Het overlijden van je kindje is een bijzonder ingrijpende en schokkende gebeurtenis.

Transcriptie

1 Afscheid nemen Het overlijden van je kindje is een bijzonder ingrijpende en schokkende gebeurtenis. Er is het verlies, het lege wiegje, de stille kinderkamer. De vervlogen toekomstdromen. Als ouder blijf je achter met een eindeloos groot verdriet. Elk verlies is anders. Elke ouder reageert er ook anders op. Hoe jij je voelt na het verlies van je kindje is bijvoorbeeld ook afhankelijk van de omstandigheden van het overlijden en je eigen persoonlijkheid. Kwam het overlijden plots of ging het al een tijd niet zo goed? Was de baby te vroeg geboren of voldragen? Het verlies van een kindje is het startpunt van een levenslang rouwproces. Verdriet uit zich bij elke mens op een verschillende, zeer persoonlijke manier en kan ook veranderen in de loop van de tijd. In wat volgt gaan we in op een aantal aspecten van rouwverwerking en geven we vanuit onze ervaring enkele tips om de eerste dagen na het overlijden van je kindje door te komen. Tenslotte komen ook een aantal heel praktische zaken aan bod.

2 Contents De eerste uren en dagen... 1 Contact maken met je overleden baby... 2 Een beeld krijgen van je kindje... 2 Te vroeg geboren kindjes... 2 Omgaan met een aangeboren afwijking... 2 Herinneringen bewaren... 3 Knuffelen en strelen... 3 Foto s... 3 Herinneringsdoos... 4 Afdrukken van handjes en voetjes... 4 Haartjes... 4 Schrijven voorkomt het risico van vergeten... 5 Laat ook anderen afscheid nemen... 5 Geboortekaartjes en/of overlijdensbericht... 6 Broertjes en zusjes... 7 De leeftijd speelt een grote rol... 7 Een schuldgevoel... 8 Duizend vragen... 8 Volg je gevoel... 8 Praten met elkaar... 8 Naar huis... 9 Bang voor de grote leegte... 9 Verdriet kost energie... 9 Verdriet heeft tijd nodig... 9 Begrip en onbegrip... 9 Rouwen Een heel persoonlijk proces De grote leegte Hevige emoties Voor altijd anders... 11

3 Het verloop van het rouwproces Lichamelijke reacties op intens verdriet Emotionele reacties op intens verdriet Rouw binnen je relatie Rouw binnen je gezin De reacties uit je omgeving Rouw en betekenisgeving De toekomst Enkele praktische zaken Akte van een levenloos geboren kind Naamgeving Sterretjesweide Levend geboren kind Begraven of cremeren Zwangerschaps- en vaderschapsverlof Kraamgeld... 16

4 De eerste uren en dagen Na het verlies van je kindje tijdens de zwangerschap of niet lang na de geboorte voel je je enorm alleen. Je bent misschien boos op de wereld waarom dit net jullie moet overkomen. De eerste uren en dagen, soms zelfs weken, na zo n intens droevige gebeurtenis gaan in een waas aan je voorbij. Je kan je volledig verdoofd voelen. Je wil je afsluiten van de wereld. En net in die dagen moet je keuzes maken en beslissingen nemen die heel persoonlijk en belangrijk zijn. Je hebt je overleden kindje jammer genoeg maar heel kort bij jou, en die tijd komt niet meer terug. 1

5 Contact maken met je overleden baby Er zijn heel veel manieren om afscheid te nemen van je kindje. Het is belangrijk je gevoel hierin te volgen en te beseffen dat geen enkele vraag, geen enkel verzoek vreemd is. Het is heel normaal als je de behoefte voelt om je gestorven kindje te zien en in de armen te nemen. Misschien wil je jouw baby een tijdje in een bedje naast jou op de kamer hebben. Ook dat is in veel gevallen mogelijk. Een beeld krijgen van je kindje Het zien en vasthouden van je overleden baby kan heel belangrijk zijn om te kunnen starten met het verwerken van je verdriet. Bekijk je kindje uitgebreid, laat elk detail goed tot je doordringen, neem hiervoor je tijd. Tel zijn/haar vingertjes en teentjes. Kijk eens naar zijn/haar prachtige oortjes of dat grappige neusje. Het is onze ervaring dat het zien en vasthouden van je overleden kindje troost kan bieden en je kan helpen om op een mooie manier afscheid te nemen. Het is immers belangrijk om een zo goed en duidelijk mogelijk beeld te krijgen van je kindje. Maar als jij niet de behoefte voelt om je kindje nog te zien na het overlijden, dan moet hier uiteraard ook respectvol mee omgegaan worden. Te vroeg geboren kindjes Misschien stelt het je gerust om te weten dat de ook de meeste ouders van te vroeg geboren kindjes, hun kindje in werkelijkheid veel mooier vonden dan ze op voorhand dachten. Het kan bijvoorbeeld een diepe indruk nalaten dat je kindje al haartjes en nageltjes heeft. Veel ouders vinden het heel bijzonder om bij hun kindje gelijkenissen te zoeken met zichzelf of eventuele andere kinderen. Vaak leidt dit ondanks het grote verdriet tot een sterke ontroering en een gevoel van trots. Omgaan met een aangeboren afwijking Zelfs als je kindje zichtbare afwijkingen heeft, mag je het gerust vasthouden of aanraken. Zeker in zo n situaties kan het een grote hulp zijn in het latere verwerkingsproces om je baby te zien. Je zult je immers toch proberen een beeld te vormen van je kindje en meestal is de werkelijkheid minder erg dan verwacht. Veel ouders die het aanvankelijk eng vonden, vertellen achteraf dat hun gevoel positiever werd naarmate zij hun kleine baby langer bekeken. Soms zijn er gemengde gevoelens, al voorkomt het zien van je baby wel altijd dat er zich ergere beelden vormen in je fantasie. Soms is het bij het afbreken van een gewenste zwangerschap belangrijk dat je ziet dat de voorspelde afwijkingen er ook echt zijn en dat je dus een goede beslissing hebt genomen. 2

6 Herinneringen bewaren Knuffelen en strelen Knuffelen met je overleden baby lijkt voor buitenstaanders heel vreemd, maar voor jullie kan het net heel goed en natuurlijk aanvoelen. Knuffel hem of haar en leg je kindje lekker tegen je aan. Streel zijn/haar haartjes en geef het kleine kusjes op de wang. Het zijn de laatste momenten samen met je kindje. Probeer ondanks het immense verdriet hier toch van te genieten. Probeer er echt zo veel mogelijk tijd voor te maken. Als JULLIE behoefte hebben om veel bij jullie baby te zijn, dan moeten jullie dat doen. Er is niets erger dan, boven je verdriet dat je hebt na de begrafenis of crematie, ook nog gevoelens van spijt te moeten hebben. Foto s Maak zoveel mogelijk foto's van je kindje. Misschien denk je dat dit zinloos is en dat je die foto's nooit zult bekijken, dat het teveel pijn zal doen. Of misschien staat de gedachte om te fotograferen je nu helemaal niet aan. Maar voor dit kindje komt er geen 'later' dus dit moment is alles wat je hebt om vast te leggen. Probeer dus foto's van je kindje te maken met zijn/haar papa, met zijn/haar mama, zusje of broer, misschien met andere familieleden of dierbaren. Foto's in zijn/haar bedje, detailfoto's van vingertjes (zijn/haar handje in jouw hand), oogjes, voetjes. De tijd om mooie foto's te maken van je kindje is beperkt. De huid van je kindje kan in de loop van de dagen verkleuren, verweken of zelfs een beetje loslaten. Zwart/wit of sepia foto's kunnen op zo'n moment mooier zijn dan kleurenfoto's. Heb je geen fotocamera bij de hand? Vraag dan aan de vroedvrouw of verpleegkundige in het ziekenhuis om foto s te nemen met het fototoestel dat op de dienst aanwezig is. De foto s kunnen dan doorgestuurd worden of op CD worden gezet. 3

7 Herinneringsdoos Als het ziekenhuis waar je verblijft een samenwerking heeft met het Berrefonds, dan krijg je van de vroedvrouwen of verpleegkundigen een herinneringsdoos. Onze dozen zijn met veel liefde en zorg samengesteld en bevatten een aantal ideeën en materialen om enkele tastbare herinneringen aan je kindje te realiseren. Deze kunnen heel belangrijk zijn in het latere rouwproces. Elke doos heeft als basis een zorgvuldig uitgewerkte inhoud: Mini knuffeltje Briefkaars Windmolentje Vergeet-me-nietjes zaadjes Een invulboekje mijn verhaal Een mooi buisje om een haarlokje of iets anders in te bewaren Mini canvas om inktafdruk van voetjes of handjes op vast te leggen Houten kader voor gipsafdruk en 40 gr artclay (kneedbare gips) voor een afdruk van handjes of voetjes. Fotokader voor instant foto Knuffel voor broer/zus Voorleesboekje broer/zus In de herinneringsdoos zit voor al deze ideeën een woordje uitleg zodat je er alleen of samen met het verplegend personeel meteen mee aan de slag kan. Afdrukken van handjes en voetjes Los van de herinneringsdoos kan je nog extra inktafdrukken maken van de handjes en voetjes. Je kan hiervoor gewoon wateroplosbare verf gebruiken. Zo n afdrukken kan je later inkaderen en een bijzonder plekje geven in je huis. Of gebruik ze eventueel als geboorte- of overlijdenskaartje. Veel ouders ervaren deze afdrukken als een kostbare herinnering. Het Berrefonds wil jullie graag deze afdrukjes schenken door het nodige materiaal te voorzien in de afdeling van het ziekenhuis. Er zijn verschillende kleuren mogelijk. Haartjes Heeft je baby al haartjes? Knip dan voorzichtig een lokje af. Als de haartjes heel kort zijn, kan je beter met een scheermesje werken. Je kan deze haartjes bijvoorbeeld in een medaillon stoppen en om je nek dragen of er een juweeltje voor laten maken. Of bewaar ze op een ander bijzonder plekje, maar houd er rekening mee dat de haartjes erg kwetsbaar zijn. Neem indien mogelijk een extra lokje haar en bewaar dit in (bijvoorbeeld) een kluis. Wanneer je bijvoorbeeld het plukje haar in een medaillon verliest, heb je dan nog een reservelokje. 4

8 Schrijven voorkomt het risico van vergeten De eerste dagen na het overlijden zullen als een film aan je voorbij gaan. Er moet van alles geregeld worden en tussendoor voel je niets anders dan een intens verdriet. Het is daarom niet vreemd dat er de eerste dagen na het overlijden van je kindje, heel veel langs je heen gaat. Soms is het handig om daarom een kort dagboek bij te houden, desnoods alleen met enkele kernwoorden. Dan kan je later alles nog eens rustig doorlezen en blijf je niet met die ene onbeantwoorde vraag zitten: 'Hoe ging het ook alweer?' Laat ook anderen afscheid nemen Het is belangrijk om familie en vrienden ook afscheid te laten nemen van je baby. Door anderen erbij te betrekken wordt nog eens extra onderstreept dat hij of zij bestond, dat het jullie kindje was en hoe hij of zij eruit zag. Dit vergemakkelijkt het praten over je kindje op een later tijdstip. Bovendien is het ook belangrijk in het verwerkingsproces van mensen uit je naaste omgeving dat zij op een korte, mooie manier afscheid kunnen nemen. 5

9 Geboortekaartjes en/of overlijdensbericht De beslissing om al dan niet kaartjes te sturen ligt natuurlijk volledig bij jullie. Een kaartje is wel een tastbaar bewijs van het overlijden van jullie kindje. Bovendien zorgt het versturen van kaartjes ervoor dat meer mensen op de hoogte zijn van jullie verlies. Zeker bij een vergevorderde zwangerschap rekenen mensen op een geboortekaartje. Als dat niet komt roept dat nogal eens pijnlijke vragen op. Daarom is het verstandig te laten weten dat je baby gestorven is via een kaartje of een overlijdensbericht. Zo kan je vervelende vragen voorkomen. Het geeft, voor beide partijen, een zeer vervelende situatie als je in de supermarkt iemand tegenkomt die niet op de hoogte is en die je vraagt hoe de bevalling is verlopen en of je een zoontje of dochtertje kreeg. Je kan kaartjes laten maken met een afdruk van het handje of voetje erop, met een tekening van eventuele andere kinderen, of met een tekst die je al in gedachten had. In het ziekenhuis en op ons bezoekadres Het Koetshuis zijn er kaartjes van andere ouders als voorbeeld. En natuurlijk kan je op het internet ook een hele reeks voorbeelden vinden. 6

10 Broertjes en zusjes Als er al andere kinderen in het gezin zijn, hebben ze meestal heel intens meegeleefd met de zwangerschap en uitgekeken naar de komst van de baby. Ook voor neefjes of nichtjes kan dit het geval zijn. In de herinneringsdoos van het Berrefonds zitten een aantal items die jullie kunnen helpen om jullie andere kinderen te betrekken bij het verlies van jullie baby. Een knuffel, een zakje met lichtgevende sterretjes, een prentenboek. Het zijn stuk voor stuk hulpmiddelen om het overlijden op kindermaat te bespreken. Hoe jong ze ook zijn, kinderen rouwen en beleven de dood van een zusje of broertje op een heel eigen en persoonlijke manier. Het is dus belangrijk om met hen te praten over het overlijden en hen te betrekken bij het afscheid. De leeftijd speelt een grote rol Afhankelijk van hun leeftijd en belevingswereld zie je vaak de volgende kenmerken: Één tot twee jaar : Het kindje reageert op een heel lichamelijke manier op schokkende gebeurtenissen zoals: slecht eten, slecht slapen, niet naar bed te willen, vaak huilend wakker te worden, scheidingsangst... Twee tot vier: De dood is voor hen hetzelfde als afwezig zijn. Het onomkeerbaar karakter dringt nog niet tot hen door. Peuters reageren in de eerste plaats op het verdriet van de ouders, meer dan op de dood van hun broertje of zusje. Ze zijn van hun stuk gebracht doordat hun dagelijkse routine verstoord is en uiten dit ook heel fysiek: slecht eten, niet naar bed willen, huilend wakker worden, de hele dag moe en hangerig zijn, broekplassen, Vier à vijf jaar: Kleuters associëren sterven met slapen. Ze kunnen zeer boos zijn of zich heel angstig, schuldig of in de steek gelaten voelen. Vijf à zes jaar: Het kind beeldt zich in dat het overleden kindje op de een of andere manier voortleeft. Rond deze leeftijd krijgen kinderen een zekere angst voor de dood. Zes tot negen jaar: Stilaan leert het kind het verschil tussen realiteit en fictie, maar de invloed van sprookjes is nog erg groot. In vele sprookjes is doodgaan hetzelfde als slapen, althans voor de goeden. Voor de slechteriken is sterven eeuwigdurend. Kinderen van die leeftijd kunnen doodgaan dan ook als straf interpreteren. 7

11 Vanaf negen jaar: Het kind begint de dood te zien als iets onomkeerbaars en gaat beseffen dat het zelf ook kan doodgaan. Als ouder moet je je er bewust van zijn dat je kind angst kan krijgen om ook andere mensen te verliezen. Je kan die angst natuurlijk niet volledig wegnemen, maar je kan er wel samen over praten. Een schuldgevoel Lagere schoolkinderen voelen zich soms schuldig na het overlijden. Het is belangrijk dat hen gezegd wordt dat niemand het overlijden heeft gewild of er schuld aan heeft. Probeer om duidelijk te antwoorden op de vraag waarom de baby gestorven is. Wees niet bang om het woord dood uit te spreken. Zeg niet dat het kindje is weggegaan, op reis is of slaapt. Het is beter om te zeggen dat de baby dood is gegaan omdat hij te klein, te ziek of te zwak was en dat hij nooit meer terugkomt. Duizend vragen Vragen van kinderen zijn vaak spontaan en erg concreet. Ze verwachten een even concreet en eerlijk antwoord. Sommige vragen zijn gewoon niet te beantwoorden, dan moet je hen vertellen dat er geen antwoord bestaat of dat je het zelf ook niet weet. Volg je gevoel Jij kent je eigen kinderen het best, dus vaak zal je intuïtief heel juist reageren op het gedrag en de vragen van je kind. Als je toch twijfelt, roep dan gerust de hulp in van de verloskundige, de psychologe, de arts of aan iemand uit uw omgeving met wie de kinderen erg vertrouwd zijn. Praten met elkaar Sommige kinderen negeren het verlies. Het lijkt alsof ze geen verdriet hebben, maar dat is schijn. Ze hebben wel verdriet. Vaak reageren ze zo omdat ze niet over hun verdriet kunnen praten. Ze doen dan alsof het gestorven broertje of zusje nog leeft. Verberg je eigen verdriet niet, het zal je andere kinderen net helpen om bij zichzelf gevoelens van verdriet toe te laten en te verwerken. Als je dat wenst, kan je ook de andere kinderen van je gezin echt afscheid laten nemen van de overleden baby. Door hen nu te betrekken bij wat jouw gezin overkomt, schep je de mogelijkheid om er later vrij over te kunnen praten 8

12 Naar huis Zodra het medisch verantwoord is, mag je het ziekenhuis verlaten. Sommige ouders willen zo snel mogelijk naar huis om zich in hun eigen omgeving aan hun verdriet over te geven. Anderen willen liever niet naar huis omdat ze bang zijn voor de leegte en het gemis. Bang voor de grote leegte Thuiskomen betekent vaak de confrontatie met een lege kinderkamer, klaargelegde babyspulletjes, een kinderwagen in de gang. Dat kan heel hard zijn, maar toch is het niet goed als anderen al die spullen laten verdwijnen voordat je thuiskomt. Hoe pijnlijk het ook is, ook deze confrontatie is een beetje afscheid nemen van je baby. Er was immers een kindje en het is goed om de werkelijkheid onder ogen te zien en te leren omgaan met je gevoelens van leegte en verdriet. Verdriet kost energie De eerste tijd thuis is dubbel zwaar. Aan de ene kant moet je leren leven met het verlies van je baby. Dat vraagt veel tijd en energie. Het is dan ook heel begrijpelijk dat je het liefst rust neemt en dat je geen zin hebt om meteen de draad van het gewone leven weer op te pikken. In gedachten zal je veel met je kindje bezig zijn, wat zich kan uiten in rare dromen, een grote behoefte om te praten en huilbuien. Weet dat dit normaal is. Raadpleeg zeker je huisarts als je kampt met ernstige slaapproblemen of andere lichamelijke klachten. Verdriet heeft tijd nodig Aan de andere kant vragen je gezin, werk, omgeving en familie om aandacht. Soms proberen ouders hun gevoelens te verbergen. Ze storten zich weer op hun dagelijkse bezigheden en doen alsof er niets aan de hand is. Toch is het raadzaam om veel tijd te nemen voor jezelf en goed te luisteren naar je eigen behoeften. Wanneer je jezelf de nodige tijd en ruimte gunt om je verdriet te beleven en die ruimte ook vraagt van anderen, zal je op termijn sterk genoeg zijn om het verlies van je kindje te dragen en de toekomst weer met vertrouwen tegemoet zien. Begrip en onbegrip Als je weer thuis bent, verwacht je terecht steun en troost. Maar het zal wellicht ook gebeuren dat je minder passende en erg harde reacties op het overlijden krijgt. Doorgaans zijn die niet slecht bedoeld en vooral het gevolg van onwetendheid. Het gebeurt ook dat mensen uit je omgeving het moeilijk vinden om contact op te nemen. Ze zijn bang om over het verlies van je baby te praten. Het is dan ook goed, tenminste als je het kunt opbrengen, om zelf de eerste stap te zetten en aan te geven of je wel niet behoefte hebt aan een babbel. 9

13 Rouwen Rouwverwerking is het complexe proces waarbij het verdriet om het verlies van je baby geleidelijk aan draaglijker wordt. Rouwen kan hard zijn. Wie rouwt, voelt zich daarom vaak moe en klaagt over gebrek aan energie. Een heel persoonlijk proces Rouwen is een heel persoonlijk proces. Iedereen beleeft het op een heel eigen manier. Iedereen uit zijn verdriet anders. Sommige ouders willen voortdurend over hun verdriet en over de baby praten. Anderen willen dat juist niet en trekken zich helemaal terug. Elke manier om met verdriet om te gaan, is normaal. Niemand kan je vertellen hoe je je moet voelen of gedragen. Wel is het goed om aan een aantal mensen dichtbij jou echt te tonen en te vertellen hoe je je voelt. Als je je droefheid kan delen, is het vaak toch iets makkelijker te verdragen. De grote leegte Meestal begint het diepe verdriet pas als de begrafenis en de kraamdagen achter de rug zijn. De eerste dagen ben je nog zo verdoofd door alles wat je overkomt, dat de realiteit nog niet ten volle tot je doordringt. Pas als de eventuele hulpverleners weg zijn en het bezoek wat minder wordt, dan komt voor veel koppels pas het echte besef van het verlies van je kindje. Opeens sta je er samen alleen voor, in een groot leeg huis en met een nog leger gevoel in je buik. Je hebt geen zin om verder te gaan, en alles wat je doet lijkt zo nutteloos. Hevige emoties Heftige en sterk wisselende emoties kunnen je in de war brengen. Maak je hierover niet ongerust. Het is heel normaal dat je je nu eens verdrietig of schuldig voelt, dan weer kwaad of zelfs onverschillig. Al je verwachtingen en toekomstdromen werden aan diggelen geslagen. Hoe lang en hoe zwaar het rouwproces voor jou zal zijn is moeilijk te zeggen. Dat is bij iedereen verschillend. Maar stilaan zal je merken dat je steeds beter met je verdriet kan omgaan en dat je opnieuw plezier beleeft aan bepaalde dingen. Maar ook dan moet je er rekening mee houden dat een intens verdriet je zomaar opeens kan overvallen, bij het horen van een liedje op de radio of bijvoorbeeld bij het zien van een zwangere vriendin. 10

14 Voor altijd anders Je zal hoe dan ook op een andere manier verder leven dan voor de dood van je baby, want het verlies van je kindje voelt vaak als het verlies van een stukje van jezelf. Vaak zeggen ouders na verloop van tijd: ik zou zo graag willen dat alles weer was zoals vroeger. Maar dat kan niet: je bent immers zelf veranderd. Je leven zonder je kindje zal nooit meer zijn zoals het daarvoor was. Dat hoeft niet negatief te zijn. Veel ouders hebben de ervaring dat zij uiteindelijk door hun verdriet als mens rijker zijn geworden en als koppel meer naar elkaar zijn toegegroeid. Vergeten zal je jouw kindje nooit. Maar na verloop van tijd zal je het verlies kunnen verweven in de rest van je leven. 11

15 Het verloop van het rouwproces Lichamelijke reacties op intens verdriet Het verlies van een kindje kan zo heftig en pijnlijk zijn, dat het invloed heeft op je hele mens-zijn. Intens verdriet kan zich uiten op verschillende vlakken: Zo kan je plots buikpijn krijgen, maar ook hoofdpijn, hartritmestoornissen, infectiegevoeligheid, misselijkheid, verminderde eetlust, een krop in de keel, slaapproblemen, vermoeidheid, spierzwakte, minder energie, zenuwachtigheid, gevoel van benauwdheid in de borst, leeg gevoel in de maag, gevoel van zwakte, droge mond... Ik doe niet veel. Als de zon schijnt lees ik buiten wat boeken. Bij slecht weer weet ik niet wat te doen en drentel ik domweg verloren door het huis. Als mama heb je bovendien nog af te rekenen met zogenaamde postpartum ongemakken. Ongeacht de zwangerschapsduur kan je te maken hebben met bloedverlies, stuwing en hormoonschommelingen. Ook de lege buik maakt je verlies enorm confronterend en pijnlijk. Emotionele reacties op intens verdriet Ook emotioneel hakt rouw er diep in. Heel uiteenlopende emoties kunnen je overvallen: paniek, kwaadheid, verdriet, angst, schuldgevoelens, protest, eenzaamheid, verlangen naar tederheid, aanraking, intimiteit, opluchting, dankbaarheid... Ik heb geen tranen meer, ik heb de zee leeg gehuild. Er zijn geen dingen waar ik troost uit put, hoogstens dingen die ik verdraag, muziek bijvoorbeeld. Er zullen dagen komen dat het verdriet je hele denken overheerst en dat je je gedachten niet meer geordend krijgt. Je kan last krijgen van concentratieproblemen, onverschilligheid, verminderde zelfwaardering,... Ook vergeetachtigheid is een heel normaal fenomeen. Het kan zelfs zijn dat je denkt dat je je kindje ziet, ruikt, hoort, voelt,.. In het begin viel het mij moeilijk om naar anderen te luisteren zonder haar in mijn gedachten. Ik kon me heel moeilijk concentreren en had meer behoefte om beluisterd te worden. 12

16 Rouw binnen je relatie Het is goed om te weten dat mannen en vrouwen het verlies vaak in een verschillend tempo en op een verschillende manier beleven. Na de dood van een kindje gaat de meeste aandacht naar de moeder. Voor vrouwen is het vaak makkelijker dan voor mannen om hun gevoelens van verdriet en angst te uiten. Ze hebben doorgaans een sterkere emotionele band met het kind omdat ze de baby gedurende lange tijd 24 uur per dag hebben gedragen en gevoeld. Moeders hebben vaak het gevoel dat hun lichaam hen in de steek laat en dat kan hun zelfvertrouwen flink aantasten en hen angstig maken voor de toekomst. De vader regelt doorgaans alle praktische zaken. Daardoor lijkt het soms alsof hij niet zoveel last heeft van verdriet. Dat is schijn. Vaders lijden net zo onder het verlies als moeders. Maar mannen kunnen of willen hun emoties vaak niet tonen. Zijzelf - en ook hun omgeving - vinden dat ze sterk moeten blijven. Mannen vertellen vaak dat zij het moeilijk vinden om te praten over hun verdriet. Ze geven de indruk te vluchten in hun werk, het organiseren van het huishouden of in het nietsdoen om zo hun gevoelens de baas te blijven. Vaak voelt een man zich als partner ook machteloos bij het intense verdriet van zijn vrouw. Hij denkt soms dat het beter is om maar helemaal niet met zijn vrouw over de baby te praten om het haar niet nog moeilijker te maken. Dat wil niet zeggen dat zijn gevoelens ten opzichte van het kind minder sterk zijn. Ook een vader ontwikkelt een band met zijn kind tijdens de zwangerschap en de bevalling. Deze gevoelens mogen niet onderschat worden, ook al zijn ze soms minder zichtbaar. Als je weer een tijdje thuis bent, ga je je waarschijnlijk ook vragen stellen over het lichamelijk contact met je partner. Sommige vrouwen hebben begrip, tijd en warmte nodig om zich weer te kunnen richten op intimiteit. Anderen hebben juist behoefte aan veel intimiteit met hun partner. Het gebruik van voorbehoedsmiddelen wordt soms als tegenstrijdig ervaren: nieuw leven verhinderen als je net een kindje hebt verloren. Met deze gevoelens leren leven vergt veel tijd en energie. De soms heel verschillende manier van rouwen van man en vrouw kan aanleiding geven tot relatieproblemen. Probeer met elkaar te praten over wat je voelt en wat je bij de ander opmerkt. Dit helpt om het verlies, het verdriet en de leegte samen te dragen. Als je vreest dat jullie als koppel uit elkaar groeien, zoek dan contact met je huisarts, een relatietherapeut of een psycholoog. Het Berrefonds organiseert tweemaandelijks een praatgroep voor ouders in samenwerking met de vereniging Met lege handen. Voor sommige ouders is dit een goede manier om over het verlies te praten en begrepen te worden. Rouw binnen je gezin Rouw en verlies schudden ook menselijke relaties door elkaar. Naast het verschil in rouwen tussen partners zijn er ook heel verschillende gevoelens bij eventuele andere kinderen binnen het gezin. Want kinderen hebben, naargelang hun leeftijd, een heel eigen manier van rouwen Dit maakt van rouwen in een familie geen simpele opdracht. Je kan het gevoel hebben dat je hele gezin wel in hetzelfde schuitje zit, maar totaal anders roeit. 13

17 De reacties uit je omgeving Ook op sociaal vlak kunnen reacties sterk uiteenlopend zijn. Misschien heb jij net de neiging om je terug te trekken. Of stel je vast dat je aangeboden hulp in je omgeving telkens weer afwijst, hoewel je er wel nood aan hebt. Soms begin je zelfs te vervreemden van mensen met wie je een hechte relatie had, is er geen interesse meer in vrienden of familie. Ik verlies niet alleen mijn kindje, maar ook mijn vrienden, want ze begrijpen niet hoe dit alles me bezighoudt en me veranderd heeft. Ze ontlopen me omdat ze niet weten wat te zeggen of omdat ze denken dat ik geen plezierige dingen meer weet te vertellen. Rouw en betekenisgeving Ook op het vlak van betekenisgeving veroorzaakt het verlies als het ware een aardbeving in de belevingswereld. Alle overtuigingen, waarden, ideeën worden op hun kop gezet. Je verliest je houvast in het leven, alles komt op losse schroeven te staan. Niets is meer zoals voorheen. Sommige mensen verliezen het vertrouwen in hun geloof, in de wereld, in zichzelf en hun eigen lichaam. De toekomst Je gedachten zullen in de eerste weken en maanden vrijwel voortdurend om je verloren kindje draaien. Maar na een tijdje zal je je toch beginnen afvragen hoe het nu verder moet. Je stelt je waarschijnlijk een heel aantal vragen: Kunnen wij nog kinderen krijgen? Durf ik een nieuwe zwangerschap aan? Met welke risico s moeten we rekening houden? Het is belangrijk dat je hier als ouders samen over praat en je vragen met de arts bespreekt. Hoe lang je wacht om een eventuele nieuwe zwangerschap of adoptie aan te gaan is een zeer persoonlijke keuze. Weet wel dat je best emotioneel en fysiek bent aangesterkt voordat je opnieuw zwanger wordt. 14

18 Enkele praktische zaken Akte van een levenloos geboren kind Wanneer jullie kindje levenloos geboren wordt, moet de ambtenaar van de burgerlijke stand een akte van aangifte van een levenloos kind opstellen. Dit kan enkel vanaf een zwangerschapsduur van minimum zes maanden of 180 dagen. De akte wordt opgenomen in het overlijdensregister van de gemeente waar de geboorte heeft plaatsgevonden. De aangifte kan gebeuren door de ouders of door een begrafenisondernemer. Naamgeving Sinds 1999 hebben ouders de mogelijkheid om hun doodgeboren baby officieel een voornaam te geven. Helaas geldt ook hier de voorwaarde van een zwangerschapsduur van minimaal 180 dagen of 26 weken. Artikel 80bis van het Burgerlijk Wetboek bepaalt immers dat enkel "de voornamen van het kind" in de akte van aangifte van een levenloos geboren kind, vanaf 180 dagen zwangerschap, kunnen worden vermeld. De familienaam van het kind wordt niet vermeld. Men zag hierin mogelijke problemen met rechtsgevolgen. Sterretjesweide Alsmaar meer gemeenten in Vlaanderen behouden een perceel van hun begraafplaats voor als sterretjesweide. Hier kunnen ouders van een baby die stierf voor de zesde zwangerschapsmaand worden begraven. Als de ouders dat verkiezen, mag de baby ook gecremeerd worden. De as kan dan begraven worden of uitgestrooid op de sterretjesweide volgens de wensen van de ouders. Het is vaak niet toegelaten om de naam van de ouders of de baby te vermelden. Toch zie je gelukkig meer en meer sterretjesweiden die op een symbolische manier namen een plek willen geven. Door bijvoorbeeld naamsterretjes te prikken in het gras, naamdruppels in een boom te hangen of een vlindermuur te creëren. Levend geboren kind Als jullie kindje levend is geboren, ook na een zwangerschap van min. 180 dagen, maar na de geboorte of niet lang daarna toch is overleden, dan gelden alle normale regels van de burgerlijke stand. Het kindje krijgt een voornaam en achternaam en verschijnt op alle officiële documenten. 15

19 Begraven of cremeren Begraven of cremeren is een heel moeilijke en persoonlijke keuze. Weinig ouders hebben hier snel een antwoord op. Denk er goed over na en bespreek het met elkaar. Zowel bij begraven als cremeren kan je een persoonlijk plekje creëren waar je heen kan gaan. Je kan de assen ook verstrooien als jullie dat verkiezen. In de wet staat dat deze verstrooiing niet mag gebeuren op openbare plaatsen, maar de praktijk is vaak heel anders. De zee of een mooie boom in de tuin zijn mogelijke opties. Zwangerschaps- en vaderschapsverlof Bij de geboorte van een kindje na minimaal zes maanden zwangerschap gelden de normale regels voor zwangerschaps- en vaderschapsverlof. Je hebt daar dus recht op. Ouders van een baby die gestorven is voor de zesde zwangerschapsmaand moeten beroep doen op de ziekteregeling. Kraamgeld Ook kraamgeld wordt uitgekeerd na een zwangerschapsduur van minimum zes maanden. Als het kindje levenloos geboren werd, heb je wel de akte van aangifte van een levenloos kind van de burgerlijke stand nodig om je kraamgeld aan te vragen. 16