Verslag 51e Vissennetwerk: Vis en ecologische sleutelfactoren

Transcriptie

1 Verslag 51e Vissennetwerk: Vis en ecologische sleutelfactoren 25 november 2016, Waternet Amsterdam Opening Gastheer Tim Pelsma (Waternet) heet de aanwezigen welkom en benadrukt het mooie uitzicht. Dagvoorzitter Marco Beers (Waterschap Brabantse Delta) licht het dagprogramma toe. Nico Jaarsma is door griep afwezig en wordt vervangen door Eddy Lammens. Marco maakt tevens de uitkomst van de poll voor de onderwerpen voor 2017 bekend, waar ca. 220 stemmers hun voorkeur hebben doorgegeven. De hoogste scorende onderwerpen zijn Riviertrekvissen, Innovatieve monitoring/inventarisatie en Baggeren schonen en innovatie. In januari komt de stuurgroep bij elkaar om een programma voor 2017 in elkaar te zetten. Bas van der Wal (STOWA): Watersysteemanalyse en Sleutelfactoren Vis is een kwaliteitselement in KRW door belangrijke rol in aquatisch ecosysteem. Vis is goede indicator voor de status op grotere schaal in tijd en ruimte, aan de andere kant van het spectrum bieden kleinere organismen zoals algen inzicht op kleine schaal en korte termijn. Gestelde ecologische doelen zijn voor groot deel nog niet gehaald. Uitdaging is vanuit eigen en gemeenschappelijke ervaring doelen realistisch te herdefiniëren en maatregelen in bredere context te bekijken, zoals relatie tot ecosysteemdiensten. Om dit beter uit te werken loopt een samenwerking met een tweetal universiteiten. Sleutelfactoren bieden daarbij op hoofdlijnen inzicht welke factoren in samenhang het totaal beïnvloeden en welke maatregelen te nemen zijn. Daarbij adviseert Bas dat gemeenschappelijke doelen en diensten uitgangspunt zijn. Verschillende kennisdocumenten en rekenregels zijn beschikbaar via de STOWA, ambitie is eind 2017 alle kennis en kennisregels beschikbaar te hebben voor de waterbeheerders. Gerrit Jan van Dijk: Geeft aan dat het in overleg beheerders vaak juist wel over geld gaat en dat gevraagd wordt wat iets kost of oplevert. Bas adviseert ecologie niet in geld uit 1

2 te drukken in discussies omdat dit complex is, het gaat juist om de gemeenschappelijke uitgangspunten. Jos de Bijl: Geïnteresseerd in project universiteiten en is hier graag bij betrokken. Bas wil graag aansluiting andere projecten Natuurlijk kapitaal. Bas reageert dat er onlangs aan Hoogheemraadschap Hollandse Delta verzocht is in de stuurgroep Toepassingsmodule ecosysteemdiensten en sleutelfactoren zitting te nemen en dat hij het waardevol vindt als het hoogheemraadschap via die weg kan bijdragen. Jaap Quak (Sportvisserij Nederland): Heeft iemand de Sleutels gezien; zoektocht naar processen pressoren en vissen. Onderwerp vanuit de vis gezien. Jaap ziet daarbij processen als sleutels, pressoren als sloten. Vis is een complexe resultante van diverse biotische en abiotische factoren op groot en klein schaalniveau. Overstromingspuls is een belangrijke factor ten aanzien van habitatvorming (land-water overgangen) en influx van voedingsstoffen. Veel vissoorten zijn aangepast om hier gebruik van te maken, bijvoorbeeld paai op ondergelopen uiterwaarden. Areaal overstromingsinvloed tegenwoordig zeer beperkt in ruimte en tijd. Populatieomvang van soorten is resultante van rekrutering, immigratie, emigratie en sterfte. Tegenwoordig wordt er te weinig aandacht besteed aan rekrutering. Ondiep, structuurrijk, water is van groot belang voor kleine vis. Veel natuurlijke processen en habitats zijn tegenwoordig echter sterk verstoord door menselijke pressoren. Conclusie Jaap: vis volgt veranderingen en iedere vissoort is daarin uniek. Vegetatieontwikkeling is een van de meest dominante factoren vanuit menselijk handelen. Niet alle pressoren zijn omkeerbaar, dat moet ook beseft worden bij het streven naar herstel. Jouke Kampen: Sterfte larvale stadium is inderdaad belangrijk, daar wordt nu op gefocust met o.a. aanleg van NVO s. Jouke ziet in de praktijk veel sterfte in de winter, zou hier op ook gefocust moeten worden? Jaap: tijdelijke wintercondities impact op sterfte, daar ligt een kennisvraag ten aanzien van geschikt habitat en toegankelijkheid. Eddy Lammens: Vis volgt? Maar als je vis uitzet geldt dit niet, dan volgt het systeem de vis. Jaap: hangt van het systeem af, uitzetting is vanuit het verleden deels ter compensatie voor aanwas die niet plaatsvindt door gebrek aan natuurlijke processen. Als die processen onomkeerbaar zijn, kan een maatregel visuitzet zijn. Eddy Lammens (RWS-WVL): Richtlijn uitzet karper. Uitzet van karper kent een lange traditie sinds de Middeleeuwen als consumptiesoort en tegenwoordig als sportvisserijsoort. Karper kan als bodemwoelende vis de waterkwaliteit negatief beïnvloeden, in sommige gevallen is dat onwenselijk. Dit leidde tot wrijving tussen belangen van waterbeheerder en sportvisser. Tot genoegen van de waterbeheerders en Sportvisserij is gezamenlijk een richtlijn opgesteld ten aanzien van de karperuitzet. Regels en bevoegdheden ten aanzien van uitzet waren eerder versnipperd en ondoorzichtig onder de Visserijwet. Een tegemoetkoming aan de sportvisserijwensen met inachtneming de eisen van uit de KRW: geen achteruitgang van waterkwaliteit of nadelig effect op maatregelen. De opgestelde richtlijn geeft de mogelijkheid in verschillende wateren (o.a. KRW en overig water) en 2

3 situaties een oordeel te vellen. Hiermee kan een besluit worden genomen over een voorgenomen uitzet van karper en kan de waterbeheerder dit al dan niet goedkeuren. Remko Verspui: Hoe zit het met biomassa s en benutten van de vrije ruimte? Roland van Aalderen: Berekening eindbiomassa vindt plaats via model met sterfte en groei naar eindbestand. Remko Verspui: Hoe zit het met de inschatting van initiële biomassa, deze soort wordt namelijk vaak onderschat in visstandonderzoek. Marco Beers/Peter Heuts: 20% van totale visbiomassa uitzetten: bijvoorbeeld 20 kg karper op 100 kilo vis. Jouke Kampen: Karper in helder water: daar krijg je geen goed beeld van, je vangt ze bijna niet met de gehanteerde methoden voor KRW. Er zit veel meer dan je denkt. In troebel kleiwater vaak hoge biomassa, die vang je redelijk goed en krijg je goed in beeld. Marianne Wolfs (Waterschap Zuiderzeeland): Karper en de Oostvaardersplassen. Gebied met heel veel water, riet en moeras. Relatief ondiep met een voedselrijke kleibodem en een dikke baggerlaag: weinig doorzicht. Visstandmonitoring 2010: heel veel karper >500 kg/ha. KRW doel is laag gesteld, wordt daarom gehaald. Voor KRW geen maatregelen, ook niet nodig ten aanzien van doel. Beheerder Staatsbosbeheer wil systeem resetten, door tijdelijk het waterpeil te verlagen (daarbij mogen geen grote hoeveelheden vis creperen). Het waterschap is benieuwd naar de effecten op de visstand. Jouke Kampen: Verwacht dat de visstand na het resetten weer vergelijkbaar wordt, omdat het systeem niet verandert. Vraag uit de zaal: hoe kan er zoveel karper zitten? Jaap Quak: Er zijn bijna geen predatoren en karper kan enorm snel reproduceren. Oplossing om karperstand omlaag te brengen is verbinding met Markermeer. De Oostvaardersplassen kunnen dan als kraamkamer fungeren, ook voor andere soorten. Gerrit Jan van Dijk: Hoe kon dit immense karperbestand ontstaan ter terwijl er zoveel aalscholvers zaten? Marianne: Geen idee. Jaap Quak: Verklaring ligt in veel rekrutering door natuurlijke moerassen en tegelijkertijd te ondiep, te structuurrijk en te troebel voor aalscholvers om goed te kunnen jagen. Jack Hemelraad (Hoogheemraadschap Schieland en de Krimpenerwaard): Visstandbeheer. In de Bergse Plassen was blauwalg een probleem. Vele maatregelen genomen, zoals bodem afdekken met zand en beheer van visstand. Veel omwonenden eigenaar van een stukje plas. Actief biologisch beheer is 2004/5 uitgevoerd, 140 ton brasem verwijderd. Biomassa blijft in achtereenvolgende jaren stabiel laag met een gevarieerdere visstand. Conditie van brasems nu veel beter. EKR en helderheid, waterkwaliteit zijn ook toegenomen na o.a. ABB en blijven hoog. Ook 2 ha snoekpaaiplaats gemaakt die verbonden is met vistrap, werkt goed, sommige grote snoeken komen jaarlijks terug en hoge productie jonge snoekjes. Kralingse Plas: Veel lood en voedingsstoffen in de plas, daarom waterbodem gesaneerd. Vervolgens verschillende maatregelen ten gunste van de visstand uitgevoerd. Tevens 20 ton brasem verwijderd met ABB, 100 karpers laten 3

4 zitten. Na ABB zijn baars en blankvoorn sterk toegenomen, visstand gevarieerder maar tegenwoordig qua biomassa op vergelijkbaar niveau. EKR toegenomen. Peter Heuts: Snoekstand in de plas gegroeid? Jack: Snoekstand is verhoogd tot 20 kg/ha, daarnaast leidt de paaiplaats en het zicht op paai en vismigratie tot veel maatschappelijke betrokkenheid. Remko Verspui: In Kralingse plas ìs blauwalg nog steeds een probleem, nog behandeling met waterstofperoxide dit jaar. Jack: Complex probleem doordat er nog steeds veel fosfaat in de bodem zit. Doelen zijn recreatie en KRW. Theodoor Braaksma: Hoe zit het met vismigratie en de Rotte? Jack: Staat op het programma van het Waterschap, te uitgebreid verhaal om er nu op in te gaan. Eddy Lammens: Zijn de sportvissers enthousiast? Jack: Ja, ze hebben er ook aan meegewerkt. Blij dat karpers mochten blijven. Er is zelfs een sportvisser die uit eigen initiatief een film gemaakt heeft over de snoekpaaiplaats. Martin Kroes (Kroes Consultancy): Verbindingen voor vis. Ervaringen uit het verleden, huidige stand van zaken en blik op de toekomst. De aandacht voor vismigratie is toegenomen. Tegenwoordig zijn er al veel migratieroutes op regionaal, nationaal en internationaal niveau ontsloten voor trekvissen, veel wordt in de toekomst nog gerealiseerd. We zijn op de goede weg. Opgaven voor toekomst: voorkom ophoping van vis bij knelpunten, voorkom ongewenste uitspoeling, voorkom schade door turbines, verhogen van productie en nutriëntenkringlopen van wateren in relatie tot het ecosysteem functioneren, werk aan habitatherstel, kijk niet alleen naar KRW en stem migratiemogelijkheden af op eisen van vis (voorbeeld schieraal). Gerrit Jan van Dijk: We missen overstromingsvlaktes, kun je polders inzetten om dit te compenseren door verbinding met bijvoorbeeld een rivier? Martin: hangt van de soort af, voor stroomminnende soorten heeft het weinig meerwaarde. Wel meerwaarde voor soorten als brasem en snoek als er in de polder vegetatierijk (paai)habitat aanwezig is. Jouke Kampen: De standaard oppervlakte als paaihabitat voor snoek werd genoemd, waar is dat op gebaseerd? Martin: Een studie van Kranenbarg & Klein Breteler uit 2000 met inschatting van minimumvereisten aan habitats voor paai, opgroei. Maarten Ouboter (Waternet): Kritisch verbinden. Er is gekeken naar regionaal schaalniveau. Noordzeekanaal en Amsterdam Rijnkanaal in relatie tot diverse boezems en poldergebieden. Gradiënten zijn belangrijk in poldersystemen voor de diversiteit. Op basis van sleutelfactoren, zoals belasting, kan het waterschap balansberekeningen uitvoeren. Voorbeeld casus reservaat Demmerik: kwalitatief slecht water kan worden omgeleid door stuwen. Deze stuwen gaan vier keer per dag een kwartier open om vis door te laten. Effect op ecologie goed, echter niet voor wat betreft vis want meer brasem en karper. Er zijn een aantal argumenten om niet alles te verbinden. 4

5 Aanvulling Kees van Bochove: de zuivere kleine modderkruiper komt hier nog voor, bij verbinden wordt de populatie grotendeels overgenomen door de hybride van de kleine modderkruiper. Er zijn nog maar weinig zuivere populaties van de West-Europese Cobitis taenia over.hetzelfde kan plaatsvinden bij exotische grondels. Dit pleit voor het niet altijd verbinden van gebieden. Jaap Quak: Houden jullie wel rekening met de bodemgesteldheid, ingrepen in het waterpeil? Wat is het doel? Maarten Ouboter: Opgave Natuurmonumenten is verschillende verlandingsstadia en veenvorming in stand te houden. Waterschap kijkt hoe het systeem in elkaar zit (o.a. bodem) waar potenties liggen en hoe beheerd kan worden, bijvoorbeeld door nutriëntenstromen te sturen. Peter Paul Schollema (Waterschap Hunze en Aa s): Karperproject Noord- Willemskanaal. Vismigratie geeft interessante discussies over welke soort je waar wel of niet wil hebben, daarin moet je keuzen maken. De wens was opnieuw karpers uit te zetten in een aantal grote kanalen, het uitzetbestand van begin jaren 2000 was uitgedund. In kanalen leveren karpers niet zoveel problemen op, echter ze kunnen naar meer kwetsbare wateren zwemmen of wateren met andere doelen voor KRW. De vraag was, hoe verdelen karpers zich in het systeem? Er zijn 480 spiegelkarpers op ca. 120 ha uitgezet. Deel is uitgerust met Vemco-transmitters, pit-tags en uitwendige floy tags. Gebruik van netwerk aan vaste en mobiele recievers, vangstmeldingen etc. Per karper worden waarnemingen bijgehouden. Sportvissers hebben al 125 vissen teruggemeld, sommige meer dan één keer. Alles bij elkaar een goed beeld van verspreiding van karper in het systeem. Eindrapport met resultaten tweede helft van 2017 beschikbaar. Peter Philipsen (Nature at Work): ESF Rijn-West. Er is een Routekaart samengesteld van vismigratieroutes, inclusief verbindingen van rijkswater richting regionaal water. Ook is er een bereikbaarheidskaart gemaakt met een ambitie voor de toekomst om meer areaal bereikbaar te maken. Vraag om te stellen: wanneer heeft het verbinden van gebieden meerwaarde in het licht van water- en habitatkwaliteit? Marco Beers sluit af met het bedanken van de STOWA en Waternet voor hun bijdrage om de dag mogelijk te maken. De sprekers worden bedankt voor hun lezingen. En Tim Pelsma, Eddy Lammens, Connie Kolfschoten, Annet van den Broek en Willie van Emmerik worden bedankt voor hun bijdrage aan de organisatie. === Met dank aan Martijn Schiphouwer voor de verslaglegging. 5