wo 29 maart u - concertzaal LE CONCERT OLYMPIQUE JAN CAEYERS DIRIGENT VIKTORIA MULLOVA VIOOL Brahms & van Beethoven

Transcriptie

1 wo 29 maart u - concertzaal LE CONCERT OLYMPIQUE JAN CAEYERS DIRIGENT VIKTORIA MULLOVA VIOOL Brahms & van Beethoven

2 PROGRAMMA Johannes Brahms Vioolconcerto in D, op. 77 Allegro non troppo Adagio Allegro giocoso, ma non troppo vivace - Poco più presto Soliste: Viktoria Mullova PAUZE Ludwig van Beethoven Symfonie nr. 7 in A, op. 92 Poco sostenuto - Vivace Allegretto Presto Allegro con brio Dirigent: Jan Caeyers Le Concert Olympique wordt gekleed door Maison Anna Heylen Lichtdesign: Sibren Hanssens

3 TOELICHTING Met de Zevende symfonie zet Le Concert Olympique haar exploratietocht doorheen het orkestwerk van Beethoven verder. De Zevende is zonder twijfel een van de meest weerbarstige van alle negen symfonieën, omdat Beethoven meer dan elders de grenzen opzocht van de klassieke orkesttaal. Dit uit zich onder meer in de monumentale opbouw, de obsessionele ritmes, de wilde harmonieën en modulaties, het briljante orkestspel en de extreem-dramatische sound van het orkest. De grootste uitdaging vormt evenwel het langzame deel, het bekende Allegretto, dat het midden houdt tussen een trage dans en een treurmars, en waarin het Beethoven lukte om een sinistere atmosfeer te combineren met de charme van een ingetogen melodiek. Het Vioolconcerto van Brahms markeert het einde van de romantische muziek die nog door een Beethovenorkest kan worden gespeeld. Dat heeft te maken met de klassieke opbouw van het stuk en de transparante bijna kamermuziekachtige behandeling van het orkest. Vooral het langzame deel klinkt als een elegant lied uit een vroeg-romantische Duitse opera. Daartegenover staat evenwel de bijzondere hoge graad aan techniciteit van de solopartij, waardoor dit concerto behoort tot de meest veeleisende uit het gehele vioolrepertorium. Met de wereldberoemde violiste Viktoria Mullova, die dit concerto met de belangrijkste orkesten en dirigenten van de wereld heeft gespeeld, krijgt het publiek de kans om dit werk op het allerhoogste niveau en met een gezonde dosis eigenzinnigheid te beluisteren. Johannes Brahms, Vioolconcerto in D-groot Op. 77 Johannes Brahms enige Vioolconcerto kwam grotendeels tot stand in de zomer van 1878, tijdens zijn verblijf in het Oostenrijkse dorpje Pörtschach. De idyllische omgeving aan de diepblauwe Wörthersee had de componist voordien ook reeds geïnspireerd bij het componeren van zijn Tweede Symfonie. De melodieën vliegen hier in het rond, schreef Brahms, je moet uitkijken dat je ze niet per ongeluk vertrappelt. Brahms schreef zijn concerto voor zijn goede vriend, de Hongaarse sterviolist Joseph Joachim. Omdat Brahms zelf pianist en geen violist was,

4 ging hij bij Joachim te rade voor advies bij de uitwerking van de solopartij. Die had heel wat opmerkingen en suggesties. Wijzigen! Eenvoudiger! schreef hij bij een aartsmoeilijke passage. Soms ging Brahms akkoord met Joachims aanbevelingen, maar vaker deed hij uiteindelijk toch zijn eigen zin. Het was dan ook niet Brahms eerste bekommernis om een concerto te schrijven dat goed in de hand lag. Brahms gaf altijd prioriteit aan de muzikale idee, ook al werd de violist daardoor voor grote technische uitdagingen gesteld. Niet enkel de vingervlugheid, maar ook de spanwijdte van de vingers en de trefzekerheid van de intonatie worden dan ook voortdurend op de proef gesteld. Niet voor niets werd Brahms concerto voor viool en orkest door sceptici smalend als een concert tégen de viool bestempeld. Brahms mag dan extreem hoge eisen stellen aan de solist, toch is zijn concerto niet te situeren in de traditie van het zogenaamde virtuozenconcerto. Veeleer is het een typisch voorbeeld van een symfonisch concerto. Het orkest is immers veel meer dan de begeleiding van de solist en draagt in belangrijke mate bij aan de presentatie en verwerking van de muzikale thema s. Geregeld worden de hoofdmelodieën in het orkest gespeeld, terwijl de solist er omspelingen aan toevoegt. Het hele concerto ademt de grandeur van een symfonie. Het is veelzeggend dat Brahms aanvankelijk overwoog om geen drie- maar een vierdelig Vioolconcerto te componeren, met in het midden een Scherzo en een Andante (die hij later verving door het Adagio). Het openingsdeel, Allegro ma non troppo, is de meest grootschalige beweging van het concerto. In een uitgebreide orkestexpositie worden de thema s voorgesteld, waarna de solist ze in dialoog met het orkest verder uitwerkt en aanvult met nieuwe ideeën. De thema s variëren van plechtige akkoordbrekingen en ingetogen cantilenes tot ritmisch opzwepende mineurakkoorden. De motivisch-thematische verwerking ervan wordt niet uitgesteld tot de sonatedoorwerking, maar strekt zich uit over de hele beweging. Alle thema s en figuraties worden met elkaar verbonden in een rijk polyfoon web van muzikale allusies. De cadenza, die Brahms overigens niet zelf heeft uitgeschreven, gaat over in een dromerige coda die qua sfeer reeds het pad effent voor de volgende beweging.

5 Het tweede deel, een lyrisch Adagio, is veel eenvoudiger van opzet. Een uitgesponnen pastorale solomelodie wordt tot frustratie van sommige vioolvirtuozen - door de hobo voorgesteld. Als een engelengestalte tegen een goudkleurige avondhemel, aldus eerste biograaf Max Kalbeck. Nadat de viool de melodie vervolgens met grootse gebaren heeft mogen omspelen, volgt een vrijer middendeel waarin nieuwe harmonische regio s worden verkend. Tot besluit wordt de melodie hernomen, dit keer als een dialoog van viool en hobo. De rondo-finale, Allegro giocoso, ma no troppo vivace, is veruit de meest extroverte beweging van het concerto. Een energiek tweestemmig thema in de Hongaarse zigeunerstijl doet dienst als refrein. De tussenliggende episodes bieden ruimte voor heel wat duizelingwekkend virtuoos vuurwerk, maar ook voor kamermuzikale passages. Naar het einde toe schakelt de finale nog een versnelling hoger en verschijnt het thema poco più presto in een ritme van dansende triolen om uiteindelijk met drie triomfantelijke slotakkoorden te besluiten. Ludwig van Beethoven, Symfonie nr. 7 in A-groot Op. 92 Op 8 december 1813 vond in de Weense universiteitszaal een groot benefietconcert plaats, opgedragen aan de Beierse en Oostenrijkse soldaten die gewond waren geraakt tijdens de veldslag bij Hanau tegen het Franse bezettingsleger. Twee werken van Ludwig van Beethoven gingen die avond in première: zijn Symfonie nr. 7 en het orkestwerk Wellingtons Sieg, een spectaculaire muzikale uitbeelding van Wellingtons zege over de Franse troepen nabij Vitoria. Verder waren er twee marsen van andere componisten te horen, die werden uitgevoerd door een muziekautomaat, een mechanische trompettist. Hoewel de partituur van de Zevende Symfonie er op het eerste gezicht vrij traditioneel is met vier duidelijk gescheiden bewegingen en geen programmatische titels - verlegde Beethoven hier eens te meer de grenzen van het symfonische genre. Eén van de meest fascinerende aspecten is ongetwijfeld zijn behandeling van het ritme als de allesoverheersende factor. Zo is elke beweging van de symfonie op één karakteristiek ritmisch motief gebaseerd. Verder tracht Beethoven in dit werk de dramatische heroïek van zijn Vijfde Symfonie te verzoenen met de meer lyrische aspecten van zijn Zesde Symfonie, de Pastorale.

6 De symfonie begint met een trage inleiding, die door haar nooit geziene omvang bijna een zelfstandige beweging vormt. Ze eindigt met een herhaalde noot die door de fluit wordt opgepikt en tot een gepunteerd ritmisch motief wordt getransformeerd. Vanuit deze dansende figuur ontstaat vervolgens het hoofdthema van de eigenlijk openingsbeweging, Vivace. Die is geschreven in de sonatevorm, al is er van contrasterende thema s nauwelijks sprake. Integendeel, de thematische ideeën vloeien naadloos in elkaar over in een doorlopende, galopperende rondedans. De tweede beweging, een treurmars, begint met één van Beethovens meest elementaire en non-melodieuze thema s. Het bestaat grotendeels uit toonherhalingen in een eenvoudig ritme dat zich opnieuw als een rode draad over de hele beweging uitstrekt. Vanuit de lage strijkers klimt het mars-thema op naar het hoge register, terwijl er zangerige tegenmelodieën en nieuwe begeleidingsfiguren aan worden toegevoegd en de instrumentatie stapsgewijs wordt aangedikt tot een imposant tutti. Na enkele contrasterende secties - één in majeur en een fugatische episode - volgt tot besluit precies het omgekeerde: de orkestrale textuur wordt weer helemaal uitgedund, om af te ronden met een terugkeer van het openingsakkoord. Overigens was deze tweede beweging in Beethovens tijd bijzonder geliefd bij het publiek. Ze diende keer op keer als toegift te worden herhaald. Het derde deel, Presto, begint met een opgewekt scherzo-thema in snelle staccato-noten, dat zich via subtiele dialogen en echo-effecten als een aanstekelijke schaterlach over de verschillende instrumentengroepen verspreidt. Als contrasterend trio volgt één van de schaarse rustpunten van de hele symfonie: een pastoraal intermezzo, met typische aangehouden pedaaltonen, dat volgens de overlevering naar een Boheems pelgrimslied zou verwijzen. Door dit trio later te laten terugkeren, breidt Beethoven het klassieke ABA-vormschema (scherzo trio scherzo) uit tot een monumentalere vijfdelige ABABA-structuur. Een derde terugkeer van het B-deel wordt krachtdadig verhinderd door vijf fortissimo slotakkoorden, die duidelijk laten verstaan dat het genoeg geweest is. In de finale Allegro con brio wordt de energie nog verder opgedreven. Een thema als een voortrazende wervelwind, beukende sforzandoaccenten, explosieve klankuitbarstingen en eindeloze motiefherhalingen die uitmonden in een overdonderende climax, deden enkele kritische

7 tijdgenoten van Beethoven besluiten dat de componist klaar was voor het gekkenhuis of dat hij de muziek op zijn minst in een dronken toestand gecomponeerd moest hebben. Beethoven zelf rekende de Zevende Symfonie tot zijn beste werken en ook het publiek was razend enthousiast. Volgens Beethovens privésecretaris overtroffen de jubelende uitroepen van het publiek alles wat men ooit in een concertzaal gehoord had. MUZIKANTEN viool 1 Friedemann Breuninger (concertmeester), Ludwig Duerichen, Dmitri Stambulski, Clara Jaszczyszyn, Pieter Jansen, Noémi Tiercet, Paulina Sokolowska, Nikita Akulov, Jérôme Mathieu viool 2 Anne Weber, Susanne Schäffer, Marit Vliegenthart, Cédric Allard, Anna Urpina, Svenja Van Driessche, Femke Verstappen, Emily Wu altviool Florian Peelman, Muriel Razavi, Atico Razera, Gergely Kota, Hélène Koerver, Nina Poskin cello Franz Ortner, Steven Caeyers, Johannes Burghoff, Agnieszka Kolodziej, Mart Caeyers, Jonathan den Herder contrabas Josef Gilgenreiner, Nikita Naumov, Matthias Botzet, Siret Lust fluit Anna Saha, Katelijne Franssens hobo Luk Nielandt, Dorien Schrooten

8 klarinet Christian Hopfgartner, Manfred Stimez fagot Martina Lando, Julia Gutschlhofer hoorn Peter Bromig, Catherine Eisele, Louisa Van Dessel, Simon Haspeslagh trompet Alain De Rudder, Jonas Van Hoeydonck pauken Koen Wilmaers

9 SOLISTE VIKTORIA MULLOVA Viktoria Mullova is een van oorsprong Russische violiste die in Moskou studeerde aan de Gnessin Staatsacademie voor Muziek en het Tsjaikovski Conservatorium. Haar buitengewoon talent werd voor het eerst internationaal opgemerkt toen ze in 1980 het Sibeliusconcours won en in 1982 de gouden medaille kreeg tijdens de internationale Tsjaikovski wedstrijd. In 1983 week Mullova uit naar het Westen waar ze sindsdien met de grootste en bekendste orkesten en dirigenten van de wereld speelt en ze op talloze internationale festivals concerteert. Als violiste staat ze bekend voor haar uitzonderlijke veelzijdigheid, haar muzikale integriteit met een helder en expressief vioolspel. Haar muziekinteresse overspant een breed muzikaal repertoire van barok en klassiek tot hedendaagse stukken met invloeden uit de wereld van fusion en experimentele muziek. Mullova heeft zich verdiept in de authentieke uitvoeringspraktijk van barokmuziek wat geleid heeft tot uitzonderlijke concerten met authentieke instrumenten o.a. met The Orchestra of the Age of Enlightenment, Il Giardino Armonico, Venice Baroque en Orchestre Révolutionaire et Romantique. Mullova heeft een grote affiniteit met Bach en haar interpretaties van Bach zijn wereldwijd geprezen. Haar meest recente opname van Bachs Solo Sonatas & Partitas kreeg 5-sterren reviews van over heel de wereld.

10 Hoewel Mullova zich voornamelijk met klassieke muziek bezighoudt, maakte ze in 2000 een cross-overalbum Through the Looking Glass met arrangementen van popmuziek, jazz en wereldmuziek. Deze lijn zette ze voort in The Peasant Girl met het Matthew Barley Ensemble. Dit project laat een andere kant van Viktoria Mullova zien waarin ze terugkeert naar haar roots in Oekraïne en de invloed van zigeunermuziek onderzoekt op de klassieke- en jazz genres van de 20ste eeuw. Mullova bespeelt een Stradivarius, de Jules Falk uit 1723, en een Guadagnini uit HET ORKEST Le Concert Olympique, opgericht in 2010, is het geesteskind van Beethoven-expert en dirigent Jan Caeyers. Intussen is Le Concert Olympique een vaste waarde in de belangrijkste concertzalen in België en boekte het orkest reeds internationale successen. Dit najaar breekt Le Concert Olympique helemaal door met optredens in Innsbruck (Festspielhaus), Bonn (Beethovenfest), Amsterdam (Concertgebouw), Ludwigsburg (Forum am Schlosspark), Wenen (Konzerthaus) en Berlijn (Philharmonie). Beethovenorkest met ambitie Jan Caeyers wil met dit eigen orkest zijn uitgediepte visie op Beethoven en diens tijdgenoten muzikaal gestalte geven. Zijn doel is om met Le Concert Olympique uitvoeringen van de Weense klassieke muziek te brengen die authentiek, relevant, spraakmakend en referentieel zijn. De missie is even eenvoudig als ambitieus: tegen 2020 wanneer de 250 ste verjaardag van Beethoven gevierd wordt - internationaal beschouwd worden als dé Beethovenreferentie. Beethovenbeleving op het hoogste niveau Beethoven staat vanzelfsprekend centraal in de programmering. Le Concert Olympique speelt niet alleen zijn bekende symfonieën

11 en concerto s, maar brengt ook minder bekende en zelden gespeelde composities. Het muziekhistorisch perspectief wordt aangevuld met muziek van onder meer Haydn, Mozart, Schubert en Mendelssohn. De exclusiviteit van elke productie staat garant voor een hoge kwaliteit van beleving en betrokkenheid. De spirit van vernieuwing en moderniteit Le Concert Olympique verwijst expliciet naar Le Concert de la Société Olympique dat tussen 1782 en 1789 de belangrijkste concertorganisatie in Parijs was. Het was gevestigd in het Palais-Royal, de bakermat van de progressieve en prerevolutionaire beweging in Frankrijk. De organisatie zocht een eigen plaats ten aanzien van het establishment. Deze spirit van vernieuwing vormt de basisfilosofie van Le Concert Olympique: het oude verbindt zich met het nieuwe.

12 Met speciale dank aan Lekker Limburgs voor de schenking van een pakket Sint Gummarus (jubileumeditie)

13 VOLGENDE CONCERTEN vr 07 apr u - Herkenrode graindelavoix BJÖRN SCHMELZER DIRIGENT Requiem van Orazio Vecchi en de Antwerp connection vr 14 apr u - Rapertingen IL GARDELLINO LORE BINON SOPRAAN & GUILLAUME HOUCKE TENOR Stabat Mater van Pergolesi PIANO DAY(S) WO 29 MRT T/M ZO 02 APR 17 F E S T I V A L zo 23 apr u - stadhuis CAPRIOLA DI GIOA BART NAESSENS DIRIGENT AMARYLLIS DIELTIENS SOPRAAN Stabat mater van Boccherini vr 05 mei u CLUB#8 INTERNATIONAL OPERA ACADEMY Orpheus van Georg Philipp Telemann do 18 mei u defilharmonie & COLLEGIUM VOCALE GENT PHILIPPE HERREWEGHE DIRIGENT De negende van Beethoven zo 18 juni u defilharmonie MUHAL TANG DIRIGENT Laureaten Koningin Elisabethwedstrijd cello za 01 apr u FAURÉ QUARTETT Pictures@an exhibition zo 02 apr u - stadhuis PHILIPPE THURIOT ACCORDEON Goldbergvariaties zo 02 apr & 17 u JAN MICHIELS & INGE SPINETTE VIERHANDIG PIANO Actus tragicus & Le sacre zo 02 apr u BRAM DE LOOZE Piano é forte zo 02 apr u JULIEN LIBEER & OXALYS EIne kleine Nachtmusik HET VOLLEDIGE PROGRAMMA OP