Achtergrondinformatie betreffende de Brabantse Ontwikkelings Maatschappij (BOM)

Transcriptie

1 Achtergrondinformatie betreffende de Brabantse Ontwikkelings Maatschappij (BOM) Bijlage 1. Bestaansgrond ROM s/bom Halverwege de jaren zeventig en begin jaren tachtig van de vorige eeuw heeft de rijksoverheid het initiatief genomen tot (toen) vijf Regionale Ontwikkelingsmaatschappijen (ROM s): de Noordelijke Ontwikkelingsmaatschappij (NOM, 1974), de Overijsselse Ontwikkelingsmaatschappij (OOM,1975), Industriebank LIOF (Limburg, 1975), de Gelderse Ontwikkelingsmaatschappij (GOM, 1975) en ten slotte de BOM (1983). Hoewel het rijk initiatiefnemer was, waren de provincies ook direct partner en aandeelhouder (minderheidsaandeelhouder). De ROM s werden opgezet met het oogmerk om regionale economische achterstanden weg te werken. Dit paste geheel in het toenmalige rijksbeleid. Vanaf eind jaren tachtig van de 20 ste eeuw begon de economische structuur van de ROMprovincies zich aanzienlijk te versterken en bewogen de activiteiten van de Ontwikkelingsmaatschappijen zich steeds meer in de richting van versterking van de economische structuur. Dit laatste door zich juist te concentreren op de sterke punten en perspectiefvolle potenties binnen de regionale economie (sterker maken wat in potentie al sterk is). In feite ging het daarmee om een herziene legitimatie van de ROM s en zo ook van de BOM. De ROM s hebben zich ontwikkeld tot organisaties die een belangrijke intermediaire rol vervullen tussen overheid, bedrijfsleven en kennisinstellingen. Zij richten zich vooral op het stimuleren van kennisintensieve bedrijfsactiviteiten en zijn actief in kapitaalverstrekking aan (door)startende innovatieve ondernemers. Ook zijn de ROM s als procesregisseur actief geworden op ruimtelijkeconomisch terrein; de laatste jaren specifiek in de herstructurering van verouderde bedrijventerreinen. De rol van de inmiddels vier landelijke ROM s (fusie in 2003 van OOM en GOM tot N.V. Oost) varieert van aanjager en katalysator tot project-/procesmanager en financier (participatiebedrijf ROM s), waarbij vooral ook wordt ingezet op stimulering van clusters van innovatieve bedrijvigheid. De ontwikkeling van de BOM is exact verlopen zoals in geschetste ROM-ontwikkeling. Inzoomend op de BOM, houdt deze zich bezig met vier kerntaken: Ontwikkeling & Innovatie (O&I); Investeringsbevordering (IB); Kenniscentrum herstructurering bedrijventerreinen en procesmanagement herstructureringsprojecten (BT); Kapitaalsverstrekking aan innovatieve en groeiende bedrijven (Participatie & Beheer/P&B). Overigens hebben alle ROM s dezelfde kerntaken. De BOM heeft twee aandeelhouders: de rijksoverheid/ministerie EZ en de provincie. Na de recente omzetting in aandelen van de in 2009 verstrekte extra impuls van 10 miljoen (Bestuursakkoord) in de vorm van een converteerbare lening én de recente extra impuls van de rijksoverheid/ministerie EZ van 6,4 miljoen, is de actuele aandelenverhouding: rijksoverheid 57,6% ( aandelen) en de provincie 42,4% ( aandelen). Vóór de actuele stortingen bedroeg die verhouding: rijksoverheid 67,4% ( aandelen), provincie 32,6% ( aandelen). Los van het participatiebedrijf (kerntaak P&B) verkrijgt de BOM voor uitvoering van activiteiten in de overige kerntaken jaarlijks een subsidie van beide aandeelhouders. Echter met één uitzondering: de rijksoverheid verleent geen subsidie voor de procesrol/kenniscentrum (herstructurering) bedrijventerreinen.

2 2. Evaluatie Regionale Ontwikkelingsmaatschappijen Resultaten evaluatie In 2004 heeft het ministerie van EZ een evaluatie van de vier landelijke ROM s laten uitvoeren door Ecorys over de beleidsperiode De belangrijkste onderzoeksvragen handelden over de relevantie van het instrument ROM, de effectiviteit en efficiency ervan, de aansturing door de aandeelhouders en de samenwerking met Syntens. Uit deze evaluatie kwam naar voren dat de meeste ROM s goed aansloten bij de toenmalige behoeften van de regionale economie. Voorts rechtvaardigde marktfalen overheidsingrijpen op de terreinen waarop de ROM s opereerden. Wat betreft de effectiviteit en efficiency werd de conclusie getrokken, dat de ROM s een belangrijke bijdrage leverden aan bevordering van het innovatieve vermogen in de regio. De resultaten van de kerntaken Investeringsbevordering en Participatie & Beheer werden voor een belangrijk deel behaald in de overeengekomen speerpuntsectoren. Bij de aansturing werd geconstateerd dat er overgegaan moest worden tot terugtrekking van overheidscommissarissen (was in Brabant al gerealiseerd) en dat er toegewerkt moest worden naar een meer evenredige aandelenverhouding tussen Staat en provincies. Het systeem van resultaatsturing en effectmeting werkte in genoemde beleidsperiode nog in beperkte mate. En tot slot maakte de evaluatie duidelijk dat er overwegend een goede samenwerking en afstemming was met Syntens: geen overlapping en een duidelijke taakverdeling. De aanbeveling werd gedaan om het beleidsinstrument ROM s te continueren en zelfs te intensiveren. Een betere afstemming tussen het ministerie van EZ en de ROM-provincies werd aanbevolen, in het bijzonder rondom de inhoudelijke beleidsprioriteiten en prestatie-indicatoren. Ook werd nadrukkelijk aandacht gevraagd voor de realisatie van een grotere (financiële) slagkracht van de BOM (immers, de kleinste ontwikkelingsmaatschappij werkzaam in één van de grootste potentierijke economische regio s) Beleidswijziging Na intensief overleg tussen het ministerie van EZ en de ROM-provincies werd als uitvloeisel van de evaluatie voor de beleidsperiode een vernieuwde beleidslijn ROM s opgesteld. Er werd gekozen voor een specifieke inzet van de ROM s bij de uitvoering van de gebiedsgerichte programma s, die voortvloeien uit de nota Pieken in de Delta. Vanaf eind 2005 zijn de ROM s dus actief voor de Piekenregio s en voor de daarbinnen benoemde Piekensectoren. Voor de Brabantse Ontwikkelings Maatschappij had dit tot gevolg, dat zij haar activiteiten specifiek ging richten op de regioprogramma s Pieken in Zuidoost-Nederland en Pieken in Zuidwest-Nederland. Het college van Gedeputeerde Staten stemde hiermee in, maar stelde tevens dat daarbij ook activiteiten moesten worden uitgevoerd die voortvloeiden uit het Actieprogramma Innovatie Noord-Brabant (december 2004) en naderhand uit het bestuursprogramma Dynamisch Brabant. Al deze programma s kennen een grote mate van overeenstemming en samenhang. Rode draad is: ondersteuning en versterking van activiteiten van succesvolle bedrijven en sectoren (waaronder clustervorming), die tot een structurele versterking van nationale pieken in de regionale economie moeten leiden. Toenmalig staatssecretaris Van Gennip verwoordde de taken van de ROM s als volgt: De ROM s richten zich in het bijzonder op het stimuleren van kennisintensieve activiteiten door bedrijven, hebben taken in de kapitaalverstrekking aan jonge en doorstartende ondernemers en zijn actief op het vlak van buitenlandse investeringen. Ook zijn zij betrokken bij de aanpak van vraagstukken van ruimtelijk-economische aard, onder meer door de rol die zij vervullen bij het ontwikkelen van herstructureren van bedrijventerreinen. 2

3 Voor wat betreft de aansturing werd samen met de ROM-provincies overgegaan tot meerjarige (afrekenbare) afspraken in de vorm van een prestatiecontract per ROM, waar vervolgens de subsidiegelden van rijksoverheid/ministerie EZ en desbetreffende provincie op gericht zouden worden. 3. DHV-evaluatie participatiebedrijf BOM Belangrijkste conclusies In opdracht van de BOM heeft onderzoeks- en adviesbureau DHV een beknopt evaluatieonderzoek uitgevoerd naar de effectiviteit, de doelmatigheid en de efficiency van het participatiebedrijf van de BOM (kerntaak P&B). In december 2009 is het rapport opgeleverd. Het motief voor dit onderzoek was om vanuit de BOM een positieve bijdrage te leveren aan de discussie met en tussen de aandeelhouders over de vraag welk rendementsprincipe aangehangen zou moeten worden: óf het maatschappelijke rendement (regionaal-economische outcome) als target, óf het financiële rendement. Bij dit laatste zou het dan moeten gaan om het terugverdienen van minstens het inflatiepercentage op het uitgezette vermogen, opdat dit vermogen reëel in stand blijft. De discussie over deze vraag is nog niet afgerond en zal zeker ook een belangrijk onderwerp vormen in de aanstaande landelijke evaluatie van de ROM s (start eind februari a.s.). Belangrijke constateringen in het evaluatierapport van DHV zijn: Het participatiebedrijf voldoet over de periode niet aan de rendementseis van het ministerie EZ (ten minste gemiddeld inflatiepercentage); Door een mindere focus op sectoren/werkvelden is het moeilijker financieel rendement te behalen dan voor een regulier venture capitalist fonds met meer focus; De BOM is goed op weg naar het behalen van de prestatie-indicatoren huidig vierjarenprogramma; Binnen de participatieportefeuille komt de nadruk steeds meer te liggen op de sectoren zoals genoemd in Pieken in de Delta en Dynamisch Brabant; Binnen de portefeuille wordt steeds meer ingezet op innovatieve bedrijven met een hoog risicoprofiel, conform de wens van de aandeelhouders; De participatieportefeuille bevat overwegend investeringen die van maatschappelijk belang zijn in de context van structuurversterking Noord-Brabantse economie; De BOM is erin geslaagd tussen 2000 en heden een forse transformatie binnen de portefeuille te realiseren richting belangrijkste uitgangspunten aandeelhouders; Ondernemers zijn tevreden over de zichtbaarheid van de BOM in de markt, over de rol van de BOM, de financieringsvoorwaarden en over de advisering door de BOM betreffende de bedrijfsvoering binnen de participaties; Ook de andere ROM s geven aan dat er een paradox bestaat tussen de rendementseis (van ministerie EZ) en het investeren in innovatieve sectoren zoals bedoeld in Pieken in de Delta, met meer risico s (lager rendement in aanloop-/startperioden en meer kans op faillissementen). NB. Niet gekoppeld aan de DHV-evaluatie, maar wel destijds onderzocht in de evaluatie van Ecorys in 2004 is de verhouding indirecte kosten (overhead) versus directe kosten, uitgedrukt in fte s binnen de BOM. In 2004 bleek het percentage directe fte s in procenten van het totaal aantal fte s bij de BOM 74% te zijn; hoog in vergelijking met de andere ROM s (NV Oost 67%, NOM 61% en LIOF 54%). In de afgelopen periode zijn er op personeelsgebied en op organisatorisch terrein wat wijzigingen doorgevoerd bij de BOM; het percentage directe kosten in fte s is daardoor nog gunstiger geworden. In 2009 is het percentage opgeklommen tot 81% (informatiebron: bericht van de directie BOM aan de RvC). 1 Het evaluatierapport is als bijlage 3 toegevoegd aan deze notitie. 3

4 3.2. Belangrijkste voornemens BOM De conclusies van DHV worden door de BOM onderschreven en zijn door de directie en Raad van Commissarissen inmiddels vertaald in een concreet voornemen om te komen tot een verbeterplan. Zo zal er in de eerste helft van dit jaar een helder sturingsmodel voor het participatiebedrijf worden opgezet. Aan de Algemene Vergadering van Aandeelhouders van 27 mei 2010 zal dit worden voorgelegd. Dit model zal ingaan op de rendementseisen van het participatiebedrijf (maatschappelijk versus financieel rendement), de manier waarop moet worden gewerkt om aan die eisen te voldoen en de beoordeling van de geleverde prestaties (waarop moet het participatiebedrijf worden afgerekend). Er zullen nieuwe beoordelingscriteria voor de prestaties van het participatiebedrijf worden opgesteld. Het streven is om tussen de aandeelhouders geen interpretatieverschillen te laten optreden ten aanzien van de rendementseisen. Op die wijze kan dat meer houvast bieden aan het participatiebedrijf ten aanzien van de selectie van participaties (wat wel en wat niet?). Voortvloeiend uit de DHV-evaluatie zal eveneens een marktstrategisch plan voor het participatiebedrijf worden opgesteld (met welke strategie zal op de Brabantse markt geopereerd worden?). 4. Landelijke evaluatie ROM s In feite loopt de DHV-evaluatie van het participatiebedrijf BOM iets vooruit op de aanstaande landelijke evaluatie van alle ROM s, waaronder de BOM. De bredere landelijke evaluatie geschiedt in opdracht van het ministerie van EZ. Eind februari zal de evaluatie van start gaan en zal omstreeks eind mei met een eindrapport worden afgerond. In de begeleidingscommissie is de provincie Noord-Brabant, mede namens de provincie Limburg, ambtelijk vertegenwoordigd (bureau SEB). Op basis van het evaluatie-onderzoek, dat de vier ROM-kerntaken zal omvatten, zal de minister opnieuw eventuele beleidswijzigingen doorvoeren met betrekking tot de rol en taak van de ROM s als landelijk uitvoeringsinstrument op het vlak van economische structuurversterking in de regio s. De onderzoeksvragen zullen betrekking hebben op de effectiviteit en efficiency van het instrument ROM over de beleidsperiode Ook en niet op de laatste plaats zal de evaluatie betrekking hebben op de positionering van de ROM s in het maatschappelijke veld: is de ROM een verlengstuk van de overheid, of is het een partij die moet concurreren met private ondernemingen? Tevens komt bij dit laatste aan de orde de legitimiteit van de ROM s op het risicovolle terrein van innovatieve starters en doorstarters (voorzien de ROM s in een marktfalen?). Bovendien zal bezien worden in welke mate is samengewerkt met andere partijen zoals Syntens en de Kamers van Koophandel bij de opzet van innovatieve (cluster)projecten in het kader van Pieken in de Delta. Er zal tot slot ook worden ingegaan op de ROM als typisch uitvoeringsinstrument van de provincies. De evaluatie zal de ROM s dus niet uitsluitend beschouwen als een instrument van de rijksoverheid. De landelijke evaluatie zal de opmaat vormen voor de opstelling van een nieuw vierjarenactiviteitenprogramma van de ROM s, zowel voor de minister van EZ als voor alle ROMprovincies. 5. Korte schets enkele actuele onderwerpen rondom BOM 5.1. Aanpassing salarishuis ROM s Op instigatie van de minister van EZ is de ROM s verzocht om te komen tot een maatschappelijk verantwoord salarishuis. De Balkenende-norm is daarbij het kader voor de salariëring van de ROM-directie. Voor de onderliggende salarisstructuur wilde de minister aanvankelijk de 4

5 salarisstructuur van de rijksoverheid (BBRA) dan wel van de provincies voorschrijven, maar na overleg met de provincies en de ROM-directies werd toch van directe sturing afgezien (geen aandeelhoudersrol). Het verzoek is nu dat de ROM-directies op korte termijn zelf met een implementatievoorstel tot een meer verantwoord salarishuis komen Nieuwe beleidsinstructie aandeelhouders De situatie doet zich voor dat alle ROM s met een verouderde, zogeheten beleidsinstructie werken betreffende de financieringsstructuur voor het eigen participatiebedrijf. In deze beleidsinstructie wordt bijvoorbeeld geregeld of desbetreffende ROM naast verwerving van aandelen van bedrijven ook leningen of achtergestelde leningen aan bedrijven kunnen verstrekken en voor welk maximumbedrag. Voorts wordt daarin aangegeven voor welk maximumpercentage gefinancierd mag worden in onroerend goed en/of bedrijventerreinen, én of financiering van management buy-outs/buy-ins tot de mogelijkheden behoren. In de beleidsinstructie is geregeld dat er altijd een minderheidsbelang wordt genomen en dat de ROM in haar behoefte aan kapitaal voor haar participatie-activiteiten niet zelf mag lenen op de kapitaal markt. De beleidsinstructie van de BOM dateert uit 1990 en is op een aantal punten, zeker ook in het licht van de aangescherpte Europese regelgeving, verouderd. De zeven ROM-provincies en het ministerie van EZ hebben met het oog op die gedateerdheid van de beleidsinstructies het initiatief genomen tot een algehele update en een uniformering. Daarbij blijkt nu dat op enkele punten afgeweken zal gaan worden van de Europese regelgeving betreffende mededinging. Het ministerie (in de rol van meerderheidsaandeelhouder) zal mede namens de ROM-provincies in de loop van 2010 de vernieuwde beleidsinstructie aanmelden bij de Europese Commissie Benoeming nieuwe president-commissaris Op dit moment bevindt de benoemingsprocedure voor een nieuwe president-commissaris van de Raad van Commissarissen BOM zich in een eindfase. Er is zeer recent een voordracht ontvangen van de selectiecommissie vanuit de Raad van Commissarissen. De provincie heeft in deze benoeming het voortouw, maar aangezien het de president-commissaris betreft dient goed te worden afgestemd met de minister van EZ. Voorts zullen de Staten worden geconsulteerd volgens het gebruikelijke protocol. Wij verwachten begin april te kunnen overgaan tot de definitieve voordracht richting Algemene Vergadering van Aandeelhouders. 5