A COMPANY OF ONTWERP EN IMPLEMENTATIE GGOR-MEETNETTEN LIMBURG. Prioritair verdrogingsgebied Sarsven en de Banen

Transcriptie

1 A COMPANY OF ONTWERP EN IMPLEMENTATIE GGOR-MEETNETTEN LIMBURG Prioritair verdrogingsgebied Sarsven en de Banen

2 14 SARSVEN EN DE BANEN (SLL) 14.1 Abiotische kenschets Ligging: Sarsven en de Banen zijn twee dicht bij elkaar gelegen peelrestanten, desalniettemin verschillen ze sterk van elkaar qua karakter. De Banen zijn in 1992 gerestaureerd en opgeschoond en in 1998 uitgebreid met een noordelijke uitloper, op de plaats die ooit was volgestort. Thans beheerst een groot open water met isoëtiden 12 het landschapsbeeld. Het ven wordt omgeven door een smalle gordel moerasstruweel. Het Sarsven is daarentegen een klein sterk geëutrofieerd ven, omgeven door riet en wilgenstruweel. Bodem: Beide peelrestanten hebben een overeenkomstige bodemopbouw. Beide zijn gelegen in depressies in het dekzandlandschap, onderdeel van een groot erosiedal. In het grijze verleden had zich daarin veen gevormd maar dat is begin 20e eeuw grotendeels weer uitgeveend tot op de zandige ondergrond. In de ondiepe ondergrond (>1.50 m) treft men daarin ook nog leem- en kleilagen aan. Ten noorden van de Banen dagzoomt zelfs een groot leemplateau. De zandige bovengrond is in het terrein veelal humeus tot moerige ontwikkeld, terwijl lokaal ook nog wel dunne veenlagen aanwezig zijn. Grond- en Oppervlaktewatersysteem: Het slecht doorlatende karakter van de relatief ondiep liggende leemlagen zorgt er voor dat het grondwater relatief oppervlakkig afstroomt naar de laagten waarin de vennen liggen. Dankzij de lemige aard van het doorstroomde pakket is dit grondwater van nature zwak gebufferd en is het iets aangerijkt. Daarnaast stroomt er in potentie vanuit de Noordervaart ook nog wat kalkrijk kanaalwater toe via de diepere ondergrond (De Mars et al. 1998). Sinds 1992 stroomt er geen hard inlaatwater meer in de Banen, waardoor kwel- en regenwater het gebied weer domineren. Hierdoor zijn relatief voedselarme zwak gebufferde condities weer teruggekeerd. Het Sarsven wordt daarentegen nog altijd gevoed door hard, eutroof inlaatwater vanuit de Noordervaart, dat ongehinderd het ven in- en aan de zuidzijde weer uitstroomt. Daardoor kent deze plas ook geen natuurlijke peilfluctuatie meer, in tegenstelling tot het herstelde systeem van de Banen. Enkel in de randzone komen zuurdere omstandigheden voor 14.2 Vegetatieve kenschets Huidige vegetatie Centraal in het gebied het Sarsven ligt een sterk geëutrofieerde, soortenarme plas (algenbloei) omgeven door rietmoeras en Elzen- en Berkenbroekbossen. De oevers zijn begroeid met soorten van het rietmoeras en lokaal wat gagelstruweel (provincie Limburg,1999). Buiten de invloedssfeer van het inlaatwater zijn meer vertegenwoordigers van het basenarme milieu aanwezig. Vroeger, dat is voor 1950, was de langgerekte plas rijk aan isoëtiden. De Banen bestaat uit een grote open plas lokaal omringd door een verlandingszone met rietmoeras, Na de herstelmaatregelen zijn tal van bijzonderheden van weleer weer 12 Plantensoorten van zwak gebufferde opdiepe wateren 14-3

3 opgedoken in de ondiepe vooroevers, Daar heeft zich een soortenrijke isoëtidenvegetatie heeft ontwikkeld met tal van zeer zeldzame soorten (Oeverkruid, Glaskroos, Kleine biesvaren, Ondergedoken moerasscherm etc.). De aanwezige Grauwe ganzen vormen echter een potentieel eutrofiëringprobleem voor de plas. De plas ligt ingebed in moerasstruwelen, broekbos, en hogerop, soortenarme loofbossen en grazige ruigten. Streefbeeld toekomstige vegetatie Het streefbeeld van het Limburgs Landschap voor Sarsven en de Banen ziet er in hoge mate overeenkomstig uit: vennen omzoomd door in breedte variërende zomen van moeras, struweel, ven en hoogveen, die liggen ingebed in loofbos op arme zandgrond. Uit veldbezoek is gebleken dat de moeras, struweel en vochtige heide en hoogveen vegetaties alleen bij het Sarsven reëel zijn (figuur 14.1). Het overige heeft in dit meetnet het doeltype Berken- gekregen. Rond de gebieden liggen verder plaatselijk percelen met als streefbeeld een complex van droog grasland, struweel en ruigte. Een vegetatiekaart uit 1995 geeft een detaillering voor de venvegetatietypen in de Banen met verschillende zonaties met o.a. het Nittelletum translucentis (ass. Van doorschijnend glanswier), in de diepere delen van de plas en achtereenvolgens overgaand in het Littorello Eleocharitetum (Naaldwaterbies ass.) en tenslotte het Pilularietum globuliferae (Pilvaren ass.), en het Hydrocotylo Baldellion (verbond van Waternavel-Stijve moerasweegbree) in de oeverzone. Het gaat hierbij om goed ontwikkelde venvegetaties karakteristiek voor een relatief dynamisch venmilieu. Door Buskens & De Mars (2000) is de Banen, dankzij haar omvang één van de weinige locaties in Limburg die wat betreft streefbeeld als zandbodemven worden aangeduid. Voor een dergelijke systeem is door Van Leerdam et al. (1996) de ecologische normdoelstelling uitgewerkt onder de noemer heuvelrugplas-hoogste niveau. Het streefbeeld voor de Sarsven wordt door Buskens & De Mars (2000) aangeduid als Dalven. Gezien de voormalige aanwezigheid van kritische vensoorten en de ervaringen in de onmiddellijke omgeving (Schoorkuilen, De Banen) kan dat worden aangevuld met de toevoeging met isoëtiden. Vanuit waterkwaliteitsoogpunt kan hieraan dezelfde ecologische normdoelstelling worden opgehangen als aan het Zandbodemven GGOR kritische vegetaties Voor het open water kunnen de zwak gebufferde venvegetaties van een zwak gebufferde dynamisch milieu als het meest kwetsbare type worden bestempeld, zowel in kwantitatief als kwalitatief. Voor de monitoring is gekozen voor een meetpunt in de oeverzone (Hydrocotylo-Baldellion), omdat dit meestentijds bereikbaar zal zijn. Voor de randzone van de vennen wordt gekozen voor het Berken- als meest kritische type. 14-4

4 14.4 Opzet GGOR-meetnet Ecohydrologisch gezien kunnen verschillende deelgebieden worden onderscheiden, te weten: - De Sarsven, in hoge mate beïnvloed door wateraanvoer, maar met toestroming van lokaal grondwater uit de directe omgeving. - In de Banen de zone waar windwerking op het ven en op de flauwe oeverzone een belangrijke speelt: (semi-)aquatisch). - In de Banen de oeverzones die voornamelijk onder invloed staan van lokaal toestromend, licht gebufferd grondwater. Om effectief te kunnen monitoren moeten meerdere GGOR locaties worden aangewezen. Voor het monitoren van de waardevolle venvegetaties in dit gebied is noodzakelijk om te beschikken over een locatie met voldoende windwerking. Aangezien windwerking naast peilfluctuaties en waterkwaliteit een cruciale rol speelt bij de instandhouding van de vegetatie. Uitgaande van de meest kritische vegetaties, en de voorkeurslocaties gelet op de systeemwerking wat betreft venoevers zijn de volgende locaties aangewezen: - GGOR buis Sb1: aan de oostkant van het Sarsven (Berken-bos); - GGOR buis Sb2: in de noordwestrand van Banen (Berken-bos); - GGOR buis Sb3 13 : een oppervlaktewatermeetpunt annex peilbuis aan de oostkant van de Banen. Hier moet zowel waterstand als waterkwaliteit worden geregistreerd (dynamische venvegetatie). Het Sarsven wordt vooralsnog niet in het meetnet opgenomen. Op termijn, indien de waterinlaat/doorvoer is beëindigd, wordt hier een meetpunt ingericht (dalven). Tot dan toe is monitoring niet zinnig aangezien tot die tijd niet aan de randvoorwaarden zal worden voldaan: GGOR niet behaald. Voor wat betreft het oppervlaktewatermeetpunt in de plas: Droogvalfases komen in het te monitoren ecotoop van nature kunnen voor. De peilbuis is noodzakelijk om ook standen beneden maaiveld te kunnen blijven registreren. Deze peilbuis wordt enkel benut voor het jaarrond kunnen blijven registreren van de standen, maar niet voor de GGOR-kwaliteit. Daarvoor wordt enkel oppervlaktewater uit het ven bemonsterd en beoordeeld. De ligging in het terrein van de GGOR-locaties is weergegeven in figuur In Tabel 14.1 en 14.2 zijn voor alle afzonderlijke GGOR-locaties het kritische vegetatietype en de daarvoor te hanteren ecohydrologische randvoorwaarden weergegeven (GGOR-kwantiteit respectievelijk GGOR-kwantiteit). Tabel 14.3 geeft de X- en Y-coördinaten van de peilbuislocaties weer. 13 het betreft hier een peilbuis annex waterkwaliteitsmeetpunt. Deze buis is primair bedoeld om de (grond)waterstand te kunnen monitorien, waterkwaliteit wordt bemonsterd in het ven zelf. De peilbuis staat op de hoogste altijd bereikbare rand van het ven. Er dient nog een separaat referentieniveau (venbodem op ca. 20 m uit de oever) te worden vastgesteld waaraan de standen kunnen worden gerelateerd. 14-5

5 Vegetatietype ph Ca 2+ - HCO 3 (mg/l) (mg/l) + - NH 4 NO 3 SO 2-4 Cl - Ortho-P (mg/l) (mg/l) (mg/l) (mg/l) (mg/l) Tabel 14.1: Sarsven en De Banen; overschrijdingswaarden vegetaties (cm t.o.v. mv.) GGOR- Buis Vegetatietype 10% bovengr. 50% bovengr. 90% bovengr. 10% ondergr. 50% ondergr. 90% ondergr. Sb1 Berken Sb2 Berken Sb3 Zandbodemven / Dalven met isoëtiden (z) = op zand Tabel 14.2 Sarsven en De Banen ; grond- en oppervlaktewater chemie GGOR- Buis Sb1 Sb2 Berken- 4,5 6,0 < 50 > 6 < 5 < 80 < 50 - Berken- 4,5 6,0 < 50 > 6 < 5 < 80 < 50 - Sb3 Zandbodemven / Dalven met isoëtiden 5,0-7, <0,26 <0,9 < 15 <15 <0,005 Bron: Van Leerdam et al 1996; Buskens & De Mars 2000 Tabel 14.3: Sarsven en De Banen; X,Y-coördinaten peilbuislocaties. GGOR-Buis X-coördinaat Y-coördinaat Sb1 183,17 364,42 Sb2 183,43 364,64 Sb3 183,93 364,

6 N Sarsven Sb2 #Y Sb1 # #Y De Banen #Y # Sb3 Titel: Doelen natte natuur (kritische vegetatietypen) Sarsven en de Banen (Limburgs Landschap) Project: GGOR meetnetten Limburg Opdrachtgever: Provincie Limburg Datum: Schaal: Figuur: 14.1 # p:\projdirs\39640\gis\avproj\ggor_meetnetten_ apr 39640A0-G-014 PatK Meters #Y Locatie peilbuis Doeltypen terreineigendommen Broekbossen op zure venen Natte heide Overige bloemrijke graslanden Vennen en plassen op zand, zwak gebufferd Overige doeltypen Begrenzing deelsystemen Overige natuur Overige natuur Overig :10000