Kennisbalans tussen disciplines

Transcriptie

1 Kennisbalans tussen disciplines Een onderzoek naar het citatieverkeer tussen vijftien gebieden Ed Rinia Stichting voor Fundamenteel Onderzoek der Materie, Utrecht

2 Afbeeldingen op de titelpagina tonen enkele momenten uit de geschiedenis van het verschijnsel magnetische resonantie, van theorie (de Bloch-vergelijking, linksboven) tot toepassing (NMRen MRI-instrumentarium). Hoewel de bijdragen van Purcell en Bloch op het gebied van magnetische resonantie (Nobelprijs, 1952) van groot belang waren voor de huidige medische wetenschappen, vindt men naar dit werk weinig verwijzingen meer in recente medische publicaties. Uit referenties blijkt echter dat ook huidig onderzoek in de fysica van belang is voor de levenswetenschappen. Een indicatie hiervoor is bijvoorbeeld het feit dat in publicaties op het gebied van 'Radiology, nuclear medicine & medical imaging' uit 1999, 2,3% van alle referenties naar artikelen op het gebied van de fysica gaan. Illustratieverantwoording voorpagina rechtsboven: J.P. Hornak, The Basics of NMR, linksonder: rechtsonder: 2

3 INHOUD 1. Samenvatting 5 2. Inleiding 7 3. Kennisuitwisseling tussen disciplines Algemene citatiekenmerken Referenties naar andere gebieden Aandeel referenties naar eigen gebied Kennisbalans Kennisuitwisseling tussen Physics subgebieden en andere disciplines Algemene citatie kenmerken van Physics subgebieden Kennisbalans tussen Physics subgebieden en non-physics disciplines Hoofdlijnen externe impact Physics subgebieden Cases Elektronenstructuur berekeningen als exportproduct Grootschalige toepassingen van atomaire en moleculaire 24 structuurberekeningen in chemie 6. Methode Indeling in subgebieden en disciplines Discussie Conclusies 31 Referenties 33 Bijlage 1. Aandeel referenties per (sub)gebied naar andere disciplines Bijlage 2. Belangrijkste citerende subgebieden per Physics subgebied Bijlage 3: Indeling van ISI-categorieën en disciplines I IX XXV 3

4 4

5 1. SAMENVATTING 1 - In dit rapport wordt op basis van bibliometrische gegevens de invloed onderzocht van recente resultaten uit het ene wetenschapsgebied op onderzoek op andere gebieden. Het citatieverkeer tussen disciplines bestaat uit import en export van citaties. Het verschil daartussen wordt de kennisbalans genoemd. De kennisbalans-positie van vijftien gebieden is bekeken. Deze gebieden zijn: Basic Life Sciences, Biology, Chemistry, Clinical Life Sciences, Computer Sciences, Engineering & Technology, Environmental Sciences, Food, Agriculture & Biotechnology, Geosciences, Materials Sciences, Mathematics, Multidisciplinary Sciences, Pharmacology, Physics en Psychology & Psychiatry. Naast de presentatie van het totaalbeeld wordt in dit FOM-rapport extra aandacht geschonken aan de fysica. Centraal staat daarbij de vraag wat het belang is van fysisch onderzoek voor onderzoek buiten de fysica zelf. Hoewel er brede consensus is dat de invloed van fysica op vele andere disciplines groot is, en daarvan vele voorbeelden beschreven zijn, is daarvoor nog weinig kwantitatieve ondersteuning beschikbaar. 2 - Op basis van de kennisbalansen wordt geconcludeerd dat van deze vijftien gebieden de disciplines Basic Life Sciences en Physics als veruit belangrijkste externe inspiratiebron voor andere gebieden fungeren. Voor Physics wordt de grootste netto export gevonden naar Chemistry en Materials Sciences, voor Basic Life Sciences naar Clinical Life Sciences, Food, Agriculture & Biotechnology, Pharmacology en Biology. In geringere mate blijken ook de disciplines Mathematics en Geosciences een inspiratiebron voor andere wetenschappen. De overige elf disciplines 'importeren' in dit opzicht meer dan ze 'exporteren'. Berekeningen op het niveau van subgebieden binnen de discipline Physics laten zien dat Atomic Molecular & Chemical Physics en Applied Physics het grootste aandeel hebben in de totale netto export van de discipline Physics. 3 - De conclusie op basis van deze globale citatieanalyse, dat fysica van aantoonbaar belang is voor andere disciplines, wordt ondersteund door enkele case-studies. Daaruit blijkt ook hoe fysica als 'enabling science' fungeert, in de onderzochte cases met name naar de chemie toe. Citaties laten bijvoorbeeld zien dat oorspronkelijk binnen de fysica ontwikkelde elektronenstructuurberekeningen van groot belang zijn in de huidige chemie. Onderzoek van citaties op subdisciplinair niveau laat verder interessante verbanden zien, ook tussen gebieden die op het eerste gezicht verder uiteen lijken te liggen, bijvoorbeeld tussen verschillende subgebieden in de computerwetenschappen en elementairedeeltjesfysica, een relatie die sinds de opkomst van het world wide web ook bij een breder publiek bekend is. Ook blijkt bijvoorbeeld dat publicaties in de Physics subgebieden Acoustics en Optics een brug vormen tussen fysica en klinische levenswetenschappen. Referenties in publicaties uit bijvoorbeeld Ophthalmology en Otorhinolaryngology laten zien hoe fysisch onderzoek van belang is voor diverse subgebieden in de levenswetenschappen. 4 - Het rapport wordt afgesloten met een discussie over de methode. Ed Rinia 25 maart

6 6

7 2. INLEIDING Ontdekkingen op een bepaald wetenschapsgebied kunnen uiteindelijk van grote invloed zijn op de ontwikkelingen in andere disciplines. Een voorbeeld is het onderzoek aan kernspinresonantie in de fysica in de jaren '40-'50 van de 20 e eeuw dat mede heeft geleid tot de huidige MR-observatietechnieken in de geneeskunde. Deze technieken hebben op hun beurt weer bijgedragen aan nieuwe ontwikkelingen in het onderzoek in de medische en biologische wetenschappen. Toch blijkt de vraag wat nu precies de bronnen van deze toepassingen waren en wie of wat daartoe bijdroegen niet eenvoudig te beantwoorden, laat staan te kwantificeren. Onderzoek hiernaar is dan ook vaak historisch of beschrijvend van aard. Meer inzicht in de bijdragen vanuit het ene wetenschapsgebied aan het andere is echter gewenst, zeker nu het strategisch belang van onderzoek een steeds grotere rol speelt in de rechtvaardiging van investeringen in wetenschap en technologie. Eén van de aanwijzingen voor het belang van onderzoek voor andere gebieden kan worden gevonden in referenties in wetenschappelijke artikelen. Referenties verwijzen naar eerder gepubliceerde theorieën, methoden of resultaten die een rol spelen bij, of inspiratie geven voor het betreffende onderzoek. Onderzoekers refereren naar voorafgaand onderzoek dat heeft bijgedragen tot de huidige 'state of the art' en demonstreren daarmee het nut van deze resultaten voor eigen werk. (A citation is an author's acknowledgement of debt to prior research). 1 Referenties naar artikelen op een ander gebied dan dat van de refererende onderzoeker geven dus mogelijk iets van de relevantie aan van dat onderzoek voor de betrokken discipline. Omgekeerd geeft diezelfde referentie, vanuit het gezichtspunt van het onderzoek dat geciteerd wordt, een indicatie van de 'externe impact' - de invloed op een ander gebied - van dit onderzoek. 2,3 Met het doel om meer inzicht te krijgen in de structurele relaties tussen disciplines in dit opzicht, zijn in een gezamenlijk project van FOM en CWTS de referenties onderzocht in publicaties in ruim 5000 tijdschriften die in 1999 werden geïndexeerd door de Science Citation Index (SCI) van het Institute for Scientific Information (ISI). Voor de in 1999 gerefereerde publicaties beperken we ons in dit onderzoek tot de publicaties uit de periode die zijn verschenen in tijdschriften die zijn opgenomen in de SCI. Referenties en publicaties zijn ingedeeld in 163 ISI-subgebieden en 15 eerder door het NOWT gehanteerde disciplines *, op basis van een indeling van het betreffende tijdschrift. Hoewel het om dezelfde verwijzing gaat spreken we hierna van een referentie vanuit het perspectief van de artikelen waarin deze referenties zijn opgenomen en van een citaat vanuit het perspectief van de eerdere publicatie die geciteerd wordt. Er wordt een onderscheid gemaakt tussen interne referenties of citaties - naar of door publicaties in dezelfde discipline en externe referenties of citaties - naar of door publicaties in andere disciplines. Aan de hand van de externe of grensoverschrijdende citaties is nagegaan in hoeverre onderzoek op een bepaald gebied van belang is voor andere gebieden. Met name wordt ingegaan op de rol die fysica heeft voor andere disciplines, althans voorzover dat tot uiting komt in de referenties in tijdschriftartikelen. De gegevens op macroniveau in dit rapport betreffen een fenomenologisch onderzoek van het citatieverkeer tussen disciplines. Er is hier dus geen systematisch onderzoek gedaan naar de validiteit van citaties als indicator voor het belang van onderzoeksresultaten voor andere gebieden. * Oorspronkelijk bestaat deze indeling uit 17 disciplines (zie bijlage 3). Twee disciplines binnen die NOWTindeling, Economics en Social Sciences, blijken in de SCI relatief weinig publicaties te bevatten. Deze twee worden in dit rapport buiten beschouwing gelaten. 7

8 Wel is in een aantal geselecteerde gevallen onderzocht of grensoverschrijdende citaties interdisciplinaire effecten weerspiegelen. In hoofdstuk 7 (discussie) worden in dit onderzoek toegepaste methoden nader besproken. Dit rapport is tot stand gekomen in samenwerking met het Centrum voor Wetenschap- en Technologie Studies (CWTS) van de Universiteit Leiden. Met name bedank ik Thed van Leeuwen voor zijn bijdrage aan de databewerking. 8

9 3. KENNISUITWISSELING TUSSEN DISCIPLINES 3.1 Algemene citatiekenmerken De globale gegevens van alle publicaties die in 1999 zijn opgenomen in de Science Citation Index (SCI) staan per discipline weergegeven in tabel 1. In totaal zijn in de geselecteerde tijdschriften in 1999 ruim 640 duizend publicaties opgenomen die ruim 11,3 miljoen referenties naar andere tijdschriftartikelen bevatten. Gemeten naar aantal publicaties is Clinical Life Sciences de grootste discipline en Psychology & Psychiatry de kleinste. De discipline Physics is de op twee na grootste gemeten naar aantal publicaties. Wereldwijd verschenen in 1999 ruim tijdschriftartikelen op het gebied van Physics. Publicaties in Basic Life Sciences en Clinical Life Sciences gezamenlijk maken 40% uit van het totaal aantal publicaties in In het totaal aantal referenties dragen deze twee disciplines voor meer dan de helft bij. Tabel 1. Aantallen publicaties, referenties en citaties per discipline* Discipline (a) Aantal publicaties in 1999 en aandeel in totaal (b) Aantal in 1999 gegeven referenties naar publicaties uit periode (a/b) Gemiddeld aantal referenties per publikatie Aantal ontvangen citaties in de periode Basic Life Sciences % , Biology % , Chemistry % , Clinical Life Sciences % , Computer Sciences % , Engineering & Technology % , Environmental Sciences % , Food, Agriculture & Biotechnology % , Geo Sciences % , Materials Sciences % , Mathematics % , Multidisciplinary Sciences % , Pharmacology % , Physics % , Psychology & Psychiatry % , Totaal SCI % , * Betreft referenties (citaties) in publicaties die zijn opgenomen in de SCI naar artikelen in door de ISI geïndexeerde tijdschriften. Het gemiddeld aantal referenties per artikel varieert sterk per discipline. Het hoogste gemiddelde is te vinden in artikelen in Basic Life Sciences en in Pharmacology, waar in een publicatie referenties worden opgenomen. Het laagste gemiddelde wordt gevonden in Computer Sciences en in Mathematics met nog geen 6 referenties per publicatie. In artikelen in het gebied Physics staan gemiddeld ruim 13 referenties. In het algemeen worden bij publicaties in de Van Psychology & Psychiatry is maar een klein (vooral levenswetenschappelijk gericht) deel opgenomen in de SCI; het overgrote deel van de tijdschriften op dit gebied is opgenomen in de Social Science Citation Index (SSCI) en blijft hier buiten beschouwing. 9

10 levenswetenschappen in ruimere zin de grootste aantallen referenties gevonden; de natuurwetenschappen nemen een middenpositie in. Artikelen in de technische en meer toegepaste wetenschappen en ook wiskunde hebben een laag gemiddeld aantal referenties. Zowel publicaties uit 1999, als de daarin gevonden referenties naar artikelen uit de periode , zijn ingedeeld in vijftien disciplines (zie ook paragraaf 6.1). Per discipline is een verdeling van aantallen referenties naar publicaties in ieder van de vijftien onderscheiden disciplines gemaakt. In tabel 2 wordt de procentuele verdeling gegeven. Daarin staat voor iedere refererende discipline (linker kolom) in de rijen de proporties referenties weergegeven naar iedere andere (geciteerde) discipline (bovenste rij). Het blijkt dat het grootste deel van alle referenties in 1999 naar de gebieden Basic Life Sciences en Clinical Life Sciences gezamenlijk gaat. Deze twee disciplines samen ontvangen ruim de helft (52,6%) van alle citaties die in 1999 worden gegeven. Naar Physics artikelen uit de periode wordt in 1999 wereldwijd in totaal 1,3 miljoen maal gerefereerd. Physics krijgt daarmee in totaal 11,9% van alle citaties. De verdeling van referenties over disciplines laat een aantal opvallende aspecten zien. Tabel 2. Percentages referenties per discipline naar artikelen in andere disciplines in het wereldtotaal in 1999 Percentage referenties naar: Geciteerde discipline ( j ) Basi Biol Chem Clin Comp Engi Envi Food Geo Mate Math Mult Phar Phys Psyc Total Refererende discipline ( i ) Basic Life Sciences 63,1 2,6 1,8 14,7 0,1 0,1 0,3 1,9 0,1 0,1 0,0 11,5 2,3 0,5 1,0 100 Biology 31,5 35,8 1,2 4,9 0,1 0,2 8,3 5,4 1,4 0,1 0,4 7,9 1,0 0,5 1,3 100 Chemistry 7,4 0,5 64,3 1,6 0,2 1,3 0,9 1,7 0,7 4,9 0,1 2,8 1,3 12,3 0,0 100 Clinical Life Sciences 22,7 0,6 0,9 66,1 0,1 0,4 0,1 1,2 0,0 0,1 0,1 4,9 2,1 0,3 0,5 100 Computer Sciences 5,8 0,8 2,7 2,6 45,3 19,2 0,5 0,3 1,0 0,5 10,0 2,5 0,2 7,9 0,6 100 Engineering & Technology 2,9 0,5 5,2 6,6 5,2 39,2 3,4 1,2 3,6 6,2 2,6 1,4 0,3 21,5 0,1 100 Environmental Sciences 7,1 12,9 4,0 2,8 0,1 3,8 44,5 6,9 9,6 0,3 0,3 4,1 2,4 0,7 0,5 100 Food, Agricult. & Biotechn. 26,2 7,1 3,9 14,5 0,1 0,6 4,1 35,0 1,4 0,5 0,1 4,4 1,5 0,3 0,4 100 Geo Sciences 1,0 1,8 1,8 0,2 0,3 3,1 6,6 1,5 69,5 0,5 0,2 7,2 0,1 6,1 0,0 100 Materials Sciences 1,3 0,1 14,8 1,3 0,2 5,2 0,2 0,7 0,7 49,4 0,1 2,3 0,2 23,6 0,0 100 Mathematics 1,3 1,7 0,5 1,4 4,9 5,6 0,4 0,2 0,5 0,3 72,9 1,2 0,1 8,8 0,1 100 Multidisciplinary Sciences 45,6 4,0 2,3 9,7 0,2 1,0 1,3 1,7 3,9 0,8 0,6 20,1 1,4 6,7 0,6 100 Pharmacology 31,8 1,2 4,9 27,3 0,1 0,3 1,6 1,6 0,1 0,2 0,1 5,4 23,2 0,2 2,1 100 Physics 1,5 0,1 6,5 0,7 0,4 3,5 0,1 0,1 1,5 3,5 0,5 2,8 0,1 78,8 0,0 100 Psychology & Psychiatry 34,2 4,7 0,2 15,9 0,2 0,2 1,4 1,0 0,0 0,0 0,1 5,1 8,1 0,3 28,5 100 Total 29,3 3,0 8,6 23,3 0,6 2,1 2,0 2,9 2,7 2,5 1,0 6,6 2,4 11,9 0, Referenties naar andere gebieden Van alle referenties gaat bijna 40% naar artikelen die behoren tot andere dan de eigen discipline. Wordt Multidisciplinary Sciences buiten beschouwing gelaten, dan heeft in totaal 36% van alle referenties betrekking op artikelen in een andere discipline. In het geval van Multidisciplinary Sciences (Nature, Science) zal het namelijk vaak niet om discipline-overschrijdende referenties gaan maar om referenties naar of door artikelen, op hetzelfde gebied die in de meer mono-disciplinair gerichte tijdschriften verschenen. Laat men Multidisciplinary Sciences buiten beschouwing, dan blijken Basic Life Sciences en Physics belangrijke disciplines voor andere gebieden: naar deze twee disciplines wordt door andere disciplines, na het eigen gebied, het meest gerefereerd. Physics blijkt binnen de exacte wetenschappen (technische wetenschappen, natuurwetenschappen, wiskunde) een belangrijke positie in te nemen. Voor vier andere disciplines is het het belangrijkste externe referentiegebied; dit zijn: Chemistry, Engineering & Technology, 10

11 Materials Sciences en Mathematics. In Materials Sciences gaat 23,6% van de referenties naar Physics, in Engineering & Technology is dat 21,5%, in Chemistry 12,3% en in Mathematics 8,8%. Artikelen in tijdschriften op het gebied van de Basic Life Sciences zijn het belangrijkste externe referentiegebied voor vijf andere disciplines (afgezien van Multidisciplinary Sciences). Dit zijn: Pharmacology, Biology, Clinical Life Sciences, Food, Agriculture & Biotechnology en Psychology & Psychiatry. Genoemde disciplines binnen deze twee grotere clusters rond Physics en rond Basic Life Sciences vertonen ook sterke onderlinge relaties. De gebieden Computer Sciences en Geosciences nemen een positie in tussen de twee grotere clusters rond Basic Life Sciences en Physics. In Computer Sciences artikelen wordt veel gerefereerd naar Engineering & Technology en Mathematics, maar ook naar Physics (met name door artikelen in de subgebieden Artificial Intelligence en Cyberbetics) en naar Basic Life Sciences. Publicaties in Geosciences refereren, na het eigen gebied en afgezien van Multidisciplinary Sciences, het meest naar Environmental Sciences (en omgekeerd) en vervolgens naar Physics. Bij Multidisciplinary Sciences toont het hoge percentage referenties naar Basic Life Sciences aan dat de in deze categorie opgenomen tijdschriften een groot aandeel biomedische artikelen bevatten. Tijdschriften in de discipline Psychology & Psychiatry in de SCI liggen dicht tegen de biomedische disciplines aan, zo blijkt uit de proporties referenties. Het merendeel van de tijdschriften in deze discipline is overigens niet opgenomen in de SCI maar in de SSCI en valt buiten dit onderzoek. Voor de volgende disciplines vormen referenties naar Physics het grootste aandeel in het totaal aantal referenties, na referenties naar artikelen op het eigen gebied. Chemistry, en wel in alle subgebieden daarbinnen, uitgezonderd Organic Chemistry. Engineering & Technology, en wel in alle subgebieden. In sommige subgebieden gaat rond eenderde van de referenties naar artikelen in Physics. Een kwart van de referenties in het subgebied Aerospace Engineeering & Technology heeft betrekking op Physics publicaties. Materials Sciences, in bijna alle subgebieden. In sommige subgebieden wordt meer naar Physics gerefereerd dan naar de eigen discipline. Mathematics, met name het subgebied Applied Mathematics waar 15% van de referenties artikelen in Physics tijdschriften betreffen. Hoewel in disciplines in het algemeen vooral naar artikelen op het eigen gebied of cluster van gebieden wordt gerefereerd, zijn er soms toch ook sterke of opvallende banden met verder gelegen disciplines. Enkele voorbeelden zijn: Kleine, maar opvallende proporties referenties in de levenswetenschappen gaan soms ook naar de discipline Physics, bijvoorbeeld in het subgebied Otorhinolaryngology. Omgekeerd refereren subgebieden in Physics (Acoustics, Microscopy) soms aanzienlijk naar bijvoorbeeld de klinische levenswetenschappen. In het subgebied Computer Sciences, Interdisciplinary Applications gaat het grootste deel (18,2%) van de referenties naar Physics. In het subgebied Mining & Mineral Processing (Geosciences) vormen referenties naar Physics ruim 17% van alle referenties. In hoofdstuk 4 wordt verder ingegaan op citatierelaties op het niveau van subgebieden. Ook is in bijlage 2 meer gedetailleerd te zien om welke subgebieden binnen iedere discipline het gaat. 11

12 3.3 Aandeel referenties naar eigen gebied In het algemeen blijkt het grootste deel van de referenties naar artikelen in de eigen discipline te gaan. Gemiddeld ligt dit aandeel op of 'rond' de 60%. Het aandeel referenties vanuit een discipline naar publicaties uit dezelfde discipline, ook wel gedefinieerd als 'onafhankelijkheidsindex' 4, is het hoogst in Physics. Bijna 79% van de referenties gaat naar artikelen in het eigen gebied. Dit lijkt een aanwijzing dat Physics het minst van alle disciplines gedocumenteerde kennis van buitenaf nodig heeft voor eigen ontwikkeling. Ook in Geosciences, Clinical Life Sciences en Mathematics ligt het percentage referenties naar eigen gebied ruim boven de 60%. Daarentegen refereren Biology en meer technische of toegepaste disciplines zoals Computer Sciences, Engineering & Technology en Pharmacology veel minder naar publicaties op eigen gebied. * Het lage percentage referenties naar het eigen gebied in Multidisciplinary Sciences kan vooral verklaard worden door de aard van de tijdschriften in deze categorie (Nature, Science, etc.) waarvan de artikelen uiteraard ook veel refereren naar publicaties op hetzelfde gebied in de meer mono-disciplinair gerichte tijdschriften. Grote verschillen in aandelen referenties naar het eigen gebied worden ook gevonden op het niveau van subgebieden (hier niet weergegeven). Bijvoorbeeld in Astronomy & Astrophysics (ingedeeld bij de discipline Physics) is het aandeel referenties naar eigen subgebied 85%; op subgebieden als Petroleum Engineering en Manufacturing Engineering ligt dit aandeel op 6%. Verwacht mag worden dat in een discipline of subgebied de 'interne' discussie en communicatie belangrijker is dan de discussie met onderzoekers in andere gebieden en dus dat het aandeel referenties naar het eigen gebied het grootst is. Zoals gezegd, zien wij dat dit niet voor alle NOWT-disciplines het geval is. Bijvoorbeeld in Pharmacology is het aandeel referenties naar Basic Life Sciences groter dan naar Pharmacology zelf. Bij sommige disciplines, Psychology & Psychiatry, Multidisciplinary Sciences speelt in dit verband de indeling en selectie van tijdschriften een rol. Bij andere disciplines waar een relatief laag aandeel referenties naar eigen publicaties wordt gevonden (Pharmacology, Biology) is het onduidelijk of hier sprake is van minder coherente 'disciplines' (zoals gedefinieerd door de verzameling tijdschriften op dat gebied), of van karakteristieken van die gebieden. Dit kan op basis van de beschikbare gegevens niet worden bepaald. 3.4 Kennisbalans Vatten we wetenschap op als een economisch systeem, dan kan 'refereren naar' publicaties uit andere disciplines opgevat worden als een blijk van de 'import' van 'elders ontwikkelde' kennis. Omgekeerd kan het 'geciteerd worden door' publicaties uit andere disciplines opgevat worden als een aanwijzing voor de 'export' van kennis naar die gebieden. Vergelijking van aantallen wederzijdse referenties tussen disciplines geeft dan een beeld van de netto kennisbalans tussen die disciplines. De uitkomsten van die kennisbalans van twee disciplines geeft de mate aan waarin twee disciplines verschillen in het aantal keren dat zij naar elkaars publicaties refereren. Zo'n balans van referenties en citaties is informatief, ook vanuit methodologisch standpunt, omdat hierin effecten van meervoudig ingedeelde tijdschriften en fractionele verdeling van aantallen artikelen daarin (zie ook hoofdstuk 7) tegen elkaar wegvallen en dus geen * In een onderzoek van de NSF naar referenties in US-publicaties uit 1997 werden voor vergelijkbare disciplines in grote lijnen dezelfde percentages referenties naar het eigen gebied gevonden. 5 12

13 rol spelen in de uitkomsten. In tabel 3 zijn voor elk van de onderscheiden disciplines de uitkomsten van deze balans opgenomen; in de rechter bovenhelft in absolute getallen en in de linker onderhelft in relatieve getallen. In deze tabel staat voor een importerende discipline i (linker kolom) in de rijen in de rechter bovenhelft de netto import (in duizendtallen) vanuit andere disciplines weergegeven. Die bestaat uit het verschil tussen het aantal referenties naar een andere discipline j en het aantal citaties door die andere discipline j. Het getal geeft dus voor discipline i de omvang van de import. Is de netto import negatief, dan is discipline i een netto exporteur ten opzichte van j. Omgekeerd geven de uitkomsten in de kolommen in de rechter bovenhelft voor een exporterende discipline j de netto export. Is die uitkomst negatief dan is er sprake van netto import. Tabel 3. Kennisbalans ofwel netto import of export: het verschil tussen het aantal wederzijdse referenties door publicaties in twee disciplines (aantal referenties/1000). De netto relatieve import of export geeft de netto import/export weer als proportie van het totaal aantal wederzijdse referenties in publicaties van twee disciplines Rechter helft: Netto import: Ni (i,j) = ((Ri,j) - R (j,i)) / 1000 Linker helft: Netto relatieve import: Nri (i,j) = ((R(i,j) - R (j,i)) /(R(i,j) + R (j,i))*100 Exporterende discipline (j) Importerende discipline (i) Basi Biol Chem Clin Comp Engi Envi Food Geo Mate Math Mult Phar Phys Psyc Import Rang orde Import ex. Rang Multi. Sci. orde Basic Life Sciences Biology 21% Chemistry 13% 6% Clinical Life Sciences 15% -9% 17% Computer Sciences 39% 40% 2% 14% Engineering & Technology 24% 10% -4% 22% -14% Environmental Sciences 22% -3% 2% 24% -24% 6% Food, Agric. & Biotechn. 29% 17% -2% 31% 2% -5% 2% Geo Sciences 14% 1% -12% 32% 1% 7% -5% -12% Materials Sciences 23% 12% -3% 31% 11% 7% -3% 1% 12% Mathematics 15% 13% -19% -28% -22% 0% -21% -39% -17% -11% Multidisciplinary Sciences -63% -62% -75% -77% -69% -30% -62% -71% -53% -67% -8% Pharmacology 24% 4% 15% 26% 2% 13% 2% -3% 18% 10% 37% 77% Physics 5% -4% -22% 6% -16% -8% -5% -5% -1% -28% -17% 49% 9% Psychology & Psychiatry 9% -2% 1% 7% -29% -24% 7% -24% -20% -11% 13% 68% 5% 18% Export (%) 3% -14% -13% -12% -19% -3% -7% -24% -7% -15% 3% 65% -24% 11% -9% Rangorde Export (%) ex. Multi. Sci. 18% -9% -9% -6% -17% -2% -4% -21% 2% -13% 3% -21% 16% -6% Rangorde In de linker onderhelft van het diagram wordt diezelfde netto import of export weergegeven als percentage van het totale aantal wederzijdse referenties van de betrokken disciplines. De rijen geven nu de netto relatieve import van een discipline i en de kolommen geven de netto relatieve export van een discipline j. Te zien is dat het aantal referenties van Chemistry naar Physics meer bedraagt dan het omgekeerde, het aantal referenties van Physics naar Chemistry. Ter illustratie: dit is het verschil van een totaal van ruim referenties naar Physics (door Chemistry) en van ruim referenties naar Chemistry (door Physics). Physics is ten opzichte van Chemistry dus een netto exporterende discipline. Physics is dit ook ten opzichte van Materials Sciences, Engineering & Technology, Mathematics en Computer Sciences. Slechts in relatie tot Basic Life Sciences en Clinical Life Sciences en Multidisciplinary Sciences is Physics een netto importerende discipline, waarbij het bij de import uit de eerste twee disciplines slechts om relatief kleine aantallen gaat. In totaal overtreft het totaal aantal externe citaties naar Physics het totaal aantal externe referenties door Physics met In de volgorde van in totaal meest exporterende disciplines neemt Physics een tweede plaats in na Multidisciplinary Sciences, en wordt het gevolgd door Basic Life Sciences en Mathematics. De overige disciplines vertonen een uitwisselingstekort op de kennisbalans. 13

14 Publicaties in deze vier disciplines vormen dus een relatief belangrijke inspiratiebron voor onderzoekers in andere disciplines. In het geval van Multidisciplinary Sciences, de meest exporterende discipline (die in feite geen 'discipline' is), ligt dit in de lijn der verwachtingen (zie volgende alinea). Behalve Physics blijkt ook Basic Life Sciences een grote netto exporterende discipline te zijn. Netto export vindt met name plaats naar Clinical Life Sciences, Food, Agriculture & Biotechnology, Biology en Pharmacology. Daarnaast laat Mathematics een geringe netto export zien. Alle overige disciplines blijken per saldo netto importerende disciplines. Het meest geldt dit voor Clinical Life Sciences. Vermoedelijk zal het bij referenties naar of door artikelen in Multidisciplinary Sciences echter niet altijd om gebiedsoverschrijdende referenties gaan, maar vaak ook om referenties naar publicaties op hetzelfde gebied als het refererende artikel. Daarom wordt in de laatste twee kolommen in tabel 3 ook het resultaat weergegeven als Multidisciplinary Sciences artikelen buiten beschouwing blijven. Voor de rangordening blijkt dit geen grote gevolgen te hebben. Physics blijft de tweede meest exporterende discipline. Basic Life Sciences is nu de grootste exporterende discipline. Het meest verandert de positie van Geosciences die nu op een derde plaats komt en van een netto importerende discipline verandert in een kleine exporterende discipline. Mathematics blijft de vierde netto exporteur. De overige disciplines zijn ook nu netto importerende gebieden. De absolute omvang van de totale netto import/export van Basic Life Sciences en Clinical Life Sciences, verandert aanzienlijk als Multidisciplinary Sciences buiten beschouwing word gelaten. Het (buiten beschouwing laten van het) grote aandeel life science artikelen in Nature, Science, e.d. zal hieraan debet zijn. De onderlinge import/export-rangordes blijven op hoofdlijnen behouden indien in plaats van naar de absolute (rechter kolommen) naar de relatieve (onderste rijen) netto import en export wordt gekeken. 14

15 4. KENNISUITWISSELING TUSSEN PHYSICS SUBGEBIEDEN EN ANDERE DISCIPLINES Tot nu toe is de uitwisseling van kennis via citaties alleen op het globale niveau van disciplines aan de orde gekomen. De vraag is of, en in welke mate, binnen een discipline het ene soort onderzoek een belangrijker rol speelt in beïnvloeding van of door andere disciplines dan het andere. Voor een antwoord op die vraag met betrekking tot de fysica, wordt in het navolgende het citatieverkeer van en naar publicaties in de discipline Physics verder onderzocht op het niveau van subgebieden. 4.1 Algemene citatiekenmerken van Physics subgebieden De ruim publicaties uit 1999 in de discipline Physics, behoren tot tien subgebieden, die staan weergegeven in tabel 4. Gemeten naar aantal publicaties is Applied Physics het grootste subgebied met 17% van alle publicaties in de discipline Physics. Andere grote subgebieden, gemeten naar aantallen publicaties zijn Astronomy & Astrophysics, Condensed Matter Physics en General Physics *. De kleinste subgebieden zijn Acoustics, Microscopy en Thermodynamics. Het gemiddeld aantal referenties per artikel is het hoogst in Astronomy & Astrophysics en het laagst in Instruments & Instrumentation. Voor de kerngebieden binnen de fysica (waarvan de ISI-subgebieden beginnen met de term Physics) ligt het gemiddeld aantal referenties rond het Physics gemiddelde. Tabel 4. Aantallen publicaties in 1999 en daarin opgenomen referenties per Physics subgebied Physics subgebied (a) Aantal publicaties in 1999 en aandeel in totaal Physics (b) Aantal in 1999 gegeven referenties naar publicaties periode (a/b) Gemiddeld aantal referenties per publikatie Acoustics % ,5 Astronomy & Astrophysics % ,0 Crystallography % ,3 Instruments & Instrumentation % ,4 Microscopy 705 1% ,8 Optics % ,9 Physics, General % ,8 Physics, Applied % ,3 Physics, Atomic, Molecular & Chemical % ,0 Physics, Condensed Matter % ,5 Physics, Fluids & Plasmas % ,3 Physics, Mathematical % ,0 Physics, Nuclear % ,1 Physics, Particles & Fields % ,8 Spectroscopy % ,1 Thermodynamics 980 1% ,9 Totaal % ,5 * Het subgebied General Physics is een aparte categorie die bestaat uit de meer algemene fysicatijdschriften zoals Physical Review Letters. Artikelen in deze categorie zijn dus uit diverse subgebieden afkomstig (vergelijkbaar met de categorie Multidisciplinary Sciences op het disciplinaire niveau). 15

16 Welk aandeel van alle referenties in een discipline naar publicaties in een van deze tien Physics subgebieden gaat, is weergegeven in tabel 5. De eerder gevonden aandelen referenties vanuit iedere discipline naar Physics (zie ook tabel 2) zijn hierin per Physics subgebied uitgesplitst. Zo blijkt dat van de 23,6% referenties naar Physics in de discipline Materials Sciences, het grootste deel naar artikelen uit de subgebieden Applied Physics en Condensed Matter Physics verwijst. Respectievelijk 8,6% en 6,4% van alle referenties in Materials Sciences gaan naar deze twee Physics subgebieden. Ook door artikelen in de discipline Engineering & Technology wordt, van alle Physics subgebieden, het meest gerefereerd naar de Applied Physics en Condensed Matter Physics en verder vooral naar Optics en General Physics. In Chemistry publicaties wordt het meest gerefereerd naar Atomic, Molecular & Chemical Physics en naar Condensed Matter Physics. Tabel 5. Percentage referenties per discipline naar artikelen in subgebieden in Physics Percentage referenties naar: Geciteerd subgebied Acou. Astro. Cryst. Instr. Micros. Optics Phys. Phys. Phys. Phys. Phys. Phys. Phys. Phys. Spectr. Therm. Phys. gen. appl. at.,m.,c. cond. fl.& pl. math. nucl. part. totaal Refererende discipline Basic life sciences 0,0 0,0 0,1 0,0 0,1 0,0 0,0 0,0 0,1 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,1 0,0 0,5 Biology 0,0 0,0 0,1 0,0 0,1 0,0 0,1 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,5 Chemistry 0,0 0,0 1,2 0,3 0,1 0,3 1,2 1,3 4,8 1,8 0,1 0,1 0,0 0,0 0,9 0,1 12,3 Clinical Life Sciences 0,1 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,3 Computer Sciences 0,3 0,2 0,1 0,2 0,0 1,1 1,9 0,7 0,7 0,4 0,4 1,3 0,1 0,2 0,0 0,1 7,9 Engineering & Technology 0,8 0,4 0,4 1,0 0,1 2,4 2,2 6,8 0,8 2,4 1,7 0,6 0,4 0,2 0,4 1,0 21,5 Environmental Sciences 0,0 0,2 0,0 0,0 0,0 0,0 0,1 0,0 0,1 0,0 0,1 0,0 0,0 0,0 0,1 0,0 0,7 Food, Agricult. & Biotechn. 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,1 0,0 0,3 Geosciences 0,1 3,9 0,2 0,1 0,0 0,3 0,4 0,1 0,2 0,2 0,3 0,1 0,1 0,0 0,1 0,0 6,1 Materials Sciences 0,1 0,0 1,2 0,4 0,2 0,7 2,9 8,9 1,8 6,4 0,2 0,2 0,1 0,0 0,2 0,1 23,6 Mathematics 0,2 0,4 0,0 0,1 0,0 0,3 2,4 0,2 0,2 0,2 0,4 3,9 0,2 0,2 0,0 0,1 8,8 Multidisciplinary Sciences 0,1 1,4 0,2 0,1 0,1 0,4 1,9 0,6 0,6 0,7 0,2 0,3 0,1 0,0 0,1 0,0 6,7 Pharmacology 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,2 Physics 0,5 13,6 1,4 0,7 0,2 4,5 17,4 9,6 7,7 10,6 1,5 2,1 3,4 4,0 1,3 0,2 78,8 Psychology & Psychiatry 0,1 0,0 0,0 0,0 0,0 0,1 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,3 Totaal 0,1 1,7 0,4 0,2 0,1 0,7 2,3 1,6 1,5 1,6 0,3 0,3 0,4 0,5 0,3 0,1 11,9 Voor Mathematics en Computer Sciences, waar rond in totaal 8% van de referenties Physics betreffen, blijken binnen Physics de subgebieden Mathematical Physics en General Physics het belangrijkst. Referenties vanuit Geosciences naar Physics hebben vooral betrekking op publicaties in Astronomy & Astrophysics. Vanuit Basic Life Sciences en Clinical Life Sciences wordt met name verwezen naar artikelen in de Physics subgebieden Acoustics, Crystallography, Microscopy, Atomic, Molecular & Chemical Physics en Spectroscopy. 4.2 Kennisbalans tussen Physics subgebieden en non-physics disciplines In het vorige hoofdstuk werd zichtbaar hoe Physics een belangrijke exporteur is van kennis via citatieverkeer naar andere disciplines. Voor een antwoord op de vraag welke subgebieden binnen Physics nu precies een belangrijke inspiratiebron vormen voor onderzoekers in andere disciplines, en in welke mate, is de kennisbalans tussen Physics subgebieden en de non-physics disciplines informatief. De uitkomsten van deze balans staan weergegeven in tabel 6. 16

17 De cellen geven in dit geval het verschil (in honderdtallen) tussen het aantal referenties naar een Physics subgebied vanuit een non-physics discipline en het omgekeerde, het aantal referenties naar deze discipline vanuit een Physics subgebied. Is het eerste hoger dan het laatste, dan is er sprake van netto export door het betreffende Physics subgebied. In het omgekeerde geval is het teken negatief en is er sprake van netto import door een Physics subgebied. Een voorbeeld is de kennisbalans tussen Physics en Chemistry, die in totaal een overschot van een kleine referenties van Physics naar Chemistry liet zien (zie ook tabel 3). In tabel 6 is zichtbaar dat hiervan een groot deel wordt gevormd door de netto export vanuit Atomic, Molecular & Chemical Physics naar Chemistry. Chemistry artikelen refereren zo'n maal meer naar Atomic, Molecular & Chemical Physics dan omgekeerd. Atomic, Molecular & Chemical Physics is dus een netto exporterend subgebied ten opzichte van Chemistry, of anders uitgedrukt, de chemie ontleent haar inspiratie voor een groter deel aan de atoom- en molecuulfysica dan omgekeerd. Deze netto export vanuit Atomic, Molecular & Chemical Physics naar Chemistry vormt ruim de helft van het totale overschot op de kennisbalans van Physics naar Chemistry. Op dezelfde wijze is te zien dat van de totale netto export van Physics naar Materials Sciences, van zo'n referenties, ongeveer helft is toe te schrijven aan de netto import van Materials Sciences uit Applied Physics. Tabel 6. Kennisbalans ofwel netto import of export van Physics subgebieden: het verschil tussen het aantal referenties naar een (non-physics) discipline en het aantal citaties door die discipline (aantal referenties/100) Exporterend subgebied (j) Importerende discipline (i) Acous. Astro. Cryst. Instr. Micro. Optic. Netto import: Ni (i,j) = ((Ri,j) - R (j,i)) / 100 Phys., Phys., Phys., gen. appl. at.,m.,c Phys., cond. Phys., fl. & pl. Phys., Phys., Phys., math. nucl. part. Spect. Therm. Totaal Physics Basic Life Sciences Biology Chemistry Clinical Life Sciences Computer Sciences Engineering & Technology Environmental Sciences Food, Agricult. & Biotechn Geosciences Materials Sciences Mathematics Multidisciplinary Sciences Pharmacology Psychology & Psychiatry totaal Rangorde totaal ex. Multidisc. Sci Rangorde De rangordening van Physics subgebieden op volgorde van de omvang van totale netto export (onderste rij) laat zien dat Atomic, Molecular & Chemical Physics en Applied Physics de grootste netto exporterende subgebieden zijn, met een overschot op de kennisbalans van ruim referenties. Het derde grote exporterende subgebied is Condensed Matter Physics. De subgebieden Astronomy & Astrophysics en Spectroscopy zijn de grootste netto importerende subgebieden. Wordt Multidisciplinary Sciences buiten beschouwing gelaten, dan wordt Astronomy & Astrophysics in totaal een klein netto exporterend subgebied, met name met betrekking tot Geosciences. Het beeld van de overige subgebieden verandert niet bij weglating van referenties naar en door Multidisciplinary Sciences: Atomic, Molecular & Chemical Physics en Applied Physics blijven ook dan de grootste netto exporterende subgebieden binnen de discipline Physics. 17

18 4.3 Hoofdlijnen externe impact Physics subgebieden Een overzicht van externe subgebieden waar onderzoekresultaten uit de discipline Physics een belangrijke rol spelen is ook te vinden in het overzicht van belangrijkste citerende subgebieden in bijlage 2. Het beeld dat uit de gegevens naar voren komt, wordt hierna per Physics subgebied samengevat. Acoustics Het Physics subgebied Acoustics blijkt, afgaande op referenties en citaties, een intermediair gebied tussen fysica en andere disciplines. Meer dan de helft van alle citaties naar Acoustics publicaties komen uit andere disciplines dan Physics. Afgaande op de citatiebalans (verschil tussen citaties ontvangen vanuit andere disciplines (export) en referenties door Acoustics gegeven aan andere disciplines (import)) blijkt Acoustics een klein netto exporterend subgebied; het meest naar de disciplines Engineering & Technology en Materials Sciences. Op subgebiedsniveau vindt de grootste netto export vanuit Acoustics plaats naar Otorhinolaryngology, General Materials Sciences en Neurosciences. Astronomy & Astrophysics Publicaties ingedeeld in Astronomy & Astrophysics worden voornamelijk geciteerd door eigen subgebied (85%) en discipline (91%). Astronomy & Astrophysics blijkt een netto importerend subgebied; wordt echter Multidisciplinary Sciences (Nature, Science) buiten beschouwing gelaten dan blijkt het een klein netto exporterend subgebied, het meest naar Geosciences. In subgebieden buiten Physics wordt het hoogste percentage referenties naar Astronomy & Astrophysics gevonden in Aerospace Engineering & Technology. Het grootste aantal externe citaties naar Astronomy &Astrophysics is afkomstig van publicaties uit de subgebieden Interdisciplinary Geosciences, Geochemistry, Meteorology & Atmosphere, en Oceanography. Crystallography Meer dan de helft van alle citaties naar Crystallography artikelen is afkomstig van andere disciplines. De kennisbalans vertoont een netto export, met name naar de disciplines Materials Sciences, Basic Life Sciences en Chemistry. Buiten Physics wordt het hoogste percentage referenties naar Crystallography gevonden in het subgebied Materials Science, Characterization & Testing. Van alle citaties naar Crystallography komt een groot deel van publicaties uit het subgebied Inorganic & Nuclear Chemistry. Instruments & Instrumentation Citaties naar het subgebied Instruments & Instrumentation komen voor bijna de helft uit andere disciplines dan Physics, vooral uit de subgebieden Chemistry en Engineeering & Technology. De import/export balans laat geen noemenswaardige netto import/export zien. Het hoogste percentage referenties in non- Physics subgebieden naar Instruments & Instrumentation wordt gevonden in Nuclear Science & Technology en in Robotics & Automatic Control. Citaties uit het subgebied Analytical Chemistry vormen het grootste aantal non-physics citaties voor Instruments & Instrumentation. Microscopy Het subgebied Microscopy blijkt een intermediair subgebied tussen fysica en levenswetenschappen. Bijna tweederde van alle citaties naar Microscopy zijn afkomstig van artikelen ingedeeld in andere disciplines dan Physics, met name van artikelen in Basic Life Sciences en Clinical Life Sciences. Microscopy blijkt een netto importerend subgebied, waarbij vooral het aantal referenties naar Basic Life Sciences het aantal citaties door artikelen uit die discipline overtreft. Het hoogste percentage referenties naar Microscopy wordt buiten Physics gevonden in het subgebied Materials Science, Characterization & Testing. Van alle citaties naar Crystallography komt het grootste deel van publicaties uit het subgebied Cell Biology. 18

19 Optics Blijkens referenties is onderzoek in het subgebied Optics vooral op fysica georiënteerd; referenties in Optics publicaties richten zich voor 19% op non-physics artikelen. Citaties naar Optics zijn voor 23% afkomstig van artikelen ingedeeld in non-physics disciplines. Optics blijkt ook absoluut gezien een netto exporterend subgebied: het wordt vaker geciteerd door non-physics disciplines dan omgekeerd; met name door Chemistry en Materials Sciences. Artikelen in Electrical Engineering citeren van alle subgebieden buiten Physics het meest naar Optics. General Physics Deze categorie bevat de artikelen in de algemene fysicatijdschriften zoals Physical Review Letters. Referenties naar deze publicaties vormen dan ook een belangrijke categorie voor veel Physics subgebieden. 85% van de citaties naar artikelen ingedeeld in dit 'subgebied' zijn afkomstig uit publicaties in de discipline Physics. De import/export balans vertoont een relatief grote netto export naar non-physics disciplines ( referenties). Buiten de discipline Physics refereren publicaties in het subgebied Physical Chemistry het meest naar General Physics. Het ontbreken van een verdere gebiedsindeling van artikelen in deze tijdschriften beperkt verder inzicht in de invloed van publicaties in deze algemene tijdschriften op andere disciplines. Applied Physics Applied Physics bouwt voor een groot gedeelte voort op resultaten binnen de discipline Physics; driekwart van de referenties in artikelen in dit subgebied gaat naar Physics artikelen en 25% naar artikelen in andere disciplines. Het aandeel van non-physics disciplines in de citaties naar Applied Physics blijkt veel groter: 34%. Applied Physics blijkt, afgaande op referenties, dus een subgebied te zijn dat als intermediair fungeert bij de omzetting van Physics resultaten naar andere disciplines. De import/export balans, waarbij absolute aantallen externe referenties en citaties worden vergeleken, laat voor Applied Physics dan ook een relatief grote netto export zien naar non-physics disciplines. Buiten Physics ontvangt Applied Physics de meeste citaties van de subgebieden General Materials Sciences en Electrical Engineering. Atomic, Molecular & Chemical Physics Ruim 40% van de citaties naar Atomic Molecular & Chemical Physics komen uit publicaties ingedeeld in andere disciplines, met name uit de discipline Chemistry. Het is het grootste netto exporterende subgebied binnen de discipline Physics; hoofdzakelijk door de grote netto export naar Chemistry. De subgebieden Physical Chemistry en General Chemistry hebben hierin het belangrijkste aandeel. Buiten de discipline Chemistry zijn de subgebieden Polymer Science en Biochemistry & Molecular Biology de belangrijke citerende non-physics subgebieden. Condensed Matter Physics Bijna 27% van de citaties naar Condensed Matter Physics komt van artikelen ingedeeld in andere disciplines dan Physics. Condensed Matter Physics blijkt één van de grotere netto exporterende subgebieden binnen de discipline Physics; vooral naar Chemistry en Materials Sciences. Een groot aantal subgebieden in Materials Sciences blijken in aanzienlijke mate naar Condensed Matter Physics te refereren. Physics, Fluids & Plasmas Bijna eenderde van de citaties naar Physics, Fluids & Plasmas is afkomstig uit subgebieden buiten de discipline Physics. Een belangrijk aandeel hierin heeft het subgebied Mechanics, dat in de discipline Engineering & Technology is ingedeeld. Physics, Fluids & Plasmas blijkt een relatief klein netto exporterend subgebied. 19

20 Mathematical Physics Het belang van Mathematical Physics voor andere Physics subgebieden blijkt uit de ontvangen citaties die voor bijna de helft afkomstig zijn uit andere subgebieden binnen Physics. In relatie tot non Physics disciplines is Mathematical Physics een klein netto exporterend subgebied, het meest naar de discipline Mathematics. Op subgebiedsniveau is het grootste aantal non-physics citaties afkomstig uit Applied Mathematics en General Mathematics. Nuclear Physics Slechts 5,5% van de citaties naar dit subgebied zijn afkomstig van publicaties in non-physics disciplines. Er is een zeer gering overschot op de import/export balans - het verschil tussen ontvangen citaties en gegeven referenties - met andere disciplines, vanwege een kleine netto export naar de disciplines Engineering & Technology en Chemistry. De belangrijkste externe citerende subgebieden zijn Nuclear Science & Technology en General Materials Sciences. Binnen Physics bestaat uiteraard de belangrijkste citeerrelatie met Physics of Particles & Fields. Physics of Particles & Fields Ruim 97% van de citaties zijn aan publicaties in Physics subgebieden toe te schrijven. Naast citaties vanuit eigen subgebied, is hierbij binnen Physics (uiteraard) vooral het subgebied Nuclear Physics belangrijk. De verhoudingen referenties naar en citaties door andere disciplines laten nauwelijks verschil zien. In de 3% citaties die van buiten de discipline Physics komen, spelen artikelen uit de subgebieden Nuclear Science & Technology, Applied Mathematics en Computer Science, Theory & Methods de belangrijkste rol. Spectroscopy Bijna de helft van alle citaties naar publicaties in Spectroscopy is afkomstig uit publicaties ingedeeld in andere disciplines dan Physics. Spectroscopy is binnen Physics het grootste netto kennis importerende subgebied, met name vanuit Chemistry en Basic Life Sciences. Analytical Chemistry en Physical Chemistry zijn de belangrijkste citerende subgebieden buiten Physics. Thermodynamics Tweederde van de citaties naar publicaties in dit subgebied komen uit tijdschriften die in andere disciplines worden ingedeeld. Voor een iets kleiner deel (63%) refereren Thermodynamics publicaties zelf naar non-physics disciplines. Afgaande op de balans van citaties vanuit andere disciplines (export) en referenties gegeven aan andere disciplines (import) blijkt Acoustics een zeer klein netto importerend subgebied. De belangrijkste citerende non-physics subgebieden zijn Mechanics, Mechanical Engineering en Chemical Engineering. 20