De digitale handtekening : een stand van zaken

Transcriptie

1 1 De digitale handtekening : een stand van zaken Bijdrage naar aanleiding van de studiedag Digitale overheden, tussen wensdroom en realiteit Mechelen 22 juni 2000 I. Inleiding In het jongste federale regeerakkoord van 7 juli 1999 staat te lezen dat het vertrouwen in en het gezag van de overheid opnieuw dient te worden hersteld naar aanleiding van de betreurenswaardige gebeurtenissen (lees: crisissen) van de laatste jaren. Het interne en externe communicatiebeleid moet grondig worden bijgestuurd. De burgers willen ook meer inspraak in het beleid. Ze wensen aan belangrijke maatschappelijke en politieke debatten deel te kunnen nemen. Om aan deze verzuchtingen tegemoet te kunnen komen, dient de rechtstreekse democratie te worden versterkt. De regering zal daarbij naar eigen zeggen maximaal gebruik maken van de nieuwe communicatiemogelijkheden die de informatiemaatschappij aanreikt. Zo zal de overheid met een geïntegreerd informaticasysteem worden uitgerust, dat toegankelijk moet zijn voor burgers en bedrijven in hun relaties tot de administratie, in de zin dat voor zoveel mogelijk administratieve handelingen, plichtplegingen en formulieren een voor iedereen toegankelijk digitaal loket wordt gecreëerd, dat ook door de burgers zal kunnen worden gebruikt als interactief forum 1. Dit ambitieuze project is een mooi voorbeeld van de digitale revolutie die onze samenleving doormaakt. In het digitale tijdperk zullen het elektronisch berichtenverkeer en het elektronisch beheren en archiveren van documenten ons vele voordelen bieden. Ook de overheden in ons land zullen hier de vruchten van kunnen plukken. De burger zal via nieuwe media zoals het internet rechtstreeks in contact kunnen treden met de overheid, niet alleen doordat allerlei up-to-date overheidsinformatie onmiddellijk ter beschikking staat van de burger, maar ook doordat tweerichtingsverkeer mogelijk wordt op de digitale snelweg tussen overheid en burger. Dat laatste stelt de overheid in staat een efficiënte en klantvriendelijke dienstverlening aan te bieden. Makkelijk terug te vinden formulieren die de burger nodig heeft voor allerlei aanvragen of aangiften worden online ter beschikking gesteld, zodat de burger de deur niet meer uitmoet om ergens tussen het kastje en de muur lange wachttijden te trotseren als gevolg van de beperkte openingsuren van de meeste overheidsdiensten. Het digitale loket heeft reeds zijn intrede gedaan op de webpagina s van verschillende overheden. Het interactieve karakter van ICT kan er ook toe bijdragen om het democratische gehalte van onze samenleving te vergroten. Doordat heel wat bestuurlijke informatie snel aan de burger kan ter beschikking gesteld worden, is hij beter en sneller geïnformeerd over allerlei overheidsaangelegenheden, wat de vorming van de in een democratie zo belangrijke eigen mening alleen maar ten goede zal komen. Burgers zullen ook onmiddellijk kunnen reageren op de informatie die hen wordt aangeboden, en op die manier hun stem verheffen in het politieke 1 zie:

2 2 gesprek, waarbij de gesprekspartners al te vaak alleen maar politici zijn. Politieke beslissingen zullen zo op een meer gefundeerde en democratisch onderbouwde wijze kunnen worden genomen. Een interessant voorbeeld is te vinden bij het Nederlands Ministerie van Binnenlandse Zaken. Het Ministerie publiceerde een voorlopige versie van het BIOS-3 rapport op het internet. In dat rapport werden een aantal voorstellen gedaan over het gebruik van ICT (Informatie- en Communicatie Technologie) om de communicatie tussen burger en overheid te verbeteren. Het rapport werd gepubliceerd in de digitale stad Amsterdam, met het verzoek aan de burgers van de stad om het rapport te bediscussiëren op het Internet. De resultaten werden verzameld door een moderator, die ze ter beschikking stelde van het Ministerie. Bij het redigeren van de definitieve versie werd er rekening gehouden met de reacties van de burgers 2. Bovendien kunnen nieuwe media openbaarheid en transparantie van bestuur bevorderen. In de huidige wetgeving is openbaarheid van bestuur zo geregeld dat de burger een schriftelijke vraag moet richten tot het bestuur waarvan hij bestuursdocumenten wil inzien of er een afschrift van wil bekomen. Als dat bestuur niet binnen de door de wet voorgeschreven termijn reageert, wordt het verzoek geacht te zijn afgewezen 3. Dit brengt heel wat administratieve rompslomp met zich mee, die gemakkelijk kan voorkomen worden door een aantal basis-bestuursdocumenten die iedereen aanbelangen sowieso ter beschikking te stellen via Internet. Dat is niet alleen handig voor de betreffende overheid, ook de burger vaart er wel bij omdat hij vaak niet eens weet dat hij het recht heeft om de overheid te controleren via het middel van de openbaarheid van bestuur. Tenslotte dromen we sinds de komst van ICT van papierloze administraties. Heel wat documenten worden tegenwoordig op een digitale manier aangemaakt met tekstverwerkingsprogramma s. E-documentation is het aanmaken, beheren en bewaren van documenten op een elektronische wijze. Deze evolutie maakt het mogelijk dat elektronische documenten zeer snel en van op verschillende plaatsen door verschillende personen tegelijk kunnen geraadpleegd worden. II. Probleemstelling Ideaal is de situatie waarbij de overheid optimaal gebruik maakt van de nieuwe media die ICT ons biedt voor de verschillende doeleinden zoals hierboven besproken. Nochtans moeten we in de praktijk vaststellen dat dit alles niet van een leien dakje loopt. Aan het digitale loket van de meeste overheden waar de burger formulieren kan invullen of aanvragen kan doen, is het vaak zo dat het (aanvraag)formulier eerst moet uitgeprint worden en vervolgens manueel moet ingevuld en ondertekend worden bij gebrek aan een volwaardig alternatief voor de handgeschreven handtekening. Een mooi voorbeeld hiervan is de Duitse elektronische Steuererklärung (belastingaangifte). De burger kan zijn belastingaangifte op het web invullen. De idee is dat daardoor een correctere invulling van de belastingaangifte mogelijk wordt, doordat bij een foutieve of onvolledig invulling de burger onmiddellijk een melding op het scherm van zijn PC te zien krijgt. Elektronische verzending is echter niet mogelijk. De elektronische aangifte wordt dus nog niet volledig gelijk gesteld met de klassieke papieren 2 Ministerie van Binnenlandse Zaken, Terug naar de toekomst. Over het gebruik van informatie en informatie- en communicatietechnologie in de openbare sector, Beleidsnota informatiebeleid openbare sector, No. 3, Den Haag, 1995, aangehaald door BEKKERS, V., Emerging electronic highways. New challenges for politics and law, Den Haag, Kluwer, 1996, Art. 5 en art. 6 5 lid 2 wet 11 april 1994 betreffende de openbaarheid van bestuur; art. 5 Decr. Vl. R. 23 oktober 1991 betreffende de openbaarheid van bestuursdocumenten in de diensten en instellingen van de Vlaamse Regering.

3 3 aangifte. De burger moet het ingevulde formulier uitprinten, er zijn handtekening op plaatsen en het vervolgens aan de belastingadministratie bezorgen 4. Ook de digitale democratie lijkt niet echt van de grond te komen, en dat is niet alleen omdat politici niet gewend zijn om pottekijkers toe te laten bij het nemen van beslissingen. Het is zeer moeilijk om burgers van op afstand te betrekken bij het uitstippelen van een beleid. De Gemeentewet schrijft bv. voor dat aan een gemeentelijke volksraadpleging alleen de burgers van de betreffende gemeente kunnen deelnemen 5. Het anonieme karakter van het Internet en van zorgt er echter voor dat de deelnemers aan een elektronisch referendum (bv. via een discussielijst) van de gemeente niet kunnen geïdentificeerd worden. Democratie is nochtans deelname aan het beleid door enkel diegenen die deel uitmaken van dat democratisch bestel 6. Een papierloze administratie lijkt ook nog niet voor morgen. Sinds de komst van de PC zijn er nooit tevoren zoveel papieren documenten geproduceerd. Voor alle zekerheid worden documenten een oneindig aantal keren uitgeprint om ze te bewaren in allerlei dossiers, iets wat voorheen niet mogelijk was toen alle documenten nog handmatig moesten geschreven of getypt worden met een typmachine. De oorzaak van deze papierdwang is het feit dat elektronische documenten niet op lange termijn kunnen bewaard worden. Dit heeft zo zijn redenen. Vooreerst is het zeer moeilijk om elektronische data in hun originele staat te bewaren. Het vluchtige karakter ervan heeft als gevolg dat ze gemakkelijk gewijzigd, gewist of zelfs vervalst kunnen worden, zonder dat het sporen nalaat. Op een papieren drager is iedere wijziging of toevoeging merkbaar, omdat het papier een kader biedt voor de informatie die het bevat. De informatie is onlosmakelijk verbonden met de drager waarop die informatie staat. Als iemand zelfs maar één woord toevoegt aan een document, is één blik op de bladspiegel voldoende om dat vast te stellen. Een digitale reeks van énen en nullen daarentegen kan perfect uitgebreid worden zonder dat iemand er achteraf iets van merkt. Daarbij komt dat de digitalisering van documenten problemen van leesbaarheid oplevert. De software waarmee een document is aangemaakt, zal na verloop van tijd hopeloos verouderd zijn. De vraag is dan of de toekomstige software de oude bestanden nog wel zal kunnen lezen. Bovendien blijft ook de hardware-omgeving waarin het document werd aangemaakt niet voor altijd behouden. Zullen de toekomstige PC s nog wel compatibel zijn met de huidige disketten en CD-roms? Als er voor dit probleem geen oplossing wordt gevonden, zullen we dus verplicht zijn software-paketten zoals MS Word en zelfs computerapparatuur mee te archiveren, samen met de digitale documenten 7. Uit het federale regeerakkoord blijkt dat de wil aanwezig is om de communicatie met de burger elektronisch te laten verlopen en de papierdwang te onderdrukken door documenten elektronisch aan te maken en te bewaren. Er heerst nochtans grote onzekerheid over de technieken die daarbij gebruikt worden. Zij zijn op zichzelf immers niet in staat om de authenticiteit te garanderen van digitale informatie, zijnde de integriteit van digitale data en de identiteit van de persoon met wie en art. 322 Gemeentewet Van Dale twaalfde druk: democratie = staatsvorm waarbij het volk zichzelf regeert en vrijelijk zijn meningen en wensen kan uiten. 7 De problemen rond digitale archivering worden bestudeerd in het DAVID-project. Zie:

4 4 men elektronisch communiceert of van de auteur van een digitaal document. De twijfel die er op technisch vlak bestaat over integriteit en identificatie leidt ook tot twijfel over het juridische kader, dat veel belang hecht aan precies die twee elementen. III. Identiteit en integriteit in het papieren juridisch kader De digitalisering is voorlopig nog maar zeer weinig doorgedrongen tot in onze wetboeken. Ons huidig juridisch kader is nog steeds bijna volledig afgestemd op papieren procedures. De papieren wereld biedt een zeer goede oplossing voor de problemen van integriteit en identificatie via de figuur van de handtekening. Zeer veel wettelijke bepalingen, terug te vinden in alle mogelijke rechtstakken, vereisen dat brieven, aanvragen, officiële documenten... ondertekend worden. De vereiste van de handtekening culmineert in het bewijsrecht. Het ondertekend geschrift geniet een hoog aanzien in onze bewijsrechtstraditie. De onderhandse akte ( = een ondertekend geschrift) is zelfs hét bewijsmiddel bij uitstek. De reden waarom de onderhandse akte zo n belangrijk bewijsmiddel is, ligt in het feit dat de handtekening, die er een wezenlijk bestanddeel van uitmaakt, twee heel belangrijke functies vervult: 1. Integriteit Volgens de geldende rechtspraak moet een handtekening zich onderaan een document bevinden. Het synoniem voor handtekening is ondertekening, wat aangeeft dat het plaatsen van zijn naam in het midden van een tekst geen handtekening uitmaakt 8. De positie van de handtekening onderaan het document garandeert de integriteit van het document: alles wat onder de handtekening staat, is niet gedekt door de handtekening en wordt geacht achteraf te zijn toegevoegd. 2. Identiteit Een handtekening moet de naam van de ondertekenaar bevatten. Dit laat toe de auteur van het document te identificeren. Bovendien vereist de rechtspraak dat de handtekening kenmerkend is voor de ondertekenaar nl. doordat men zijn eigen geschrift gebruikt 9. Op die manier is iedere handtekening steeds op een unieke wijze verbonden met een bepaalde persoon. Een leek kan zonder verdere hulpmiddelen handtekeningen van een persoon vergelijken en zich een goed oordeel vormen over de echtheid van de handtekening. In twijfelgevallen kan een schriftdeskundige uitsluitsel geven over de echtheid van een handtekening omdat hij met een aan zekerheid grenzende waarschijnlijkheid kan vaststellen of het gebruikte handschrift al dan niet van een bepaalde persoon afkomstig is 10. De klassieke handgeschreven handtekening is dus een perfect identificatiemiddel. In sommige gevallen vereist het bewijsrecht dat een onderhandse akte wordt voorgelegd als bewijs van zijn beweringen. Tot voor kort 11 konden elektronische documenten niet aanvaard worden als onderhandse akte omdat ze geen integriteit noch identiteit bieden. Nochtans moet die problematiek enigszins gerelativeerd worden. Een ondertekend geschrift is alleen vereist als men een rechtshandeling (zoals een contract) wil bewijzen. Voor het bewijs van feiten zijn alle Van Dale twaalfde druk: een handtekening is de eigenhandige ondertekening. Cass., 1 maart 1917, Pas., 1917, I, 118. HUYDECOPER, S., en VAN ESCH, R., Geschriften en handtekeningen: een achterhaald concept?, Internationaal programma informatietechnologie en recht 7, Alphen a/d Rijn, 1997, cf. infra

5 5 bewijsmiddelen toegelaten (ook bijvoorbeeld het getuigenbewijs). Een onderhandse akte moet men ook alleen maar voorleggen als het rechtshandelingen betreft waarvan de waarde BEF overschrijdt. In handelszaken (tussen handelaars) geldt een vrij bewijsregime: alle bewijsmiddelen zijn dan toegelaten. En ten slotte kunnen derden die bv. geen partij zijn bij het te bewijzen contract eveneens alle bewijsmiddelen inroepen. Dat neemt niet weg dat er voor heel wat rechtshandelingen een gehandtekend document vereist is in bewijsrechtelijke aangelegenheden. Een contract overschrijdt al gauw de waarde van BEF. Maar ook in andere aangelegenheden dan voor het bewijs vereist het recht integriteit en identificatie ten aanzien van documenten. Denken we maar aan de belastingaangifte die volgens de wet de belastingadministratie ondertekend moet bereiken 12. De technische wereld stond dus voor de uitdaging een techniek te vinden die ervoor zorgt dat een elektronisch document kan gehandtekend worden op zo n manier dat de integriteit ervan en de identiteit van de auteur gegarandeerd worden (net zoals bij een onderhandse akte). IV. Oplossing: de digitale handtekening A. De smartpen en de gescande handtekening In het verleden zijn een aantal technieken naar voren geschoven als de opvolger van de handgeschreven handtekening in het digitale tijdperk. Een van die technieken is de smartpen 13. Een smartpen is een balpen met sensoren waarmee mensen via de biometrische kenmerken van hun handtekening worden geï dentificeerd, terwijl ze op gewoon papier hun handtekening plaatsen met de smartpen. Tijdens het schrijven registreren ingebouwde sensoren de dynamiek van het schrijven. Aangezien dit schrijfpatroon voor iedereen uniek is, kan de gebruiker van de pen worden geï dentificeerd. Een andere gebruikte techniek om personen te identificeren in het elektronisch rechtsverkeer bestaat in het scannen van de handgeschreven handtekening, die dan als een digitaal bestand op het elektronisch document wordt geplakt. Als men dat document dan uitprint, lijkt het alsof de handtekening van de auteur onderaan het document staat, wat eigenlijk slechts een digital image van de handtekening is. Deze technieken identificeren weliswaar de auteur van het document. De integriteit van de inhoud wordt er echter niet door gegarandeerd. Beide handtekeningen zijn immers slechts een pakketje digitale informatie (énen en nullen) die geen enkele band hebben met de inhoud van het document. Het is perfect mogelijk om de inhoud van het document (=een ander pakketje digitale informatie) te wijzigen zonder dat het kan opgemerkt worden aan de hand van de handtekening, omdat dit soort handtekeningen op geen enkele manier verbonden zijn met de inhoud van de ondertekende informatie. De positie van een handtekening onderaan het document heeft in een digitale context geen betekenis meer. De inhoud van het document moet dus op een andere manier met de handtekening verbonden worden dan via de positie van de handtekening, zodanig dat aan de inhoud niets meer onopgemerkt kan gewijzigd worden Art wetboek van inkomstenbelasting smartpen.net

6 6 B. De digitale handtekening Op dit moment wordt de techniek van de digitale handtekening beschouwd als het meest veilige en betrouwbare alternatief voor de handgeschreven handtekening. In tegenstelling tot wat de benaming zou doen vermoeden, is de digitale handtekening geen handtekening. De digitale handtekening is niet noodzakelijk het elektronisch equivalent voor de handtekening, zoals iedereen er één heeft en waarmee we contracten of officiële documenten ondertekenen. Al die elektronische alternatieven voor de handgeschreven handtekening, worden elektronische handtekening genoemd. Een van die alternatieven wordt geboden door de techniek van de digitale handtekening. De digitale handtekening is op de eerste plaats een techniek voor het verzegelen van elektronische gegevens, gebaseerd op cryptografie. Cryptografie is de wetenschap die zich bezighoudt met de beveiliging van digitale gegevens. Met digitale handtekening wordt dan die manier van beveiligen bedoeld waarbij gebruik wordt gemaakt van de versleutelingstechniek, ook wel encryptie genoemd. Om uit te leggen hoe de digitale handtekening werkt, wordt hier uitgegaan van de situatie waarbij A een elektronisch bericht verstuurt aan B. Er bestaan 2 manieren om dit bericht te versleutelen: symmetrische en asymmetrische encryptie. 1. Bij symmetrische encryptie maakt men gebruik van slechts één sleutel. Het bericht wordt versleuteld door A en ontsleuteld door B met dezelfde sleutel. Om een veilige communicatie te waarborgen, moet die sleutel geheim blijven; enkel de twee communicerende partijen kennen de sleutel. Deze techniek heeft echter als belangrijk nadeel dat er voor iedere communicatie die A wil aangaan met een andere persoon dan B, een nieuwe sleutel moet gegenereerd worden, die dan op zijn beurt geheim moet blijven tussen A en bijvoorbeeld C. Het aantal sleutels neemt met andere woorden exponentieel toe naarmate er meer partijen bijkomen. In een open netwerk zoals het internet is deze techniek onhoudbaar gebleken. 2. Bij asymmetrische encryptie wordt dit nadeel verholpen door te werken met twee verschillende sleutels. Elke deelnemer in het netwerk krijgt een sleutelpaar, bestaande uit een publieke sleutel die aan iedereen bekend is, en een private sleutel, die enkel de eigenaar ervan kent. Voor de goede werking van deze techniek is het van het grootste belang dat ieder zijn private sleutel geheim houdt. Iemands publieke sleutel daarentegen is aan iedereen bekend en wordt in een databank geplaatst die alle deelnemers in het netwerk kunnen raadplegen. Typisch voor asymmetrische encryptie is nu dat de publieke en de private sleutel onlosmakelijk met elkaar verbonden zijn. Dit betekent dat een bericht dat werd versleuteld met de publieke sleutel van de bestemmeling enkel met diens private sleutel kan ontcijferd worden. Op die manier kan men veilig communiceren. Alleen de bestemmeling van het bericht kan immers de boodschap lezen, omdat alleen hij de private sleutel kent. De digitale handtekening Asymmetrische cryptografie kan, naast het versleutelen van berichten, ook nog voor andere doeleinden gebruikt worden. Indien men werkt met een digitale handtekening, kan men immers ook de identiteit van de afzender en de authenticiteit van een bericht garanderen. Om met de techniek van asymmetrische encryptie een digitale handtekening te creëren, maakt men gebruik van hashing. Hashing is de techniek die erin bestaat om leesbare computerbestanden te verkleinen tot een onleesbare code. Dat gebeurt door op het

7 7 computerbestand, dat bestaat uit bits en bytes, een wiskundige bewerking uit te voeren. Met dat algoritme wordt de boodschap omgevormd tot een hashingcode, die uniek is voor elke boodschap. Dat laatste is essentieel voor de techniek van de digitale handtekening: wordt de boodschap tijdens het verzenden ook maar met één character veranderd, dan bekomt men een andere hashingcode. Daarom kan elke manipulatie zonder problemen opgespoord worden. De bekomen hashingcode wordt vervolgens versleuteld door de afzender met diens private sleutel en verzonden naar de bestemmeling, samen met de originele boodschap zelf. De digitale handtekening is dan de met de private sleutel versleutelde hashingcode. De tekst van de boodschap zit met andere woorden geï ncorporeerd in de digitale handtekening. Of met andere woorden: de digitale handtekening is tekstafhankelijk. Ten slotte volgt de handtekening-verificatie. Daartoe wordt de originele boodschap door de bestemmeling met hetzelfde algoritme herleid tot een hashingcode. Zijn de beide hashingcodes (nl. de ontvangen en de zelf berekende) hetzelfde, dan kan de bestemmeling van de boodschap besluiten dat er aan de boodschap niets werd gewijzigd (= authenticiteit). Was dat wel het geval geweest, dan zouden de hashingcodes van elkaar verschillen, aangezien de minste verandering aan een tekst tot een andere hashingcode leidt. Bovendien kan de bestemmeling aan de hand van de publieke sleutel van de afzender, die in een publiek toegankelijke databank te vinden is, nagaan of de hashingcode wel degelijk met de private sleutel van de afzender is versleuteld. Past inderdaad de publieke sleutel op de ontvangen versleutelde hashingcode, dan kan met zekerheid gezegd worden dat de boodschap is uitgegaan van de afzender. De private sleutel was immers alleen aan hem bekend (= identiteit). hashing zelfde resultaat als A? Hash-code decryptie is de hashingcode versleuteld door A? Certificaten Het feit dat een boodschap met zekerheid is verzonden door een mijnheer X of een mevrouw Y, betekent daarom nog niet dat die persoon in werkelijkheid ook echt bestaat. Maar aangezien er bij het verzenden van elektronische berichten geen persoonlijk contact is tussen de communicerende partijen, kan men ook elkaars identiteit niet controleren. Dit probleem wordt opgelost door te werken met certificaten. Een certificaat is een soort van digitale identiteitskaart. Net zoals er naast het plaatsen van een gewone handtekening vaak ook nog een identiteitsbewijs wordt gevraagd (denk aan het ondertekenen van cheques), wordt een digitale handtekening vergezeld van een certificaat.

8 8 De certificaten worden uitgereikt door een instantie, de certificatie-autoriteit genoemd (CA), die door alle netwerkgebruikers kan worden vertrouwd. De CA controleert de identiteit van een netwerkgebruiker en garandeert dat een sleutelpaar aan een bepaalde gebruiker toehoort. Die controle kan gebeuren door te vragen dat de gebruiker zich persoonlijk aanbiedt, of door de overlegging te eisen van identiteitsbewijzen. Het resultaat van die controle zit vervat in het certificaat dat onder meer de naam, het adres en de publieke sleutel van de certificaathouder bevat. Het certificaat wordt samen met de digitale handtekening over het netwerk verzonden en is versleuteld met de publieke sleutel van de CA om te garanderen dat het certificaat is afgeleverd door een bepaalde CA waar iedereen gerechtigd is geloof aan te hechten. Hash-Code A versleutelt resultaat met eigen private sleutel A stuurt zijn certificaat mee! Een CA kan optreden in een gesloten gebruikersgroep. Het is bijvoorbeeld denkbaar dat een dienst van een gemeente of provincie optreedt als CA en certificaten aflevert aan ieder personeelslid, zodat veilige communicatie tussen hen mogelijk wordt. Er zijn echter ook certificatie-autoriteiten operationeel die certificaten uitreiken aan het grote publiek 14. Indien een gesloten gebruikersgroep het beheer van de certificaten niet kan of wil op zich nemen, kan men ook bij hen terecht. V. De elektronische handtekening : een juridische stand van zaken De techniek van de digitale handtekening biedt dus de mogelijkheid om de handgeschreven handtekening te vervangen in een elektronische omgeving. Deze technische oplossing laat toe de identiteit van de auteur van een elektronisch document met een aan zekerheid grenzende waarschijnlijkheid vast te stellen en garandeert eveneens dat in een elektronische omgeving dezelfde integriteitswaarborgen worden vervuld als in een papieren omgeving door de handgeschreven handtekening. Hiermee wordt meteen de onzekerheid over de gebruikte technieken de kop ingedrukt. Maar opdat die technische oplossing de papieren procedures (zoals de handgeschreven handtekening) zou kunnen vervangen, moet de elektronische handtekening ook juridisch gehonoreerd worden. A. De Europese Richtlijn betreffende een gemeenschappelijk kader voor elektronische handtekeningen Op 19 januari 2000 werd de Richtlijn 1999/93/EG van het Europees Parlement en de Raad betreffende een gemeenschappelijk kader voor elektronische handtekeningen gepubliceerd in het

9 9 publikatieblad van de Europese Gemeenschappen. Deze Richtlijn heeft tot doel het gebruik van elektronische handtekeningen te vergemakkelijken en tot de wettelijke erkenning ervan bij te dragen. Drie belangrijke principes moeten door de lidstaten omgezet worden in het nationale recht 15. De lidstaten moeten vooreerst alle soorten elektronische handtekeningen (dus niet alleen elektronische handtekeningen aangemaakt met de techniek van de digitale handtekening) juridisch erkennen 16. Dit wil zeggen dat de lidstaten geen juridisch effect mogen ontzeggen aan elektronische handtekeningen, louter omwille van de elektronische vorm van de handtekening. In een procedure in rechte bijvoorbeeld mag men een elektronisch ondertekend document niet weigeren, alleen maar omdat het een elektronische handtekening is en geen handgeschreven handtekening. Men mag met andere woorden elektronische handtekeningen niet discrimineren. Deze regel geldt zoals gezegd voor alle elektronische handtekeningen, zoals bijvoorbeeld de gescande handtekening en de handtekening geplaatst met een smartpen. Het tweede principe houdt dat de lidstaten aan bepaalde types van elektronische handtekeningen dezelfde juridische waarde moeten toekennen als aan de handgeschreven handtekening 17. Voor België betekent dit dat elektronische documenten aanvaard moeten worden als onderhandse akte (voor het bewijs van rechtshandelingen met een waarde van meer dan BEF) voorzover ze ondertekend zijn met die welbepaalde types van elektronische handtekening. Dat type elektronische handtekening noemt de richtlijn gekwalificeerde elektronische handtekening en verwijst naar alle elektronische handtekeningen die garanties bieden voor identiteit en integriteit. De Richtlijn is ten slotte technologie-onafhankelijk. Dat houdt in dat de lidstaten niet alleen elektronische handtekeningen gegeneerd met de techniek van de digitale handtekening op gelijke voet moeten behandelen als de handgeschreven handtekeningen, maar alle huidige en toekomstige technieken die dezelfde waarborgen bieden met betrekking tot identiteit en integriteit. B. Het Belgisch juridisch kader De Europese richtlijn moet tegen 19 juli 2001 omgezet worden in de Belgische rechtsorde. Dit is in België reeds voor een deel gebeurd. Sinds 11 oktober 2000 is de tekst die de regels van het Burgerlijk Wetboek inzake bewijs aanpast definitief geworden. Op 17 oktober 2000 werd de tekst voorgelegd aan de Koning ter bekrachtiging. Een amendement van 13 juni 2000 dat werd ingevoegd in het wetsvoorstel Bourgeois tot introductie van nieuwe telecommunicatiemiddelen in de gerechtelijke en de buitengerechtelijke procedure (waarvan de tekst nu dus definitief is geworden) bepaalt dat art van het Burgerlijk Wetboek aangevuld wordt met het volgende lid: Kan, voor de toepassing van dit artikel (zijnde art.1322 B.W.), voldoen aan de vereiste van een handtekening, een geheel van elektronische gegevens dat aan een bepaalde persoon kan worden toegerekend en het behoud van de integriteit van de inhoud van de akte aantoont. De gelijkstelling geldt enkel voor de toepassing van art B.W. nl. voor de onderhandse akte. Dit betekent dat het niet geldt voor De volledige tekst van de richtlijn kan u terugvinden op volgende URL: art. 5.1 van de richtlijn. art. 5.2 van de richtlijn

10 10 bv. schriftelijke arbeidsovereenkomsten, testamenten, authentieke akten... Bovendien kan een elektronische handtekening gelijkgesteld worden met een handgeschreven handtekening wat een onderhandse akte betreft, maar het is niet per definitie zo. De rechter zal steeds moeten beslissen of de elektronische handtekening wel geldig is, net zoals hij dat voor de handgeschreven handtekeningen moet doen. In de verantwoording bij de wet wordt opgemerkt dat thans enkel de zogenoemde techniek van de digitale handtekening, gesteund op asymmetrische encryptie, aan die technische voorwaarden lijkt te kunnen beantwoorden. Maar volgens de Europese Richtlijn zullen dus ook andere (toekomstige) technieken die dezelfde voorwaarden vervullen met een handgeschreven handtekening moeten gelijk gesteld worden. Deze nieuwe wet, waarvan de inwerkingtreding niet lang meer op zich zal laten wachten, is verbonden met een tweede wet, die zich thans nog in de parlementaire molen bevindt. Het wetsontwerp van 16 december 1999 betreffende de werking van de certificatiedienstverleners met het oog op het gebruik van elektronische handtekeningen 18 bepaalt de algemene voorwaarden van erkenning (=accreditatie) van de certificatie-autoriteiten, het juridisch regime van toepassing op de activiteiten van de erkende certificatie-autoriteiten evenals de door deze laatsten en de certificaatgebruikers na te leven regels, teneinde de veiligheid en het vertrouwen in het gebruik van de digitale handtekening te versterken. Een elektronische handtekening zal in ieder geval toegerekend worden aan een bepaalde persoon indien zij wordt gecombineerd met een certificaat uitgegeven door een geaccrediteerde certificatie-autoriteit. Finland is het eerste land ter wereld dat voor alle burgers een elektronische identiteitskaart geï ntroduceerd heeft voor communicatiedoeleinden met de overheid. De elektronische identiteitskaart is een kleine, plastic kaart waar een kleine chip is ingebouwd. Die chip bevat een aantal persoonsgegevens van de houder zoals zijn naam, geboortedatum, sociale zekerheidsnummer, geslacht, foto en geldigheidsduur van de kaart. De kaart bevat ook onzichtbare informatie zoals de geheime sleutel en het certificaat van de houder. Om de kaart te kunnen gebruiken, moet men beschikken over een kaartlezer en een persoonlijke pincode. In de toekomst zal een kaartlezer standaard geleverd worden bij elke nieuwe computer die in Finland wordt verkocht. Het Finse centrale bevolkingsregister treedt op als certificatie-autoriteit voor de elektronische uitwisseling van overheidsinformatie 19. Ook in België speelt men het de idee om aan iedere Belgische burger een digitale handtekening toe te kennen voor communicatiedoeleinden met de overheid, waarbij de identificatie zou gekoppeld worden aan de gegevens uit het bevolkingsregister. De bedoeling is om te evolueren naar één groot digitaal loket van dé overheid waar de burger terecht kan met al zijn vragen. Aan de hand van zijn vraag, zal hij dan doorverwezen worden naar het loket van de bevoegde overheid. VI. Besluit Het ziet ernaar uit dat het ambitieuze ICT-project uit het federale regeerakkoord geen wensdroom hoeft te blijven. De technische oplossingen zijn er. Het is nu aan de juristen om deze technische oplossingen te implementeren in ons juridisch bestel. Langzaam maar zeker zal de digitale handtekening ertoe bijdragen dat ook overheden de digitale revolutie ten goede kunnen 18 De volledige versie van wetsontwerp m.b.t. certificatie-autoriteiten en van het wetsvoorstel Bourgeois zijn te raadplegen op de website van de Senaat 19 zie voor meer informatie:

11 11 aanwenden. En ook de burger zal er wel bij varen. Aan het digitaal loket zal men weten wie hij is als hij er zich aanbiedt, zodat aanvragen en formulieren niet meer uitgeprint en met de hand ondertekend moeten worden, zoals thans vaak nog het geval is. Ook de digitale democratie hoeft niet langer een zaak te blijven van imago-vorming ten behoeve van de overheid. Nu de leden van een democratisch bestel kunnen geï dentificeerd worden, ligt het organiseren van inspraak veel meer voor de hand. Tot slot zullen elektronische documenten, net zoals papier, voor een zeer lange termijn kunnen bewaard worden. De techniek van de digitale handtekening laat toe digitale data te verzegelen op een wijze dat iedere latere wijziging wordt opgemerkt. Op die manier kunnen ze voor een lange periode veilig opgeborgen worden en wordt het produceren van de oneindige papiermassa die we vandaag de dag kennen overbodig.