OPSTEL: DE KINDEREN VAN JUF KIET

Transcriptie

1 OPSTEL: DE KINDEREN VAN JUF KIET Kinderen zijn de beste acteurs. Laat de camera maar draaien: er gebeurt altijd iets spannends. Dat besefte het duo Peter en Petra Lataster, bekend van delicate documentaires als Niet zonder jou (2010). Het duo liet zich inspireren door de Franse documentaire Être et avoir, over een toegewijde dorpsonderwijzer en zijn klas. Na een oproep vonden ze hun ideale juf: Kiet Engels van basisschool Het Palet in het Brabantse Hapert. Een jaar draaien in haar klas werd gemonteerd tot een commentaarvrije, prachtig observerende documentaire die Être et avoir in sommige opzichten overtreft. Want de context is veel urgenter: juffrouw Kiet gaat over een neveninstroomklas met kinderen van veelal Syrische asielzoekers Geen Arabisch in de klas De kinderen van juf Kiet duurt bijna twee uur: al na een kwartier ben je verslaafd. Aan juf Kiet, een rijzige, serieuze vrouw met grijze ogen in haar rug. Haar regels zijn strikt: geen Arabisch in de klas. Ze praat de halve dag in uitroeptekens en negeert cultuurverschillen. Zo eist ze ook bij een schrobbering oogcontact, in de Arabische cultuur vrij onbeleefd. Ik ben aan het pra-ten. Dan kijk je naar mij. Maar je ziet ook hoe knap juf Kiet haar klas tot een veilige oase maakt, hoe haar kinderen opbloeien door complimentjes, stickers en applaus. En hun best doen, want ze willen juf Kiets nabijheid en goedkeuring: na een jaar zijn ze al toe aan woorden als winterslaap en dennenappel.

2 Zo n documentaire staat of valt met een scherp oog voor acteurs. Hier staan er vier centraal. Het Syrische meisje Haya, eerst stuurs en bang, walst al snel bazig en met de beste bedoelingen over de klein Leanne met haar flaporen heen, die verrassend pittig van zich afbijt. Alle meisjes zijn verliefd op de aanbiddelijke Branche uit Macedonië, maar je hart breek bij Syrische Jorj met zijn bolle ogen en buddyhollybril, een clown die saboteert en rebelleert. Moge Allah mijn brein helpen, fluistert hij als het rekenen niet lukt. Een ettertje, denk je even. Maar juf Kiet gelooft niet in ettertjes, en wij ook niet langer wanneer we beseffen hoezeer oorlogstrauma s de slapeloze Jorj hebben beschadigd. De zelfhaat achter zijn dwarse gedoe dringt pas echt goed tot je door als hij in snikken uitbarst voor zijn eigen spiegelbeeld: een memorabel, diep ontroerend moment. Wat je verder ook wilt beweren over asielzoekers, dit zijn mensjes die een aai over hun bol en een mooie sticker nodig hebben. De film van de Latasters, die al ruim een kwart eeuw bewogen films maken over intense onderwerpen als couveusekinderen, de naderende dood van een geliefde of een schoolreünie in de voormalige DDR, kiest consequent het perspectief van de kinderen. Ooghoogte en lang aangehouden shots die pas na heel lang wegsnijden van de personages; dat doet denken aan het werk van de Japanse grootmeester Yasujiro Ozu. Hij had ook een praktische reden, namelijk dat er in Japanse huizen veel op de grond gezeten wordt, maar zijn stijl gaf ons de gelegenheid om de mensen in de ziel te kijken, omdat de nadruk lag op hun blikken en gedachten, en minder op hun acties.

3 Buiten boem boem Wat we in de klas van juf Kiet zien, is een snelle ontwikkeling in hoofd en hart van kinderen met een beladen geschiedenis. Als ze in de klas zitten te gapen, dan heeft dat met enge dromen te maken, vertellen ze schoorvoetend. Jorj, een grimassende clown met opvallende bril, vertelt dat ze in Syrië niet meer naar school konden, want buiten boem boem. Het mooiste moment is als juf Kiet hem aanmoedigt naar zichzelf in de spiegel te kijken, wat voor leuke jongen daar staat. Hij kan het nauwelijks opbrengen. Het is ook een film over engelengeduld en het belang van positieve aandacht, die in korte tijd wonderen kan verrichten. Maar dat geldt voor alle kinderen, of ze nu uit een burgeroorlog komen of een vechtscheiding. En ja, ze leren wat de betekenis is van Sinterklaas en Zwarte Piet, en zien na enige tijd het belang in van niet Arabisch praten in de klas. Maar ik zag een film die vooral ging over beschadigde kinderen met een bijna onvoorstelbare veerkracht, mits je ze netjes en liefdevol behandelt. Haya pakt een gum af van een klasgenootje. Ze slaat haar vriendje in de pauze. Ze sleurt het nieuwe Syrische meisje Leanne (6) aan haar kraag achterwaarts het schoolplein over. Haya (8) gedraagt zich soms als een krengetje in de vluchtelingenklas van juffrouw Kiet (Kiet Engels). Je zou haar streng willen toespreken of op de gang willen zetten om eens goed na te denken. Maar wie weet, heeft ze samenspelen nooit kunnen leren. Of is ze zo getraumatiseerd dat ze bang is alles te verliezen en dus alles naar zich toe graait. Het blijft gissen wat Haya heeft meegemaakt want in de bejubelde documentaire 'De kinderen van juf Kiet' (maandag op tv bij KRO-NCRV) zagen we alleen

4 beelden uit de klas op een Brabantse dorpsschool. Geen uitleg, geen interviews, geen achtergronden. Het inkijkje in die kinderwereld begint normaal, tot langzaam het oorlogsverleden van sommige kinderen erdoorheen barst. In het Arabisch grapt de iets oudere Jorj: "Ieieieieie, breng me naar de intensive care." Als juf Kiet hem voor de zoveelste keer maant te gaan werken, zegt hij zacht in het Arabisch: "Voor mijn part ontplof je, kan mij niets schelen." En juf Kiet maar bijsturen, belonen en geruststellen. Ze is streng en helder, maar nooit boos. Ze legt de kinderen nog eens uit hoe samenspelen eigenlijk gaat. Of het meest confronterend: hoe ze zichzelf gerust in de spiegel kunnen aankijken en 'er mogen zijn', want daar heeft de aandoenlijke Jorj moeite mee De film was er al, maar hij raakt me opnieuw in het licht van recente films en artikelen over het hopeloze conflict in Syrië of Irak. Zodra ergens bommen zijn gegooid, rijden de vrijwilligers met hun witte helmen erheen en redden mensen uit het puin. Eerst met een bulldozer en daarna met de hand, vegen ze brokstukken en stof weg van mensen en kinderen. Soms zijn ze nog in leven. Zo'n kind zal maar drie uur onder het puin hebben gelegen, zijn ouders kwijt zijn, naar Nederland zijn gevlucht en hier op een schooltje terechtkomen. Jorj droomt van boem boem en durft niet thuis te slapen; alleen in de klas met zijn armen op tafel. Gelukkig wordt juf Kiet niet boos, maar geeft hem een kopje thee en betrekt hem subtiel weer bij de activiteiten.

5 GESPREK AAN DE KEUKENTAFEL van Daphne Bunskoek met regisseursechtpaar Petra en Peter Lataster over: De kinderen van juf Kiet Tot wat voor onderwerpen voelen jullie je aangetrokken? We willen deelnemen aan maatschappelijke discussies over belangrijke vraagstukken. Deze film hebben we gemaakt uit ergernis, omdat er bij mensen vaak weinig respect is voor vakkennis van mensen, voor Bildung - dat Duitse word bestaat niet in het Nederlands het is een veelomvattende term van kennisoverdracht, die ook pedagogiek, de kunst van het opvoeden, insluit. We wilden al heel lang een ode aan een leraar of juf maken, omdat deze m,ensen teveel onderschat zijn. We hebben schoolleiders benaderd om ons te tippen. Zo kwamen we via via aan deze juf, die werkt op een basisschool in het Brabantse Hapert, niet ver van Eindhoven. Zij was een klasje begonnen met migrantenkinderen. Zo is eigenlijk het vluchtelingenverhaal naar ons toe gekomen. Dat was achteraf bezien een enorm geluk. Was juf Kiet zelf ook meteen enthousiast? We hebben haar verteld, dat in deze film de kinderen het leeuwenaandeel zouden hebben. Dus de kijker kan haar leren kennen via de kinderen. Het zal je ook opvallen, dat je haar nauwelijks ziet in de film. Meestal zie je alleen haar benen. Pas als ze naar beneden komt, zie je ook haar gezicht. En zij komt heel veel naar beneden, dat wil zeggen: ze hurkt heel veel. Ze hecht erg rote waarde aan om op ooghoogte met de kinderen te communiceren. Je ziet haar dus af en toe.maar de camera is altijd op de kinderen gericht. Trouwens, juf Kiet heeft blijkbaar ogen en oren op haar rug en op haar achterhoofd. Ze kan met een kind bezig zijn, end an ergens rechts een ander kind horen en daar da nook nog op reageren. End an links naast haar nog een ander kind. Ik weet niet hoe ze dat doet. Haya, het eerste kind dat opvalt in de film, is zeer angstig en stoer tegelijk. En dan zoek je kinderen die andere eigenschappen hebben, die daarmee min of meer contrasteren. Je zoekt voortdurend contrasten op. We hadden eerst Haya en Leanne gevonden; dat waren de eerste hoofdpersonen van de film. Maar als je twee meisjes hebt, dan wil je ook twee jongens. Het liefst broertjes. En voila, daar waren ze, een paar weken later. Hoe lang hebben jullie gedraaid?

6 Eigenlijk een heel schooljaar. We hebben er bewust voor gekozen de ouders buiten beeld te houden. Dus geen ouders die kinderen brengen of halen. Waarom? We merkten, date r dan opeens een heel ander element de film binnenkomt. Dat je je gaat afvragen: wat is het verleden van die ouders? Waarom zijn ze naar Nederland gekomen? Allemaal dingen die afleiden van de kinderen. Vluchtelingenproblematiek komt eigenlijk maar weinig naar voren, afgezien dan van het verhaal van George. Waarom? Nou, de kinderen komen de klas binnen en zijn de Nederlandse taal nog niet machtig. Zij kunnen niet vertellen wat er in hen omgaat, omdat ze er geen taal voor hebben. Dat betekent, dat, als je de kinderen gaat volgen, de oorlog pas veel later aan bod komt. Dat is ook zoals het gaandeweg loopt in de film. We hebben besloten om het te laten komen als het komt. Niet ernaar op zoek gaan, niet ernaar vragen. Het gebeurde gewoon. George zat daar met pijn aan zijn hoofd. Juf Kiet dacht: ik moet toch eens met hem gaan praten. En hij had op dat moment kennelijk de behoefte om zich hierover te uiten. Hij moest natuurlijk eerst vertrouween hebben. Dat moet ook groeien. Hij moet eerst gemerkt hebben, dat die vrouw OK is, dat hij bij haar veilig is. Ik wist niet dat mensen in zo korte tijd en dat geldt dan met name voor kinderen zo kunnen veranderen, dat, als je veel liefde en aandacht aan ze geeft, dat zed an wel degelijk ten goede kunnen veranderen end at ze ook trauma s kunnen verwerken. End at is iets wat ik tevoren niet beseft heb. En ook wat Geduld doet! Een bewijs voor hoe ongelooflijk flexibel kinderen zijn. Snel aanpassen en heel krachtig zijn. Neem als voorbeeld maar: Haya. Zij lijkt een heel ander meisje te worden. Ze heeft in een later stadium stukjes uit de film gezien en zei toen: Maar zo ben ik niet meer! Ook George keek heel verbaasd naar zichzelf en zei: Ja, dat was vroeger! In de klas waren bij de opnames aanwezig Petra en Peter Lataster met een camera en met een geluidsman erbij. Ze konden zich vrij in de klas bewegen. Dat viel niet erg op bij de kinderen. Zij dachten misschien weld at een filmploeg in een Nederlandse school hoorde! Daarbij: de kinderen hadden het best zwaar op school (denk aan: nieuwe school, nieuwe juf, nieuwe taal, nieuwe cultuur, meisjes en jongens zijn gelijk). Die kinderen hadden helemaal geen tijd om zich om die filmploeg te bekommeren.. Alleen juf Kiet was in het begin een beetje bevreesd dat het haar zou hinderen, dat zee r last van zou hebben. Maar dat was gewoon koudwatervrees. Die was heel snel weg. Dat is het fijne om te filmen: mensen die opgaan in hun werk. End at deed juf Kiet helemaal! Wat heeft het toegevoegd aan jullie film, die klas met vluchtelingenkinderen?

7 Je ziet nog beter wat voor genie juf Kiet is, want zij kan met de kinderen niet echt via de taal communiceren, ze moet het veelal van haar intuitive en haar vakkennis hebben. Het heeft iets heel puurs: al die kinderen zijn op een of andere manier teruggezet naar nul, terwijl ze natuurlijk hun eigen taal machtig zijn, en misschien ook kunnen schrijven. Nu maken ze een soort herstart. Mooi om te zien hoe dat gaat, hoe basaal dat is, dat je woorden nodig hebt om jet e kunnen uitdrukken en met anderen te communiceren. De premiere was op het IDFA in Amsterdam en wel in het Tuschinski theater. Alle kinderen met alle ouders waren present. En alle leraren. 200 man kwam uit Brabant naar Amsterdam. Alle ouders van alle kinderen hebben ook vooraf toestemming gegeven voor het maken van deze film. Dat heeft ermee te maken, dat deze ouders zich ervan bewust zijn, dat ze een nieuw leven beginnen, en dat ze heel erg willen, dat dat voor hun kinderen een succes wordt. Dat die kinderen hier goed aarden, de taal leren, enzovoort, dat is een soort investering in de toekomst. En daar willen ze alles voor doen. Vaak zeggen ze ook: mijn leven is afgelopen, maar dat van mijn kinderen, dat kan nog iets worden.! De ouders vertellen de beide filmmakers, dat de kinderen dol zijn op juf Kiet. Alle kinderen worden verliefd op juf Kiet. Dat voelen de ouders ook. Ze sluiten haar in hun hart. Leanne had echt liefdesverdriet, toen ze juf Kiet moest verlaten. De laatste dag met juf Kiet op school was ze heel erg verdrietig. Maar zo gaat het: alle kinderen gaan vrij snel vanuit deze klas naar een Nederlandse klas. Tot slot zeggen de filmmakers: Ik hoop dat veel leraren deze film zien en samen erover discussieren hoe zij het onderwijs beter kunnen maken. Maar dan moet e rook in Den Haag iets gebeuren! Dat de kinderen een verleden hadden, wordt duidelijk in de film. Het zijn immers kinderen die van een hele nare situatie zijn weggevlucht. "Als ze een beetje Nederlands kunnen, dan komen de verhalen los", zegt Engels. "Zo was er een meisje dat samen met haar broertje de overtocht in een bootje maakte. Ze dacht dat haar ouders haar zouden volgen. Die heeft ze dus nooit meer gezien." Juf Kiet begon zes jaar geleden met haar klas. "Ik vond het een enorme uitdaging. De directeur van mijn school dacht dat hij dat wel met mij kon opzetten. Ik doe het nog steeds vol enthousiasme." Ondanks alle ellende die ze over zich heen hebben gekregen, blijft de lerares altijd optimistisch over kinderen. "Het is mooi om te zien dat ze na een jaar intensieve begeleiding het gevoel hebben de wereld weer aan te kunnen."