Inhoud. 1 De betekenis van geschiedenisonderwijs Geschiedenis leren 47. Deel I De fundamenten. Inleiding 13

Transcriptie

1 Inhoud Inleiding 13 Deel I De fundamenten 1 De betekenis van geschiedenisonderwijs Historisch denken Realiteitsbewustzijn Chronologie en periodisering Historische distantie Tijdgebondenheid, anachronisme en onvoorspelbaarheid Vergelijking met aangrenzende vakken De betekenis van historisch denken Functies van geschiedenis Moreel-pragmatische doelen Staatsburgerlijke doelen Identiteitsvormende doelen Kritisch-analytische doelen Betekenisvol geschiedenisonderwijs Maatschappelijke functies van de geschiedeniswetenschap Basisinzichten in het geschiedenisonderwijs 39 2 Geschiedenis leren Waar geschiedenis over gaat Beelden van de ontwikkeling van de menselijke cultuur Categorisering van beelden van het menselijke verleden Kennis van het verleden Historische kennis in verschillende vormen Tijdelijk of permanent beschikbare kennis Begrippen Abstractieniveaus Uniek en generiek Sleutelbegrippen Begripsvorming 67

2 2.4 Historische denkwijzen Verzamelen Ordenen Verklaren Beeld vormen 77 3 Het perspectief van de leerling Leerlingen aan het woord Onderzoek naar de ontwikkeling van historisch besef en historisch denken Onderzoek volgens piagetiaans model Kritiek op het piagetiaans onderzoek Studies over leren en denken Vygotski Bruner Gardner Egan Gevolgtrekkingen voor het geschiedenisonderwijs Differentiatie Differentiatie naar uitkomst Differentiatie naar opgave 110 Deel II Het bouwmateriaal 4 Teksten Tekstsoorten Leerstofteksten Bronnen Het belang van werken met historische bronnen Werken met bronteksten Instructieteksten Teksten beoordelen Informatie uit teksten verwerken Translatie en interpretatie Translatie bij teksten Interpretatie bij teksten De geschiedenismethode Een geschiedenismethode kiezen Werken met de geschiedenismethode 134

3 5 Stilstaand beeld Argumenten voor beeldgebruik Beeld als didactisch hulpmiddel Beeld als historische bron Realistisch en symbolisch Feiten vaststellen Beeld en oriëntatiekennis Beeldtaal Het Nederlandse kader van tijdvakken Afbeeldingen analyseren Translatie Interpretatie Kaarten Kaarttypen Translatie bij kaarten Interpretatie bij situatiekaarten Interpretatie bij ontwikkelingskaarten Spotprenten Stripverhalen Verhalen Het verhaal van Luther Het verhaal als legitieme kennisvorm De culturele functie van verhalen De didactische rol van verhalen Kenmerken van verhalen Concretisering Personifiëring Vertelkunst Grenzen en mogelijkheden van historische verhalen Het voorlezen en vertellen van verhalen Bewegend beeld en geluid De meerwaarde van bewegend beeld en geluid Soorten bewegend beeld en geluid Bewegend beeld en geluid beoordelen Een film over het leven in de prehistorie Beoordelingscriteria Doelgericht gebruik van bewegend beeld en geluid Een verkiezingstoespraak van een NSB er Didactische mogelijkheden Inleving en motivatie 206

4 7.5 Translatie en interpretatie bij geluid Translatie en interpretatie bij bewegend beeld Geschiedenisonderwijs en ICT ICT en geschiedenisdidactiek Vier situaties Vijf functies Informatie vinden Informatie presenteren Informatie verwerken en ermee oefenen Communiceren Toetsen Geschiedenis buiten school: omgeving en musea Geschiedenis binnen en buiten school Omgevingsonderwijs Platteland Stad Methoden Museumbezoek Argumenten voor museumbezoek De voorbereiding van museumbezoek Een aanpak kiezen Terug op school 248 Deel III Het bouwwerk 10 Keuzes maken Onderwijsdoelen, leerdoelen en lesdoelen Omschrijving Cognitief, affectief, sociaal, motorisch Functies van leerdoelen Leerdoelen formuleren Beheersingsniveaus Beheersingsniveaus van historische kennis Beheersingsniveaus van historisch denken Taxonomieën als middel om onderwijs te sturen 266

5 10.5 Zijn alle doelen meetbaar? Leerdoelen en differentiatie Van leerdoel naar lesplan De instap De exemplarische kracht van de instap Functies van de instap Motiveren Oriënteren Ordenen Motiverende instappen Verrassende instappen Raadselachtige instappen Anekdotische instappen Controversiële instappen Oriënterende instappen Voorkennis activeren Het leerproces zichtbaar maken Ordenende instappen Problematiseren Thematiseren Categoriseren Van instap naar lesonderwerp Docentgestuurde werkvormen Werkvormen Doceren Voor- en nadelen Voorwaarden voor goed doceren Informatie structureren Schema s en leerstofteksten Verschillende kennisvormen doceren Begrippen uitleggen De betekenis opzoeken en bij leerlingen peilen Concretiseringen (Non-)voorbeelden en categorieën Begrippennetwerken Het onderwijsleergesprek De functie van een onderwijsleergesprek Een onderwijsleergesprek ontwerpen Een onderwijsleergesprek voeren 324

6 12.6 Doceren en historisch denken Kenniselementen leren Demonstreren Toepassen en bijschaven Verwerken Geschiedenis leren doe je zelf Samenwerken Kenmerken Vijf basisvormen van samenwerking Historische kennis verwerven en integreren Betekenis opbouwen Schematiseren Onthouden Historische denkwijzen verwerven en integreren Kennis verdiepen en uitbreiden Vergelijken: stappenplan demonstreren Vergelijken: leeractiviteiten organiseren Historische kennis zinvol gebruiken Kaartjesopdrachten Kennisverwerking door beeldpresentaties Gespreksvormen Klassengesprek Discussie Zelf een spel ontwerpen Historisch ganzenbord Historisch kwartetspel Historisch Triviant evalueren Functies van evalueren Evaluatie draagt bij aan beter onderwijs Evaluatie stelt diagnosen en selecteert Evaluatiemiddelen in verband met functies Validiteit en betrouwbaarheid Validiteit Betrouwbaarheid De kwaliteit van vragen en opgaven Kwaliteit van gesloten vragen Open vragen Beoordelen Beoordelaarseffecten Oplossingen 378

7 14.5 Normeren en waarderen Cesuurbepaling Van toetsscores naar cijfers Divergerende leerdoelen evalueren Werken met beoordelingsschema s Werken met taxonomieën Groepswerk beoordelen Evaluatie en differentiatie Onderwijsevaluatie 389 Noten 392 literatuur 399 Register 409 Over de auteurs 416