EEG tijdens geheugenactivatie een onderzoek naar vroege hersenveranderingen bij de ziekte van Alzheimer en de ziekte van Huntington
|
|
- Alfred Cools
- 6 jaren geleden
- Aantal bezoeken:
Transcriptie
1 EEG tijdens geheugenactivatie een onderzoek naar vroege hersenveranderingen bij de ziekte van Alzheimer en de ziekte van Huntington Dementie kan worden veroorzaakt door verscheidene aandoeningen, waaronder de ziekte van Alzheimer (ZvA) en de ziekte van Huntington (ZvH). Hoewel deze ziekten aanzienlijk verschillen, worden beiden voorafgegaan door een preklinische fase waarin de neuronale degeneratie al is begonnen maar de symptomen nog niet tot uiting zijn gekomen. In vele gevallen wordt de ZvA voorafgegaan door een fase van milde cognitieve stoornissen (MCI), waarbij er sprake is van een geïsoleerde geheugenstoornis. Echter, niet alle MCI patiënten worden dement; sommigen blijven stabiel of keren zelfs terug naar een normaal niveau van functioneren. In het geval van de ZvH kunnen, met behulp van genetische testen, gendragers van niet-gendragers worden onderscheiden ongeacht de aanwezigheid van motorische, cognitieve of psychiatrische symptomen. De preklinische fase van dementie is erg interessant voor onderzoek naar de eerste ziekteverschijnselen die de aanvang en progressie van de ziekte kunnen voorspellen. Kennis hierover is van groot belang voor de ontwikkeling en evaluatie van behandelingen en voor verbetering van informatieverstrekking aan patiënten en hun gezinnen. Het EEG is hierbij mogelijk een veelbelovend instrument aangezien met deze techniek subtiele veranderingen in hersenfunctie gemeten kunnen worden. Vorig EEG onderzoek richtte zich voornamelijk op het EEG tijdens rustcondities ( ogen dicht en ogen open ). Echter, dit rust EEG liet pas afwijkingen zien in een later stadium van neurodegeneratie, wanneer de patiënt al dement was. In vorig onderzoek is bewijs geleverd dat afwijkingen in hersenfunctie wel zichtbaar worden wanneer tijdens het EEG zwakkere (cognitieve) functies worden geprikkeld. Omdat geheugenverlies één van de eerste symptomen is van dementie, hebben we ons in dit onderzoek voornamelijk gericht op het uitdagen van het geheugen tijdens EEG registratie. De eerste doelstelling van dit proefschrift was om te onderzoeken of het EEG tijdens geheugenactivatie, in tegenstelling tot het EEG tijdens rustcondities, afwijkingen in hersenfunctie zichtbaar kan maken bij patiënten die zich in een preklinische fase bevinden van dementie (ZvA en ZvH). Onze hypothese was dat EEG afwijkingen zichtbaar zullen worden wanneer het geheugen wordt geprikkeld. De tweede doelstelling was om relaties tussen EEG-maten (verkregen tijdens rust en geheugenactivatie) en cognitieve functies te onderzoeken bij ouderen binnen het spectrum van cognitieve achteruitgang, dat wil zeggen ouderen zonder cognitieve stoornissen, patiënten met MCI en patiënten met de ZvA. Onze hypothese was dat EEGmaten gerelateerd zijn aan cognitieve maten en cognitieve achteruitgang kunnen voorspellen. Hoofdstuk 2 rapporteerde een exploratieve studie naar eventuele afwijkingen in het EEG tijdens rust en geheugenactivatie bij patiënten met MCI. Twaalf MCI patiënten en 16 ouderen zonder cognitieve stoornissen ondergingen EEG registratie tijdens twee standaard rustcondities (ogen dicht en ogen open) en drie geheugencondities (verbaal geheugen, visueel geheugen en dieren opnoemen). In iedere geheugenconditie werd EEG power berekend in de theta (4-8 Hz), lage alfa ( Hz) en hoge alfa ( Hz) banden. Daarna werd het percentage verandering in power berekend ten opzichte van de ogen dicht conditie. Wij vonden dat MCI patiënten, in vergelijking met ouderen zonder cognitieve stoornissen, een verminderde afname in lage alfa-activiteit toonden tijdens de visuele geheugenconditie. De verbale geheugenconditie toonde een trendsignificant effect in dezelfde richting. We concludeerden dat geheugenactivatie verschillen laat zien tussen MCI patiënten en ouderen zonder cognitieve stoornissen, terwijl dit in standaard rustcondities niet het geval is. In hoofdstuk 3 onderzochten we of cognitief functioneren in het spectrum van normale veroudering tot de ZvA het best gereflecteerd wordt in MRI-maten, EEG-maten of een
2 combinatie van beiden. Cognitieve functies werden onderzocht in 33 ouderen: 10 met de ZVA, 11 met MCI en 12 ouderen zonder cognitieve stoornissen. Structurele breinmaten werden verkregen via conventionele MRI (brein atrofie maat) en een MR-techniek genaamd Magnetization Transfer Imaging (integriteit van de witte en grijze stof). Het EEG leverde functionele breinmaten. We voerden een multipele lineaire regressie uit om EEG en MRI-maten te relateren aan globale cognitie, geheugenfunctie, taalfunctie en psychomotorische snelheid. Het regressiemodel toonde dat EEG alfa-reactiviteit bij het openen van de ogen de voornaamste factor was die geassocieerd is met globale cognitie, geheugen- en taalfunctie. Hersenatrofie zoals gemeten met MRI was de voornaamste factor geassocieerd met psychomotorische snelheid. Verder verklaarde EEG alfareactiviteit bij het openen van de ogen een significante hoeveelheid extra variantie in psychomotorische snelheid. We concludeerden dat EEG- en MRI-maten elk geassocieerd zijn met verschillende cognitieve functies en elkaar aanvullen in hun relatie met psychomotorische snelheid. Deze resultaten suggereren dat een combinatie van EEG- en MRI-maten beter cognitieve veroudering reflecteren dan elke maat alleen. In hoofdstuk 4 bestudeerden we of het EEG tijdens geheugenactivatie veranderingen in hersenfunctie kan laten zien bij preklinische gendragers van de ZvH. Zestien gendragers en 13 niet-gendragers ondergingen neurologische, neuropsychologische, MRI en EEG onderzoeken. Het EEG werd geregistreerd tijdens rust met ogen dicht en geheugenactivatie. In elke conditie bepaalden we absolute power in de theta en alfa banden en berekenden vervolgens relatieve alfa-power. We vonden dat het EEG tijdens ogen dicht niet verschilde tussen groepen. Het EEG tijdens geheugenactivatie toonde echter verminderde relatieve en verminderde absolute alfa-power in gendragers vergeleken met niet-gendragers, terwijl de geheugenprestatie vergelijkbaar was. Er werden geen correlaties gevonden tussen alfa-power enerzijds en neuropsychologische maten, motorische scores en het aantal CAG-herhalingen anderzijds. We concludeerden dat het EEG tijdens geheugenactivatie functionele breinveranderingen laat zien bij gendragers van de ZvH nog voordat er symptomen zijn. In hoofdstuk 5 onderzochten we relaties tussen EEG power- en coherentiematen enerzijds en globale cognitie, geheugenfunctie, taalfunctie en executief functioneren anderzijds. Zestien patiënten met de ZvA, 18 patiënten met MCI en 22 ouderen zonder cognitieve stoornissen ondergingen neuropsychologisch onderzoek en EEG registratie. We gebruikten de volgende EEG-maten: relatieve theta-power tijdens ogen dicht, alfareactiviteit tijdens geheugenactivatie en alfa-coherentie tijdens ogen dicht en geheugenactivatie. We vonden dat toegenomen theta-activiteit gerelateerd was aan afgenomen globaal cognitief functioneren, geheugenprestatie, taalprestatie en executief functioneren. Afgenomen alfa-reactiviteit tijdens geheugenactivatie correleerde met afgenomen globaal cognitief functioneren, geheugenprestatie en executief functioneren. Alfa-coherentie was niet gerelateerd aan cognitie. We concludeerden dat EEG powermaten geassocieerd zijn met prestatie op tests voor globaal cognitief functioneren, geheugen, taal en executief functioneren, terwijl coherentiematen niet gerelateerd zijn aan cognitief functioneren. In hoofdstuk 6 richtten we ons op activiteit die normaalgesproken wordt beschouwd als vervuiling in het EEG, namelijk artefacten door oogbewegingen, knippers en elektromyografische activiteit (EMG). Er wordt veel moeite gedaan om de invloed van deze artefacten op het EEG te verminderen. Dit is met name een uitdaging bij oudere demente patiënten waar veel vervuiling in het EEG te zien is. Het leek ons aannemelijk dat deze artefacten ook iets zeggen over dementie en mogelijk bepaalde aspecten van dementie belichten, net zoals het EEG. Elf patiënten met de ZvA, 13 met MCI en 13 ouderen zonder cognitieve stoornissen ondergingen EEG registratie. Als EEG-maten namen we relatieve theta-power tijdens ogen dicht en alfa-reactiviteit bij het openen van de ogen en bij geheugenactivatie. Frontale en temporale Hz activiteit werd gebruikt als maat voor EMG activiteit. Vervolgens werd de oppervlakte onder de curve in de Receiver Operating Curves (ROC) gebruikt als indicator van het onderscheidend
3 vermogen van de maten. We vonden dat de EEGs van patiënten met de ZvA meer thetaactiviteit, minder alfa-reactiviteit en meer frontale EMG lieten zien dan het EEG van ouderen zonder cognitieve stoornissen. Een interessante bevinding was dat toegenomen EMG activiteit samenging met verminderd cognitief functioneren en meer depressieve klachten. Over het algemeen hadden EEG-maten een beter onderscheidend vermogen. Echter, voor het onderscheid tussen MCI patiënten en ouderen zonder cognitieve stoornissen had een EMG maat de hoogste oppervlakte onder de ROC curve. We concludeerden dat EMG activiteit in het EEG meer is dan ruis; het verschilt systematisch tussen diagnostische groepen en lijkt cerebrale functies te reflecteren. Hoofdstuk 7 beschreef een vervolgstudie waarin we onderzochten of EEG-maten verkregen tijdens ogen dicht, ogen open en geheugenactivatie cognitief functioneren na 20 maanden kunnen voorspellen. Veertig ouderen, i.e., 21 ouderen zonder cognitieve stoornissen, 11 MCI patiënten en 8 patiënten met de ZvA ondergingen EEG registratie en neuropsychologisch onderzoek. Na gemiddeld 20 maanden werd het neuropsychologisch onderzoek herhaald. We bestudeerden relaties tussen EEG-maten en toekomstig cognitief functioneren (i.e. globaal cognitief functioneren, geheugen, taal en executief functioneren) met statistische controle voor leeftijd, het tijdinterval tot de vervolgstudie en het cognitief uitgangsniveau. Er werden regressiemodellen samengesteld gericht op het voorspellen van prestatie op de Cambridge Cognitive Examination (CAMCOG). Enkele EEG-maten uit de eerste meting, i.e., toegenomen theta-activiteit tijdens ogen dicht en verminderde alfa-reactiviteit bij het openen van de ogen en geheugenactivatie, waren gerelateerd aan verminderd globaal cognitief functioneren, verminderde taalprestatie (trendsignificant) en verminderd executief functioneren tijdens de vervolgmeting. Een regressiemodel met cognitieve en EEG-maten verkregen tijdens de eerste meting leverde de beste voorspelling van toekomstige prestatie op de CAMCOG (93%). EEG- en cognitieve maten alleen voorspelden respectievelijk 43% en 92% variantie in toekomstige CAMCOG score. We concludeerden dat een combinatie van EEG- en cognitieve maten de beste voorspelling levert van toekomstig cognitief functioneren. Hoewel het model met alleen cognitieve maten een vergelijkbare voorspellende waarde had, leverde het EEG een significante aanvullende bijdrage.
4 Hoofdbevindingen 1. EEG tijdens geheugenactivatie toont afwijkende hersenactiviteit bij MCI patiënten. Dit in tegenstelling tot het EEG tijdens rustcondities (ogen dicht en ogen open). In vorig onderzoek werd gevonden dat het EEG tijdens rust met de ogen dicht, zoals standaard wordt gebruikt in de klinische praktijk, geen verschillen laat zien tussen MCI patiënten en ouderen zonder cognitieve stoornissen [5, 6, 16, 18]. Omdat geheugenstoornissen één van de eerste neuropsychologische verschijnselen is bij de ZvA [1, 8] verwachtten wij dat het EEG tijdens geheugenactivatie wel afwijkende hersenactiviteit zou laten zien bij MCI patiënten. In onze eerste studie (hoofdstuk 2) vonden we dat MCI patiënten in vergelijking met ouderen zonder cognitieve stoornissen significant minder lage alfa-reactiviteit toonden tijdens een visuele geheugentaak. Er werden geen verschillen gevonden in het EEG tijdens rustcondities (ogen dicht en ogen open). Dit bevestigt onze hypothese dat het EEG tijdens geheugenactivatie gevoeliger is voor veranderingen in hersenactiviteit bij MCI patiënten dan het EEG tijdens conventionele rustcondities. In vervolgonderzoek is het mogelijk nuttig om tijdens het EEG ook andere cognitieve functies te activeren die vroeg in het neurodegeneratieve proces van de ZvA zijn aangedaan, zoals perceptuele snelheid [1]. 2. EEG tijdens geheugenactivatie toont afwijkende hersenactiviteit bij preklinische gendragers van de ZvH. Dit in tegenstelling tot het EEG tijdens rust met de ogen dicht. Er is slechts beperkt onderzoek beschikbaar over EEG veranderingen in de preklinische fase van de ZvH. Een literatuurstudie leverde één onderzoek op waar het EEG van preklinische gendragers en controlepersonen werd vergeleken. In deze studie lieten de preklinische gendragers verminderde alfa-activiteit zien in het EEG tijdens rust met de ogen dicht [4]. Net als bij de ZvA vormen geheugenstoornissen één van de eerste neuropsychologische verschijnselen bij de ZvH [3, 17]. Daarom onderzochten wij of het EEG tijdens geheugenactivatie bij preklinische gendragers van de ZvH afwijkingen zou laten zien (hoofdstuk 4). We vonden verminderde alfa-power in het EEG tijdens de visuele geheugentaak bij preklinische gendragers vergeleken met niet-gendragers. Mede omdat de geheugenprestatie gelijk was, is deze verminderde alfa-power mogelijk een uiting van neurale compensatie. Het EEG tijdens rust met de ogen dicht liet geen verschillen zien. Deze bevindingen bevestigen dat het EEG tijdens geheugenactivatie gevoeliger is voor breinveranderingen in de preklinische fase van de ZvH dan het EEG tijdens rust ogen dicht. Het is mogelijk interessant om in vervolgonderzoek ook andere cognitieve functies te activeren die vroeg in het neurodegeneratieve proces van de ZvH zijn aangedaan, zoals (psycho)motorische functies [9, 13, 17]. 3. EEG powermaten verkregen tijdens rust ogen dicht, ogen open en geheugenactivatie zijn gerelateerd aan zowel het huidige als toekomstige niveau van cognitief functioneren. De meeste onderzoeken die relaties tussen EEG-maten en cognitieve veroudering onderzochten, gebruikten globale cognitieve testen zoals de Mini Mental State Examination (MMSE), Global Deterioration Scale (GDS) of de Cambridge Cognitive Examination (CAMCOG) [2, 7, 12, 15]. Er werden relaties gevonden tussen, aan de ene kant hogere theta-activiteit tijdens rust en verminderde alfa-activiteit tijdens geheugenactivatie en, aan de andere kant, verlaagde MMSE en GDS scores. In het huidige proefschrift hebben we deze bevindingen verder onderzocht en uitgebreid met een grotere variatie aan EEG condities (i.e. ogen dicht, ogen open en geheugenactivatie) en uitgebreider cognitief onderzoek waarbij meerdere functies werden gemeten die zijn aangedaan bij dementie (i.e. geheugen, taal en executief functioneren). In twee cross-sectionele onderzoeken (hoofdstuk 3 en 5) vonden we dat EEG powermaten gemeten tijdens ogen dicht, ogen open en geheugenactivatie gerelateerd
5 zijn aan cognitie. Verminderde cognitieve prestaties gingen gepaard met een trager en minder reactief EEG (i.e. verhoogde theta-activiteit en een verlaagde gemiddelde frequentie tijdens ogen dicht en verminderde alfa reactiviteit bij ogen openen en geheugenactivatie). Coherentiematen waren niet gerelateerd aan cognitie. In een kleine vervolgstudie vonden we relaties tussen EEG-maten en het cognitief functioneren na 20 maanden (hoofdstuk 7). Een model met alleen EEG-maten voorspelde 43% van de variantie in toekomstig globaal cognitief functioneren. Concluderend vonden we dat EEG powermaten gerelateerd zijn aan zowel het huidige als toekomstige niveau van cognitief functioneren. Hoewel het EEG beperkte voorspellende waarde liet zien, moedigen de resultaten van onze kleine vervolgstudie verder onderzoek aan naar EEG veranderingen leidend tot dementie. 4. Wanneer voorspellers van cognitieve achteruitgang worden onderzocht geniet een combinatie van maten uit het EEG, de MRI en het neuropsychologisch onderzoek de voorkeur. Onderzoeken naar de eerste verschijnselen van de ZvA hebben succesvol gebruik gemaakt van neuroimaging technieken (MTI, (f)mri, SPECT, PET), neuropsychologische testen en het EEG [1, 6, 10, 11, 14, 18]. Geen enkele techniek leverde echter dé diagnostische marker voor de ZvA. De oplossing bestaat mogelijk uit een combinatie van bovengenoemde technieken. Op basis van deze gedachtegang creëerden we in hoofdstuk 3 modellen van cognitie, gebruikmakend van zowel EEG als MRI-maten. We vonden dat EEG alfa-reactiviteit bij het openen van de ogen en globale hersenatrofie elk geassocieerd waren met verschillende cognitieve functies en elkaar aanvulden in de voorspelling van psychomotorische snelheid. Verder vonden we in de vervolgstudie dat de beste voorspelling van toekomstig globaal cognitief functioneren geleverd wordt door een combinatie van EEG en neuropsychologische uitgangsmaten (hoofdstuk 7). Helaas was het aantal mensen met een MRI-scan te klein om ook MRI-maten mee te nemen als factor in het voorspellend model. Op basis van bovengenoemde onderzoeken is het waarschijnlijk dat een combinatie van maten verkregen uit het EEG, de MRI en neuropsychologisch onderzoek gevoeliger is voor het blootleggen van vroege veranderingen bij de ZvA dan elke techniek alleen. Conclusies Onze resultaten impliceren dat het EEG een potentiële marker is van cognitieve achteruitgang en dementie, zeker wanneer rust en geheugenactivatie condities worden gecombineerd tijdens de registratie. Verder (longitudinaal) onderzoek is nodig om het patroon van EEG veranderingen van de preklinische tot de klinische fase van dementie in kaart te brengen. EEG veranderingen volgen daarbij niet noodzakelijkerwijs een lineair patroon van achteruitgang, maar worden mogelijk beïnvloed door cognitieve reserve mechanismen die de hersenactiviteit ook kunnen doen toenemen. Verder ontdekten we dat het loont om een open blik te houden betreffende de maten die we bestuderen. Het EEG reflecteert de functionele consequenties van neuropathologische veranderingen die optreden bij de ZvA. We vonden echter dat EMG activiteit, dat normaalgesproken als ruis wordt beschouwd, ook gerelateerd was aan cognitie en klachten van depressie. Blijkbaar is het EMG meer dan ruis.
6 Op dit moment kan het EEG niet als enkele diagnostische marker van de ZvA worden gebruikt waarbij een EEG score bepaalt of een MCI patiënt de ZvA zal ontwikkelen of niet. In de toekomst kan het EEG mogelijk wel, in combinatie met andere diagnostische instrumenten zoals de MRI en het neuropsychologisch onderzoek, worden gebruikt om profielen op te stellen voor MCI patiënten met verhoogd risico op progressie naar de ZvA of juist naar een normaal niveau van functioneren. Deze prognostische informatie kan dan door artsen worden gebruikt in de keuze van het behandel- en begeleidingstraject. Op een soortgelijke manier kan het EEG mogelijk extra informatie bieden over ziekteaanvang en progressie bij preklinische gendragers van de ZvH. Bij zowel MCI patiënten als gendragers van de ZvH is informatie over het ziekteproces essentieel voor de timing van neuroprotectieve behandelingen, wanneer deze beschikbaar komen. Referenties [1] Aggarwal NT. Mild cognitive impairment in different functional domains and incident Alzheimer's disease. J Neurol Neurosurg Psychiatry 2005;76(11): [2] Brenner RP, Ulrich RF, Spiker DG, Sclabassi RJ, Reynolds CF 3rd, Marin RS, Boller F. Computerized EEG spectral analysis in elderly normal, demented and depressed subjects. Electroencephalogr Clin Neurophysiol 1986: [3] Close Kirkwood S, Siemers E, Viken RJ, Hodes ME, Conneally PM, Christian JC, Foroud T. Evaluation of psychological symptoms among presymptomatic HD gene carriers as measured by selected MMPI scales. J Psychiatr Res 2002;36(6): [4] de Tommaso M, De Carlo F, Difruscolo O, Massafra R, Sciruicchio V, Bellotti R. Detection of subclinical brain electrical activity changes in Huntington's disease using artificial neural networks. Clin Neurophysiol 2003;114(7): [5] Jelic V. Quantitative electroencephalography power and coherence in Alzheimer's disease and mild cognitive impairment. Dementia 1996;7(6): [6] Jelic V, Johansson SE, Almkvista O, Shigetac M, Julina P, Nordberg A, Winblad B, Wahlund LO. Quantitative electroencephalography in mild cognitive impairment: longitudinal changes and possible prediction of Alzheimer's disease. Neurobiol Aging 2000;21: [7] Jiang ZY. Study on EEG power and coherence in patients with mild cognitive impairment during working memory task. J Zhejiang Univ SCIENCE B 2005;6(12): [8] Kawas CH. Visual memory predicts Alzheimer's disease more than a decade before diagnosis. Neurology 2003;60(7): [9] Lemiere J, Decruyenaere M, Evers-Kiebooms G, Vandenbussche E, Dom R. Cognitive changes in patients with Huntington's disease (HD) and asymptomatic carriers of the HD mutation- a longitudinal follow-up study. J Neurol 2004;251(8): [10] Masdeu JC. Neuroimaging as a marker of the onset and progression of Alzheimer's disease. J Neurol Sci 2005;236(1-2): [11] Mosconi L. Early detection of Alzheimer's disease using neuroimaging. Exp Gerontol 2007;42(1-2): [12] Onishi JM, Suzuki YM, Yoshiko KM, Hibino SP, Iguchi AM. Predictive Model for Assessing Cognitive Impairment by Quantitative Electroencephalography. Cogn Behav Neurol 2005;18(3):
7 [13] Paulsen JS, Zhao H, Stout JC, Brinkman RR, Guttman M, Ross CA, Como P, Manning C, Hayden MR, Shoulson I. Clinical markers of early disease in persons near onset of Huntington's disease. Neurology 2001;57(4): [14] Petrella JR, Coleman RE, Doraiswamy PM. Neuroimaging and Early Diagnosis of Alzheimer Disease: A Look to the Future. Radiology 2003;226(2): [15] Prichep LS, John ER, Ferris SH, Reisberg B, Almas M, Alper K, Cancro R. Quantitative EEG correlates of cognitive deterioration in the elderly. Neurobiol Aging 1994;15(1): [16] Stam CJ, van der Made Y, Pijnenburg YA, Scheltens P. EEG synchronization in mild cognitive impairment and Alzheimer's disease. Acta Neurol Scand 2003;108(2):90-6. [17] Witjes-Ané MN, Vegter-van der Vlis M, van Vugt JPP, Lanser JBK, Hermans J, Zwinderman AH, van Ommen GJ, Roos RAC. Cognitive and Motor Functioning in Gene Carriers for Huntington's Disease: A Baseline Study. J Neuropsychiatry Clin Neurosci 2003;15(1):7-16. [18] Wolf H, Jelic V, Gertz HJ, Nordberg A, Julin P, Wahlund LO. A critical discussion of the role of neuroimaging in mild cognitive impairment. Acta Neurol Scand Suppl 2003;179:52-76.
Nederlandse samenvatting
- 152 - Dementie kan worden veroorzaakt door verscheidene aandoeningen, waaronder de ziekte van Alzheimer (ZvA) en de ziekte van Huntington (ZvH). Hoewel deze ziekten aanzienlijk verschillen, worden beiden
Nadere informatieEEG tijdens geheugenactivatie een onderzoek naar vroege hersenveranderingen bij de ziekte van Alzheimer en de ziekte van Huntington
EEG tijdens geheugenactivatie een onderzoek naar vroege hersenveranderingen bij de ziekte van Alzheimer en de ziekte van Huntington In Nederland wordt het aantal patiënten met dementie geschat op meer
Nadere informatieIntegratie van functionele en moleculaire beeldvorming bij de ziekte van Alzheimer
Integratie van functionele en moleculaire beeldvorming bij de ziekte van Alzheimer Achtergrond De ziekte van Alzheimer De ziekte van Alzheimer (Alzheimer s disease - AD) is een neurodegeneratieve ziekte
Nadere informatieNederlandse samenvatting
5 Nederlandse samenvatting FUNCTIONELE EN PERFUSIE MRI BIJ DEMENTIE Dementie kan worden veroorzaakt door een groot aantal verschillende ziekten. De ziekte van Alzheimer is de meest voorkomende neurodegeneratieve
Nadere informatieNederlandse samenvatting
Nederlandse samenvatting HET BEGRIJPEN VAN COGNITIEVE ACHTERUITGANG BIJ MULTIPLE SCLEROSE Met focus op de thalamus, de hippocampus en de dorsolaterale prefrontale cortex Wereldwijd lijden ongeveer 2.3
Nadere informatieNederlandse samenvatting
Nederlandse samenvatting In het promotieonderzoek dat wordt beschreven in dit proefschrift staat schade aan de bloedvaten bij dementie centraal. Voordat ik een samenvatting van de resultaten geef zal ik
Nadere informatieNederlandse samenvatting proefschrift Renée Walhout. Veranderingen in de hersenen bij Amyotrofische Laterale Sclerose
Nederlandse samenvatting proefschrift Veranderingen in de hersenen bij Amyotrofische Laterale Sclerose Cerebral changes in Amyotrophic Lateral Sclerosis, 5 september 2017, UMC Utrecht Inleiding Amyotrofische
Nadere informatieCover Page. The handle holds various files of this Leiden University dissertation.
Cover Page The handle http://hdl.handle.net/1887/20120 holds various files of this Leiden University dissertation. Author: Bogaard, Simon Johannes Adrianus van den Title: Huntington's disease : quantifying
Nadere informatieCover Page. The handle holds various files of this Leiden University dissertation.
Cover Page The handle http://hdl.handle.net/1887/20126 holds various files of this Leiden University dissertation. Author: Dumas, Eve Marie Title: Huntington s disease : functional and structural biomarkers
Nadere informatieNederlandse samenvatting
Nederlandse samenvatting nelleke tolboom binnenwerk aangepast.indd 161 28-12-2009 09:42:54 nelleke tolboom binnenwerk aangepast.indd 162 28-12-2009 09:42:54 Beeldvorming van Alzheimerpathologie in vivo:
Nadere informatieCover Page. The handle holds various files of this Leiden University dissertation
Cover Page The handle http://hdl.handle.net/1887/39720 holds various files of this Leiden University dissertation Author: Hafkemeijer, Anne Title: Brain networks in aging and dementia Issue Date: 2016-05-26
Nadere informatieNEDERLANDSE SAMENVATTING
NEDERLANDSE SAMENVATTING 188 Type 1 Diabetes and the Brain Het is bekend dat diabetes mellitus type 1 als gevolg van hyperglykemie (hoge bloedsuikers) kan leiden tot microangiopathie (schade aan de kleine
Nadere informatiePLS is een broertje van ALS
PLS is een broertje van ALS Juni 2018 Wetenschappelijk onderzoek specifiek naar primaire laterale sclerose (PLS) gebeurt slechts op zeer kleine schaal. Deze motorneuronziekte is zo zeldzaam, dat het moeilijk
Nadere informatieAnatomische correlaties van neuropsychiatrische symptomen bij dementie
Anatomische correlaties van neuropsychiatrische symptomen bij dementie K.J. Kaland, AIOS klinische geriatrie, Parnassia Groot Haags Geriatrie Referaat 6 februari 2017 Gedragsproblemen bij dementie Behavioral
Nadere informatieChapter 7. Summary and General Discussion. Nederlandse Samenvatting
Chapter 7 Summary and General Discussion Nederlandse Samenvatting 132 Chapter 7 SAMENVATTING VERTRAGING EN DEPRESSIEVE SYMPTOMEN BIJ OUDERE MENSEN Bij veel diersoorten luidt vertraging het einde van het
Nadere informatieSamenvatting, implicaties en aanwijzingen voor verder onderzoek Dit laatste hoofdstuk geeft een samenvatting van de bevindingen uit dit proefschrift,
Samenvatting, implicaties en aanwijzingen voor verder onderzoek Dit laatste hoofdstuk geeft een samenvatting van de bevindingen uit dit proefschrift, bespreekt de implicaties van deze bevindingen en doet
Nadere informatieDe ziekte van Alzheimer is een neurodegeneratieve aandoening en de meest voorkomende
Nederlandse samenvatting Ontsteking bij de ziekte van Alzheimer in vivo kwantificatie Achtergrond De ziekte van Alzheimer is een neurodegeneratieve aandoening en de meest voorkomende vorm van dementie.
Nadere informatieNederlandse Samenvatting
Nederlandse Samenvatting Dit hoofdstuk vat de in dit proefschrift beschreven onderzoeken samen. Na de samenvatting van de studies volgen de methodologische overwegingen en klinische implicaties. De ziekte
Nadere informatieDe ziekte van Alzheimer. Diagnose
De ziekte van Alzheimer Bij dementie is er sprake van een globale achteruitgang van de cognitieve functies, zoals het geheugen of de taalfuncties. Deze achteruitgang leidt tot functionele beperkingen in
Nadere informatieNederlandse samenvatting
Het doel van dit proefschrift was om te onderzoeken of klinische verschijnselen (fysieke beperkingen en cognitieve stoornissen) bij MS verklaard konden worden door verstoring van functionele hersenennetwerken
Nadere informatieHet begrijpen van heterogeniteit binnen de ziekte van Alzheimer: een neurofysiologisch
Het begrijpen van heterogeniteit binnen de ziekte van Alzheimer: een neurofysiologisch perspectief Inleiding De ziekte van Alzheimer wordt gezien als een typische ziekte van de oudere leeftijd, echter
Nadere informatieEEG en MEG bij de diagnostiek van cognitieve stoornissen
EEG en MEG bij de diagnostiek van cognitieve stoornissen Alida A. Gouw Neuroloog / klinisch neurofysioloog VU medisch centrum Dementie Update 2018 Disclosures Research support van Boehringer Ingelheim
Nadere informatieSamenvatting g ttin a v n e m a S
Samenvatting Samenvatting Sam envatting Samenvatting Veroudering is een onvermijdelijk biologisch proces dat na de geboorte begint en onomkeerbaar doorgaat tot aan de dood. In tegensteling tot wat algemeen
Nadere informatieHet concept cognitieve reserve
Het concept cognitieve reserve Anita van Loenhoud Sommige mensen minder ernstig aangedaan dan anderen - ondanks vergelijkbare hersenschade. Pt 1 Pt 2 Pt 3 Pt 4 Stern (2012), Lancet Neurology Het concept
Nadere informatieNederlandse samenvatting
Nederlandse samenvatting 203 Nederlandse samenvatting Wittere grijstinten Klinische relevantie van afwijkingen in de grijze stof in multipele sclerose, zoals afgebeeld met MRI Multipele sclerose (MS) is
Nadere informatieNederlandse samenvatting
Nederlandse samenvatting 137 138 Het ontrafelen van de klinische fenotypen van dementie op jonge leeftijd In tegenstelling tot wat vaak wordt gedacht, komt dementie ook op jonge leeftijd voor. De diagnose
Nadere informatiehoofdstuk 3 Hoofdstuk 4 Hoofdstuk 5
SAMENVATTING 117 Pas kortgeleden is aangetoond dat ADHD niet uitdooft, maar ook bij ouderen voorkomt en nadelige gevolgen kan hebben voor de patiënt en zijn omgeving. Er is echter weinig bekend over de
Nadere informatieSociale steun. Disclosure. prof. dr. R.C. Oude Voshaar, UMCG Voorspellen ziektelast van Alzheimer dementie 1
Sociale steun Voorspellen ziektelast van Alzheimer dementie 1 Een vergeten aangrijpingspunt voor preventie van cognitieve achteruitgang & dementie? Richard Oude Voshaar Preventieve GGZ van vroeg tot later
Nadere informatieVoorspellers van Leerbaarheid en Herstel bij Cognitieve Revalidatie van Patiënten met Niet-aangeboren Hersenletsel
Voorspellers van Leerbaarheid en Herstel bij Cognitieve Revalidatie van Patiënten met Niet-aangeboren Hersenletsel Een onderzoek naar de invloed van cognitieve stijl, ziekte-inzicht, motivatie, IQ, opleiding,
Nadere informatieNederlandse samenvatting List of publications Curriculum Vitae Dankwoord. Chapter 7
Nederlandse samenvatting List of publications Curriculum Vitae Dankwoord Cognitieve dysfunctie bij glioompatiënten Onderliggende mechanismen en consequenties Jaarlijks wordt bij 800 mensen in Nederland
Nadere informatieSamenvatting. Samenvatting
100 Samenvatting Cognitieve achteruitgang en depressie komen vaakvooropoudere leeftijd.zijbeïnvloeden de kwaliteit van leven van ouderen in negatieve zin.de komende jaren zalhet aantalouderen in onze maatschappijsneltoenemen.het
Nadere informatieMeijboom, R. (2017). Imaging of Brain Connectivity in Dementia - Clinical Implications for Diagnosis of its Underlying Diseases.
Meijboom, R. (2017). Imaging of Brain Connectivity in Dementia - Clinical Implications for Diagnosis of its Underlying Diseases. Preseniele dementie (d.w.z. dementie optredend voor het 65 jarige levensjaar)
Nadere informatieSAMENVATTING. Schiemanck_totaal_v4.indd 133 06-03-2007 10:13:56
SAMENVATTING Schiemanck_totaal_v4.indd 133 06-03-2007 10:13:56 Schiemanck_totaal_v4.indd 134 06-03-2007 10:13:56 Samenvatting in het Nederlands Beroerte (Cerebro Vasculair Accident; CVA) is een veel voorkomende
Nadere informatieSamenvatting Beloop van beperkingen in activiteiten bij oudere patiënten met artrose van heup of knie
Beloop van beperkingen in activiteiten bij oudere patiënten met artrose van heup of knie Zoals beschreven in hoofdstuk 1, is artrose een chronische ziekte die vaak voorkomt bij ouderen en in het bijzonder
Nadere informatiePatient reported Outcomes in Cognitive Impairement (PROCOG)
Patient reported Outcomes in Cognitive Impairement (PROCOG) Bowman, L. (2006) "Validation of a New Symptom Impact Questionnaire for Mild to Moderate Cognitive Impairment." Meetinstrument Patient-reported
Nadere informatieVasculaire cognitieve stoornissen. ! concept vci! vci poli! casuïstiek. Casuïstiek. Casuïstiek. Diagnose vasculaire dementie
eigen zaak in kantoormeubilair geheugen en concentratieklachten na TIA Vasculaire cognitieve stoornissen Geert Jan Biessels & Nenne van Kalsbeek Vascular Cognitive Impairment poli UMC Utrecht is dit een
Nadere informatieSamenvatting. Gezond zijn of je gezond voelen: veranderingen in het oordeel van ouderen over de eigen gezondheid Samenvatting
Samenvatting Gezond zijn of je gezond voelen: veranderingen in het oordeel van ouderen over de eigen gezondheid 2 2 3 4 5 6 7 8 Samenvatting 161 162 In de meeste Westerse landen neemt de levensverwachting
Nadere informatieBloedtest voor amyloid Drs. Inge Verberk
Alzheimer Centrum Amsterdam De Alzheimer biomarkers Bloedtest voor amyloid Drs. Inge Verberk Dementie Update 21 maart 2019 tangle plaque Tau Amyloid beta i.verberk@vumc.nl Veranderingen van de Alzheimer
Nadere informatieLICHTE COGNITIEVE STOORNISSEN
LICHTE COGNITIEVE STOORNISSEN Wel of geen diagnostiek? Wel of geen diagnose? BrainAgingMonitor Hoe oud is jouw brein? Donderdag 26 april 2012 www.brainagingmonitor.nl Toelichting PAO Heyendael organiseert
Nadere informatieWillem Bossers - Kennis in Beweging. Bewegen. door het leven heen. Door: Dr. Willem Bossers. @willembossers
20 30 Willem Bossers - Kennis in Beweging 15 40 10 60 5 80 0 100 Bewegen door het leven heen Door: Dr. Willem Bossers @willembossers Bewegen Norm Gezond Bewegen: gericht op het onderhouden van gezondheid
Nadere informatie15:40 16:00 uur. Depressie en dementie RICHARD OUDE VOSHAAR. Ouderenpsychiater
5:40 6:00 uur Depressie en dementie RICHARD OUDE VOSHAAR Ouderenpsychiater % psychiatrische problemen bij Alzheimer 60 50 40 30 20 0 0 Zhao et al, J Affect Disord 205 Wanneer spreken van van een depressie?
Nadere informatieClinimetrics, clinical profile and prognosis in early Parkinson s disease Post, B.
UvA-DARE (Digital Academic Repository) Clinimetrics, clinical profile and prognosis in early Parkinson s disease Post, B. Link to publication Citation for published version (APA): Post, B. (2009). Clinimetrics,
Nadere informatieNederlandse samenvatting
ADDENDUM Nederlandse samenvatting Introductie Dhr. J., 56 jaar oud, komt naar het Vumc Alzheimercentrum omdat hij toenemende moeite heeft met het vinden van woorden. Zijn klachten ontstonden drie jaar
Nadere informatieCover Page. The handle holds various files of this Leiden University dissertation.
Cover Page The handle http://hdl.handle.net/1887/35771 holds various files of this Leiden University dissertation. Author: Palm, Walter Miguel Title: Ventricular dilatation in aging and dementia Issue
Nadere informatieSummary in Dutch / Nederlandse Samenvatting
Summary in Dutch / Nederlandse Samenvatting 2 In dit proefschrift wordt met behulp van radiologische technieken de veroudering van de hersenen bestudeerd. Hierbij wordt in het bijzonder aandacht besteed
Nadere informatieHoofdstuk 8. Nederlandse samenvatting
Hoofdstuk 8 Nederlandse samenvatting Inleiding Schizofrenie is een ernstige psychiatrische ziekte, met afwijkingen in denken, taal, waarneming, gedrag, emotie, motivatie en cognitie (verwerking van informatie).
Nadere informatieNederlandse Samenvatting
Nederlandse Samenvatting 99 Nederlandse Samenvatting Depressie is een veel voorkomend en ernstige psychiatrisch ziektebeeld. Depressie komt zowel bij ouderen als bij jong volwassenen voor. Ouderen en jongere
Nadere informatieIk zie, ik zie wat jij niet ziet
NEDERLANDSE SAMENVATTING Ik zie, ik zie wat jij niet ziet Visuele hallucinaties en dementie bij de ziekte van Parkinson: een zoektocht naar neuropsychologische, neuroradiologische en neuropathologische
Nadere informatieStaken antihypertensiva bij ouderen. Groot Haags Geriatrie Referaat oktober 2016 Marielle Hofman, aios geriatrie
Staken antihypertensiva bij ouderen Groot Haags Geriatrie Referaat oktober 2016 Marielle Hofman, aios geriatrie 2 Vragen Zou u antihypertensiva staken bij een geriatrische patiënt met hypertensie en een
Nadere informatieGeert Jan Biessels VCI poli UMC Utrecht Stroke Centre
Vascular cognitive impairment eigen zaak in kantoormeubilair geheugen en concentratieklachten na TIA Geert Jan Biessels VCI poli UMC Utrecht Stroke Centre is dit een voorbode van dementie? woont met echtgenoot
Nadere informatieNederlandse samenvatting
Nederlandse samenvatting 119 120 Samenvatting 121 Inleiding Vermoeidheid is een veel voorkomende klacht bij de ziekte sarcoïdose en is geassocieerd met een verminderde kwaliteit van leven. In de literatuur
Nadere informatieDiagnosestelling en de vernieuwde IADL-vragenlijst
Diagnosestelling en de vernieuwde IADL-vragenlijst Congres Moderne Dementiezorg Sessie Vroegsignalering en diagnosestelling 28 november 2011 Prof. dr. Philip Scheltens Dr. Sietske Sikkes VU Medisch Centrum
Nadere informatieNederlandse samenvatting
Addendum A 173 Nederlandse samenvatting Het doel van het onderzoek beschreven in dit proefschrift was om de rol van twee belangrijke risicofactoren voor psychotische stoornissen te onderzoeken in de Ultra
Nadere informatieGrowing into a different brain
221 Nederlandse samenvatting 221 Nederlandse samenvatting Groeiend in een ander brein: de uitkomsten van vroeggeboorte op schoolleeftijd De doelen van dit proefschrift waren om 1) het inzicht te vergroten
Nadere informatieHoofdstuk 3 hoofdstuk 4
9Samenvatting Chapter 9 156 Samenvatting De ziekte van Parkinson is een veel voorkomende neurodegeneratieve aandoening, die vooral de oudere bevolking treft. Behandeling bestaat tot nu toe uit symptomatische
Nadere informatieDe ziekte van Parkinson is een neurologische ziekte waarbij zenuwcellen in een specifiek deel van de
Rick Helmich Cerebral Reorganization in Parkinson s disease (proefschrift) Nederlandse Samenvatting De ziekte van Parkinson is een neurologische ziekte waarbij zenuwcellen in een specifiek deel van de
Nadere informatieHersenontwikkeling tijdens adolescentie
Hersenontwikkeling tijdens adolescentie Een longitudinale tweelingstudie naar de ontwikkeling van hersenstructuur en de relatie met hormoonspiegels en intelligentie ALGEMENE INTRODUCTIE Adolescentie is
Nadere informatieRisicopredictie bij de individuele MCI patiënt
Risicopredictie bij de individuele MCI patiënt Wiesje van der Flier, Ingrid van Maurik, Femke Bouwman, Charlotte Teunissen, Philip Scheltens, Mike Wattjes, Frederik Barkhof, Hans Berkhof Dementie Update,
Nadere informatieJe gaat het pas zien als je het doorhebt. (Johan Cruijff)
Je gaat het pas zien als je het doorhebt. (Johan Cruijff) Chapter 6 NEDERLANDSE SAMENVATTING Nederlandse Samenvatting 6 Nederlandse samenvatting Multiple sclerose (MS) is een neuro-inflammatoire en neurodegeneratieve
Nadere informatieCerebrale parese en de overgang naar de adolescentie. Beloop van het functioneren, zelfwaardering en kwaliteit van leven.
* Cerebrale parese en de overgang naar de adolescentie Beloop van het functioneren, zelfwaardering en kwaliteit van leven In dit proefschrift worden de resultaten van de PERRIN CP 9-16 jaar studie (Longitudinale
Nadere informatieBeschermende factoren voor dementie
Beschermende factoren voor dementie Pieter Jelle Visser, arts-onderzoeker EMIF-AD 90+ study Onderdeel Europese studie naar ontstaan ziekte van Alzheimer European Medical information framework for Alzheimer
Nadere informatieNeurocognitive Processes and the Prediction of Addictive Behaviors in Late Adolescence O. Korucuoğlu
Neurocognitive Processes and the Prediction of Addictive Behaviors in Late Adolescence O. Korucuoğlu Nederlandse Samenvatting De adolescentie is levensfase waarin de neiging om nieuwe ervaringen op te
Nadere informatieCHAPTER 10. Nederlandse samenvatting. I never read, I just look at pictures. Andy Warhol
CHAPTER 10 Nederlandse samenvatting I never read, I just look at pictures Andy Warhol 189 Chapter 10 Inleiding Dementie en de ziekte van Alzheimer Dementie is een syndroom dat gekenmerkt wordt door een
Nadere informatiePrognostische factoren bij de ziekte van Parkinson. Daan Velseboer Afdeling Neurologie AMC, 29 November 2013
Prognostische factoren bij de ziekte van Parkinson Daan Velseboer Afdeling Neurologie AMC, 29 November 2013 Nut van prognostische data De patiënt wil (vaak) weten: Hoe snel zullen mijn klachten toenemen?
Nadere informatieNederlandse Samenvatting
Nederlandse Samenvatting Titel: Cognitieve Kwetsbaarheid voor Depressie: Genetische en Omgevingsinvloeden Het onderwerp van dit proefschrift is cognitieve kwetsbaarheid voor depressie en de wisselwerking
Nadere informatieStress, depressie en cognitie gedurende de levensloop
SAMENVATTING Stress, depressie en cognitie gedurende de levensloop Inleiding Cognitief functioneren omvat verschillende processen zoals informatieverwerkingssnelheid, geheugen en executief functioneren,
Nadere informatieSam envatting en conclusies T E N
Sam envatting en conclusies T E N Samenvatting en conclusies Samenvatting en conclusies Sinds de zeventigerjaren van de vorige eeuw zijn families beschreven met dominant overervende herseninfarcten,dementie
Nadere informatie- 172 - Prevention of cognitive decline
Samenvatting - 172 - Prevention of cognitive decline Het percentage ouderen binnen de totale bevolking stijgt, en ook de gemiddelde levensverwachting is toegenomen. Vanwege deze zogenaamde dubbele vergrijzing
Nadere informatieHoofdstuk 1 is de algemene inleiding van dit proefschrift. Samenvattend, depressie is een veelvoorkomende stoornis met een grote impact op zowel het
Samenvatting Hoofdstuk 1 is de algemene inleiding van dit proefschrift. Samenvattend, depressie is een veelvoorkomende stoornis met een grote impact op zowel het individu als op populatieniveau. Effectieve
Nadere informatieAandachtsklachten en aandachtsstoornissen worden geobserveerd in verschillende volwassen
SAMENVATTING Aandachtsklachten en aandachtsstoornissen worden geobserveerd in verschillende volwassen klinische populaties, waaronder ook de Aandachtstekortstoornis met hyperactiviteit (ADHD). Ook al wordt
Nadere informatieSamenvatting 9 122 Chapter 9 Diabetes mellitus is geassocieerd met langzaam progressieve veranderingen in het brein, een complicatie die diabetische encefalopathie genoemd wordt. Eerdere studies laten
Nadere informatieAmyotrofische laterale sclerose (ALS) is een progressieve neuromusculaire ziekte
ALS IMPRINTS ON THE BRAIN LINKED TO THE CONNECTOME Proefschrift Ruben Schmidt UMC Utrecht Hersencentrum Nederlandse samenvatting ALS afdrukken op het brein gelinkt aan het connectoom Amyotrofische laterale
Nadere informatieNederlandse samenvatting
Gerry Jager Functional MRI studies in human Ecstasy and cannabis users In dit proefschrift worden vier studies beschreven naar de lange termijn effecten van de psychoactieve drugs ecstasy en cannabis op
Nadere informatieNederlandse samenvatting
Nederlandse samenvatting GENETISCHE EN RADIOLOGISCHE MARKERS VOOR DE PROGNOSE EN DIAGNOSE VAN MULTIPLE SCLEROSE Multiple Sclerose (MS) is een aandoening van het centrale zenuwstelsel (hersenen en ruggenmerg)
Nadere informatieNederlandse samenvatting
Cha pter 6.0 Nederlandse samenvatting De neuropsychiatrie van de gedragsvariant frontotemporale dementie en psychiatrische stoornissen Gelijkenissen en verschillen. 6.1 Inleiding In de klinische praktijk
Nadere informatieSubjectieve Cognitieve Achteruitgang: Wat is het en hoe onderzoeken we het?
Subjectieve Cognitieve Achteruitgang: Wat is het en hoe onderzoeken we het? Dr. Sietske Sikkes VU Medisch Centrum Alzheimercentrum Afdeling Epidemiologie & Biostatistiek s.sikkes@vumc.nl Dementie Update
Nadere informatieOn the Move! Cognitietour door Nederland
On the Move! Cognitietour door Nederland 1 Mei, 2016 2 Prof. Bernard Uitdehaag Prof. Jeroen Geurts Prof. Vincent de Groot Dr. Hanneke Hulst Dr. Brigit de Jong Dr. Menno Schoonheim 3 WAT GAAN WE DOEN? Wat
Nadere informatieNederlandse samenvatting
INTRODUCTION Kinderen en jongeren met cerebrale parese (CP) kunnen vaak niet zo goed lopen, rennen of traplopen. Dat kan komen door spierzwakte. Spierzwakte wordt vaak gemeten als de kracht die kinderen
Nadere informatieCover Page. The handle holds various files of this Leiden University dissertation.
Cover Page The handle http://hdl.handle.net/1887/29740 holds various files of this Leiden University dissertation. Author: Booij, Suzanne José Title: Wishes for the end of life in Huntington's Disease.
Nadere informatieDe geheugenpolikliniek Snel duidelijkheid als het geheugen niet meer zo helder is
De geheugenpolikliniek Snel duidelijkheid als het geheugen niet meer zo helder is Wilma Knol, klinisch geriater en klinisch farmacoloog 5 juni 2013 De geheugenpoli in Tergooiziekenhuizen 1. Wie komt in
Nadere informatieDag van intelligentie 2018
Dag van intelligentie Design 2018 Dr. Marc P.H. Hendriks, Klinisch neuropsycholoog Het Brein achter Intelligentie; Van localisatie naar netwerktheorieën Structuur en Functie De hersenen van boven Structuur
Nadere informatieNederlandse samenvatting Visualiseren van patronen van weefselverlies - Naar een beter onderscheid tussen verschillende vormen van dementie
Nederlandse samenvatting Visualiseren van patronen van weefselverlies - Naar een beter onderscheid tussen verschillende vormen van dementie Dementie is een verzamelnaam voor verschillende ziektes. De bekendste
Nadere informatieDutch summary 1. Dutch summary. Dutch summary
http://hdl.handle.net/1765/105797 Dutch summary Dutch summary 1 Dutch summary 2 Erasmus Medical Center Rotterdam Dutch summary 3 Introductie Kinderen die in de neonatale periode zeer ernstig ziek zijn
Nadere informatieVascular cognitive impairment
Vascular cognitive impairment De afbeelding kan niet worden weergegeven. Mogelijk is er onvoldoende geheugen beschikbaar om de Geert Jan Biessels VCI poli UMC Utrecht Stroke Centre eigen zaak in kantoormeubilair
Nadere informatieVascular Cognitive Impairment (VCI): cognitieve problemen door vaatschade. de diagnose: vasculaire dementie of vci vci poli.
Casuïstiek Man 62 eigen zaak in kantoormeubilair geheugen en concentratieklachten na TIA Vascular Cognitive Impairment (VCI): cognitieve problemen door vaatschade Geert Jan Biessels Vascular Cognitive
Nadere informatieCognitieve screeningsinstrumenten. Ellen De Roeck
Cognitieve screeningsinstrumenten Ellen De Roeck Een dementie epidemie Bron: Expertisecentrum dementie Vlaanderen en Alzheimerliga, cijfers van 27/8/2018 3 Vroeg opsporen? Reversibele vormen behandelen
Nadere informatieNederlandse Samenvatting. Chapter 5
Nederlandse Samenvatting Chapter 5 Chapter 5 Waarde van MRI scans voor voorspelling van invaliditeit in patiënten met Multipele Sclerose Multipele Sclerose (MS) is een relatief vaak voorkomende ziekte
Nadere informatieOudere migranten en cognitieve stoornissen en dementie
Oudere migranten en cognitieve stoornissen en dementie Dag van de inhoud dr. J. Witlox, specialismegroep neurocognitieve stoornissen drs. Nour Alkaduhimi, specialismegroep ouderen Mijn moeder is dement
Nadere informatieOm patiënten op tijd te kunnen diagnosticeren voor HCT is het van groot belang dat de
Nederlandse samenvatting Klinische aspecten Om patiënten op tijd te kunnen diagnosticeren voor HCT is het van groot belang dat de verschillende symptomen waarmee patiënten zich kunnen presenteren worden
Nadere informatieNederlandse samenvatting
Nederlandse samenvatting Nederlandse samenvatting Door de ontwikkelingen in de zorg voor te vroeg geboren kinderen zijn de overlevingskansen van deze kinderen de afgelopen decennia fors toegenomen. Desondanks
Nadere informatieMeten van ziekteprogressie in MS: komen de perspectieven van
Samenvatting proefschrift Jolijn Kragt Meten van ziekteprogressie in MS: komen de perspectieven van patiënten en dokters met elkaar overeen? Multipele sclerose (MS) is een chronische progressieve neurologische
Nadere informatieRol in leren en geheugen en veranderingen die optreden bij de ziekte van Alzheimer
NEDERLANDSE SAMENVATTING CINGULAIRE NETWERKEN Rol in leren en geheugen en veranderingen die optreden bij de ziekte van Alzheimer 157 Achtergrond Dementie is een aandoening die gepaard gaat met een achteruitgang
Nadere informatiePathogenese van ziekten 3 Bach BMW De ziekte van Alzheimer
Pathogenese van ziekten 3 Bach BMW De ziekte van Alzheimer Prof.Dr.P.Santens Dienst Neurologie UZ Gent Les 1 Epidemiologie Begripsomschrijving Kliniek Clinicopathologische correlatie Diagnostiek Les 2
Nadere informatieHoofdstuk 1 Hoofdstuk 2 Hoofdstuk 3 Hoofdstuk 4
SAMENVATTING Chronische nek pijn is vaak het gevolg van een verkeersongeval, en dan met name van een kop-staart aanrijding. Na zo een ongeval ontwikkelen mensen vaak een zeer specifiek klachtenpatroon.
Nadere informatiePsychiatrische symptomen bij Lewy body ziekten. Groot Haags Geriatrie Referaat April 2017 Marielle Hofman, aios geriatrie
Psychiatrische symptomen bij Lewy body ziekten Groot Haags Geriatrie Referaat April 2017 Marielle Hofman, aios geriatrie Inhoudsopgave Casus Diagnostische criteria Pathofysiologie Psychiatrische symptomen
Nadere informatieCognitive Change in Parkinson s Disease M. Broeders
Cognitive Change in Parkinson s Disease M. Broeders Cognitive Change in Parkinson s Disease Nederlandse samenvatting De ziekte van Parkinson (ZVP) is één van de meest voorkomende neurodegeneratieve aandoeningen
Nadere informatieMEMANTINE-ADDITIE AAN CLOZAPINE 1. Memantine-additie aan Clozapine bij Therapieresistente Schizofrenie
MEMANTINE-ADDITIE AAN CLOZAPINE 1 Memantine-additie aan Clozapine bij Therapieresistente Schizofrenie (Memantine Add-On Therapy to Clozapine in Refractory Schizophrenia) David M.H. Buyle David M.H. Buyle
Nadere informatieNederlandse Samenvatting
Nederlandse Samenvatting De adolescentie is lang beschouwd als een periode met veelvuldige en extreme stemmingswisselingen, waarin jongeren moeten leren om grip te krijgen op hun emoties. Ondanks het feit
Nadere informatieOnderzoekssessie over dementie op jonge leeftijd UKON symposium, 10 april 2018
Onderzoekssessie over dementie op jonge leeftijd UKON symposium, 10 april 2018 Britt Appelhof, psycholoog/ promovenda, Archipel Zorggroep Ans Mulders, specialist ouderengeneeskunde/ promovenda, Thebe Inleiding
Nadere informatieSamenvatting. Beloop van dagelijkse activiteiten bij adolescenten met cerebrale parese. Een 3-jarige follow-up studie
* Samenvatting Beloop van dagelijkse activiteiten bij adolescenten met cerebrale parese Een 3-jarige follow-up studie Samenvatting Tijdens de periode van groei en ontwikkeling tussen kindertijd en volwassenheid
Nadere informatie