Bruggen naar kwaliteit. Een speelse gespreksmethode voor zelfevaluatie.

Maat: px
Weergave met pagina beginnen:

Download "Bruggen naar kwaliteit. Een speelse gespreksmethode voor zelfevaluatie."

Transcriptie

1 Bruggen naar kwaliteit Een speelse gespreksmethode voor zelfevaluatie.

2 COLOFON Bruggen naar kwaliteit is een uitgave van Centrum Informatieve Spelen vzw Naamsesteenweg Leuven tel fax website In opdracht van: Kwasimodo vzw Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd en/of openbaar gemaakt, door druk, fotokopie, microfilm of op een andere manier, tenzij met toestemming van het Centrum Informatieve Spelen vzw. Centrum Informatieve Spelen vzw, Leuven, v.u. Ludo Stevens, Naamsesteenweg 130, 3001 Leuven In de speluitleg hebben we het over de speler en de spelbegeleider en gebruiken we enkel mannelijke benamingen. Systematisch bedoelen we daarmee ook de vrouwelijke term. 1

3 INHOUDSTAFEL SPELKENMERKEN... 3 THEMA... 3 DOEL... 3 DOELGROEP... 3 AANTAL DEELNEMERS... 3 BEGELEIDING... 3 ACCOMMODATIE... 3 DUUR... 3 SPELUITLEG... 4 MATERIAAL IN DE DOOS... 4 MATERIAAL ZELF VOORZIEN... 4 VOORBEREIDING... 4 SPELOMSCHRIJVING... 5 SPELVERLOOP... 5 Algemeen verloop en timing... 5 STAP 1: Een bouwplan opstellen ) Welke brug? ) Waar bouwen? ) Positie van de pijlers... 6 STAP 2: Pijlers bouwen ) Bouwstijl bepalen ) De bouw... 8 STAP 3: Verstevigingen aanbrengen ) De brug testen ) Verstevigen... 9 En daarna?

4 SPELKENMERKEN Thema Zelfevaluatie op vlak van interne kwaliteitszorg. Doel De prioritaire domeinen uit de Quickscan meer in de diepte en de breedte evalueren. Concrete verbetervoorstellen formuleren voor de probleemgebieden. Doelgroep Organisaties uit de sociaal-culturele sector. Aantal deelnemers Bruggen naar kwaliteit is geschikt voor 5 tot 12 deelnemers. Dit zijn bij voorkeur personen die eveneens de Quickscan invulden. Begeleiding Het spel kan zowel met als zonder een begeleider gespeeld worden. Accommodatie Een (vergader)lokaal Voldoende tafels en stoelen Indien mogelijk een whiteboard of flipchart Duur Ongeveer een halve dag voor een sessie. Tijdens een sessie komt 1 domein aan bod. 3

5 SPELUITLEG Materiaal in de doos Speluitleg Schema met gesprekstechnieken Bundel met uitleg bij gesprekstechnieken 36 houten blokjes Zakje met 9 rode, 15 witte en 50 zwarte dopjes 4 doosjes, waarvan 3 (begin, beter, best) met stellingenkaarten 12 pionnen Blad met Vulkaaneiland 2 bladen Revolvers Blad Verloop eilandraad 5 enveloppen Boodschap in een fles 12 kaartjes Los sombreros Pakje post-it s Pakje ronde stickers (rode en groene) Cd-rom met: o Het topje van de ijsberg o Visgraat o Boodschap in een fles o Fiche verbeterproject o Powerpoint met speluitleg? Materiaal zelf voorzien Kladpapier A4 en A3 Balpennen, stiften en potloden Post-it s Ronde stickers (rode en groene) 9 A4-bladen met op elk blad een cijfer van 1 tot 9. Voorbereiding Maak vooraf de nodige kopies. Voorzie per deelnemer 1 kopie van het bestand Visgraat. Maak 4 à 5 kopies van het bestand Het topje van de ijsberg en een 10-tal kopies van het bestand Fiche verbeterproject. Je vindt de nodige bestanden op de bijgevoegde cd-rom. Alle deelnemers bekijken best nog eens de resultaten van de Quickscan voor de start van het spel. Voorzie alle documenten die nuttig zijn om de gesprekken te stofferen. Denk bijvoorbeeld aan: beleidsplan, decreet, functieomschrijvingen, opleidingsplan, jaarverslagen, Zet het lokaal klaar voor de start van de sessie. Maak bij voorkeur 1 grote tafel van een aantal kleinere tafels, zodat je ze gemakkelijk weer uit elkaar kan schuiven. Plaats voldoende stoelen aan deze tafel. Voorzie, als het kan, een flipchart of whiteboard en stiften. Eventueel kan je ook werken met grote bladen die je tegen een muur hangt. Zet tenslotte ook een aparte tafel klaar voor het spelmateriaal. Leg hier de materialen voor de verschillende gesprekstechnieken overzichtelijk naast elkaar. 4

6 Spelomschrijving Bruggen naar kwaliteit is geen spel met winnaars en verliezers. Het is wél een ludieke methode die snel concrete resultaten oplevert. Deze speelse gespreksvorm gaat dieper in op de resultaten van de evaluatie uit de Quickscan. Het streven naar kwaliteit is in het spel vertaalt naar het bouwen van bruggen. De 3 niveau s basis', beter en best uit de Quickscan komen in het spel terug als eilanden waartussen de spelers deze bruggen bouwen. De deelnemers beginnen op het vasteland begin en proberen via de eilanden basis en beter uiteindelijk op het eiland best te geraken. Elk niveau bevat een aantal vragen over deelaspecten van de 13 verschillende domeinen. De deelnemers selecteren eerst het domein dat ze willen behandelen. Vervolgens evalueren ze grondig alle deelaspecten van het gekozen domein met behulp van uiteenlopende gesprekstechnieken. Een evaluatie resulteert telkens in een score van 1 tot 9. De verschillende scores vormen samen de pijlers van de brug. Om een volgend eiland (of hoger kwaliteitsniveau) te bereiken, moeten de spelers een goede brug hebben of met andere woorden: voldoende hoge scores of pijlers. Is dit niet overal het geval, dan nemen de deelnemers alle aspecten onder handen waarop de organisatie te laag scoort. Dat doen ze door een ideaalbeeld te vormen voor de toekomst en - via een gesprekstechniek - verbetervoorstellen te formuleren om daar te geraken. Daarmee eindigt het spel en begint het echte werk Spelverloop Algemeen verloop en timing Bruggen naar kwaliteit biedt de mogelijkheid om de 13 domeinen op de 3 verschillende niveau s te evalueren. Uiteraard kan dit onmogelijk allemaal in 1 keer gebeuren. Het spel bestaat uit 1 of een aantal afzonderlijke spelsessies. In een spelsessie behandel je 1 domein op 1 niveau. Reken op ongeveer een halve dag (3 à 4 uur) voor een sessie. Voorzie dus voldoende tijd: een grondige evaluatie vraagt tijd maar loont de moeite. Een spelsessie verloopt steeds in 3 stappen: 1. Een bouwplan opstellen Tijdens de 1 e stap maak je een planning van wat je zal bouwen: waar bouw je?, wat voor brug?, Concreet betekent dit dat je a) een domein kiest dat je wil behandelen b) het niveau vastlegt en c) een volgorde geeft aan de verschillende deelaspecten van dat domein volgens prioriteit. Deze stap is relatief kort: +/- 15 minuten. 2. Pijlers bouwen Tijdens de 2 e stap evalueer je de huidige stand van zaken van het domein. Alle deelaspecten komen om de beurt aan bod. De evaluatie gebeurt met behulp van een gesprekstechniek. Je kiest zelf welke van de 12 mogelijke technieken je wil gebruiken. Elk gesprek eindigt met het geven van een score aan het deelaspect. Deze scores staan symbool voor de pijlers van de brug. Stap 2 is gedaan als elk aspect een score heeft gekregen. De duur van deze stap kan sterk verschillen. Reken op 1,5 à 2 uur. 3. Verstevigingen aanbrengen In de laatste stap kijk je vooruit naar de toekomst. De pijlers die in stap 2 te laag waren, ga je in de 3 e stap verstevigen/verhogen. In de eerste plaats doe je dit door een ideaalbeeld voor de toekomst te schetsen. Daarna ga je op zoek naar concrete verbeteracties. Dit maal kan je kiezen uit 9 gesprekstechnieken om verbeterideeën te verzamelen. Stap 3 en het spel is gedaan wanneer je 1 of meerdere verbeterprojecten hebt uitgewerkt voor de aspecten met lage score. De duur van deze stap is eveneens moeilijk te bepalen. Reken op ongeveer 1,5 uur. STAP 1: Een bouwplan opstellen Voor je kan starten met het bouwen van de brug, moet je eerst een bouwplan opstellen. Dit betekent dat je eerst bepaalt welke brug je tussen welke eilanden bouwt. Daarna leg je samen ook de positie van de pijlers van de brug vast. 5

7 1) Welke brug? Bepaal eerst welk soort brug je wil bouwen. Dat wil zeggen: kies welk domein je in deze sessie wil behandelen. In de Quickscan kwamen volgende 13 domeinen aan bod: 1. Beleid en strategie 2. Bestuur en beheer 3. Directie en staf 4. Klantgericht aanbod 5. Maatschappijgericht aanbod 6. Samenwerking met anderen 7. Professionele en vrijwillige medewerkers 8. Deskundigheidsbevordering 9. Financieel beheer 10. Beheer van middelen 11. Organisatie van het werk 12. Doorlichting en evaluatie 13. Eindresultaten Neem de resultaten van de Quickscan erbij. Bekijk de resultaten voor de verschillende domeinen. Selecteer vervolgens in overleg het domein dat jullie tijdens deze sessie willen behandelen. Kies bij voorkeur één van de domeinen waar de GAP (het verschil tussen belang en score) het grootste is. 2) Waar bouwen? Bepaal nu waar je de brug zal bouwen. Dat wil zeggen: bepaal het niveau dat je wil behandelen. Als het de eerste keer is dat je een domein evalueert, neem je altijd het blauwe doosje (= het vasteland begin ) en het groene doosje (= het eiland basis ). Plaats beide doosjes met enige afstand ertussen op de tafel. Open het doosje basis en neem er vervolgens de kaartjes met vragen uit over de deelaspecten van het gekozen domein. Leg de groene kaartjes naast elkaar tussen het blauwe en groene eiland. Wanneer een domein al een keer behandeld werd en de organisatie het basis -niveau al heeft bereikt, neem je het eiland basis en het eiland beter. Leg de gele kaarten van het eiland beter tussen beide eilanden in. Ben je aan het best -niveau toe, dan neem je de rode kaarten. Start de eerste sessie echter altijd op basis -niveau. 3) Positie van de pijlers Als laatste taak bij de opstelling van het bouwplan, bepaal je de positie van de pijlers. Dat wil zeggen: bepaal de volgorde waarin je de verschillende deelaspecten zal evalueren. Iedereen leest daarom alle kaarten met vragen op de tafel. Op elke kaart staat een open vraag over 1 aspect van het gekozen domein (cfr. vragen detailinstrument). Neem vervolgens het zakje met houten blokjes van de materiaaltafel. Alle spelers nemen 3 houten blokjes. Elke speler legt nu een blokje op de kaart van elk aspect waarvan hij vindt dat het een groot aandeel heeft in de grote GAP van het domein. Je mag eventueel ook 2 of 3 blokjes op 1 kaart leggen. Op basis van het aantal blokjes op de kaarten, leg je ze daarna in volgorde van prioriteit. Het aspect met de meeste blokjes (= met de hoogste prioriteit) leg je rechts van begin. Daarnaast komt het aspect met de 2 e meeste blokjes, enzovoort. Het kaartje met de minste blokjes (= met de laagste prioriteit) sluit de rij. Bij een gelijk aantal blokjes bepaal je samen welk aspect voorrang krijgt. Tenslotte, bouw je de eerste pijler van de brug. Neem hiervoor de rode dopjes van de materiaaltafel. Neem opnieuw de resultaten van de Quickscan en ga na wat de hoogte van het belang was dat jullie aan het domein gaven (= cijfer van 1 tot 9). Stapel vervolgens evenveel rode dopjes op elkaar als deze score. Zet de pijler naast het vasteland begin (zie figuur 1). Deze pijler vormt de norm voor de andere pijlers van de brug. (Hierover meer uitleg bij stap 3.) 6

8 BEGIN BASIS Figuur 1: Voorbeeld van de opstelling op tafel na stap 1 STAP 2: Pijlers bouwen Nu het bouwplan voor de brug is opgesteld, start je met het bouwen van de pijlers. De pijlers maak je met behulp van de zwarte dopjes. De hoogte van de pijlers bepaalt of de brug voldoet om over te kunnen steken of niet. De bouw verloopt pijler per pijler en van het vasteland begin naar het eiland basis. Tijdens de 2 de stap staat het evalueren van de verschillende aspecten centraal. Om de beurt bespreek je elk deelaspect. Je gaat te werk van begin naar basis. Met andere woorden: je begint met het aspect dat de hoogste prioriteit heeft gekregen en eindigt met het aspect met de laagste prioriteit. Elke aspect evalueer je met behulp van een bepaalde gesprekstechniek. De bespreking resulteert steeds in a) een overzicht van negatieve en positieve elementen en b) een score/beoordeling van 1 tot 9. Deze scores komen overeen met die van de Quickscan (zie PDCA-cyclus). Voor elk aspect ga je als volgt te werk: 1) Bouwstijl bepalen Voor je een pijler bouwt, maak je eerst de keuze tussen een aantal mogelijke bouwstijlen. Dat wil zeggen: kies een gesprekstechniek om het aspect te evalueren. Neem hiervoor het blad met het overzicht van de gesprekstechnieken voor stap 2. Je hebt de keuze tussen 12 verschillende gesprekstechnieken die allen een thematische invulling hebben gekregen. De 12 technieken zijn in een schema gegoten (zie schema 1). Hierin staan ze geordend van snel naar diepgaand (van links naar rechts) en van verbaal naar creatief (van boven naar onder). Snel - diepgaand Snelle technieken duren een 10-tal minuten, diepgaande technieken een 20-tal minuten. Tussenin zitten technieken van ongeveer een kwartier. De discussies bij de snelle technieken gaan - in principe - minder in detail en zijn korter dan bij de diepgaande technieken. Voor belangrijke aspecten kies je dus eerder voor een diepgaande techniek. Voor minder prioritaire aspecten kan je een snelle techniek gebruiken. Belangrijk: De duur van de gesprekken is enkel een indicatie. De eigenlijke duur verschilt van discussie tot discussie. Verbaal - creatief De 2 de indeling van de technieken is gebaseerd op de stijl van de gesprekstechniek. Verticaal gaan de technieken van verbaal naar creatief. De verbale technieken zijn redelijk veilige gespreksvormen. Ze sluiten nauw aan bij een klassieke discussie. De creatieve technieken nodigen de spelers uit om actie te ondernemen en los te komen van de meer klassieke gespreksvormen. Tussenin zijn er nog 2 tussencategorieën voorzien, zodat iedereen iets naar zijn smaak vindt. In het begin kan je bijvoorbeeld opwarmen met een meer verbale gesprekstechniek. Wanneer iedereen opgewarmd is kan je opteren voor een meer creatieve techniek. Kies nu samen een gesprekstechniek die jullie geschikt lijkt om het aspect dat aan de beurt is te bespreken. Het is niet nodig hier al te veel tijd aan te besteden. Maak een keuze op basis van de titels op het overzichtsblad. Laat het bundeltje met uitleg bij de gesprekstechnieken voorlopig toe. De keuze voor een gesprekstechniek blijft zo altijd een beetje een verrassing. GESPREKSTECHNIEKEN STAP 2 Snel: +/- 10 minuten +/- 15 minuten Diepgaand: +/- 20 minuten Verbaal 1. Vulkaaneiland 2. Havenpolitie 3. Vredespijp 7

9 4. Visgraat 5. De archipel 6. Een zee van verschil 7. Revolver 8. Het topje van de ijsberg 9. Regendans Creatief 10. Schep-je-schip 11. Los sombreros 12. Eilandraad Schema 1: gesprekstechnieken stap 2 2) De bouw Eens de bouwstijl bepaald is, begin je met de bouw zelf. Dat wil zeggen: evalueer het aspect met behulp van de gesprekstechniek en besluit met het bepalen van een score. Kies eerst iemand uit de groep die het gesprek zal leiden. De gespreksleider is bij voorkeur diegene die het minste belang hecht aan het aspect dat aan bod komt. Streef ernaar dat iedereen een keer gespreksleider is doorheen het spel, zodat iedereen ongeveer een gelijke inbreng heeft. De gespreksleider neemt vervolgens het bundeltje met uitleg bij de gesprekstechnieken van de materiaaltafel. Hij legt de gesprekstechniek uit aan de anderen en verzamelt het nodige materiaal. (Alle benodigdheden staan steeds vermeld bij de uitleg over de techniek.) Daarna leidt de gespreksleider de discussie. Belangrijk: Houdt als gespreksleider goed de tijd in het oog en vergeet zeker niet om notities te nemen. Notities zijn er erg nuttig als geheugensteuntje om tot een score te komen (en later in stap 3 ). Let erop dat je tijdens deze stap uitsluitend de huidige situatie evalueert. Verbetervoorstellen komen pas in de volgende stap aan bod. Tip: Neem documenten als een beleidsplan, decreet of jaarverslag, er bij. Ze kunnen erg nuttig zijn tijdens de evaluaties. Denk ook aan het leerboekje waarin per domein een aantal begrippen meer duiding krijgen. Op het einde van het gesprek geef je als groep steeds een score/beoordeling van 1 tot 9 aan het aspect. (Ter herinnering: de betekenis van deze scores vind je terug op de cd-rom van de Quickscan en in het leerboekje.) Deze consensusscore visualiseer je vervolgens met de bouw van een pijler. Neem het zakje met zwarte dopjes van de materiaaltafel. Stapel op het kaartje evenveel zwarte dopjes als de consensusscore. Stap 2 is afgelopen wanneer alle aspecten van het domein geëvalueerd zijn en een score hebben gekregen. Op het einde van stap 2 ziet de brug er ongeveer als volgt uit: BEGIN BASIS Figuur 2: Voorbeeld van de opstelling op tafel na stap 2 STAP 3: Verstevigingen aanbrengen De brug is nu gebouwd. De vraag is of ze ook goed/stevig genoeg is om te kunnen oversteken. Als er te zwakke pijlers in de brug zitten, kan je er niet over. Je moet dan eerst nog verstevigingen aanbrengen. In stap 2 werden alle deelaspecten van het domein geëvalueerd en beoordeeld met een score. De aspecten met een te lage score vormen de probleemgebieden voor de organisatie. In stap 3 ga je deze probleemgebieden aanpakken en de eerste stappen naar verbetering zetten. 8

10 1) De brug testen Op het einde van stap 2 hebben alle aspecten van het basisniveau een score gekregen. Controleer nu of alle pijlers voldoende hoog zijn om over de brug te kunnen. Dat wil zeggen: ga na welke aspecten voldoende hoog gescoord hebben en welke te laag. Voldoende hoog betekent: minstens even hoog als het belang dat aan het domein werd gegeven in de Quickscan (= de rode pijler.) Als alle pijlers voldoende hoog zijn, mag je doorgaan naar de overkant, naar het volgende niveau. De sessie eindigt in dat (weinig waarschijnlijke) geval hier. Waarschijnlijk zitten er echter te lage pijlers bij. Te lage pijlers zorgen voor gaten in de brug: je kan de brug niet over. Alle aspecten die een lagere score hebben gekregen dan het belang (of wanneer de spelers het zelf nodig vinden), worden daarom verder behandeld in deze stap. Kies samen de aspecten uit waar verbeteringen nodig zijn en bepaal in welke volgorde de aspecten aan bod komen. 2) Verstevigen Eens je bepaald hebt welke pijlers te zwak zijn, begin je aan de verstevigingswerken. Dat wil zeggen: 1) schets een ideaalbeeld voor de toekomst en 2) bedenk verbetervoorstellen met behulp van een gesprekstechniek en werk ze uit met de fiche verbeterproject. a) Doelstellingen In de 1 e plaats probeer je samen vorm te geven aan een ideaalbeeld voor het te verbeteren aspect in de toekomst. Hiervoor maak je geen gebruik van een gesprekstechniek. De bedoeling is om via een groepsgesprek tot een aantal concrete doelstellingen omtrent het aspect te komen. Je bent vrij zelf een aanpak te bepalen. In elk geval is het nuttig om opnieuw 1 persoon aan te duiden als gespreksleider. Neem zeker ook de notities van stap 2 erbij. Ze kunnen dienen als inspiratiebron. Ter ondersteuning van het gesprek kan je deze vragen stellen: Hoe zou het in het ideale geval zijn?, Waar willen we naar toe in de toekomst? Welke doelstellingen stellen we binnen dit aspect voor onze organisatie?. Verzamel eerst alle ideeën en voorstellen. Maak nadien samen een selectie van definitieve doelstellingen. Streef hierbij naar SMART-geformuleerde doelstellingen. SMART staat voor: Specifiek, Meetbaar, Acceptabel, Realistisch en Tijdsgebonden. Schrijf de bekomen doelstellingen op een bord of groot blad. Probeer dit alles in 10 à 15 minuten te doen. b) Verbetervoorstellen In 2 e instantie zoek je samen verbetervoorstellen om van de huidige situatie naar de gewenste situatie te gaan of met andere woorden: manieren om de zopas gestelde doelstellingen te bereiken. Je kan gebruik maken van 9 verschillende gesprekstechnieken (zie schema 2). Voor deze stap zijn dat brainstormtechnieken, gericht op het genereren van ideeën. Net als de technieken uit stap 2, zijn deze ingedeeld van snel naar diepgaand en van verbaal naar creatief. GESPREKSTECHNIEKEN STAP 3 Snel: +/-15 minuten +/- 20 minuten Diepgaand: +/- 25 minuten Verbaal 1. Havenpolitie 2. In scholen zwemmen 3. Vredespijp 4. Schatkaart 4. De archipel 6. Boodschap in een fles Creatief 7. Brainstorm op zee 8. Nieuw-Zeelandse brainstorm 9. Bouw je strandhut 9

11 Schema 2: gesprekstechnieken stap 3 Het verloop van deze stap komt grotendeels overeen met stap 2. Eerst selecteer je samen een geschikte gespreksvorm. Neem hiervoor het schema met gesprekstechnieken voor stap 3 erbij. Stel vervolgens een gespreksleider aan. Dit kan eventueel dezelfde persoon zijn die gespreksleider was bij dit aspect in 2 e stap. Hij neemt het bundeltje met uitleg over de technieken, legt de verkozen techniek uit en neemt het nodige materiaal. Tijdens het gesprek waakt hij over de tijd en neemt hij notities. Tijdens elk gesprek staat in de eerste plaats het verzamelen van zo veel mogelijke ideeën centraal. Op het einde van een gesprek selecteer je dan de beste verbetervoorstellen die jullie verder willen uitwerken. Houd hierbij zeker rekening met zaken als: bruikbaarheid, haalbaarheid, werkdruk, budget, Gebruik eventueel het systeem met de houten blokjes uit stap 1 om een selectie te maken. Tenslotte werk je samen de geselecteerde voorstellen uit aan de hand van de fiche verbeterproject. Neem per voorstel een fiche en vul deze volledig in. Wanneer dit alles is gebeurd, kan je de te lage pijler verstevigen. Neem hiervoor de witte dopjes. Plaats net zoveel witte dopjes op de pijler, totdat deze de hoogte van de rode pijler bereikt. Herhaal stap 3 voor alle aspecten die te laag scoorden bij de evaluatie. Let wel op: als er veel probleemgebieden zijn opgedoken, kan het verstandiger zijn om er tijdens deze sessie maar een paar te behandelen en de anderen voor later te houden. Het is beter om eerst de belangrijkste problemen doortastend aan te pakken, dan alles snel in een keer te willen doen. En daarna? Wanneer je de nodige verstevigingen hebt aangebracht, is de brug voltooid en de sessie afgelopen. Maar dit is pas het begin van het werken aan kwaliteitsverbetering. Het echte werk moet nog beginnen. Hier volgen nog een aantal tips voor een goed vervolg op de sessie: Verzamel alle gemaakte notities en bundel ze per aspect. Noteer zeker ook alle scores van de deelaspecten. Maak bij voorkeur ook een verslag op computer. Maak goede, duidelijke afspraken over de opvolging van de verbeterprojecten. Leg vast wie de eerste stappen zal nemen en bepaal de timing ervan. Heb je nog tijd over? Dan kan je eventueel nog een ander domein op basisniveau behandelen. Kies opnieuw voor een van de domeinen waarvan de GAP in de Quickscan het grootst was. De sessie verloopt verder op dezelfde mannier dan de eerste. Scoor je op alle aspecten minstens even hoog als het belang? Dan kan je er voor kiezen om verder te bouwen door een hoger niveau te behandelen. Ook hier verloopt de sessie op dezelfde manier dan de eerste. Alleen bouw je nu een brug van het eiland basis naar het eiland beter. Let op: wees voorzichtig met te snel naar een hoger niveau te willen gaan! Als je een aantal verbeterprojecten hebt opgezet, neem dan eerst de tijd om deze te verwezenlijken. Alvorens naar het volgende niveau te gaan, evalueer je best nog eens de probleemgebieden om zeker te zijn dat alles goed zit op het basisniveau. 10

Colofon. Centrum Informatieve Spelen. Naamsesteenweg Leuven Tel.: 016/ Fax: 016/

Colofon. Centrum Informatieve Spelen. Naamsesteenweg Leuven Tel.: 016/ Fax: 016/ Colofon Eigen aardig is een co-uitgave van Centrum Informatieve Spelen vzw en stichting-lodewijk de raet LEEF-tijd. Het copyright behoort aan het Centrum Informatieve Spelen en stichting-lodewijk de raet.

Nadere informatie

TAFELTASJE. Tafeltasje is een rugzak met daarin allemaal leuke spelletjes om de maal- en deeltafels in te oefenen. juf Tessa

TAFELTASJE. Tafeltasje is een rugzak met daarin allemaal leuke spelletjes om de maal- en deeltafels in te oefenen. juf Tessa TAFELTASJE Tafeltasje is een rugzak met daarin allemaal leuke spelletjes om de maal- en deeltafels in te oefenen. juf Tessa 0 INHOUD MAALTAFELBOEKJE... 2 SNELLE JELLE... 12 VIER OP EEN RIJ... 14 KRUISWOORDPUZZEL...

Nadere informatie

Inhoud. 1. Het wat en hoe van een beleidsplan 2. De voorbereidingen voor het schrijven van een beleidsplan 3. Het opstellen van een beleidsplan

Inhoud. 1. Het wat en hoe van een beleidsplan 2. De voorbereidingen voor het schrijven van een beleidsplan 3. Het opstellen van een beleidsplan Verwachtingen? Inhoud 1. Het wat en hoe van een beleidsplan 2. De voorbereidingen voor het schrijven van een beleidsplan 3. Het opstellen van een beleidsplan Goed om weten Niet elke club kan / wil evenveel

Nadere informatie

Draaiboek voorbereidende bijeenkomst, startsituatie team in kaart brengen en traject uitwerken

Draaiboek voorbereidende bijeenkomst, startsituatie team in kaart brengen en traject uitwerken Draaiboek voorbereidende bijeenkomst, startsituatie team in kaart brengen en traject uitwerken Inhoud document Hulpmiddel om een bijeenkomst met het team te organiseren om de startsituatie van het team

Nadere informatie

Bijscholing Een beleidsplan voor je sportclub. Voorkom een stuurloos schip!

Bijscholing Een beleidsplan voor je sportclub. Voorkom een stuurloos schip! Bijscholing Een beleidsplan voor je sportclub. Voorkom een stuurloos schip! Maandag 15 december 2014 Oudergem Spreker: Frank Bulcaen Vlaamse Sportfederatie vzw Zuiderlaan 13 9000 Gent T+32 9 243 12 90

Nadere informatie

Schoolbrede start (15 min) Zie hoofdstuk Schoolbrede start.

Schoolbrede start (15 min) Zie hoofdstuk Schoolbrede start. EERLIJK DELEN EN OPRUIMEN In dit hoofdstuk zijn de activiteiten voor beschreven. Voor begint de Grote Rekendag met een gesprek over de meubels en materialen die in iedere kleutergroep te vinden zijn. Iedere

Nadere informatie

Hoe stel je een Ledenreis op?

Hoe stel je een Ledenreis op? Hoe stel je een Ledenreis op? Jullie hebben voor één van de doelgroepen een Ledenprofiel aangemaakt. Om dit lid nog beter te leren kennen is het van belang om goed na te denken hoe dit lid zijn lidmaatschap

Nadere informatie

TOOLKIT voor co-creatie. Download Acrobat Reader voor tablet / computer / etc om deze interactieve pdf te gebruiken.

TOOLKIT voor co-creatie. Download Acrobat Reader voor tablet / computer / etc om deze interactieve pdf te gebruiken. Download Acrobat Reader voor tablet / computer / etc om deze interactieve pdf te gebruiken. welkom Binnen een co-creatie ontwikkel je samen met een leerkracht een antwoord op de vraag van de school vanuit

Nadere informatie

Lesbrief: Sporten met een doelgroep Thema: Waar ga ik heen?

Lesbrief: Sporten met een doelgroep Thema: Waar ga ik heen? Lesbrief: Sporten met een doelgroep Thema: Waar ga ik heen? Copyright Stichting Vakcollege Groep 2015. Alle rechten voorbehouden. Sporten met een doelgroep Inleiding Sporten is goed voor iedereen. Je blijft

Nadere informatie

Direct aan de slag met de Evaluatiemeter

Direct aan de slag met de Evaluatiemeter Direct aan de slag met de Evaluatiemeter Evaluatiemeter Met de evaluatiemeter kun je direct met je team het aanpak werkdruktraject evalueren, waarderen en verbeteracties formuleren. De evaluatiemeter geeft

Nadere informatie

Tip: plan van achter naar voor. Bepaal de datum en uur van je activiteit en plan zo verder naar voor. Methodieken Voorbereiding Brainstorm

Tip: plan van achter naar voor. Bepaal de datum en uur van je activiteit en plan zo verder naar voor. Methodieken Voorbereiding Brainstorm Methodieken Voorbereiding Brainstorm 1. Draaiboek- plan Welke activiteit je ook organiseert, maak een plan op hoe je de activiteit zal organiseren. Maak daarbij zeker ook een schets hoe de dag zal verlopen.

Nadere informatie

Leidraad voor een groepsgesprek Tijd:30 à 45 minuten, met 4 tot 16 personen/benodigdheden: post-its of blaadjes papier balpennen - flap

Leidraad voor een groepsgesprek Tijd:30 à 45 minuten, met 4 tot 16 personen/benodigdheden: post-its of blaadjes papier balpennen - flap Organiseer zelf je babbel over Mortsel! Leidraad voor een groepsgesprek Tijd:30 à 45 minuten, met 4 tot 16 personen/benodigdheden: post-its of blaadjes papier balpennen - flap Enkele tips: Zoek iemand

Nadere informatie

Aanloop naar de. gemeenteraadsverkiezingen 2018

Aanloop naar de. gemeenteraadsverkiezingen 2018 Aanloop naar de gemeenteraadsverkiezingen 2018 Welkom Namens Vlaamse Ouderenraad Lokaal Inleiding Inhoud van vandaag 6 stappenplan memorandum: Timing Informatieverzameling Bepalen van prioriteiten Opmaak

Nadere informatie

Aanpak van een cursus

Aanpak van een cursus Aanpak van een cursus Je gaat best op zoek naar een efficiënte manier van studeren. In het hoger onderwijs is het immers niet meer doeltreffend om alles op dezelfde manier aan te pakken. Je kan dus niet

Nadere informatie

Het spel wordt met drie of vier spelers gespeeld. Een taktische variante voor twee spelers komt op het einde van de spelregels voor.

Het spel wordt met drie of vier spelers gespeeld. Een taktische variante voor twee spelers komt op het einde van de spelregels voor. Halunken & Spelunken Auteur: Alex Randolph Uitgegeven door Kosmos, 1997 3 tot 4 kapiteins verzamelen de beste schurkenbende (vanaf 10 jaar). Spelmateriaal 4 kapiteins in de kleuren groen, geel, blauw en

Nadere informatie

Zwijsen. jaargroep 4. naam: reken-wiskundemethode voor het basisonderwijs. rekentrainer. jij. Bezoek alle leuke dingen. Teken de weg.

Zwijsen. jaargroep 4. naam: reken-wiskundemethode voor het basisonderwijs. rekentrainer. jij. Bezoek alle leuke dingen. Teken de weg. Zwijsen jaargroep naam: reken-wiskundemethode voor het basisonderwijs! jij rekentrainer Bezoek alle leuke dingen. Teken de weg. Groep blad 1 Hoe komt de hond bij het bot? Teken. Kleur de tegels. Kleur

Nadere informatie

Methodieken sessie Kennismaking

Methodieken sessie Kennismaking Methodieken sessie 1 1. Kennismaking Een opwarmertje om de benen en tongen wat losser te maken. Welke vormen moeten nog worden bepaald. De nadruk van de energizers ligt vooral op het leren van elkaars

Nadere informatie

marathon 1 Aangepast spelenset voor bejaarden Caritas West-Vlaanderen vzw Bosdreef 5 8820 Torhout 050 74 56 22 kb@caritaswest.be

marathon 1 Aangepast spelenset voor bejaarden Caritas West-Vlaanderen vzw Bosdreef 5 8820 Torhout 050 74 56 22 kb@caritaswest.be marathon 1 Aangepast spelenset voor bejaarden Caritas West-Vlaanderen vzw Bosdreef 5 8820 Torhout 050 74 56 22 kb@caritaswest.be Spelwijzer Marathon 1 De zes spelen uit de marathon kunnen afzonderlijk

Nadere informatie

Winnaar wordt die speler die zijn bes chaving zo gebalanceerd mogelijk uitbouwt (zonder ergens een beetje zwak te worden).

Winnaar wordt die speler die zijn bes chaving zo gebalanceerd mogelijk uitbouwt (zonder ergens een beetje zwak te worden). Euphrat &Tigris Auteur: Reiner Knizia Uitgegeven door Hans im Glück, 1997 2 tot 4 spelers vanaf 12 jaar. Spelmateriaal 153 civilizatie-plaatjes (bevolking, religie, landbouw en markt) 8 catastrofe-kaarten

Nadere informatie

DAG 1. Werkblad Drie brainstormtechnieken

DAG 1. Werkblad Drie brainstormtechnieken DAG 1 Werkblad 1.3.1 Drie brainstormtechnieken Er zijn verschillende technieken die u kunt gebruiken om studenten te laten brainstormen. Hieronder vindt u drie manieren. De eerste twee kunnen willekeurig

Nadere informatie

Lesbrief: Beroepenmagazine Thema: Mens & Dienstverlenen aan het werk

Lesbrief: Beroepenmagazine Thema: Mens & Dienstverlenen aan het werk Lesbrief: Beroepenmagazine Thema: Mens & Dienstverlenen aan het werk Copyright Stichting Vakcollege Groep 2015. Alle rechten voorbehouden. Inleiding In de lesbrieven van het thema Aan het werk hebben jullie

Nadere informatie

Overijse Overlegt. Samen dromen & denken over de toekomst van onze gemeente. Leidraad voor grotere toekomsttafel

Overijse Overlegt. Samen dromen & denken over de toekomst van onze gemeente. Leidraad voor grotere toekomsttafel Overijse Overlegt Samen dromen & denken over de toekomst van onze gemeente Leidraad voor grotere toekomsttafel Leidraad voor een toekomsttafel 6 tot 14 personen 30 tot 60 min (afhankelijk van aantal deelnemers)

Nadere informatie

SDG ROADMAP DUURZAAM ONDERNEMEN IN PRAKTIJK

SDG ROADMAP DUURZAAM ONDERNEMEN IN PRAKTIJK SDG ROADMAP DUURZAAM ONDERNEMEN IN PRAKTIJK 1 SDG ROADMAP DUURZAAM ONDERNEMEN AAN DE HAND VAN DUURZAME ONTWIKKELINGSDOELSTELLINGEN Duurzaam en succesvol ondernemen gaan hand in hand en versterken elkaar.

Nadere informatie

Een informatief spel over de werking van een haven en de uitbouw van een havenregio.

Een informatief spel over de werking van een haven en de uitbouw van een havenregio. Een informatief spel over de werking van een haven en de uitbouw van een havenregio. COLOFON spelontwikkeling en uitwerking Centrum Informatieve Spelen vzw Naamsesteenweg 130 3001 Leuven tel. 016 22 25

Nadere informatie

Voordoen (modelen, hardop denken)

Voordoen (modelen, hardop denken) Voordoen (modelen, hardop denken) De tekst hieronder gebruikt bij opdracht 3. U doet dan op het bord voor hoe u een gedicht schrijft. Hardopdenktekst We hebben samen naar de Nieuwsbegripfilm gekeken. Zelf

Nadere informatie

Draaiboek reflectieworkshop werkprocedures

Draaiboek reflectieworkshop werkprocedures Draaiboek reflectieworkshop werkprocedures Snel veel verbetervoorstellen genereren met een grote groep mensen Vrij gebruik is toegestaan, bronvermelding is fijn. Vraag Hoe kunnen we in korte tijd van een

Nadere informatie

Studievaardigheden. BEN/LO/ADHD/14/0003j April 2014

Studievaardigheden. BEN/LO/ADHD/14/0003j April 2014 Studievaardigheden N.B.: de inhoud van dit programma is slechts van adviserende aard en dient niet als vervanging voor professioneel en/of medisch advies. Als u verdere consultatie wenst, of wanneer u

Nadere informatie

EEN GOEDE VOORBEREIDING IS HET HALVE WERK. Plannen en evalueren van een activiteit. Inhoud

EEN GOEDE VOORBEREIDING IS HET HALVE WERK. Plannen en evalueren van een activiteit. Inhoud Plannen en evalueren van een activiteit Inhoud Doelgroep Vakgebied Duur Materialen Doelen In deze les moeten de leerlingen in groep een bepaalde activiteit voorbereiden. Dit kan bijvoorbeeld het organiseren

Nadere informatie

OPDRACHTEN BIJ THEMA 9 FEEDBACK

OPDRACHTEN BIJ THEMA 9 FEEDBACK OPDRACHTEN BIJ THEMA 9 FEEDBACK Van positieve feedback leer ik niets. INLEIDING Feedback geven en ontvangen moet je eerst oefenen en dan toepassen. In de opdrachten hieronder ga je ermee aan de slag. Doelstellingen

Nadere informatie

HANDLEIDING TOOLBOX HUIZEN VAN 1 HET KIND

HANDLEIDING TOOLBOX HUIZEN VAN 1 HET KIND HANDLEIDING TOOLBOX HUIZEN VAN 1 HET KIND Inleiding GROEIEN TOT LAAGDREMPELIGE BASISVOORZIENINGEN De samenwerkingsverbanden Huizen van het Kind hebben het potentieel om (verder) uit te groeien tot laagdrempelige

Nadere informatie

Vingertwister. Spelvariant met twee vingers

Vingertwister. Spelvariant met twee vingers Vingertwister Spelvariant met twee vingers Materiaal Speelbord Tien kaartjes en zestien opdrachtkaartjes Tien fiches (u kunt hiervoor ook pasta, bonen of blokjes gebruiken ) Video Vingertwister met twee

Nadere informatie

Speel het spel op je ploegvergadering, gouwoverleg of districtsraad. Plannen en meningen uitwisselen, leidt vaak tot nieuwe ideeën.

Speel het spel op je ploegvergadering, gouwoverleg of districtsraad. Plannen en meningen uitwisselen, leidt vaak tot nieuwe ideeën. Werkwinkel l Op vrijwillige voeten, een spel over vrijwilligersbeleid Doel van de werkwinkel: Dit spel is eerst en vooral een manier om in je ploeg eens stil te staan bij je vrijwilligers en wat er nodig

Nadere informatie

Voordoen (modelen, hardop denken)

Voordoen (modelen, hardop denken) Voordoen (modelen, hardop denken) De tekst hieronder gebruikt u bij opdracht 3. U doet dan op het bord voor hoe u een gedicht schrijft. Hardopdenktekst Zelf vind ik het best erg voor de mensen in Egypte

Nadere informatie

ROL, SCHUIF EN BEDEK. MEER DOBBELSTEENWERKBLADEN? Kijk op heutinkvoorthuis.nl AANTAL SPELERS: 2-4

ROL, SCHUIF EN BEDEK. MEER DOBBELSTEENWERKBLADEN? Kijk op heutinkvoorthuis.nl AANTAL SPELERS: 2-4 ROL, SCHUIF EN BEDEK AANTAL SPELERS: - JE HEBT NODIG: dobbelstenen in verschillende kleuren, fiches of iets om de plaatjes mee af te dekken. Eventueel een kookwekker. SPELREGELS: Rol om de beurt met de

Nadere informatie

Spelregels: Als de kaartjes wel bij elkaar horen, neemt de speler deze uit het spel en mag hij nog een keer proberen.

Spelregels: Als de kaartjes wel bij elkaar horen, neemt de speler deze uit het spel en mag hij nog een keer proberen. - 40 kaartjes Voorbereiding: Leg alle kaartjes met het symbool of de naam naar onder op de tafel. De jongste speler mag beginnen. Vervolgens speel je verder in wijzerzin. Spel: De bedoeling van het spel

Nadere informatie

Lesbrief: Slimme oplossingen Thema: Mens & Dienstverlenen in de toekomst

Lesbrief: Slimme oplossingen Thema: Mens & Dienstverlenen in de toekomst Lesbrief: Slimme oplossingen Thema: Mens & Dienstverlenen in de toekomst Copyright Stichting Vakcollege Groep 2015. Alle rechten voorbehouden. Inleiding Slimme oplossingen beginnen altijd met een probleem.

Nadere informatie

HANDLEIDING TALENTENQUIZ

HANDLEIDING TALENTENQUIZ HANDLEIDING TALENTENQUIZ STAPPENPLAN TALENTENQUIZ 1. Download alle nodige bestanden van de talentenquiz kleur bekennen met kinderen op de studentenpagina bij de pagina voor de coördinator bedenk & doe

Nadere informatie

Draaiboek voor het team Kwaliteit van verzorging en opvoeding in de residentiële jeugdzorg

Draaiboek voor het team Kwaliteit van verzorging en opvoeding in de residentiële jeugdzorg Draaiboek voor het team Kwaliteit van verzorging en opvoeding in de residentiële jeugdzorg Marjan de Lange Cécile Chênevert Utrecht, september 2011 2011 Nederlands Jeugdinstituut Niets uit deze uitgave

Nadere informatie

Spelregels voor de kaarten Beroepskwaliteiten en Leerpunten. Het Beroepskwaliteitenspel

Spelregels voor de kaarten Beroepskwaliteiten en Leerpunten. Het Beroepskwaliteitenspel Het Beroepskwaliteitenspel Het Beroepskwaliteitenspel is een leermiddel voor de loopbaanoriëntatie van mensen in de leeftijd van twaalf jaar en ouder. Het spel heeft als doel de speler bewust te maken

Nadere informatie

optellen 1 Doel: plaats bepalen op de getallenlijn 2 Doel: optellen met de rekentekens + en 3 Doel: optellen van concreet naar abstract Herhalen

optellen 1 Doel: plaats bepalen op de getallenlijn 2 Doel: optellen met de rekentekens + en 3 Doel: optellen van concreet naar abstract Herhalen 1 Basisstof t/m 10 Lesdoelen De kinderen: kunnen hoeveelheden t/m ; kunnen een optelsom met voorwerpen t/m in de abstracte vorm noteren; kunnen werken met de rekentekens en. Materialen Klassikaal: Per

Nadere informatie

Aan de tafel! Ga je mee om de wonderlijke wereld van de tafels te ontdekken? Bedacht en ontwikkeld door Linda van de Weerd. www.klasvanjuflinda.

Aan de tafel! Ga je mee om de wonderlijke wereld van de tafels te ontdekken? Bedacht en ontwikkeld door Linda van de Weerd. www.klasvanjuflinda. Aan de tafel! Ga je mee om de wonderlijke wereld van de tafels te ontdekken? Bedacht en ontwikkeld door Linda van de Weerd. www.klasvanjuflinda.nl Aan de tafel 1. Zeeslag 2. Snelle Jelle 3. Vier op een

Nadere informatie

Verwerkingsopdrachten Sociaal-Cultureel Werk; saw 4 ISBN 97890 8524 0983 Thema 4 Methodisch en projectmatig werken

Verwerkingsopdrachten Sociaal-Cultureel Werk; saw 4 ISBN 97890 8524 0983 Thema 4 Methodisch en projectmatig werken Verwerkingsopdrachten Sociaal-Cultureel Werk; saw 4 ISBN 97890 8524 0983 Thema 4 Methodisch en projectmatig werken Verwerkingsopdrachten thema 4 Sociaal-Cultureel Werk; saw 3 & 4 pagina 1 Opwarmen en oriënteren

Nadere informatie

Overijse Overlegt. Samen dromen & denken over de toekomst van onze gemeente. Leidraad voor korte toekomstbabbel

Overijse Overlegt. Samen dromen & denken over de toekomst van onze gemeente. Leidraad voor korte toekomstbabbel Overijse Overlegt Samen dromen & denken over de toekomst van onze gemeente Leidraad voor korte toekomstbabbel Leidraad voor toekomstbabbel 4 tot 8 personen 20 min Nodig enkele buren, vrienden, een groepje

Nadere informatie

De telefoon: Maak van een vijand een vriend.

De telefoon: Maak van een vijand een vriend. De telefoon: Maak van een vijand een vriend. Een efficiënte aanpak voor organisatorische problemen in uw praktijk Handleiding voor de moderator Handleiding voor kwaliteitsverbetering V.U DOMUS MEDICA Antwerpen

Nadere informatie

1. Bepalen van de prioriteiten

1. Bepalen van de prioriteiten 1 1. Bepalen van de prioriteiten Bij het bepalen van prioriteiten heeft men aandacht voor: bevestigen en borgen van wat goed gebleken is (= behoud-punten); verbetering van de vastgestelde werkpunten (=

Nadere informatie

Het Grote Armoede en Ongelijkheid Spel

Het Grote Armoede en Ongelijkheid Spel Britt Slock (e-mail: Britt.slock@gmail.com) Stacey Huyghebaert (e-mail: Staceyhuyghebaert@live.be) Jade Lenaers (e-mail: Jadelenaers8@hotmail.com) Klas: 4 TSO Het Grote Armoede en Ongelijkheid Spel Hallo,

Nadere informatie

Potloden, doppen en papier

Potloden, doppen en papier Potloden, doppen en papier Handige strategieën Vermenigvuldigen Inhoudsopgave - Inleiding op Potloden, doppen en papier p. 3 - Potloden in dozen p. 4 - Flessendoppen sparen p. 6 - Papier in pakken p. 8

Nadere informatie

Lesbrief: Safe! Thema: Mens & Dienstverlenen aan het werk

Lesbrief: Safe! Thema: Mens & Dienstverlenen aan het werk Lesbrief: Safe! Thema: Mens & Dienstverlenen aan het werk Copyright Stichting Vakcollege Groep 2015. Alle rechten voorbehouden. Inleiding Ongelukken, kleine hoekjes, ogenblikken... Een ongeluk zit in een

Nadere informatie

Gaan stemmen of niet gaan stemmen? (Uit: Kompas)

Gaan stemmen of niet gaan stemmen? (Uit: Kompas) Gaan stemmen of niet gaan stemmen? (Uit: Kompas) Bij deze activiteit wordt een enquête gehouden bij mensen in de omgeving in verband met: het gaan stemmen bij verkiezingen, de deelname van burgers aan

Nadere informatie

Een spel voor 2 tot 4 spelers Vanaf 13 jaar Ongeveer 40 Minuten

Een spel voor 2 tot 4 spelers Vanaf 13 jaar Ongeveer 40 Minuten Een spel voor 2 tot 4 spelers Vanaf 13 jaar Ongeveer 40 Minuten INLEIDING EN DOEL VAN HET SPEL De bouw van de tempel voor Sobek is volop aan de gang. Rond de bouwwerf ontstaat heel wat bedrijvigheid: Er

Nadere informatie

Doel. Vertrekpunt: Santé! De beste gesprekken voer je... op café

Doel. Vertrekpunt: Santé! De beste gesprekken voer je... op café Doel Geanimeerde gesprekken voeren over belangrijke vragen of thema s in verschillende rondes. Elke deelnemer komt aan het woord. Een worldcafé kan je gebruiken om informatie te verzamelen binnen één thema

Nadere informatie

PAKJES LEVEREN.

PAKJES LEVEREN. Doen Wat maak je? Nut Waarvoor maak je het? PAKJES LEVEREN Hoe werkt het? Hoe Waaruit bestaat het? Wat Maak een uitvinding die pakjes levert van het magazijn tot aan de klant Nut OPDRACHT: -> Zoek op het

Nadere informatie

SPELVARIANTEN. Heb je vragen, feedback of wil je op weg geholpen worden, neem contact met ons op. info@talentengenerator.nl.

SPELVARIANTEN. Heb je vragen, feedback of wil je op weg geholpen worden, neem contact met ons op. info@talentengenerator.nl. SPELVARIANTEN Je ontdekt meer in een uur spelen dan in een jaar converseren Plato Het klinkt zo simpel we gaan bouwen aan het vertrouwen maar is het wel zo simpel? Zomaar vanuit het niets het thema vertrouwen

Nadere informatie

Freight Train White Wind, 1993 MOON Alan R spelers vanaf 10 jaar ± 60 minuten

Freight Train White Wind, 1993 MOON Alan R spelers vanaf 10 jaar ± 60 minuten Freight Train White Wind, 1993 MOON Alan R. 02-05 spelers vanaf 10 jaar ± 60 minuten Inleiding De locomotieven staan klaar. In het centrale goederenstation maar ook in de stations van de spelers wachten

Nadere informatie

Handleiding voor het maken van een verbeteringsplan

Handleiding voor het maken van een verbeteringsplan Handleiding voor het maken van een verbeteringsplan Algemeen Deze handleiding geeft informatie over het schrijven, evalueren en borgen van verbeteringsplannen. In een verbeteringsplan legt u vast voor

Nadere informatie

Jongerenverwerking Franciscus Spreekt (duur: 60 minuten)

Jongerenverwerking Franciscus Spreekt (duur: 60 minuten) Jongerenverwerking Franciscus Spreekt (duur: 60 minuten) Doelstellingen De deelnemers kunnen de leefwijze van Franciscus vergelijken met hun eigen leefwereld. De deelnemers hebben handvaten om zelf in

Nadere informatie

Mijn project noemt Het Wari-spel. De doelgroep van mijn programma is iedereen die houdt van strategische spelen.

Mijn project noemt Het Wari-spel. De doelgroep van mijn programma is iedereen die houdt van strategische spelen. Voorstel project Mijn project noemt Het Wari-spel. De doelgroep van mijn programma is iedereen die houdt van strategische spelen. Het doel van mijn project is de spelers een ontspannende, plezierige en

Nadere informatie

DE GROTE VERKEERSTOETS

DE GROTE VERKEERSTOETS DE GROTE VERKEERSTOETS Verkeerstekens Lesfiche 5 e LEERJAAR Lesdoel De leerlingen leren de betekenis van de voor hen relevante verkeersborden (gebodsborden, verbodsborden, aanwijzingsborden en gevaarsborden)

Nadere informatie

ACTIEFICHES. Een goed begrip van je huidige (probleem)situatie laat toe om gerichter te innoveren.

ACTIEFICHES. Een goed begrip van je huidige (probleem)situatie laat toe om gerichter te innoveren. ACTIEFICHES Stap 1: Analyseer je innovatiemogelijkheden Een goed begrip van je huidige (probleem)situatie laat toe om gerichter te innoveren. Voldoende steun en middelen zijn essentieel om via innovatie

Nadere informatie

Spelregels Hoe word ik tevreden & gelukkig?

Spelregels Hoe word ik tevreden & gelukkig? Spelregels Hoe word ik tevreden & gelukkig? Introductie Met behulp van dit kaartspel kunnen hulpverleners makkelijker gesprek komen met mensen met een verstandelijke beperking. Met het spel kunnen begeleider

Nadere informatie

Liefde, voor iedereen gelijk?

Liefde, voor iedereen gelijk? Seksuele diversiteit graad 2 Lesvoorbereiding Liefde, voor iedereen gelijk? Bij lesmateriaal, bij deze les op de site, vind je het nodige lesmateriaal voor deze les: Print de verhalen 'Het geheim van Mirjam'

Nadere informatie

Inhoudstafel keuzemoment Chicago Jongeren Lees dit alvorens te beginnen... 2 Doel van de activiteit... 2 Overzicht:... 2 Praktische voorbereiding...

Inhoudstafel keuzemoment Chicago Jongeren Lees dit alvorens te beginnen... 2 Doel van de activiteit... 2 Overzicht:... 2 Praktische voorbereiding... Inhoudstafel keuzemoment Chicago Jongeren Lees dit alvorens te beginnen... 2 Doel van de activiteit... 2 Overzicht:... 2 Praktische voorbereiding... 2 Duur... 2 Locatie... 2 Materiaal... 2 Voorbereiding...

Nadere informatie

2. HET RECHT OP PARTICIPATIE ONTDEKKEN EN VERKENNEN

2. HET RECHT OP PARTICIPATIE ONTDEKKEN EN VERKENNEN LEREN DOOR RECHTEN 2.A DEBAT 7 LEREN DOOR RECHTEN 2.A DEBAT INLEIDING Het is de bedoeling om tijdens de hierna beschreven activiteit een debat te organiseren over de participatie van de leerlingen op school.

Nadere informatie

Lesbrief: Bewust sociaal Thema: Wat is Mens & Dienstverlenen?

Lesbrief: Bewust sociaal Thema: Wat is Mens & Dienstverlenen? Lesbrief: Bewust sociaal Thema: Wat is Mens & Dienstverlenen? Copyright Stichting Vakcollege Groep 2015. Alle rechten voorbehouden. Inleiding Zonder dat we het door hebben worden we steeds asocialer. Dit

Nadere informatie

Auf Achse, das Kartenspiel (Met de vlam in de pijp!) FX Schmid, 1995 KRAMER Wolfgang 2-5 spelers vanaf 8 jaar ± 45 minuten

Auf Achse, das Kartenspiel (Met de vlam in de pijp!) FX Schmid, 1995 KRAMER Wolfgang 2-5 spelers vanaf 8 jaar ± 45 minuten Auf Achse, das Kartenspiel (Met de vlam in de pijp!) FX Schmid, 1995 KRAMER Wolfgang 2-5 spelers vanaf 8 jaar ± 45 minuten Inleiding Hallo truckers! In totaal 5 etappes liggen voor jullie. Wie maakt het

Nadere informatie

Kunst in mijn stad. projectdag 1. Wat is de bedoeling? Hoe pak je het aan?

Kunst in mijn stad. projectdag 1. Wat is de bedoeling? Hoe pak je het aan? Kunst in mijn stad projectdag 1 Wat is de bedoeling? Vandaag gaat jouw projectgroep zich verdiepen in de kunst die in jullie stad te vinden is. Een kunstenaar legt uit, op welke manier zo'n kunstwerk tot

Nadere informatie

Draaiboek mini-burgerkabinet

Draaiboek mini-burgerkabinet Draaiboek mini-burgerkabinet 31 januari 2018 7 april 2018 Wat is het burgerkabinet en wanneer vindt dit alles plaats? Vlaams minister van Cultuur,, Jeugd en Brussel Sven Gatz wil burgers betrekken bij

Nadere informatie

tijd voor geletterdheid

tijd voor geletterdheid tijd voor geletterdheid weekvandegeletterdheid.be HANDLEIDING TIJD VOOR GELETTERDHEID Een toolkit om het geletterdheidbeleid van je school vorm te geven INLEIDING Een gezond vieruurtje meegeven, dat doe

Nadere informatie

Elke groep van 3 leerlingen heeft een 9 setje speelkaarten nodig: 2 t/m 10, bijvoorbeeld alle schoppen, of alle harten kaarten.

Elke groep van 3 leerlingen heeft een 9 setje speelkaarten nodig: 2 t/m 10, bijvoorbeeld alle schoppen, of alle harten kaarten. Versie 16 januari 2017 Sorteren unplugged Sorteren gebeurt heel veel. De namen van alle leerlingen in de klas staan vaak op alfabetische volgorde. De wedstrijden van een volleybal team staan op volgorde

Nadere informatie

Dienst Identiteit & kwaliteit Guimardstraat BRUSSEL

Dienst Identiteit & kwaliteit Guimardstraat BRUSSEL Dienst Identiteit & kwaliteit Professionele cultuur versus politiek-ambtelijke cultuur (Van Emst) In veel scholen werkt de ontstane politiek-ambtelijke cultuur onderwijsvernieuwingen en onderwijsverbeteringen

Nadere informatie

Spelmateriaal. Doel van het spel. 4 Score-stenen. 4 Huizen 1 Einde spel -kaart. 62 Geveltegels (dubbelzijdig) elk 10 x blauw, geel, rood, groen

Spelmateriaal. Doel van het spel. 4 Score-stenen. 4 Huizen 1 Einde spel -kaart. 62 Geveltegels (dubbelzijdig) elk 10 x blauw, geel, rood, groen Een spel van Daniel Skjold Pedersen & Asger Harding Granerud voor 2 4 spelers vanaf 8 jaar. Spelmateriaal 1 Scorebord 1 Haven 4 Score-stenen 1 per spelerskleur (donkerrood, -blauw, -geel, -groen) 70 Gevelkaarten

Nadere informatie

Hieronder worden enkele methodieken beschreven die ondersteunend kunnen zijn voor het reflecteren over:

Hieronder worden enkele methodieken beschreven die ondersteunend kunnen zijn voor het reflecteren over: Begin er maar aan Participatie betekent luisteren naar elkaars (soms verschillende) meningen, laten zien dat je de inbreng van de ander waardeert en dat er ook iets mee gebeurt. Leerlingenparticipatie

Nadere informatie

Spelers: 2-4 personen Leeftijd: vanaf 10 jaar Speelduur: ca. 30 minuten INHOUD

Spelers: 2-4 personen Leeftijd: vanaf 10 jaar Speelduur: ca. 30 minuten INHOUD Spelers: 2-4 personen Leeftijd: vanaf 10 jaar Speelduur: ca. 30 minuten INHOUD 84 wegplaatjes (met waarden van 1-7, 42 met achterkant A, 42 met achterkant B ) 24 waterplaatjes 4 bruggen 12 spelfiguren

Nadere informatie

ROLLENSPEL: FORUM THEATER

ROLLENSPEL: FORUM THEATER METHODIEK 1. WAT Oplossingen voorstellen van op je debatstoel is één, ze uitvoeren in de praktijk is een ander paar mouwen. In het forum theater moet je je voorstellen niet alleen verbaal uiten en verdedigen,

Nadere informatie

QUESTI OPSTARTGIDS ALGEMENE INSTELLINGEN EN LVS

QUESTI OPSTARTGIDS ALGEMENE INSTELLINGEN EN LVS 01 - WELKOM BIJ QUESTI Welkom bij Questi. Alvorens je opstart, willen we je graag attent maken op enkele zaken. Voor je op de knop inloggen klikt, bekijk je best even de algemene filmpjes onder de knop

Nadere informatie

Vragen Hoe kan je veiligheid inbouwen zodat je alle leerlingen kan betrekken? Vraag Hoe kan je de ideeënbus actief en betekenisvol maken?

Vragen Hoe kan je veiligheid inbouwen zodat je alle leerlingen kan betrekken? Vraag Hoe kan je de ideeënbus actief en betekenisvol maken? Methodiek Kringgesprek Beter samen leven en meer leren in de klas. Een participatieve sfeer in de klas of op de school kan men op verschillende manieren bewerkstelligen. Werken met kringgesprekken is hierbij

Nadere informatie

project: Organiseren van een multicultureel event

project: Organiseren van een multicultureel event project: Organiseren van een multicultureel event Colofon Uitgeverij Edu Actief b.v. Meppel Postbus 1056 7940 KB Meppel Tel.: 0522-235235 Fax: 0522-235222 E-mail: info@edu-actief.nl Internet: www.edu-actief.nl

Nadere informatie

Wat schrijf je en voor wie: een gedicht voor op een. Hoe pak je het schrijven van een gedicht aan?

Wat schrijf je en voor wie: een gedicht voor op een. Hoe pak je het schrijven van een gedicht aan? Les 1: Een poëziekaart maken poëziekaart Lees over Verbonden zijn. Wat schrijf je en voor wie: een gedicht voor op een Verbonden zijn De Nieuwsbegrip leesles gaat over de ramadan. Tijdens de ramadan voelen

Nadere informatie

SPELVARIANTEN. Je ontdekt meer in een uur spelen dan in een jaar converseren Plato

SPELVARIANTEN. Je ontdekt meer in een uur spelen dan in een jaar converseren Plato SPELVARIANTEN Je ontdekt meer in een uur spelen dan in een jaar converseren Plato Inleiding Het klinkt zo simpel we gaan bouwen aan het vertrouwen maar is het wel zo simpel? Zomaar vanuit het niets het

Nadere informatie

Draaiboek voor het uitwerken van activiteiten 1

Draaiboek voor het uitwerken van activiteiten 1 Draaiboek voor het uitwerken van activiteiten 1 Je hebt als groep ouders een idee van wat je rond cultuur, ouderbetrokkenheid en taalstimulering zou willen doen op de school van je kind(eren)? Dit doe

Nadere informatie

Werken in de evenementenbranche

Werken in de evenementenbranche werkproces 1 1 2 3 4 5 6 Werken in de evenementenbranche Medewerker Evenementenorganisatie Wat laat je zien? Je organiseert evenementen zelfstandig en in opdracht van anderen Je bent de spin in het web,

Nadere informatie

Inhoudstafel Luistermoment Centrum-West Lees dit alvorens te beginnen... 2 Doel van de activiteit... 2 Overzicht... 2 Praktische voorbereiding...

Inhoudstafel Luistermoment Centrum-West Lees dit alvorens te beginnen... 2 Doel van de activiteit... 2 Overzicht... 2 Praktische voorbereiding... Inhoudstafel Luistermoment Centrum-West Lees dit alvorens te beginnen... 2 Doel van de activiteit... 2 Overzicht... 2 Praktische voorbereiding... 2 Voorbereiding... 2 Locatie... 2 Materiaal... 2 Veel voorkomende

Nadere informatie

MEER PLEZIER WORKSHOP PLEZIER IN UITVOERING

MEER PLEZIER WORKSHOP PLEZIER IN UITVOERING MEER PLEZIER WORKSHOP PLEZIER IN UITVOERING Teamwijzer Wat Voor wie Handleiding voor de Workshop Plezier in uitvoering. Workshopleider. PLEZIER IN UITVOERING Als je werk beter kan, zeg & doe het dan WAT

Nadere informatie

Gebruik het vragenmachientje en bedenk een onderzoeksvraag

Gebruik het vragenmachientje en bedenk een onderzoeksvraag Instructieblad Gebruik het vragenmachientje en bedenk een onderzoeksvraag Onderzoeken is leuk omdat je wat over jezelf leert: wat je kunt en hoe creatief je bent. Ook leer je over je omgeving en de wereld.

Nadere informatie

Handleiding Voor de Personeelscyclus!

Handleiding Voor de Personeelscyclus! Handleiding Voor de Personeelscyclus! Om goede professionele kinderopvang te blijven bieden moeten we ons blijven ontwikkelen. In deze handleiding lees je hoe we dat doen. We doorlopen elke twee jaar een

Nadere informatie

blok 11 groep 4 Malmberg s-hertogenbosch

blok 11 groep 4 Malmberg s-hertogenbosch blok 11 groep 4 naam:... Malmberg s-hertogenbosch blok 11 les 6 0 Kleur de antwoorden van de tafel van 2 geel en de tafel van 5 rood. 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26

Nadere informatie

Knettergekke kettingreactie Thema: Wat is techniek

Knettergekke kettingreactie Thema: Wat is techniek Knettergekke kettingreactie Thema: Wat is techniek Copyright Stichting Vakcollege Groep 2016. Alle rechten voorbehouden. Knettergekke kettingreactie Inleiding Voor de Knettergekke Kettingreactie maken

Nadere informatie

Cartagena Die Goldinsel Winning Moves, 2008 Rüdiger DORN 2-4 spelers vanaf 10 jaar ± 60 minuten

Cartagena Die Goldinsel Winning Moves, 2008 Rüdiger DORN 2-4 spelers vanaf 10 jaar ± 60 minuten Cartagena Die Goldinsel Winning Moves, 2008 Rüdiger DORN 2-4 spelers vanaf 10 jaar ± 60 minuten Speelmateriaal Spelidee Spelvoorbereiding Speelmateriaal 1 speelbord 4 kapiteinsfiguren in de kleuren rood,

Nadere informatie

Breukelen, December 2013. Make strategy work! Persoonlijke actieplan. Met behulp van de A3 methode. IG&H Consulting & Interim

Breukelen, December 2013. Make strategy work! Persoonlijke actieplan. Met behulp van de A3 methode. IG&H Consulting & Interim Breukelen, December 2013 Make strategy work! Persoonlijke actieplan Met behulp van de A3 methode IG&H Consulting & Interim Agenda 1 Korte terugblik 2 Toelichting actieplan 3 Ontwikkelen actieplan 4 Follow

Nadere informatie

SPEELWIJZE LEIDERSCHAPSSPEL

SPEELWIJZE LEIDERSCHAPSSPEL SPEELWIJZE LEIDERSCHAPSSPEL Bij werken, zowel betaald als vrijwillig, hoort leiding krijgen of leiding geven. De vraag wat effectief leiderschap is houdt dan ook veel mensen bezig. De meningen hierover

Nadere informatie

Kuijpers Installaties in de OK Leerjaar 2, schooljaar

Kuijpers Installaties in de OK Leerjaar 2, schooljaar Kuijpers Installaties in de OK Leerjaar 2, schooljaar 2017-2018 1. De opdrachtgever In het Rijksmuseum worden de installaties van de nachtwacht continue gecontroleerd. Er mag niet te veel licht op schijnen,

Nadere informatie

Tekst lezen zonder hulp: samenvatten

Tekst lezen zonder hulp: samenvatten 1. Bekijk de buitenkant van de tekst: de titel, de tussenkopjes en het plaatje. De tekst gaat over de laatste speelgoedrage: de fidget spinner. Wat gaat de tekst je hierover vertellen, denk je? 2. Welke

Nadere informatie

Spelmateriaal. 16 startkaarten 4 sets in de spelerskleuren (rood, blauw, geel en groen) 58 speelkaarten:

Spelmateriaal. 16 startkaarten 4 sets in de spelerskleuren (rood, blauw, geel en groen) 58 speelkaarten: De inwoners van Bali beschouwen hun eiland als een wereld van goden en demonen. Daarom is in elk huis een offerplaats te vinden en staan in elk dorp meerdere tempels. De mensen offeren een groot deel van

Nadere informatie

Examen VMBO-GL en TL. beeldende vakken CPE GL en TL. gedurende 720 minuten. tekenen, handenarbeid, textiele werkvormen, audiovisuele vormgeving

Examen VMBO-GL en TL. beeldende vakken CPE GL en TL. gedurende 720 minuten. tekenen, handenarbeid, textiele werkvormen, audiovisuele vormgeving Examen VMBO-GL en TL 2019 gedurende 720 minuten beeldende vakken CPE GL en TL tekenen, handenarbeid, textiele werkvormen, audiovisuele vormgeving Naam kandidaat Kandidaatnummer Opgavenboekje Dit examen

Nadere informatie

HANDLEIDING AAN DE SLAG MET TRENDS

HANDLEIDING AAN DE SLAG MET TRENDS HANDLEIDING AAN DE SLAG MET TRENDS ORGANISEER EEN TRENDSESSIE MET DE TRENDPUBLICATIE IEDEREEN AAN ZET DOEL Met deze set kun jij samen met anderen de gevolgen van trends voor de communicatie van de Rijksoverheid

Nadere informatie

Communicatie arts kinesitherapeut

Communicatie arts kinesitherapeut Bea Vermeyen, Dré Vermoesen Communicatie arts kinesitherapeut Handleiding voor de moderator Handleidingen voor Kwaliteitsbevordering; Antwerpen 2004 Wetenschappelijke Vereniging van Vlaamse Huisartsen

Nadere informatie

PLANTEN GROEIEN. Stappenplan. Benodigdheden. Apps. Tijd ZADENRACE

PLANTEN GROEIEN. Stappenplan. Benodigdheden. Apps. Tijd ZADENRACE Stel 4 onderzoeksvragen op Maak een goede opstelling Noteer je resultaten in de tabel ZADENRACE Vooraleer we aan de grote opdracht beginnen moeten we planten hebben. Zoals je wel weet, gebeurt de voortplanting

Nadere informatie

Een informatief spel over de productie van snijbloemen en de sociale en ecologische gevolgen van globalisering.

Een informatief spel over de productie van snijbloemen en de sociale en ecologische gevolgen van globalisering. Een informatief spel over de productie van snijbloemen en de sociale en ecologische gevolgen van globalisering. colofon O. Verbloemen & Co is een uitgave van Centrum Informatieve Spelen vzw Naamsesteenweg

Nadere informatie

-

- Een strategisch spel voor 2 spelers - vanaf 8 jaar. Duurtijd: ca. 30 minuten. 1 houten spelbord (dit spel maakt geen gebruik van de rode stippen op het spelbord) 14 lichte pionnen 14 donkere pionnen De

Nadere informatie