Erasmus Universiteit Rotterdam. Jaarverslag Universiteitsbibliotheek 2012

Transcriptie

1 Erasmus Universiteit Rotterdam Jaarverslag Universiteitsbibliotheek 2012

2 Inhoud Een nieuwe koers 3 Onderzoeksondersteuning: koersen op vraag 4 Studie- en bibliotheekomgeving: alle zeilen bijzetten 6 Onderwijsondersteuning: laveren tussen leermiddelen en financiële data 8 De UB in het kort 10 Deelbibliotheken 14 De UB in cijfers 18 Financieel overzicht 20 Afkortingen 22 2

3 Een nieuwe koers Van richting veranderen betekent rekening houden met windkracht, tij, stromingen en andere schepen. Zo ook de Rotterdamse Universiteitsbibliotheek (UB) is voor de UB en haar gebruikers een belangrijk jaar geweest. Om de nieuwe taken beter uit te kunnen voeren werd per 1 april een nieuwe UB-organisatie geïmplementeerd. Kern ervan is naast het aanbrengen van een onderscheid tussen front en back office de introductie van twee afdelingen die geheel toegespitst zijn op de dienstverlening aan onderzoekers, docenten (Academic Services) en studenten (Library Learning Center). Belangrijk voor de medewerkers waren de introductie van Het Flexibele Werken, de herinrichting en verhuizing van personeel om plaats te maken voor onze gebruikers en de deelname aan een EUR-brede training gericht op verbetering van de dienstverlening. In het kader van BV2013 (programma om de bedrijfsvoering te optimaliseren en moderniseren) en Campus Services werd verkend hoe de studie- en bibliotheekomgeving er in 2018 uit zal zien. Ook werd begonnen met de voorbereiding van de renovatie van het B-gebouw. Er zijn ontwikkelingen die een ingrijpend effect hebben op het takenpakket van de UB, waaronder de digitalisering van wetenschappelijke informatievoorziening en de toenemende betrokkenheid van de UB bij onderzoeksondersteuning. De informatievoorziening digitaliseert in hoog tempo. In tegenstelling tot de uitleencijfers van boeken (- 18,5 %) nam het aantal zoekopdrachten in zowel e-books (+ 34,5 %) als databanken (+ 32,2 %) in 2012 snel toe. Het aantal raadplegingen van artikelen in digitale tijdschriften groeide van 2,7 naar 3 miljoen. Meer dan ooit tevoren wordt de UB betrokken bij het EUR-onderzoek, bijvoorbeeld via het project Impact Monitor. Voor zeventien onderzoeksgroepen werd hun wetenschappelijke impact in kaart gebracht en vergeleken met collega s in binnen- en buitenland. Daarmee ondersteunde de UB onderzoeksaanvragen en evaluaties. Gezien deze uitdagingen heeft de UB afgelopen jaar haar richting bepaald voor de toekomst, met als resultaat het beleidsplan UB en Medische Bibliotheek Daarin zetten we onze koers uit voor de komende jaren op het gebied van onderwijs- en onderzoeksondersteuning, wetenschappelijke informatievoorziening en de bibliotheek als fysieke studie- en onderzoeksomgeving. U leest er meer over in dit jaarverslag. De nieuwe koers is ingezet! Paul Soetaert, Bibliothecaris 3

4 onderzoeksondersteuning: koersen op vraag 4

5 De Universiteitsbibliotheek (UB) werkte in 2012 samen met diverse Shared Service Centers en faculteiten aan een sterke en efficiënte ondersteuning van onderzoekers. Zo leverde de UB een constructieve bijdrage aan de pilot Wetenschappelijk Publiceren. De impact en zichtbaarheid van publicaties is voor onderzoekers van groot belang. RePub, het repository dat de UB in beheer heeft, speelt hierin een belangrijke rol. Zij maakt publicaties vindbaar via zoekmachines als Google Scholar en NARCIS van het KNAW. Hiermee worden publicaties toegankelijk gemaakt voor een breed publiek. Er wordt gewerkt aan een betere dekking en volledigheid van publicatieoverzichten van onderzoekers. Door middel van een invulinstructie is het voor onderzoekers makkelijker gemaakt om publicaties toe te voegen. Het resultaat hiervan is dat de onderzoeker een lijst met gegevens over zijn publicaties ter goedkeuring aangeboden krijgt. Eind 2012 heeft het College van Bestuur een financiële toezegging gedaan voor de realisatie van een impactmonitor door de UB. Met de impactmonitor kunnen alle betrokkenen, van onderzoeker tot bestuurder, nagaan wat de impact is van onderzoek en onderzoeker in (inter)nationaal opzicht. In 2012 zette de UB voorbereidende stappen op weg naar de ontwikkeling van deze monitor. Voor zeker zeventien onderzoeksgroepen werd de wetenschappelijke impact in kaart gebracht en vergeleken met die van collega s in binnen- en buitenland. Op verzoek van verschillende onderzoeksgroepen meet de UB in nauwe samenwerking met het CWTS ook in 2013 de impact van wetenschappelijke publicaties. In het kader van onderzoeksondersteuning wil de EUR haar onderzoekers een robuuste infrastructuur bieden voor opslag van onderzoeksdata. De UB participeert daarom sinds september in de Taskforce Wetenschappelijke Integriteit, in het leven geroepen om de integriteit, die gepaard gaat met het omgaan en opslaan van onderzoeksdata, te bevorderen en nieuwe initiatieven te coördineren. De UB richt zich binnen dit comité vooral op onderwijs & training en ondersteuning bij dataopslag. Handig hulpmiddel hierbij is de door de UB ontwikkelde online portal Research Matters met informatie over het opslaan en archiveren van onderzoeksdata. Ook wordt in samenwerking met onderzoekers een workshop ontwikkeld over het omgaan met en opslaan van data tijdens en na een onderzoeksproject. In samenwerking met andere universiteiten onderzocht de UB de mogelijkheden voor de opslag van onderzoeksdata. Dit resulteerde in participatie in het Dataverse Network, waarin zes Nederlandse universiteiten samenwerken. De UB richt het vizier op de toekomst en levert in samenwerking met haar partners graag een bijdrage aan de ontwikkeling, implementatie en optimalisering van onderzoeksondersteuning. 5

6 Studie- en Bibliotheekomgeving: alle zeilen bijzetten 6

7 De studiefaciliteiten in de UB zijn ook in 2012 weer flink onderwerp van gesprek geweest. Het aantal studieplekken op de campus is niet toereikend. Het College van Bestuur wil dit aantal de komende jaren flink uitbreiden. De UB is daarom direct gestart met het creëren van extra studieplekken, met als resultaat een winst van 35 plaatsen. Ook zijn er plannen gemaakt voor de realisatie van nóg meer studieplekken. Hiervoor maken UB-medewerkers ruimte; zij gaan eind 2013 op een speciaal ingerichte verdieping van het H-gebouw werken volgens het Flexibel Werken-concept. Hierdoor kunnen weer vierkante meters worden gegeven aan de gebruikers van de UB. Dit zal vanaf 2014 resulteren in extra studieplekken. Buiten de bibliotheek vonden ook verschuivingen plaats; het studielandschap Rechten is in het nabijgelegen G-gebouw ingericht en geopend per september Naast een ruime collectie biedt het studielandschap onder beheer van de UB een variatie aan studieplekken voor zowel groepen als individuele studenten. Na een aarzelende start is het studielandschap in het G-gebouw een drukbezochte plek geworden om te studeren. In 2015 staat een grondige renovatie van het B-gebouw gepland, met als doel de studiefaciliteiten en omgeving te updaten. Ook zullen de studieplekken meer verspreid worden over de campus, zoals in het nieuwe multifunctionele onderwijscentrum en L-gebouw. 7

8 Onderwijsondersteuning: Laveren tussen leermiddelen en financiële data 8 8

9 De UB breidde de dienstverlening, gericht op toegang tot en de ondersteuning bij het verwerken van financiële data, verder uit. Daarnaast is een aanzet gedaan tot de ontwikkeling van een EUR-breed leermiddelenrepository. De meeste docenten van de EUR stellen zelf readers samen voor hun studenten. Daarbij krijgen zij, en daarmee de faculteiten, te maken met auteursrechten. Wanneer moet betaald worden voor het gebruik van een artikel? De kosten van auteursrechten kunnen hoog oplopen en daarbij is de correcte afhandeling ervan voor iedere faculteit een arbeidsintensieve bezigheid. In november gaf de stuurgroep onderwijsondersteuning daarom groen licht aan het leermiddelenproject. Doel van het project is tweeledig. Ten eerste het ontwikkelen van een leermiddelenrepository, waarin docenten zelf e-readers kunnen samenstellen, opslaan en aanbieden. Dit voorkomt het gebruik van auteursrechtelijk beschermd onderwijsmateriaal. Daarbij betaalt de universiteit een vast bedrag aan copyrights voor korte overnames (minder dan woorden) in online readers, terwijl hetzelfde materiaal vaak ook in elektronische tijdschriften en boeken te vinden is waarvoor de EUR een abonnement heeft afgesloten bij de uitgever. Er wordt dus soms twee keer betaald voor hetzelfde materiaal. Met behulp van het leermiddelenrepository wil de EUR dit proces efficiënter inrichten. Vooruitlopend op de komst van dit repository heeft de UB concrete stappen gezet in het streven naar een centraal informatiepunt over auteursrechten: met ingang van 12 november 2012 is het Informatiepunt Auteursrecht onder beheer van de UB een feit. Docenten en faculteiten van de EUR kunnen bij dit centrale virtuele loket terecht met vragen over auteursrecht op onderwijsmateriaal. De projectgroep Leermiddelen legde een stevige basis met de succesvolle pilot in LawWeb, de virtuele leeromgeving van de Erasmus School of Law. Hierin worden elektronische readers vanuit het leermiddelenrepository ter beschikking gesteld. Het plan is dit verder te ontwikkelen tot één EUR-brede repository. Een andere dienst waarmee de UB het onderwijs ondersteunde is het Erasmus Data Service Centre (EDSC). Het in 2006 door de UB in samenwerking met RSM en ESE opgerichte centrum komt tegemoet aan de toenemende vraag van docenten en studenten naar toegang tot financiële databases, training en advies over het gebruik van data. In 2012 werden ruim duizend individuele vragen van studenten en onderzoekers door het Datateam geregistreerd en beantwoord. Er werd meer dan 650 uur besteed aan individuele begeleiding van studenten. Daarnaast verzorgde het EDSC ongeveer vijftig reguliere en op maat gesneden workshops over het gebruik van financiële en andere databases. Het bestaande aanbod aan databanken werd afgelopen jaar zelfs uitgebreid. Ook werd in 2012 een extra toegang tot Bloomberg gekocht. Bloomberg is wereldleider op het gebied van financieeleconomische data. De nieuwe toegang is gereserveerd voor workshops en individuele begeleiding door het Datateam. De andere aansluiting is bestemd voor het zelfstandig werken door studenten, docenten en onderzoekers van de EUR. De UB denkt graag mee als het om onderwijsondersteuning gaat. De toenemende digitalisering vraagt om een andere benadering van bronnen, de UB breidt daarom haar dienstverlening uit. 9

10 de ub In het kort 10

11 Studielandschap Rechten In het kader van probleemgestuurd onderwijs is in het G-gebouw onder het beheer van de UB een studielandschap Rechten gerealiseerd. Studenten kunnen hier terecht om samen te werken aan opdrachten. Multifunctionele ruimte De voormalige vergaderzaal is in een nieuw jasje gestoken. Met fris, flexibel meubilair en laptops is de multifunctionele ruimte te gebruiken voor basisinstructies, trainingen op maat, workshops en vergaderingen. De inrichting kan aan iedere situatie worden aangepast. Visie/spelregelboekje HFW In samenwerking met adviesbureau Moneypenny presenteerde de UB in juni Werken en samenwerken in de UB van de toekomst. Dit boekje voor medewerkers van de UB bevat de visie en spelregels over het mobiele en flexibele werken (HFW), waaronder afspraken over bereikbaarheid en communicatie. Informatiepunt Auteursrecht Bij het maken, publiceren en hergebruiken van een artikel, paper, boek of onderzoeksmateriaal speelt auteursrecht een rol. Hiermee gaan veel vragen gepaard: waar rust auteursrecht op en wat betekent dit voor de auteur of gebruiker van publicaties? Het Informatiepunt Auteursrecht stelt ten behoeve van onderwijs en onderzoek informatie beschikbaar aan auteurs en docenten. Het informatiepunt bestaat uit een website en een digitale balie. Heropening luchtbrug Met de start van het nieuwe collegejaar werd ook de gerenoveerde luchtbrug heropend. Deze functioneert als entree naar de UB vanuit de C-hal. Met behulp van een route naar de UB in reverse graffiti ( groene buitenreclame op stoeptegels) zijn bezoekers wegwijs gemaakt. 11

12 App voor medewerkers Een medewerker van de afdeling IT heeft tijdens een seminar, georganiseerd door Microsoft en Valid, de ontwikkeling van een app gewonnen. Na een brainstormsessie is in het kader van flexibel werken gekozen voor de medewerkersapp WhoisOnline, waarmee medewerkers van elkaar kunnen zien waar en wanneer zij werken. Valid maakte een eerste opzet en de afdeling IT heeft het eindproduct opgeleverd. Vlekkenplan B-gebouw Na een aantal brainstormsessies heeft de projectgroep een eerste vlekkenplan voor het B-gebouw gemaakt. Dit is een herinrichtingsvoorstel van de UB met HFW als uitgangspunt, waarbij rekening is gehouden met de uiteenlopende taken en behoeften van alle medewerkers. Huisregelweek Tijdens de jaarlijkse huisregelweek is door een team van medewerkers een enquête met behulp van ipads uitgevoerd onder 535 bezoekers, met als uitkomst dat stilte in de UB de meest gewaardeerde huisregel is, gevolgd door de take a break button, een pauzeknop om aan te geven dat een bezoeker zijn PC tijdelijk heeft verlaten. De huisregels geen eten/drinken en geen jassen worden het minst gewaardeerd. LOOWI De najaarsbijeenkomst van het LOOWI (Landelijk Overleg Omgaan met Wetenschappelijke Informatie), met als thema Professionaliseren van de didactische aanpak van het informatievaardighedenonderwijs, vond op 7 november plaats in de UB. Tijdens een workshop didactische vaardigheden is gewerkt aan een lesplan voor het geven van een instructie. Daarnaast werd onder meer een praktische sessie over het gebruik van Prezi gegeven. 12

13 Publicatie René Winter Liaison Librarian René Winter heeft samen met Ben Beljaars het artikel The University Library: a driving force for reform in legal education? gepubliceerd in de International Journal of Legal Information. Tot nu toe heeft het juridisch onderwijs in Nederland weinig oog gehad voor het verankeren van wijzigingen in het curriculum. Een vakkencurriculum is statisch waardoor het de juridische opleiding moeite kost consensus en draagvlak te krijgen voor de invoering van veranderingen. Het informatievaardigheden-onderwijs biedt mogelijkheden de veranderingen geleidelijk aan in te bedden in het onderwijsprogramma en een integratie van juridische kennis, vaardigheden en ervaring te realiseren. Een UB kan hierbij een belangrijke rol spelen. Virtualock Nadat enkele laptops werden gestolen in de bibliotheek is op initiatief van de UB in september een pilot gestart met VirtuaLock. Dit is software waarmee diefstal van laptops kan worden voorkomen. Deze software wordt gratis aangeboden aan alle studenten en medewerkers. METIS beheerder Annemiek Teuben is de METIS (functioneel) beheerder van de EUR en verantwoordelijk voor een zorgvuldig beheer van informatie over onderzoekers, onderzoeksprojecten en publicaties van wetenschappers aan de EUR en het Erasmus MC. Om de samenwerking met de RePub-beheerders verder te verbeteren heeft zij een werkplek in de UB gekregen. Tech Talks De afdeling I&A organiseert iedere laatste woensdag van de maand Tech Talks, informatieve lunchsessies met uiteenlopende onderwerpen als Hoe organiseer ik mijn leven met Outlook Express? en Hard- en software onafhankelijk schrijven. 13

14 Deelbibliotheken 14

15 Rotterdamsch Leeskabinet Het Rotterdamsch Leeskabinet (RLK) is een verenigingsbibliotheek met een collectie die romans, biografieën, geschiedenis, kunst en vele andere vakgebieden omvat. Het Leeskabinet leent niet alleen boeken uit, maar attendeert leden en bezoekers ook op veelbesproken en invloedrijke titels. Daarnaast organiseert het RLK literaire en culturele activiteiten. Het Leeskabinet werkt nauw samen met de UB en haar diensten zijn zowel op eigen leden als op de leden van de universitaire gemeenschap (studenten en medewerkers EUR) gericht. In november sloot het RLK een meerjarig project af: de herindeling van de collectie in open opstelling. De oude opstelling met veel naslagwerken voldeed niet meer aan de behoefte. Om gebruikers te attenderen zijn actuele werken op een heldere en overzichtelijke manier beschikbaar gesteld. De reacties zijn zeer positief. Voor het Leeskabinet staat de komende vijf jaar in het teken van verandering: denk aan digitale literatuur, nieuwe ontwikkelingen in de bedrijfsvoering en de huisvesting met betrekking tot de renovatie van het bibliotheekgebouw. Om in te spelen op deze ontwikkelingen is het bestuur in 2012 gestart met de voorbereiding van een beleidsplan Meer (kwantitatieve) gegevens zijn opgenomen in het jaarverslag van de vereniging Rotterdamsch Leeskabinet (Dit kan vanaf eind april worden aangevraagd via Sanders Bibliotheek De Sanders Bibliotheek (SB) is een belangrijke plek in de Erasmus School of Law (ESL) ten behoeve van de juridische informatieoverdracht. Naast een basiscollectie beschikt de SB over een aantal bijzondere collecties die ESL-medewerkers en studenten gebruiken voor specialistisch onderzoek. Door de groei van het aantal gebruikers voldoet het huidige uitleensysteem niet meer. Daarnaast is er behoefte aan beveiliging van de materialen. In samenwerking met de UB heeft de SB ervoor gekozen publicaties op basis van RFID-technologie uit te gaan lenen. De planningen voorbereidingsfase zijn in 2011 afgerond. De uitvoeringsfase, waarin alle banden worden gelabeld, beveiligd en gekoppeld aan de UB catalogus, wordt naar verwachting in het tweede kwartaal van 2013 afgerond. De testfase gaat in de zomer van 2013 van start en de ingebruikname is gepland op 1 januari De bijzondere collectie Zeerecht is in 2012 verder uitgebreid met onder meer een collectie schadeafhandelingsdocumenten van schepen die erg waardevol is voor zeerechtelijk onderzoek. Deze collectie is, in overleg met de Stichting Schadee, grotendeels geordend en geïndexeerd en wordt medio 2013 opgeslagen in het Rotterdams gemeentearchief. 15

16 Medische Bibliotheek De Medische Bibliotheek (MB) is verantwoordelijk voor de wetenschappelijke informatievoorziening van het Erasmus Medisch Centrum (Erasmus MC). Het afgelopen jaar stond in het teken van de bouw en opening van het nieuwe Onderwijscentrum van het Erasmus MC. De MB is het kloppend hart van dit centrum. Het onderwijscentrum biedt, naast een grote variatie aan onderwijszalen, 400 studieplekken op het onderwijsplein, verschillende concentratiewerkplekken en groepsruimten. Op het onderwijsplein is een studielandschap gecreëerd. Dit bestaat uit units op verschillende hoogten, waarin gestudeerd en gewerkt kan worden, individueel of in groepjes. Sommige units zijn wat meer omsloten, zodat gebruikers niet gestoord worden door anderen. International Institute of Social Studies Het International Institute of Social Studies (ISS) in Den Haag is een internationaal onderwijsinstituut en sinds 2009 onderdeel van de EUR. Het ISS is een belangrijke gesprekspartner op het gebied van ontwikkelingsthematiek en internationale samenwerking. Daarnaast biedt het instituut (post)academische opleidingen die gericht zijn op sociale wetenschappen. Naast de masteropleiding is het ook mogelijk een PhD programma en diverse cursussen te volgen. In de bibliotheek is een plek ingericht voor de nieuwe Career Services Corner, waar studenten zich kunnen laten informeren over carrièrekansen in Nederland en daarbuiten. Onderdeel hiervan is de Career Planning Workshop die studenten voorbereidt op hun toekomstige carrière. De zogenaamde Career Talks, waarin wetenschappers, alumni en gasten spreken over ambities en carrièreverloop, wisselen de workshops af. Met Career Services komt het ISS tegemoet aan de veranderde instroom van studenten. Tot voor kort was studeren aan het instituut voor de meeste studenten alleen mogelijk door financiering vanuit ontwikkelingssamenwerking. Studenten verplichtten zich daarmee hun opgedane kennis in het land van herkomst te gebruiken. Nu komen veel studenten naar Den Haag om hun kansen op de internationale arbeidsmarkt te vergroten. Na hun opleiding vinden zij vaak werk bij instellingen als de Verenigde Naties, de Wereldbank of hulpverleningsinstanties. 16

17 Institute for Housing and Development Studies Het Institute for Housing and Urban Development Studies (IHS) is een instituut voor internationaal onderwijs op het gebied van huisvesting en stedelijke ontwikkeling. Het is gelieerd aan de Erasmus School of Economics en de Faculteit Sociale Wetenschappen van de Erasmus Universiteit. De activiteiten van het IHS zijn vooral gericht op ontwikkelingslanden, waar het instituut een bijdrage levert aan de opbouw en trainingscapaciteit om lokaal cursussen en trainingen te geven. Naast het uitvoeren van toegepast onderzoek biedt het instituut ook masteropleidingen en postacademisch onderwijs aan. Afgelopen zomer heeft de bibliotheek van het IHS de collectie gesaneerd met als resultaat dat er bijna 5000 banden afgevoerd zijn. De fysieke collectie bevat nu alleen publicaties waarbij het zwaartepunt op de kerngebieden van het IHS ligt. Daarnaast streeft de bibliotheek naar een overwegend digitale collectie. Business Information Centre (BIC) Het Business Information Centre (BIC) is de bibliotheek van de Rotterdam School of Management. Het BIC richt zich vooral op de studenten en staf van deze faculteit. De collectie omvat boeken, een beperkt aantal gedrukte tijdschriften en de bedrijfskunde scripties. Een gedeelte van de boekencollectie is medio 2012 gesaneerd. In het kader van BV2013 is in september het overleg met de UB gestart om het BIC in de UB-organisatie te integreren. 17

18 Informatieaanbod Boeken- en tijdschriftenbezit in banden Betaalde gedrukte tijdschriften de ub in cijfers Online tijdschriften Online boeken (e-books) Databanken Informatiegebruik Raadplegingen in full-text tijdschriften Zoekopdrachten e-books Zoekopdrachten in databanken Uitleningen (exclusief verlengingen) IBL-aanvragen (inkomend) IBL-aanvragen (uitgaand)

19 TRaining Workshops EDSC Erasmus Data Service Centre Rondleidingen Vragen Repub Afspraken Workshops Aantal publicaties waarvan Open Access Vraagafhandeling Studieplekken Vragen bij het informatiepunt Studieplekken totaal Vragen bij de virtuele balie Waarvan met PC Vragen 2e lijn

20 Financieel overzicht Baten Realisatie 2012 Begroting 2012 Realisatie 2011 Overgedragen budget Bijdrage MB Totaal budget Baten binnen EUR Baten EUR Holding Externe baten Totaal overige baten Totaal baten

21 Lasten Realisatie 2012 Begroting 2012 Realisatie 2011 Salariskosten Sociale lasten Overige personeelskosten Flexibel personeel Personele lasten Wetenschappelijke boeken en tijdschriften Licenties elektronische bestanden Collectie Lasten binnen EUR Lasten EUR Holding Overige externe materiele lasten Overige materiële lasten Totaal lasten Realisatie 2012 Begroting 2012 Realisatie 2011 Totaal baten Totaal lasten Resultaat (positief) , ,915 21

22 AFKORTINGEN BIC Business Information Centre BV2013 Bedrijfsvoering 2013 CWTS Centre for Science and Technology Studies EDSC Erasmus Data Service Center Erasmus MC Erasmus Medical Centre ESE Erasmus School of Economics EUR Erasmus Universiteit Rotterdam HFW Het Flexibele Werken IBL Interbibliothecair Leenverkeer IHS Institute for Housing and Urban Development Studies ISS International Institute of Social Studies KB Koninklijke Bibliotheek KNAW Koninklijke Nederlandse Akademie van Wetenschappen LOOWI Landelijk Overleg Omgaan met Wetenschappelijke Informatie MB Medische Bibliotheek NARCIS National Academic Research and Collaborations Information System RePub Institutionele repository van de EUR RLK Rotterdamsch Leeskabinet RSM Rotterdam School of Management SB Sanders Bibliotheek TWI Taskforce Wetenschappelijke Integriteit UB Universiteitsbibliotheek UKB Samenwerkingsverband Nederlanse Universiteitsbibliotheken en Koninklijke Bibliotheek 22

23 Colofon Universiteitsbibliotheek Erasmus Universiteit Rotterdam Bezoekadres Burgermeester Oudlaan PA Rotterdam Postadres Postbus DR Rotterdam Telefoon (010) Website Tekst Ontwerp Illustraties Drukwerk Oplage Miranda Qualm-de Bus Roel Otten Ineke van der Kramer Mariëtte van de Poll Jongbloed Design Shutterstock Van Deventer 300 exemplaren 23

24 Universiteitsbibliotheek Erasmus Universiteit Rotterdam Burgermeester Oudlaan PA Rotterdam (010) Erasmus Universiteit Rotterdam