opzet van dit onderzoek was het identificeren van de motieven, de misopvattingen en eventuele overtuigingen die leiden tot het weigeren van het HPVvaccin in Vlaanderen. Alsook wou men nagaan welke informatiekanalen geraadpleegd werden om inlichtingen in te winnen. Methode: Als onderzoeksopzet is er gekozen voor een kwalitatieve studie die gebaseerd is op the grounded theory. Er werd gebruik gemaakt van diepte-interviews voor de dataverzameling. Resultaten: 15 Nederlandstalige, volwassen personen hebben effectief deelgenomen aan het interview. Er blijken nog heel wat misopvattingen en kennistekorten te bestaan omtrent baarmoederhalskanker, het HPV-virus, het HPV-vaccin en de vaccinatiecampagne. De voornaamste redenen voor het weigeren van het HPV-vaccin bleken de effectiviteit van het vaccin, de werking van het vaccin, de veiligheid ervan en bijgevolg het nieuwe vaccin op zich te zijn. Daarnaast had ook hun laag risicoperceptie op het krijgen van baarmoederhalskanker een negatieve invloed op de vaccinatiebereidheid. Men prefereerde dan het uitstrijkje en men stelde meer vertrouwen in hun eigen immuniteit. De belangrijkste informatiebron bleek de gevolgde opleiding te zijn. Conclusie: Men wou het vaccin wel het voordeel van de twijfel geven maar het gebrek aan beschikbare, sluitende en toegankelijke informatie deed hen net het nieuwe vaccin in twijfel trekken.

11

12 1. Inleiding De opzet van dit onderzoek was het identificeren van de motieven, de misopvattingen en eventuele overtuigingen die leiden tot het weigeren van het HPV-vaccin in Vlaanderen, alsook het in kaart brengen van de informatiekanalen die geraadpleegd werden om inlichtingen in te winnen. Men trachtte door middel van dit onderzoek een antwoord te bieden op de vraag Waarom weigeren mensen in Vlaanderen het HPV-vaccin?. 1.1 Baarmoederhalskanker Baarmoederhalskanker is wereldwijd de vierde meest voorkomende kanker bij vrouwen. Men schat dat er jaarlijks wereldwijd ongeveer vrouwen baarmoederhalskanker ontwikkelen en er ongeveer vrouwen aan sterven (Ferlay et al., 2012, ICO, 2014, Bray et al., 2013). In de Europese Unie ontwikkelden in vrouwen baarmoederhalskanker. Van deze vrouwen stierven er ten gevolge van de ziekte (Arbyn et al., 2009, Ferlay et al., 2012, Bray et al., 2013). Binnen West-Europa heeft België de hoogste incidentie van baarmoederhalskanker. Er worden in België jaarlijks 639 vrouwen gediagnosticeerd met baarmoederhalskanker waarvan 350 in Vlaanderen. Jaarlijks sterven in heel België 219 vrouwen ten gevolge van deze ziekte. Ondanks het adequaat screeningsbeleid staat baarmoederhalskanker nog steeds in de top 10 van de meest voorkomende en dodelijke kankers bij vrouwen in België. Daarnaast is het de vierde meest voorkomende kanker in België bij vrouwen tussen de 15 en 44 jaar (Ferlay et al., 2012, Top and Paeps, 2012b, ICO, 2014). Wanneer de normale groei van een cel ontregeld raakt, kunnen kankercellen zich ongecontroleerd verder delen. In het geval van baarmoederhalskanker wordt vastgesteld dat de meeste carcinogene cellen ontstaan in het overgangsgebied tussen de baarmoederhals en de baarmoedermond (VLK, 2013). Carcinogene cellen zullen echter enkel ontstaan indien er sprake is van een persisterende infectie met het humaan papillomavirus (HPV). Baarmoederhalskanker ontwikkelt zich zeer langzaam en de precursor laesies ter hoogte van de baarmoederhals kunnen meestal vroegtijdig ontdekt worden via een cervixuitstrijkje (pap smear) (Dhont, 2009, Lax, 2011). Hierdoor kan de prognose gunstig beïnvloed worden aangezien het een kanker is die goed kan behandeld

13 worden. De precursor laesies kunnen zich wel verder ontwikkelen tot precancereuze letsels en uiteindelijk tot baarmoederhalskanker. De prognose is afhankelijk van het stadium van de tumor (Lax, 2011, NVOG, 2005). 1.2 Humaan papillomavirus Het humaan papillomavirus is wereldwijd verspreid en is één van de meest voorkomende seksueel overdraagbare infecties (Limia and Pachon, 2011, Gao et al., 2013, Donders et al., 2009). De overgrote meerderheid van de infecties (80%) verloopt asymptomatisch en de meeste vrouwen zullen het virus klaren binnen de 6 tot 18 maanden. Een persistente infectie kan aanzet geven tot afwijkende cellen en 1% van de infecties zal effectief leiden tot de ontwikkeling van baarmoederhalskanker (WHO, 2007, Gao et al., 2013, VLK, 2013). De aanwezigheid van het virus is dus noodzakelijk voor het ontstaan van een cervixcarcinoom (Dhont, 2009, WHO, 2007, WHO, 2008). Er zijn meer dan 100 genotypes van het HPV bekend, waarvan er op zijn minst 15 hoogrisicotypes zijn. Wereldwijd zijn de twee meest voorkomende hoogrisicotypes HPV 16 en 18. In België worden ze samen in 78.3% van de invasieve baarmoederhalskankers gevonden. Andere hoogrisicotypes zijn genotypes 45, 31 en 33. Deze top 5 van types wordt in verband gebracht met ongeveer 83% van alle baarmoederhalskankers (Dhont, 2009, Castellsague, 2008, WHO, 2008, ICO, 2014, AZG, 2013a, VLK, 2013). HPV is niet enkel verantwoordelijk voor baarmoederhalskanker maar wordt ook teruggevonden in andere anogenitale kankers zoals anale kanker en kanker van de vagina, vulva en penis (ICO, 2014). Daarenboven draagt HPV ook bij in de genese van hoofd- en hals kanker en genitale wratten, zowel bij vrouwen als bij mannen (Dhont, 2009, WHO, 2007, VLK, 2013). HPV is zeer besmettelijk waarbij de transmissie van HPV niet alleen gebeurt door penetrerende seks maar ook door intiem huidcontact en niet-penetrerende seks (Dhont, 2009, WHO, 2007). Ongeveer 80% van de vrouwen in België zal ooit worden blootgesteld aan een HPV-infectie (ICO, 2014)

14 1.3 Baarmoederhalskankerpreventie in België Screening baarmoederhalskanker Baarmoederhalskanker ontstaat zeer langzaam aangezien het interval tussen de HPVinfectie en het ontstaan van baarmoederhalskanker 3 tot 15 jaar kan bedragen, op voorwaarde dat het gaat om een persisterende infectie. In België worden vrouwen van 25 tot en met 64 jaar aanbevolen om driejaarlijks een uitstrijkje te laten afnemen. Ondanks het succes van het uitstrijkje in de geïndustrialiseerde wereld blijft deelname vaak laag en komt baarmoederhalskanker nog frequent voor (Dhont, 2009, VLK, 2013, Ferlay et al., 2012) HPV- preventie: vaccinatie Naast secundaire preventie van baarmoederhalskanker is sinds 2007 ook primaire preventie mogelijk. Gezien baarmoederhalskanker het gevolg is van een virale infectie kan vaccinatie gebruikt worden tegen baarmoederhalskanker of andere ziekten veroorzaakt door HPV. Men kan reeds vaccineren tegen HPV 16 en 18, twee hoogrisicotypes, met de vaccins Cervarix of Gardasil. Door infecties met HPV 16 en 18 te vermijden, kan mogelijks een reductie van 70% van alle cervixcarcinomen bekomen worden (gezien 70% veroorzaakt wordt door deze genotypes). Bovendien blijkt er kruisbescherming voor te komen tegen HPV 31 en HPV 45. In de praktijk betekent dit dat een vaccin tegen HPV 16 en 18 ongeveer 75% van alle cervixcarcinomen zou kunnen voorkomen. Het vaccin Gardasil biedt verder ook bescherming tegen laagrisicotypes 6 en 11. Het vaccin kan een maximale reductie geven van ongeveer 90% van alle condylomateuze letsels waaronder ook genitale wratten (Dhont, 2009, WHO, 2007, Top and Paeps, 2012b, Castellsague, 2008, Donders et al., 2008, AZG, 2013b). De vaccinaties worden verdeeld over drie intramusculaire inspuitingen binnen een periode van zes maanden (WHO, 2007, Top and Paeps, 2012b). Vrouwen die nog nooit in contact zijn gekomen met HPV kunnen volledig beschermd worden tegen HPV door middel van vaccinatie. Vrouwen die echter al geïnfecteerd (geweest) zijn met een bepaald genotype waartegen het vaccin beschermt, zullen enkel beschermd worden tegen de andere genotypes in het vaccin. Het HPV vaccin werkt namelijk niet therapeutisch maar enkel profylactisch (WHO, 2007). Gezien het vaccin dus geen bescherming kan bieden tegen alle genotypes, blijft het screenen door middel van het uitstrijkje belangrijk (AZG, 2013b)

15 Bij voorkeur wordt het vaccin dan ook toegediend voordat er seksuele activiteit is. In België ligt de voorkeursleeftijd tussen de 10 en 12 jaar (AZG, 2013b, Top and Paeps, 2012b). De Wereldgezondheidsorganisatie (WGO) legt de voorkeursleeftijd tussen de 9 en 13 jaar. Deze leeftijd is afhankelijk van de gemiddelde leeftijd van seksueel debuut in het land en van programmatische beslissingen (WHO, 2007, WHO, 2006). Hoe lang het vaccin bescherming biedt, is nog niet geweten. Er bestaan enkel voorspellingen over (WHO, 2007, Limia and Pachon, 2011). De vaccins bevatten geen levende biologische producten noch DNA en kunnen dus zelf geen infectie veroorzaken. Beide HPV vaccins worden in het algemeen goed verdragen en er zijn nauwelijks bijwerkingen. De bijwerkingen die het meest gezien worden zijn ten gevolge van de inspuiting zelf. Zoals pijn ter hoogte van de inspuiting, roodheid, oedeem en stijfheid van het lidmaat. In zeldzame gevallen ziet men dat sommige mensen ook last kunnen hebben van buikpijn, hoofdpijn, misselijkheid, moeheid en koorts (WHO, 2007, AZG, 2013b). Beide vaccins, zowel Cervarix als Gardasil zijn sinds 2007 op voorschrift beschikbaar. Meisjes van 12 tot en met 18 jaar kunnen in België genieten van een gedeeltelijke terugbetaling voorzien door het RIZIV en de mutualiteiten. Sinds september 2010 is het vaccin opgenomen in het vaccinatieprogramma in Vlaanderen en wordt het gratis aangeboden aan meisjes van het eerste jaar secundair onderwijs. Er wordt momenteel gevaccineerd met het vaccin Gardasil. Men kan deze vaccins gratis verkrijgen bij de CLB s, huisartsen en kinderartsen (Top and Paeps, 2012b, Top and Paeps, 2012a, AZG, 2013b)

16 1.4 Weigering HPV vaccin Inleiding Uit onderzoek blijkt dat de vaccinatiegraad in Vlaanderen relatief hoog is. Het eerste jaar van het HPV-vaccinatieprogramma via het CLB hebben 85-90% van de meisjes in de doelgroep gebruik gemaakt van de mogelijkheid om zich gratis te laten vaccineren. Ongeveer 80-83% van de doelgroep kreeg 3 dosissen. Deze hoge dekkingsgraad is het gevolg van een zeer toegankelijk programma (gratis vaccin aangeboden via het CLB) gecombineerd met een grote vaccinatiebereidheid (Top and Paeps, 2012b, Top and Paeps, 2012a). De aanvaardbaarheid van het vaccin blijkt wel een onstabiele factor te kunnen zijn die het uiteindelijke vaccinatiegedrag ook negatief kan beïnvloeden. Zo zag men in Spanje, Nederland, Griekenland en de VS dat wanneer er negatieve berichten, betreffende bijwerkingen over het HPV-vaccin, via de media (nieuwsbladen, televisie, radio en internet) verspreid werden, de vaccinatiebereidheid daalde (TNO, 2010, Blume, 2006, Limia and Pachon, 2011). Ook in België verschenen nieuwsberichten over de nadelen van het HPV-vaccin (HLN, 2009) Factoren geassocieerd met weigeren HPV-vaccin Personen die kritisch staan ten opzichte van vaccins, of de perceptie hebben dat ze weinig kans hebben om geïnfecteerd te worden met HPV of om baarmoederhalskanker te ontwikkelen, zouden minder bereid zijn om over te gaan tot vaccinatie. Ook zij die minder vertrouwen hebben in vaccinatieprogramma s of die wantrouwig staan t.o.v.de (westerse) farmacie, zouden het vaccin eerder weigeren. Verder bleek ook uit verschillende studies dat gezien het een nieuw vaccin is, er vragen rijzen over de veiligheid en de effectiviteit van het vaccin (TNO, 2010, van der Berg, 2010, Mortensen, 2010, Limia and Pachon, 2011). Bovendien geven verschillende studies te kennen dat er, ondanks de soms talrijke vaccinatiecampagnes, nog misconcepties en kennishiaten bestaan omtrent HPV, baarmoederhalskanker en het HPV-vaccin. Het gebrek aan kennis of de verkeerde interpretatie van het vaccinatiebeleid zou een barrière kunnen zijn bij het overgaan tot HPV-vaccinatie (TNO, 2010, Mortensen, 2010, Donders et al., 2008, Donders et al., 2009)

17 Daarnaast biedt het vaccin bescherming tegen een seksueel overdraagbare aandoening en wordt het enkel (gratis) aangeboden aan jonge meisjes. Dit kan zorgen voor een controverse omtrent het HPV-vaccin met als gevolg een negatieve impact op de vaccinatiebereidheid (Limia and Pachon, 2011). Gezien de media, ook in België, als een betrouwbare informatiebron wordt gezien, door zowel de moeders als dochters, kunnen deze informatiekanalen mogelijks veel invloed uitoefenen op hun meningen. Wanneer de media het HPV-vaccin in een negatief daglicht stelt, kan dit leiden tot een verminderde vaccinatiebereidheid. Negatieve advisering kan daarenboven meer overtuigend zijn dan positieve en correcte informatie (TNO, 2010, Mortensen, 2010, Donders et al., 2008, Donders et al., 2009). (TNO, 2010) Naast deze factoren kan het ook van belang zijn om bepaalde sociaal-demografische factoren in rekening te brengen. Zo zouden bepaalde religieuze opvattingen en geloofsovertuigingen aan de basis kunnen liggen van een weigerachtige houding ten opzichte van HPV-vaccinatie (TNO, 2010, van der Berg, 2010, Mortensen, 2010). In België zien we dat de overgrote meerderheid van de vrouwen bereid is zich te laten vaccineren gezien er een terugbetaling is. Bij jongere vrouwen, onder de 25 jaar maar echter wel te oud om te genieten van de terugbetaling, kan de kostprijs wel een reden zijn om het vaccin te weigeren (Donders et al., 2009). In Denemarken en Spanje blijkt de kostprijs een belangrijke barrière te zijn voor het al dan niet overgaan tot een HPVvaccinatie (Mortensen, 2010, Limia and Pachon, 2011). Via dit onderzoek willen we nagaan welke argumenten tegen het HPV-vaccin in Vlaanderen worden aangehaald en eventueel, via multimedia, verder verspreid zouden kunnen worden

18 2. Methode Als onderzoeksopzet was er gekozen voor een prospectieve, kwalitatieve studie die gebaseerd is op the grounded theory. Deze kwalitatieve benadering sloot het beste aan bij de opzet van dit onderzoek, namelijk het op een empirische manier identificeren van de motieven, de misopvattingen en eventuele overtuigingen die leiden tot het weigeren van het HPV-vaccin in Vlaanderen (Holloway, 2010, Mortelmans, 2011). 2.1 Rekruteren van deelnemers Gezien de hoge vaccinatiegraad in Vlaanderen, kunnen we stellen dat de meeste mensen het HPV vaccin aanvaarden. Toch wou men de groep non-believers bereiken. De participanten werden gerekruteerd door middel van vrienden, collega s en mensen binnen de uitgebreide kennissenkring aan te spreken door middel van een bericht of via Facebook. Via de sneeuwbalmethode werden dan andere participanten bereikt. Potentiële deelnemers werden uitgenodigd via een . Enkel indien de participant zelf aangaf dat hij of zij tegenargumenten kon aanbrengen en indien het een volwassen en Nederlandstalige persoon was, werd deze geïncludeerd. Iedereen die negatief stond ten opzichte van het vaccin werd uitgenodigd, ongeacht het feit of ze kinderen hebben, hun leeftijd, beroep, etc. Voor de start van het interview werden de participanten gevraagd een demografische vragenlijst in te vullen. 2.2 Bevragingstechniek Men heeft gebruik gemaakt van diepte-interviews voor het verzamelen van de kwalitatieve data. Hierdoor konden bepaalde topics uitgebreid bevraagd worden zonder dat de onderzoeker zich moest vasthouden aan een gestructureerde vragenlijst. Er werd wel een lijst van onderwerpen gebruikt als geheugensteun zodat het onderzoeksdoel toch bereikt werd zonder te veel overbodige informatie te verzamelen. Toch geven diepteinterviews de nodige flexibiliteit om een dergelijk onderwerp, waar nog maar weinig onderzoek naar gedaan is, te onderzoeken (Holloway, 2010). Er werd enkel door de onderzoeker geïnterviewd zodat deze interviews op een consistente manier afgenomen werden. Het geluid van de interviews werd ook opgenomen zodat er nadien een grondige data-analyse kon gebeuren zonder dataverlies. Hierdoor kon de onderzoeker tijdens het interview voldoende aandacht besteden aan de participant en

19 dieper ingaan op bepaalde data zonder zich te moeten verliezen in het nemen van notities (Holloway, 2010). Naast het navragen van de redenen voor het weigeren van het HPV-vaccin, werd er tijdens het interview ook nagegaan wat de heersende kennis was omtrent baarmoederhalskanker, het HPV-virus, het HPV-vaccin en de vaccinatiecampagne. Gedurende het interview werd er correcte informatie omtrent het betreffende onderwerp medegedeeld bij het afsluiten van het bevraagde onderdeel. Op deze manier was het mogelijk om na te gaan of de participanten akkoord gingen met de verkregen informatie. 2.3 Data analyse Voor de data-analyse werd gebruik gemaakt van het softwareprogramma NVivo 10. Gezien men werkte met diepte-interviews, stond men open voor nieuwe te identificeren barrières en werd er dus geopteerd voor een inductieve manier van coderen (open coderen). Men vertrok van de verzamelde data en deze werden geïnterpreteerd door middel van het toekennen van codes (nodes). Wanneer er, na enkele interviews, bepaalde codes terugkwamen, werd er naast het open coderen over gegaan tot het axiaal- en selectief coderen. Dit verliep door middel van een constante vergelijkende methode en de flip-flop techniek. Hierdoor konden er thema s worden geanalyseerd en verbanden worden gelegd (Mortelmans, 2011). 2.4 Bescherming van deelnemers Tijdens de interviews werd er rekening gehouden met de bescherming van de participant. Zo vonden de interviews plaats in een vertrouwelijke en rustige omgeving die in samenspraak met de participant gekozen werd. De participanten konden te allen tijde het onderzoek stopzetten zonder enige consequenties gezien het onderzoek berustte op een vrijwillige deelname. De participant werd ook geïnformeerd over de vertrouwelijke en anonieme aard van het verloop van het onderzoek en de datacollectie, waarbij enkel de onderzoeker en de teamleden toegang hadden tot de data. Er werd geen vergoeding aangeboden in ruil voor deelname aan het onderzoek. Het enige voordeel dat de participanten konden hebben, is een toename van hun kennis omtrent het humaan papillomavirus, baarmoederhalskanker en het HPV-vaccin. De informatie over het onderzoek werd duidelijk en correct medegedeeld door de onderzoeker en kon nagelezen worden in de informatiebrief. Indien de participanten bereid waren om deel te nemen aan

20 het onderzoek, werd er een schriftelijke toestemming gevraagd door middel van het informed consent (Holloway, 2010). 3. Resultaten 3.1 Deelnemers Voor het rekruteren van de participanten voor het onderzoek werden er 4 participanten rechtsreeks aangesproken uit de vrienden en kennissengroep van de interviewer. Van deze 4 participanten hebben er 3 effectief deelgenomen aan het interview gezien één persoon niet voldeed aan de inclusie criteria, namelijk het kritisch staan ten opzichte van het HPVvaccin. Daarnaast werden er 10 potentiële participanten uitgenodigd door middel van een die verstuurd werd naar vrienden van kennissen, naar vroedvrouwen en naar een anti-vaccinatiebeweging. Van deze 10 personen heeft er maar één iemand het bericht beantwoord en deze respondent voldeed ook aan de inclusie criteria. Vervolgens werden er 5 vrienden van kennissen gerekruteerd door middel van een oproep op het sociaal medium Facebook, die ook allen voldeden aan de inclusie criteria. In het totaal werd er dus 1 respondent per gevonden en werden er 8 personen gevonden via de uitgebreide kennissenkring. Daarnaast werden nog eens 6 participanten gevonden via de sneeuwbalmethode die allemaal voldeden aan de inclusie criteria. Van de, in het totaal 25, mogelijke participanten hebben er uiteindelijk 15 Nederlandstalige, volwassen personen effectief deelgenomen aan het interview. Alle participanten werden per gecontacteerd in verband met het nagaan van de inclusiecriteria en het afspreken van het interview. De interviews zijn afgenomen in de periode van december 2013 tot en met april De interviews hebben altijd plaats gevonden op een locatie naar keuze van de participant. Gedurende de datacollectie en de data-analyse is de vragenlijst meermaals aangepast naargelang de bevindingen uit de reeds afgenomen interviews. Zo werd er besloten om bepaalde vragen later in het interview aan bod te laten komen zodat de vraag op zich geen mogelijk antwoord kon zijn. Anderzijds werden bepaalde vragen samengevoegd zodat er meer open en in-depth kon bevraagd worden. Men heeft geïnterviewd tot er datasaturatie bereikt werd. Bij het bekijken van de demografische vragenlijsten werd het

21 duidelijk dat de meeste participanten over een medische achtergrond beschikten. Een overzicht van de demografische factoren is te vinden in tabel Kennis over baarmoederhalskanker, HPV, het vaccin en de vaccinatiecampagne De bijdragende factoren voor het ontstaan van baarmoederhalskanker die het meest door de participanten werden aangehaald, zijn de mogelijke ongezonde levensstijl van de vrouw en de hierbij horende gedaalde immuniteit. Onder een ongezonde levensstijl plaatste men voornamelijk factoren zoals roken, overmatig alcoholgebruik, te veel stress en ongezonde voeding. Daarnaast was er een beduidend deel van de participanten die de overtuiging had dat baarmoederhalskanker familiaal kan voorkomen en er dus een genetische voorbeschiktheid kan meespelen. Eveneens dachten deze dat veranderingen in de hormoonhuishouding van de vrouw aan de basis kunnen liggen van baarmoederhalskanker. Hierbij dacht men voornamelijk aan het al dan niet hebben van kinderen en het gebruik van anticonceptie. Ook haalden ze aan dat bepaalde omgevingsfactoren een bijdragende factor kunnen zijn voor het ontstaan van deze kanker zoals uitlaatgassen en stralingen. Ten slotte werden andere seksueel overdraagbare aandoeningen, een slechte hygiëne en het spontaan optreden van baarmoederhalskanker ook genoemd als mogelijke factoren van een cervixcarcinoom. Alle participanten waren op de hoogte dat er aangenomen wordt dat baarmoederhalskanker kan veroorzaakt worden door het HPV-virus. Dit betekent echter niet dat ze hier mee akkoord zijn. De meerderheid vond het wel aannemelijk dat het virus, samen met de andere opgesomde factoren, kan bijdragen tot het ontstaan van baarmoederhalskanker. Onder de participanten was er geen consensus over de exclusieve veroorzaker van baarmoederhalskanker. De algemene tendens was dat de oorzaak een samenspel is van verschillende factoren waarvan de belangrijkste hierboven zijn opgesomd. In het algemeen stelden de participanten dat alle vrouwen baarmoederhalskanker kunnen krijgen maar er werd vaker gedacht aan oudere vrouwen als risicogroep. Vrouwen met meerdere bedpartners, die onveilig vrijen, een verminderd immuunsysteem hebben en die genetisch voorbeschikt zijn, zouden een verhoogd risico kunnen lopen op het ontwikkelen van deze kanker

22 De meerderheid van de participanten vermoedde dat baarmoederhalskanker veel voorkomt en dat de behandeling moeilijk en emotioneel zwaar is indien het laat ontdekt wordt. Men gaf aan dat het van belang is om deze kanker snel op te sporen. Door allen werd aangegeven dat het uitstrijkje een belangrijk instrument is om zich te kunnen beschermen tegen een eventueel cervix carcinoom, gezien de campagnes aanhalen dat ook gevaccineerde vrouwen zich moeten laten screenen. Daarnaast zou de overgrote meerderheid trachten zich te beschermen door gezond te leven en door veilig te vrijen. Onder veilig vrijen werd condoomgebruik, een bewuste partnerkeuze en het beperken van verschillende bedpartners verstaan. De minderheid was er van op de hoogte dat condoomgebruik niet effectief is voor het voorkomen van een HPV-besmetting. Alle participanten waren ook op de hoogte van het HPV-vaccin. Hierbij aansluitend wist men dat het HPV-vaccin meerdere inspuitingen vereist. Bijna alle participanten gaven aan dat ze naar de huisarts zouden gaan voor de toediening van het vaccin. De helft van de participanten meenden dat deze vaccinatie ook door het CLB of de gynaecoloog kan gegeven worden. Ze vermoedden allemaal dat het wordt terugbetaald door de staat en dat het HPV-vaccin duur is wanneer de prijs volledig zelf moet gedragen worden. Ongeveer de helft van de participanten gaf aan dat volgens hen het vaccin niet werkzaam zou zijn bij iedereen en dat het HPV-vaccin enkel bescherming biedt tegen de ingespoten HPV-types. Men haalde ook aan dat het vaccin een negatieve invloed op het natuurlijke immuunsysteem zou kunnen hebben. De respondenten gaven ook allemaal aan dat het vaccin het best toegediend wordt voor seksueel contact. Ondanks dat bijna alle participanten iets te zeggen hadden over het HPV-vaccin en de vaccinatiecampagne, waren maar enkelen op de hoogte van de juiste doelgroep voor deze campagne. Omtrent het HPV-virus haalden bijna alle participanten aan dat het overgedragen kan worden door penetratie en wist de meerderheid dat er verschillende types van het HPV virus bestaan. Men had geen idee of het virus veel voorkomt of niet

23 Tabel 1: Demografisch factoren van de geïncludeerde participanten

24 3.3 Redenen voor het weigeren van het HPV-vaccin De meest voorkomende reden voor het weigeren van het HPV-vaccin, die aangehaald werd door bijna alle participanten, is dat het vaccin geen 100% bescherming biedt. Ze wisten dat het vaccin bescherming biedt tegen enkele HPV-types maar niet tegen het gehele spectrum. Men redeneerde dat het vaccin er niet voor kan zorgen, gezien er nog andere types zijn van het virus, dat men geen baarmoederhalskanker zal krijgen. Ja, het is niet 100%. Het is een goed vaccin maar het is geen optimaal vaccin. Het biedt nog steeds niet genoeg bescherming. Daarnaast stonden bijna alle respondenten kritisch ten opzichte van het HPV-vaccin omdat men twijfels heeft over de werking ervan. Zo twijfelden ze of er effectief minder baarmoederhalskanker zal voorkomen op lange termijn. Men heeft ook niet kunnen aantonen dat er meer of minder baarmoederhalskanker is door de inspuitingen te geven. Hierbij aansluitend twijfelden ze ook aan de duur van bescherming die het vaccin zal kunnen bieden. Ze haalden aan dat dit een nog onbekend gegeven is en dat dit voor hen dan ook specifiek een reden is geweest om het vaccin te weigeren. En zeker als je dan denkt van dat je op 12 jaar nog niet seksueel actief bent Maar stel je voor dat je 22 bent en dan voor de eerste keer seks hebt en dat het dan misschien al niet meer werkt. Eveneens was het vermoeden van bijwerkingen ook een belangrijke reden om het HPVvaccin te weigeren. De meerderheid van de respondenten vertelden dat ze al gehoord hadden over bijwerkingen en dat ze het vaccin dus niet veilig achten. Enkelen vermeldden zelfs dat het vaccin op zich echt schadelijk kan zijn. Moest ik nu 100% zeker weten dat die inenting totaal geen andere schade kan geven aan het lichaam, dan zou ik haar zeker laten inspuiten. Vervolgens werd door bijna alle participanten aangehaald dat ze de voorkeur geven aan hun eigen immuniteit. Ze schatten het vermogen van hun eigen immuniteit hoog in en stellen dat ze dan liever vertrouwen op dit vermogen om het virus af te weren dan te opteren voor het vaccin

25 Ja, ik geloof wel in mijn eigen immuniteit. Ik geloof eigenlijk ook niet dat vaccins altijd de beste manier is om uw immuniteit op te bouwen. Hierbij aansluitend stelden sommigen dat het beter is om het virus door te maken zodat je lichaam immuniteit kan opbouwen en zelf kan zorgen voor een natuurlijke bescherming. Het is misschien beter dat ik het dan op jonge leeftijd dan gewoon zou gehad hebben en mijn immuunsysteem het dan verwerkt zou hebben. Verder ziet men dat de meerderheid van de deelnemers de voorkeur gaf aan het uitstrijkje om zich te beschermen tegen baarmoederhalskanker in plaats van over te gaan tot het HPV-vaccin. Iedereen gaf ook aan dat ook gevaccineerde vrouwen zich moeten laten screenen op baarmoederhalskanker door middel van het uitstrijkje. Mijn eerste reden is eigenlijk gewoon omdat je toch altijd op controle moet komen dus dat ik er zeker van ben dat het op tijd gaat ontdekt worden. Sommigen legden hier de link met de eerste en meest vernoemde reden om het HPVvaccin te weigeren, namelijk dat het vaccin geen 100% bescherming zou bieden. Ik weet niet of dat het echt nodig is aangezien je toch altijd op controle moet blijven gaan omdat de kans er is dat het van andere virussen komt die niet in het vaccin zitten. Anderen redeneerden dat ze liever de voorkeur geven aan het uitstrijkje gezien het een goed te behandelen kanker is wanneer je er op tijd bij bent. Wel ja, eigenlijk kan je u daarop redelijk goed op screenen. Natuurlijk op het moment dat je het hebt, is het wel jammer maar ze kunnen het wel redelijk vroeg vaststellen. Eveneens werd er door de meerderheid van de participanten aangehaald dat ze de kans op het krijgen van baarmoederhalskanker te laag vinden om zich te laten vaccineren. Een lage risicoperceptie speelde dus ook een rol bij de keuze voor het niet toedienen van het HPV-vaccin

26 En ook dat ik het gevoel heb dat het misschien wel een kleine kans is dat je het krijgt, hé? Redenen die ze aangeven voor deze kleine kans op het ontwikkelen van baarmoederhalskanker zijn dat het niet in hun familie zit, dat ze niemand kennen met baarmoederhalskanker noch met een positief uitstrijkje en dat het niet van toepassing is op hen gezien ze geen seksueel wisselende contacten hebben gehad. Er is ook niemand in mijn familie waarvan dat ik weet dat die baarmoederhalskanker heeft, dus dan dacht ik Het zit ook al niet in de familie. Moest ik nu horen van mijn buurmeisje dat ze onlangs baarmoederhalskanker heeft gekregen of dat die daar nu tegen aan het vechten is, dan zou ik zeggen oké. Alsook werd door de helft van de participanten aangehaald dat ze nood hebben aan meer onderzoek. Voornamelijk omdat ze vinden dat het vaccin nog onvoldoende getest is en ze nood hebben aan concrete feiten. Dit was voor de desbetreffende respondenten een bijdragende motivatie in het beslissingsproces. Om af te sluiten haalde de minderheid van de participanten aan dat ze de kostprijs te hoog vinden om zelf te voorzien in de betaling aangezien er geen beroep meer kan gedaan worden op een terugbetaling. Daarnaast ervoeren sommigen de vaccinatiecampagne als te overweldigend, plots en dwingend. Dit was voor hen een reden om het HPV-vaccin in twijfel te trekken. Ten slotte waren er ook enkelen die vermeldden dat ze wantrouwig staan ten opzichte van de (westerse) farmacie. Bij het nagaan van hun visie op andere vaccins, kwam bij de meerderheid van de participanten ter sprake dat ze ook het griepvaccin weigeren. Lang niet alle participanten stonden weigerachtig ten opzichte van alle vaccinaties. Er waren zelf participanten die pro-vaccinatie zijn maar vernoemden dat ze enkel kritisch staan ten opzicht van dit vaccin. De meeste participanten kenden niemand met baarmoederhalskanker. Enkelen hadden wel zelf al persoonlijk ervaring met een positief uitstrijkje en ongeveer de helft van de participanten kende een vriendin met een positief uitstrijkje. De respondenten gaven aan

27 dat ze via hun gevolgde opleiding, door het te bespreken met hun moeder en vriendinnen of via promotiespots op de televisie in contact gekomen zijn met informatie omtrent deze kanker en het HPV-vaccin. De jongere vrouwen bespraken dit vaker met hun moeder. Uit de interviews bleek dat de vriendinnen en de moeders eerder kritisch staan ten opzicht van het HPV-vaccin. Daarnaast hadden ze hun informatie voornamelijk vergaard door de folder over baarmoederhalskanker te lezen. Enkelen zijn via het internet in contact gekomen met negatieve artikels en berichten omtrent het HPV-vaccin. De meerderheid kaartte wel het belang aan van het vormen van een eigen kritische mening. Van alle participanten zijn er echter maar twee die aangaven een bepaalde spirituele levensovertuiging te hebben die bijgedragen heeft aan hun kritische mening omtrent het vaccin tegen baarmoederhalskanker. 4. Discussie De opzet van dit onderzoek was het identificeren van de motieven, de misopvattingen en eventuele overtuigingen die leiden tot het weigeren van het HPV-vaccin in Vlaanderen. Alsook wou men nagaan welke informatiekanalen geraadpleegd werden om inlichtingen in te winnen. 4.1 Kennis over baarmoederhalskanker, HPV, het vaccin en de vaccinatiecampagne Er bestaan nog heel wat kennishiaten omtrent baarmoederhalskanker, het HPV-virus, het vaccin en het vaccinatieprogramma. Er werden veel uiteenlopende oorzaken voor baarmoederhalskanker aangegeven. De meeste voorkomende oorzaken waren het genetisch voorbeschikt zijn, ongezond leven en de hierbij horende verminderde immuniteit. Bijna alle participanten kenden het HPV-virus en bevestigden dat dit volgens hen de oorzaak kan zijn van baarmoederhalskanker. Ze gaven deze oorzaak echter niet altijd spontaan aan, ondanks dat ze allen weten dat het gaat over een SOA, en gingen er nog minder met akkoord dat dit de enige absolute oorzaak zou zijn. De oorzaak van baarmoederhalskanker werd vaak gezien als een samenloop van omstandigheden en factoren waar het HPV-virus één van kan zijn. Deze redenering kan niet als geheel fout gezien worden omwille van het feit dat nog niet alles geweten is over het HPV-virus. Het

28 blijkt dus wel noodzakelijk te zijn om in de gezondheidscampagnes aan te halen dat het HPV-virus een voorwaarde is om baarmoederhalkanker te ontwikkelen. Hetzelfde geldt voor de beschermende maatregelen die men kan nemen voor het vermijden van baarmoederhalskanker. Men kent het vaccin wel maar het werd zelden spontaan of onmiddellijk aangehaald door de participanten zelf. Er bestaan nog veel kennishiaten omtrent de mogelijke beschermende maatregelen. Zoals eerder aangehaald werd de voorkeur gegeven aan secundaire preventie van baarmoederhalskanker door middel van het uitstrijkje. Daarnaast geloofde de overgrote meerderheid van de participanten dat de overdracht van het virus enkel door penetratie gebeurd en het condoomgebruik werd dan ook foutief als beschermende maatregel aangehaald. Zelfs jonge meisjes die persoonlijk nog in contact gekomen zijn met het vaccinatieprogramma hier in Vlaanderen, dragen deze foutieve informatie mee. Hierbij aansluitend is de kennis omtrent het HPV-vaccin en het vaccinatieprogramma vaak beperkt en incorrect. Er zijn zelfs enkele respondenten die aangaven dat ze niet op de hoogte zijn van wat het vaccinatieprogramma inhoudt. Mortensen (2010) stelt dat hiaten in de kennis omtrent verschillende aspecten van het HPV-vaccin barrières vormen voor het al dan niet overgaan tot vaccinatie. Zo blijken er in Denemarken nog veel misconcepties te zijn omtrent het HPV-vaccin. Ook hier bleken de participanten overtuigd te zijn dat secundaire screening een goede vorm van preventie is (Mortensen, 2010). Andere studies gaven ook aan dat een verkeerde interpretatie van het vaccinatiebeleid een barrière zou zijn bij het overgaan tot HPV-vaccinatie (Mortensen, 2010, Donders et al., 2008, Donders et al., 2009, TNO, 2010). 4.2 Redenen voor het weigeren van het HPV-vaccin De hoofdzakelijkste redenen om het vaccin te weigeren, werden toegeschreven aan het vaccin zelf. Enerzijds gaven ze aan dat het HPV-vaccin geen 100% bescherming kan bieden en het dus bijgevolg geen optimaal vaccin is. Men bedoelde hier dat vrouwen die gevaccineerd zijn met het vaccin nog altijd het risico lopen om het HPV-virus te krijgen en baarmoederhalskanker te ontwikkelen. De achterliggende motivatie hiervoor bleek hun kennis omtrent het bestaan van de verschillende HPV-types te zijn en het feit dat het vaccin geen bescherming biedt tegen alle types. Men redeneert dat het vaccin dus geen absolute garantie kan bieden tegen baarmoederhalskanker. Dit is het gevolg van

29 gebrekkige kennis gezien men er namelijk niet van op de hoogte is dat er gevaccineerd wordt tegen de twee meest voorkomende hoogrisicotypes, die samen in 78.3% van de invasieve baarmoederhalskankers gevonden worden. Ander onderzoek haalt ook aan dat twijfels over de effectiviteit van het vaccin een potentiële negatieve invloed hebben op de vaccinatiebereidheid (van der Berg, 2010). De tweede meest voorkomende reden om het HPV-vaccin te weigeren, waren hun twijfels omtrent de werking en de veiligheid van het vaccin. Men vermoedt dat de werking nog niet op punt staat en dat er bijwerkingen kunnen zijn, voornamelijk op lange termijn. Ander onderzoek haalt ook aan dat de veronderstelde onveiligheid en de bestaande onzekerheid over bijwerkingen van het vaccin als belangrijke redenen gezien worden voor het weigeren van het HPV-vaccin (van der Berg, 2010, TNO, 2010, Mortensen, 2010). Men gaf ook aan dat het vaccin te weinig getest zou zijn en dit werd dan ook als een reden gezien om het vaccin te weigeren. Het vaccin is een relatief nieuw vaccin waar in hun ogen nog niet genoeg over geweten is en men niet voldoende vertrouwen in kan stellen. Er zou een verband kunnen zijn tussen het wantrouwen in het vaccin en de aangegeven nood aan verder onderzoek. Deze laatste reden kan dan ook als een onderdeel van de tweede reden gezien worden, namelijk de twijfels omtrent de werking en de veiligheid. Men heeft nood aan concrete feiten en cijfers zodat men hun weigerachtige attitude, omtrent het HPV-vaccin, op een gegronde manier zou kunnen aanpassen of eventueel weerleggen. Ook in Spanje zag men dat de introductie van het HPV-vaccin veel tegenkanting kreeg. Sommige gezondheidswerkers vonden initieel dat de informatie omtrent de veiligheid en effectiviteit gebrekkig was en ze trokken zelf de voordelen van het HPV-vaccin in twijfel (Limia and Pachon, 2011). Samengevat blijkt het feit dat het een relatief nieuw vaccin is bij de meeste participanten een overheersende reden te zijn om het te weigeren. Naast redenen die betrekking hebben op het vaccin, waren er vervolgens ook nog andere factoren waarom mensen het HPV-vaccin weigerden. Een derde belangrijke reden om het vaccin te weigeren, bleek de voorkeur voor hun eigen immuunsysteem te zijn. Zoals reeds aangehaald schatten ze het vermogen van hun eigen immuniteit hoog in. De reden die hiervoor vaak werd aangegeven, is het geloof van de negatieve invloed van het HPVvaccin op hun natuurlijke afweersysteem. Uit ander onderzoek blijkt ook dat andere

30 percepties omtrent de veiligheid en de bijwerkingen een rol kunnen spelen bij de weigering van het HPV-vaccin. Hierbij denkt men aan de percepties van moeders in een Nederlandse studie die vinden dat vaccinatie het natuurlijke afweersysteem verstoort (TNO, 2010). Het uitstrijkje werd door de participanten als een alternatieve voorzorgsmaatregel gezien en werd dus vernoemd als een vierde belangrijke reden om het vaccin niet te nemen. Ook bij het nagaan van de kennis omtrent baarmoederhalskanker werd duidelijk dat men het uitstrijkje als een belangrijk instrument beschouwt om zich te kunnen beschermen tegen deze kanker. Wanneer men dus een afweging maakt tussen de primaire preventie van baarmoederhalskanker, door middel van het HPV-vaccin, en de secundaire preventie, door middel van het uitstrijkje, krijgt de laatste de voorkeur. Hier kan een verkeerde perceptie van de verkregen informatie aan de basis liggen. Deze reden voor het weigeren van het HPV-vaccin is niet in ander onderzoek terug te vinden. Een even belangrijke reden als hun voorkeur voor het uitstrijkje was de lage risicoperceptie van de meeste participanten. Zowel een Nederlands als een Deens onderzoeksrapport concludeert dat de vaccinatiebereidheid negatief beïnvloed kan worden wanneer de kans op het krijgen van het HPV-virus of baarmoederhalskanker klein wordt ingeschat (TNO, 2010, Mortensen, 2010). Hierbij aansluitend concludeert ook van der Berg (2010) dat het voorkomen van een cervixcarcinoom in de nabije omgeving een significante, positieve correlatie heeft met de deelname aan de HPV-vaccinatie (van der Berg, 2010). Ondanks het feit dat de helft van de participanten ervaring heeft met een positief uitstrijkje blijkt dit dus niet voldoende om hun laag risicoperceptie op het krijgen van baarmoederhalskanker bij te sturen. Daarnaast werd er als oorzaak van baarmoederhalskanker ook meermaals vernoemd dat er een genetische voorbeschiktheid zou kunnen bijdragen aan dit ontstaan. Het is dus mogelijk dat de lage risicoperceptie niet enkel veroorzaakt wordt door een gebrek aan ervaring, met baarmoederhalskanker of het HPV-virus, maar ook door een kennisgebrek omtrent het ontstaan van baarmoederhalskanker. In meerdere studies ziet men het belang van de kostprijs van het HPV-vaccin terugkomen (Mortensen, 2010, Limia and Pachon, 2011). Ook in een andere Belgische studie vinden we terug dat 95% van de vrouwen bereid is zich te laten vaccineren gezien er een

31 terugbetaling is. Bij jongere vrouwen, onder de 25 jaar, die echter niet meer genieten van deze terugbetaling, is de kostprijs een belangrijke reden om het vaccin te weigeren (Donders et al., 2009). In deze studie bleek de hoge kostprijs ook een reden te zijn om het HPV-vaccin te weigeren. Sommigen gaven aan het gevoel te hebben dat deze campagne overweldigend, plots en dwingend overkwam. Deze reden kan interessant zijn om mee te nemen in verder onderzoek omtrent de huidige vaccinatiecampagne in Vlaanderen. Ook vernoemden enkelen dat hun beperkt vertrouwen in de (westerse) farmaceutische industrie een reden was om het vaccin te weigeren. Ander onderzoek haalde ook aan dat het wantrouwen in de farmaceutische industrie een motivatie was voor de kritische houding ten opzichte van het HPV-vaccin (TNO, 2010, van der Berg, 2010, Mortensen, 2010, Limia and Pachon, 2011). De hoge kostprijs, de overweldigende vaccinatiecampagne en het wantrouwen in de farmaceutische industrie bleken echter minder belangrijke redenen te zijn de werking, de veiligheid en de effectiviteit van het vaccin. Ondanks dat het vaccin, dat gratis wordt aangeboden aan jonge meisjes, bescherming biedt tegen een seksueel overdraagbare aandoening, heerst hier geen controverse rond. Dit bleek, in tegenstelling tot een andere studie, dus ook bij geen enkele participant een negatieve impact te hebben op de vaccinatiebereidheid (Limia and Pachon, 2011). In dit onderzoek ziet men enerzijds dat de meeste respondenten aangegeven hebben dat ze hun informatie voornamelijk verzameld hebben uit hun gevolgde opleiding en anderzijds dat er nog talrijke kennishiaten bestaan. Het kan dus nodig zijn om verder onderzoek te doen naar de kennisoverdracht in de opleidingen. Ander onderzoek geeft ook aan dat de bereidheid om te vaccineren beïnvloed kan worden door de mening van de belangrijke naasten (Mortensen, 2010, TNO, 2010). Ondanks dat de participanten de HPV-vaccinatie het meest besproken hebben met hun moeder en vriendinnen, werd het advies van deze naasten niet als een voorname reden gezien om het vaccin te weigeren. Het internet was geen belangrijke bron van informatie terwijl dit in andere studies wel werd erkend als een betrouwbare en invloedrijke bron van informatie (TNO, 2010). Zo werd in talrijke andere Europese studies het belang van de media aangehaald. Het circuleren van verhalen over ernstige bijwerkingen zou namelijk een negatieve invloed kunnen hebben op de vaccinatiebereidheid (TNO, 2010, Mortensen, 2010, Blume, 2006,

32 Matters, 2013). In deze studie kan er echter geen verband gelegd worden tussen het gebruik van media en het potentieel weigeren van het HPV-vaccin. Daarnaast was er geen duidelijk verband te zien tussen hun opvattingen omtrent andere vaccinaties en het vaccin tegen baarmoederhalskanker. De meerderheid van de participanten gaf wel aan dat ze ook weigerachtig staan ten opzichte van het griepvaccin. Enkel tussen het griepvaccin en het HPV-vaccin werd een verband aangegeven, namelijk dat ze beiden gezien worden als vaccinaties die niet optimaal en volledig effectief zijn. Verder zag men bij het bekijken van de demografische vragenlijsten dat de meerderheid van de participanten een medische achtergrond heeft. Ongeacht dit feit, leek het ons net interessant om mensen met deze achtergrond te kunnen includeren in de studie gezien ze eventueel een grote invloed kunnen hebben op de vaccinatiebereidheid van anderen. Een mogelijke verklaring voor deze meerderheid zou kunnen zijn dat de interviewer zelf over een medische achtergrond beschikt en er hierdoor sneller mensen van binnen de medische sector werden gerekruteerd. Een andere potentiële verklaring kan zijn dat mensen met een medische achtergrond mogelijks kritischer staan ten opzichte van medische ontwikkelingen, zoals het HPV-vaccin. Verder onderzoek is nodig om een eventueel verband aan te tonen tussen de achtergrond van de participanten en hun motivatie voor deelname aan een dergelijk onderzoek. De validiteit in dit onderzoek werd nagestreefd door het geluid van de interviews op te nemen en door gebruik te maken van een lijst van onderwerpen. Hierdoor werden er gedetailleerde en toch uitgebreide gegevens verzameld op een consistente manier. De onderzoeker kon op deze manier de data grondig interpreteren en door het gebruik van de constante vergelijkende methode komen tot een meer objectieve interpretatie van de gegevens. Hierbij aansluitend was de onderzoeker zich bewust van zijn eigen gedachten en referentiekader omtrent dit onderwerp. Dit bewustzijn kon de validiteit ook ten goede komen. De interne validiteit werd nagestreefd door tijdens de interviews de verkregen conclusies steeds terug te koppelen naar de participanten. Het doel was niet om generaliseerbare uitspraken te kunnen formuleren gezien het een verkennend onderzoek betreft met een beperkte steekproef (Holloway, 2010)

33 Ten slotte bleek dat alle deelnemers ongeveer dezelfde redenen aangaven om het HPVvaccin te weigeren. Er werden geen mensen gevonden die er een extreem andere levenshouding op na houden maar bijna allen gaven aan dat voor hen een gezonde kritische houding in het leven van belang is. Ondanks deze kritische houding ten opzichte van het HPV-vaccin, wordt het vaccin niet overbodig genoemd. Men geeft aan dat het soms wel zinvol kan zijn, bijvoorbeeld bij mensen met een verminderde immuniteit. Het vaccin is dus wel zinvol en het kan nodig zijn, maar niet voor iedereen. 5. Conclusie Er blijken nog heel wat misopvattingen en kennistekorten te bestaan omtrent baarmoederhalskanker, het HPV-virus, het HPV-vaccin en de vaccinatiecampagne. Hierbij aansluitend is er nood aan duidelijke, volledige en up-to-date informatie naar de dochters en ouders toe zodat men zelf een geïnformeerde, kritische mening kan opbouwen. Het gebrek aan deze informatie deed de participanten twijfelen aan de effectiviteit van het vaccin, de werking van het vaccin, de veiligheid ervan en bijgevolg aan het nieuwe vaccin op zich. Daarnaast had hun laag risicoperceptie op het krijgen van baarmoederhalskanker een negatieve invloed op de vaccinatiebereidheid. Minder belangrijke redenen voor het weigeren van het vaccin waren de hoge kostprijs, de overweldigende vaccinatiecampagne en het wantrouwen in de farmaceutische industrie. Men prefereerde dan alternatieve beschermingsmaatregelen zoals het uitstrijkje en het vertrouwen in hun eigen immuniteit. De belangrijkste informatiebron bleek de gevolgde opleiding te zijn. Men wou het vaccin wel het voordeel van de twijfel geven maar het gebrek aan beschikbare, sluitende en toegankelijke informatie deed hen net het nieuwe vaccin in twijfel trekken. Men gaf dan liever de voorkeur aan de eigen immuniteit en andere preventiemethoden in plaats van te kiezen voor het HPV-vaccin als primaire preventie voor baarmoederhalskanker. Meer duidelijkheid over de relatie tussen de aangehaalde redenen voor het weigeren van het HPV-vaccin, de heersende kennisgebreken en de alternatieve beschermingsmaatregelen tegen baarmoederhalskanker, kan nuttig zijn om in te spelen op het vaccinatiegedrag

34 6. Referentielijst ARBYN, M., RAIFU, A. O., WEIDERPASS, E., BRAY, F. & ANTTILA, A Trends of cervical cancer mortality in the member states of the European Union. Eur J Cancer, 45, AZG 2013a. Baarmoederhalskanker. 21/04/2010 ed. Brussel, België: Agentschap Zorg en Gezondheid. AZG 2013b. HPV-vaccinatie. 18/06/2010 ed. Brussel, België: Agentschap Zorg en Gezondheid. BLUME, S Anti-vaccination movements and their interpretations. Soc Sci Med, 62, BRAY, F., REN, J. S., MASUYER, E. & FERLAY, J Global estimates of cancer prevalence for 27 sites in the adult population in Int J Cancer, 132, CASTELLSAGUE, X Natural history and epidemiology of HPV infection and cervical cancer. Gynecol Oncol, 110, S4-7. DHONT, M., DEVROEY, P., GERRIS, J., JACPUEMYN, Y. & VERGOTE, I Handboek gynaecologie, Den Haag, Acco Leuven. DONDERS, G. G., BELLEN, G., DECLERQ, A., BERGER, J., VAN DEN BOSCH, T., RIPHAGEN, I. & VERJANS, M Change in knowledge of women about cervix cancer, human papilloma virus (HPV) and HPV vaccination due to introduction of HPV vaccines. Eur J Obstet Gynecol Reprod Biol, 145, DONDERS, G. G., GABROVSKA, M., BELLEN, G., VAN KEIRSBILCK, J., VAN DEN BOSCH, T., RIPHAGEN, I. & VERJANS, M Knowledge of cervix cancer, human papilloma virus (HPV) and HPV vaccination at the moment of introduction of the vaccine in women in Belgium. Arch Gynecol Obstet, 277, FERLAY, J., SOERJOMATARAM, I., ERVIK, M., DIKSHIT, R., ESER, S., MATHERS, C., REBELO, M., PARKIN, D. M., FORMAN, D., BRAY, F. & V1.0, G Cancer Incidence and Mortality Worldwide: IARC Cancerbase No. 11 [Online]. Lyon, Frankrijk: International Agency for Research on Cancer. Available: [Accessed 03/04/ ]. GAO, W., WENG, J., GAO, Y. & CHEN, X Comparison of the vaginal microbiota diversity of women with and without human papillomavirus infection: a cross-sectional study. BMC Infect Dis, 13, 271. HLN De nadelen van het vaccin tegen baarmoederhalskanker. Het Laatste Nieuws. HOLLOWAY, I. W., S Qualitative research in nursing: 3rd edition., Oxford, Wiley- Blackwell. ICO Human Papillomavirus and Related Diseases Report: Belgium

35 LAX, S Histopathology of cervical precursor lesions and cancer. Acta Dermatovenerol Alp Panonica Adriat, 20, LIMIA, A. & PACHON, I Coverage of human papillomavirus vaccination during the first year of its introduction in Spain. Euro Surveill, 16. MORTELMANS, D Kwalitatieve analyse met Nvivo., Den Haag, Acco Leuven. MORTENSEN, G. L Drivers and barriers to acceptance of human-papillomavirus vaccination among young women: a qualitative and quantitative study. BMC Public Health, 10, 68. NVOG Patiëntenvoorlichting: baarmoederhalskanker. 3/12/2012 ed. Utrecht, Nederland: Nederlandse Vereniging voor Obstetrie en Gynaecologie. TNO Onderzoek naar de HPV-vaccinatiebereidheid: Samenvatting van een onderzoek naar de HPV-vaccinatiebereidheid bij moeders en dochters naar aanleiding van de inhaalcampagne in Nederland (TNO-rapport KvL/GB ). [Accessed 10/10/2013]. TOP, G. & PAEPS, A. 2012a. HPV-vaccinatie in Vlaanderen: Resultaten van de eerste twee vaccinatiejaren Antwerpen, België: Vlaams Infectieziektebulletin. TOP, G. & PAEPS, A. 2012b. HPV-vaccinatie in Vlaanderen: Resultaten van het eerste vaccinatiejaar Antwerpen, België: Vlaams Infectieziektebulletin. VAN DER BERG, J. D., ROORDA, J. & WESTERMAN, M.J Redenen om een dochter niet te vaccineren tegen humaan papillomavirus in Twente; vragenlijstonderzoek. Nederlands Tijdschrift Geneeskunde [Online], 154. [Accessed 10/10/2013]. VLK Baarmoederhalskanker [Online]. Brussel, België: Vlaamse Liga tegen Kanker. Available: WHO Comprehensive Cervical Cancer Control: A guide to essential practice.: World Health Organization, Department of Reproductive Health and Research and Department of Chronic Diseases and Health Promotion. WHO Human papillomavirus and HPV vaccines: technical information for policy-makers and health professionals. World Health Organization, Immunization, Vaccines and Biologicals. WHO Cervical cancer, human papillomavirs (HPV) and HPV vaccines: Key points for policy-makers and health professionals.: World Health Organization, Department of Reproductive Health and Research

36 7. Bijlagen Bijlage 1: Uitnodiging voor interview Prof. dr. Davy Vanden Broeck dra. Heleen Vermandere International Centre for Reproductive health Universiteit Gent Aan: Potentiële deelnemers van het onderzoek omtrent HPV vaccinatie Geachte heer, mevrouw, In het kader van mijn opleiding Master in de Verpleegkunde en de Vroedkunde, aan de Universiteit van Gent, voer ik een onderzoek uit over Redenen voor het weigeren van het vaccin tegen baarmoederhalskanker. Voor deze studie zijn we op zoek naar personen die het vaccin voor zichzelf of voor hun dochter zouden weigeren. Ook mensen zonder dochter kunnen deelnemen aan de studie, iedereen die het vaccin in vraag stelt is welkom. Aan de hand van een gesprek zouden we graag dieper ingaan op de achterliggende motivering om het vaccin tegen baarmoederhalskanker te weigeren. Om dit onderzoek mogelijk te maken, wil ik samen met mijn begeleiders, Prof. dr. Vanden Broeck Davy en dra. Vermandere Heleen, uw medewerking vragen. Als u kritisch staat t.o.v. baarmoederhalskankervaccinatie, dan zouden wij u graag uitnodigen voor een interview van om en bij de 45 minuten. Het al dan niet deelnemen aan het gesprek staat volledig vrij. Indien u bereid bent om deel te nemen aan dit onderzoek, kan er onderling afgesproken worden waar het interview zal plaatsvinden. Er wordt echter geen vergoeding voorzien voor deelname aan het onderzoek

37 Als u mee wilt werken aan dit onderzoek wordt u vriendelijk verzocht een te versturen naar nele_aps@telenet.be onder vermelding interview, of te bellen naar 0472/ om een afspraak te maken. Als u aanvullende informatie wenst over het onderzoek of over uw mogelijke deelname, kunt u nu of in de loop van het onderzoek contact opnemen met Heleen Vermandere, mijn begeleidster (heleen.vermandere@ugent.be 09/ ). U mag dit bericht zeker ook naar kennissen sturen indien u denkt dat zij mogelijks kunnen deelnemen aan onze studie. Alvast bedankt om onze vraag te overwegen. Met vriendelijke groeten, Nele Aps Masterstudente in verpleeg- en vroedkunde aan de Universiteit Gent

38 Bijlage 2: Informatiebrief Prof. dr. Davy Vanden Broeck dra. Heleen Vermandere International Centre for Reproductive health Universiteit Gent Aan: Potentiële deelnemers van het onderzoek omtrent HPV vaccinatie Betreft: Informatie voor deelnemers aan het onderzoek over Redenen voor het weigeren van het HPV-vaccin Geachte mevrouw/mijnheer, In het kader van mijn opleiding Master in de Verpleegkunde en de Vroedkunde, aan de Universiteit van Gent, voer ik een onderzoek uit over Redenen voor het weigeren van het vaccin tegen baarmoederhalskanker. Baarmoederhalskanker is één van de meest voorkomende kankers bij vrouwen wereldwijd. Ook in België staat baarmoederhalskanker nog steeds in de top 10 van de meest voorkomende en dodelijke kankers bij vrouwen, ondanks het succes van het uitstrijkje. Sinds 2007 is het ook mogelijk zich te laten vaccineren tegen baarmoederhalskanker. Via dit onderzoek willen we te weten komen waarom sommige mensen het vaccin niet aanvaarden

39 Om dit onderzoek mogelijk te maken, wil ik samen met mijn begeleiders, Prof. dr. Vanden Broeck Davy en dra. Vermandere Heleen, uw medewerking vragen. Deelname aan het onderzoek betekent dat u wordt uitgenodigd voor een individueel interview waarbij er slechts één onderzoeker is die het interview coördineert. Er worden enkele vragen gesteld maar het is voornamelijk een leerrijk gesprek. Het zijn uw meningen en beweegredenen over het onderwerp die ons inzicht verschaffen in de kwestie. Het gesprek zal doorgaan op het moment dat u het beste past en op een plaats naar uw keuze. Ik zal daarvoor met u een afspraak maken. Het gesprek zal ongeveer 45 minuten duren. Het gesprek dat we in het kader van dit onderzoek met u willen hebben, willen we het liefst op band opnemen. Zo hoeven we niet te noteren tijdens het gesprek en kan de verwerking van het gesprek correcter gebeuren. Na het onderzoek worden alle opnames gewist. Wat op band opgenomen is, wordt nadien uitgetypt. Daarbij laten we alle namen en verwijzingen waaruit iemand zou kunnen opmaken over wie het gaat weg. Alleen de onderzoekers krijgen de uitgeschreven gesprekken te lezen. Aan uw arts of aan andere zorgverleners delen we niets mee. Wat u ons vertelt wordt dus geanonimiseerd en strikt vertrouwelijk behandeld. Alle gegevens uit dit onderzoek worden behandeld volgens de regels van de bescherming van de privacy, zoals in de wet van 22 augustus 2002 geregeld. Als we met meerdere deelnemers gesproken hebben, analyseren we wat al deze deelnemers ons gezegd hebben. Wat we daaruit kunnen besluiten leggen we in een rapport vast, en dat delen we mee aan onze collega s en studenten zodat ook zij van ons onderzoek kunnen leren. We willen nogmaals benadrukken dat in deze rapporten u zelf niet herkenbaar zal zijn. U bent volledig vrij deel te nemen of niet. U kan ook op ieder ogenblik uw deelname aan het onderzoek beëindigen of uw toestemming om deel te nemen intrekken. Vooraleer het onderzoek van start kon gaan, hebben we, zoals dat in België wettelijk geregeld is, het onderzoek aan het Ethische Comité van het UZ Gent voorgelegd. Dit comité heeft het project goedgekeurd. In geen geval dient de goedkeuring van het Ethisch Comité een aanzet te zijn tot deelname. Hoewel het helemaal niet te verwachten is dat u of uw

40 familielid schade zou kunnen oplopen door aan het onderzoek mee te werken het gaat immers alleen om een gesprek is er toch een verzekering voor schade voor de deelnemers afgesloten, zoals bepaald in de wetgeving. Als u bereid bent deel te nemen aan het onderzoek, zullen we u vragen, zoals de wet dit voorziet, een toestemmingsformulier te ondertekenen. Ook na de ondertekening daarvan bent u vrij om op ieder ogenblik te beslissen niet langer aan het onderzoek deel te nemen. Als u aanvullende informatie wenst over het onderzoek of over uw mogelijke deelname, kunt u nu of in de loop van het onderzoek contact opnemen met Heleen Vermandere, mijn begeleidster (heleen.vermandere@ugent.be 09/ ). Alvast bedankt om onze vraag te overwegen. Met vriendelijke groeten, Aps Nele Master in de Verpleegkunde en de Vroedkunde nele.aps@ugent.be 0472/

41 Bijlage 3: Informed Consent Betreft het onderzoek Redenen voor het weigeren van het HPV vaccin Geïnformeerde toestemming tot medewerking Ik ben bereid op vrijwillige basis deel te nemen aan dit onderzoek onder de voorwaarden die in de informatiebrief zijn vermeld. Ik bevestig ingelicht te zijn omtrent de aard en het doel van het onderzoek, kon vragen stellen en kreeg hierop de nodige antwoorden. Tevens ben ik op de hoogte dat ik mij op elk ogenblik kan terugtrekken uit het onderzoek. Naam van de deelnemer:.. Datum: Handtekening: Naam van de onderzoeker door wie uitleg werd verstrekt: Aps Nele Datum:... Handtekening:

42 Bijlage 4: Demografische vragenlijsten Voor de start van het interview zouden we graag enkele algemene vragen stellen. Wederom worden de antwoorden geanonimiseerd en strikt vertrouwelijk behandeld. Alle gegevens uit dit onderzoek worden behandeld volgens de regels van de bescherming van de privacy, zoals in de wet van 22 augustus 2002 geregeld. a. Wat is je geslacht? b. Hoe oud ben je? c. Wat is je hoogst behaalde diploma? d. Heb je een bepaalde levens- of geloofsovertuiging? Zo ja, welke? e. Heb je kinderen? Zo ja, tegen welke ziekten (behalve polio) zijn ze gevaccineerd? f. Ben je zelf gevaccineerd tegen kinderziekten?

43 Bijlage 5 : Vragenlijst

44 - 43 -

45 - 44 -

46 - 45 -