Componenten en Structuur van de Melkweg
|
|
- Nora Sasbrink
- 6 jaren geleden
- Aantal bezoeken:
Transcriptie
1 Componenten en Structuur van de Melkweg
2 De Melkweg Halo Centrale verdikking Dunne schijf Dikke schijf 8.5 kpc
3 De schijf Bevat: stof, gas (wolken), jonge en oude sterren. Kinematica gedomineerd door rotatie. Chemische samenstelling: metaal -rijk
4 Verticale structuur van de schijf z Gilmore & Reid 1983: Fotometrie van sterren helderder dan mi=18 Richting Zuiden Galactische Pool - weinig stof/ lichtabsorptie Meestal dwerg (hoofdreeks-) sterren
5 <latexit sha1_base64="ehorpcz1hu8og9omfd5ufkt1vsk=">aaackxicbzdlsgmxfiyz9t7eqi7dbitqueumensiol24espyftpjywtsgkwyq5jryjbp4ku4catv4urduvczzlqvtppd4oc/53bovibmvgnhebmkq8mjo2pje/bk1ptmbhfu/lxficskjimwycsakckoihvnnsoxsssib4xcbddhef3ilkhfi3gmozhxowol2qiyarm1i8tv6k3bhservpy8jxhmw33ooldpma+frgxsw1xozs1iyak4xcg/xu2beuir1ix+emgee06exgwp1xcdwpspkppirjlbsxsjeb5bbdiwvibolj92v5pbzzoesbvj84sg3ftnriq4uh0emm78bdvyy8p/ao1et/b8lio40utg3qjwwqcoym4ghlqsrfnhgiqlnbdcfi0kwtoqtd1b7ndeorjh6lwz9jtzmgw2aeqo4vhr6puvnypzulu6ooytggelyamugqt2wqe4bjvqbxjcg0fwbj6tb+vferxee60fqz+zah7j+vgcua6k1q= Kleur-MV relatie voor hoofdreekssterren Absolute magnitude: MV = MV(kleur) Waarnemingen: mv, kleur (bijv. V-I) U-B B-V V-I Afstand: D [pc] = 10 (m M)/5+1 ( fotometrische parallax )
6 Dichtheid van sterren als functie van z log Φ(stars mag 1 pc 3 ) 110 pc 280 pc 450 pc 1120 pc 4500 pc 7000 pc Dichtheid gaat omlaag als afstand omhoog gaat
7 Verticale structuur van schijf(en) Som van twee exponentiële functies: thin / e z /300 pc thick / e z /1350 pc Dunne schijf: Schaalhoogte ~ 300 pc (domineert voor z <1.5 kpc)! Dikke schijf: Schaalhoogte ~1350 pc (domineert voor z >1.5 kpc)
8 Helderder sterren: kleinere schaal hoogte Gilmore & Reid 1983
9 Moderne waarnemingen: SDSS 48 miljoen sterren uit de Sloan Digital Sky Survey. Juric et al. 2008
10 <latexit sha1_base64="rz29hx2xkmyleydjdcytleei1bs=">aaacrxicbzdlsgmxfiyz3q23qks3wsioaj2kqetvc5daraqdwjkzuxvmzugysjvo8/gqbtwqvoqrcatpradvhwi//zmhc/kfmwfg+v6lnza4ndwyojaem5icmp7jz86dgzvochwqunixithamyskzzbdraybijddexh90kmf34a2tmlt24qhjsivza1gixvrpb8x6kzalq/i9gooyq1iqzbcpmvl9xi9emq2tugn5vnwte/ad+vtvryel/hfvyv815r6pob6oq7nx4ni0usatjqty6olp7a1lgjlkicsfyqgykkvyrvunzvegkml3a9memklew4o7z60ujv+neijmkylqtfzudl01zrhf7vqyhs7tztjoleg6deirskx49hhhiomgvrecozqzdytmdajjtq6urlawi1vqhazpcfhln4jiris5wcv+nh8nzwn4lbrp9ks7o73si2hbbsillejbanddisouqvrdi8e0rn69h68v+/ne/9qhfb6m/pol7ypt6sbs1u=</latexit> Structuur en massa van schijf(en) Thin disc Thick disc Exponentiële model: (R, z) / e R/R scl e z /z scl Dunne schijf: Dikke schijf: Rscl ~ 3 kpc, zscl ~ 300 pc Mthin ~ M (McMillan 2011) Rscl ~ 3.3 kpc, zscl ~ 1350 pc Mthick ~ M (McMillan 2011)
11 De Halo Bevat oude, metaal-arme sterren, bolvormige sterrenhopen. Kinematica gedomineerd door willekeurige banen Bron: Wikipedia
12 Afstand tot bolhoop NGC 5272 (M3) horizontale tak turn-off Hoofdreeks Rode reuzentak Blauwe punten: Geobserveerde CMD Zwarte krommen: Model lijnen ( isochrones ) voor t=13 Gyr, [Fe/H]=-1.9 verschoven met 14, 15 and 16 mag Afstandsmodulus van M3: m-m~15 Dan D = (m M)/5 10 kpc
13 RR Lyrae sterren in M3 Pulserende horizontaal-tak sterren. Lage-massa (<0.8 M ), oude sterren. Pulsatieperiodes typisch een paar uur tot een dag. Altijd (ongeveer) dezelfde gemiddelde absolute mag., MV~ V V CORWIN & CARNEY V V V132 V134 V134 V136 V139 V139 CORWIN&&CARNEY CARNEYCORWIN & CORWIN V130 V131 V V134 V133 V135 V135 V V Vol V131 V132 V V135 V136 V136 Phase Phase V139 V140 V137 V140 V142 V140 V142 Corwin & Carney (2001)
14 Bolvormige sterrenhopen in de Melkweg Zon 1 kpc = 3x10 19 m
15 Radiale verdeling van bolhopen Volumedichtheid versus afstand van centrum:! Machtwet (R) / R 3.5 Zinn (1985) (voor R>2-3 kpc)
16 RR Lyrae sterren in de halo Waarnemingen van RR Lyrae sterren in z-richting (loodrecht op de schijf). z
17 Halo RR Lyrae sterren 1966ApJS K 1966ApJS K Kinman et al. 1966
18 <latexit sha1_base64="i2xqc1tbvm4lry7xzeztkujmzqu=">aaacjxicbzdlsgmxfiyzxmu9vv26irahitrpee1gkojczs3wip1amplmg5pkhisjldbrx8wnw30lvyk48g18btplwtubkj//p4etfh7mqnku++5mtc/mzs1nfrkls8srq7m19usvjrktbo5yjk98paijgjq01yxcxzig7jps9psnw7x5s6sikbjqg5i0oeokglkmtlu6ua36trkew3rhtfce9ekjslm+kaemgpfrrhwdxn4tuqocf0vpivjgurvo7t <latexit sha1_base64="mx/fiwejacvxyf/55kdqjxyaiai=">aaacjhicbzdlsgmxfiyz9vbrrerstbaidwgzimg3qkexgptarc10sslk0jy0lyhjkgwyra/ixq2+hstx4czh8blmo11o6w+bl/85h5p8fsionq776wqwfpewv7krubx1jc2t/pbonzarwqsbjzoq5snngbwkyahhpbuqgrjpsnmfxozrzxuinjxi1oxc0ugol2ipymss1c1dj8k+9nrafuuh8dy9xsmjkfksd/mft+roboehpiucmkrwzx97gcqrj8jghrrul93qdgkkdmwmjdkv0ireeij6pg1rie50j578jieh1glgtyp7hiet9/dejljwi+7bto7mqm/wxuz/txzkepvoteuygsjwuqgxmwgkhmcca6oinmxkawff7vshhicfslhh5txbhrdkhik <latexit sha1_base64="mrpmkzav0wxth96ga1ejbkbudfs=">aaacvnicbvdlbhmxfhwglpbw6ablnlyjpfsimikqdinucrzibnqk0krxjpj47irw/rjznlarnf/fr3tdflb8avuks+idi1k6pudcxftkpedwjclvj3qwsflwa/tr9/gtp8924ucvflhdgqzjpou2pxm1ilicsenowglpgmpmwel2/rnxty7awk7vd7csizv0rnjbgxvbmsxhrog5jmah+2d7+bnexb/ht5guhjkvaj+q1yiruljj8syzjvcb1j6bjmrfz+/o3rsjgt5fuhqw95jbsgk+t4yt6aewh7p4l8k1qyqoxws1djjmspd6ahxnauouqsyulj3touwcvvsctf3q7zv+hzqcf9qeoxxeqtcnpjxwlmuwkpk6hb3rnel/venliv3uc1vwdhrblyoqgz3gtze45waye8takdm8vbwzbq2tufb3lyi4zfpkqnjpvtsenaum9hldd0nbw7t13cfj0eddidl63zvyb5varq/qluqjifqidtbxdijgikgf6bf6jf50rjr/os1oax2nou3ms3qluxwnco6z8g==</latexit> Radiale structuur van halo Ellipsen van semi-hoofdas R en asverhouding c/a: R 2 = R Machtwet ρ(r) vs R: Z2 (c/a) 2 (R0, Z) R R c/a (R) =KR n log (R) = log K n log R ρ(z) vs Z: log (Z) = log K n 2 log apple R Gemeten ρ(z), aangenomen (c/a) K en n. Z2 (c/a) 2
19 R0 = 8.5 kpc Degeneracy: Moeilijk om n en c/a gelijktijdig te bepalen.
20 <latexit sha1_base64="3dwlfi1a8fhupy2g9u3i63pykbw=">aaacfnicbvc7sgnbfj2nrxhfmzy2g0gihwejommegbactqzgblixzm5okihzwgzm1bdsh9jy6l9yia2tp+e3ohkumnjgwugcezmx44emauo6x05qyxfpesw9mllb39jcym7nbrwmfcz1ljlutr9pwqggdumni81qecr9rhr+4hzkn+6j0lskgzmmszujnqbdipg RR Lyrae sterren in de halo Best fit: (R) =KR n n = 3.4 voor bolsymm. halo (c/a=1.0) n = 2.4 voor afgeplat halo (c/a=0.6) Lijkt aan verdeling van bolhopen. Kinman et al. (1966)
21 <latexit sha1_base64="ns9eex7igfwytqyuvbslmxh9srk=">aaacoxicbzdlsinbfiarhxu03uk4dhmwcaosokfhnwocllyjbqnckjbv1rvtwjemqlonnp0kvoobt/oebl3jlgbjc1ijebz9updzn3m4p744fdy6mhwirn6mjo3/njgstu3pzm6v538dw50zyppuc21oy2kz4io1hxecnaagerkldhjf7ptrj5fmwk7vkeulrc3jueidtonzuvte2ic/sa445yc5clf4ljcilinrgpll8rcoohfwb2y6eqwxcngn8c40onilriydwvdtg5okguogkv/hiaazzmprqaxt1clutxnihkecfswcwzysekhowctbrssz7xzwvqkwfzjarxv/linb+n4ij9lanox9z/9w+7nwd7+rttlx2wrnxkwzy4q+lupkapygpitiug Massa van halo Totaal aantal RR Lyrae sterren: N =4 Z Rmax 0 R 2 (R)dR (voor c/a=1, anders wat ingewikkelder) Aantal RR Lyraes in halo ~ (Suntzeff et al. 1991)! Aantal RR Lyraes in bolhopen ~ 1700 Massa van bolhopen ~ M Massa van halo ~ M.
22
23 SDSS waarnemingen van de halo Complexe structuur: stromen, pluimen, etc
24 M31: veel structuur in halo M33: geen structuur Verschillende evolutionaire geschiedenissen? Ferguson et al. 2006, astro-ph/
25 Stromen zijn ook in andere stelsels gevonden. Hier een door getijdekrachten vernietigd dwergstelsel? D. Martinez-Delgado et al. astro-ph/ NGC
26 Stofwolken Galactische centrum Onzichtbaar door interstellair stof. Extinctie bij visuele golflengten: AV ~ 30 mag (factor 10 12!)
27 Stof en gas in de Melkweg
28 Stof in andere sterrenstelsels Zijaanzicht ( edge-on ) spiraalstelsel: NGC 891 Het stof bevindt zich meestal in een dunne laag.! Dikte ~ pc
29 Bovenaanzicht ( face-on ) spiraalstelsel M83 (NGC 5236) Stofwolken bevinden zich meestal in de spiraalarmen.
30 Extinctie van licht door stof Combinatie van verstrooiing ( scattering ) en absorptie van licht Geabsorbeerd licht wordt opnieuw uitgezonden bij langere golflengten (infrarood straling) Albedo ~ De stofkorrels zijn bijna wit! Albedo s - de Maan ~ Asfalt ~ Nieuw beton ~ IJs
31 SiC stofkorrels uit Murchison meteoriet (A. Davies, Stofkorrel verzameld door NASA U2 vliegtuig
32 Waar komt het stof vandaan? Complexe levenscyclus Wordt geproduceerd in de atmosferen van koele sterren (rode reuzen, AGB sterren).! Aan het einde van de levensduur van een ster wordt het stof weer met het interstellaire gas gemengd.! Verder is er ook binnen de moleculaire wolken een complexe chemie.
33 Extinctie van licht door stof Zeer kleine korrels (diameter << λ): - Rayleigh verstrooiing - Werkzame doorsnede σ(λ) ~ λ -4 Zeer grote korrels (diameter >> λ): - Werkzame doorsnede is onafhankelijk van golflengte Typische grootten ~ 1 μm - vergelijkbaar met golflengte van zichtbaar licht.
34
35 Stofwolk: Barnard 68 APOD 2006 April 9
36 Interstellaire cirrus Opname in infrarood licht. Stof is hier direct zichtbaar. Temperatuur ~ K Emissie bij ~ μm! Volgens Wien s wet: max = 2900 µm K T
37 Reflectienevel - Pleiades Licht van heldere sterren wordt door stof gereflecteerd/verstrooid. Blauwe kleur gevolg van (Rayleigh) verstrooiing
38 Optische diepte of di = di dx = IdX I Lichtbundel van intensiteit I0+dI Lichtbundel van intensiteit I0. dx
39 <latexit sha1_base64="eiglyzkdc51ibbe6/c0egtaaake=">aaachhicbvdlsgnbejz1bxxfvqheboogb8ngrl0igh7mlylrqdag3tmogzyzxwzmlbcsv+lfq/6fj/eq+bn+g5oyg6+chqkqm+6umbhcwn9/90zgx8ynjqemczozc/mlxcwlcxonmmgdxslwjramcq6wbrkv2eg0ggwfxotxr33/4ga14be6s70ewxkufo9wbtzj7ejkdaoxsq9ote1tvmy Optische diepte Lichtbundel van intensiteit I(X) Lichtbundel van intensiteit I0. of di = di dx = IdX I Dus I(X) =I 0 e X X = = optische diepte X
40 Extinctie en optische diepte: Stofwolk Waarnemer F = F 0 e t l t l In magnitudes: m = m 0 + A A 1.09 (zie opdracht) Extinctie is optelbaar als wij met magnitudes werken.
41 Afhankelijkheid van golflengte bepalen Ster voor stofwolk Spectra van gelijke sterren zonder en met verroding vergelijken Ster achter stofwolk A l = 2.5logF l /F l,0 Gordon et al. 2003, ApJ 594, 279
42 <latexit sha1_base64="kcl2+sctzomeaijy4eleyo6thfy=">aaacrnicbzdltttafiapa21pennh2c2iqfk6seyoqjbcfqgrkheskbai8xgmi+zizyxbisvvw6uwyqu8bf1v3xyctnvcj3skx/9/jubmlxacgrugt15nafnz8xcrl7uvxr95+85/v3psvkkjhrhflz6k2fdojb1zzjmdfjpikxi6ts/2mnz8jwrdldyy84imap9iljocrbnm/m6ca0yqndkx1i+caypf6rrbuy0qux+qxxlc39gi/5iycvgmi0krcxqgg+hm74vbucj0vest6efb <latexit sha1_base64="kufmumy9/g624jcvclmn+gpmnx8=">aaacrnicbzdlsurafizp2nt76xmxbgobod2epnezlzrjqncjykvqazpkpakfdqlvfccm5h18ldm4vv9cv+lwstuktwmhfv7/horuf2ecgrsed15tbhxicmp6pj47n7+w2pjx88ioxbpaiyorfrjjqzmttgoz5fqk0xslmnpj+pxvlr9fug2ykod2kngewkespyxg66x+40+uakyk7f4earx9nope7hrbmy0kua6vljlqbwweb6asxbthlnpqegv+gpybzcaphow+inakmjcq/x7j UV bump : waarschijnlijk heel kleine grafietkorrels (~50 atomen) A J (1.2µm) A V (550nm) 0.28 log Al/AJ IR bump : Silicaatkorrels? A K (2.2µm) A V (550nm) 0.11 Bij AV=30 mag: F V = F <latexit sha1_base64="sdkxqxxakkvkmfkzxakcduug14k=">aaacgnicbvdlsgmxfm3uv62vqudgtbailrtmikgboaaulxvsftp1ygrsdu0yq5jrspxpcenw/8kvuhxjt/gnzuos1hrgwugcezmxeyamku26h05pynjqeqy8w5mbx1hcqi6vdfscskzaogaxvayriowk0tzum3kzsij4ymhfodjo/ytbihwnxbkejqth0bwgfyqrtljqxwsghxgepffk7hi7gwwgprp V,0 zichtbaar licht F J = F <latexit sha1_base64="b9yqowpmcwosufgovoj3mcgi3zo=">aaaci3icbvdlsgmxfm3uv62vqksxbovgqsumfo1gkchfuqpgrdcpqyat1mcsgzkmusis/ru3bvuvxikbf/6c32d6wpg6ediccy/n5oqjo0q77rutm5qemz3lzxcwfpewv4qraxcqtiumlryzwf6gsbfgbwlpqhm5tcrbpgskhd4cd/32lzgkxujcdxls5agvai9ipk0ufdfrqqmewuq54mvkiykee2x2khmsb6ax62zbsesw3rhgx+jnsalm0aykn34u45qtotfdsnu8n9fdg6smmjgs4kekjajfod7pw J,0 F K =0.05 K <latexit sha1_base64="ko+2jq88qczetq5wns8ha5gv0ii=">aaacgxicbvdlsgmxfm34rpvvfvdugkvwucpufhqjfbqru6lgbafthkwmbuotzjbklblmt9y41b9wjw5d+rn+g+ljoa0hlhzouzdzouhmqnku++xmzs8sli1nvrkra+sbm7mt7xsvjrktoo5yjjsbuorrqeqaakaasssib4w0gv7f0g88eklojo70icztjrqcdihg2kp+bvfkr8jz6b J,0 Binney & Merrifield, Galactic Astronomy
43 De bulge (centrale verdikking) Blauw=J (1.2 micron) Groen=H (1.6 micron) Rood=K (2.2 micron)
44 De bulge is een balk! Verdeling van licht is asymmetrisch. De centrale verdikking is balkvormig. De westkant is dichterbij, dus helderder
45 Balkstructuur komt vaak voor
46 Leeftijden van sterren in de Bulge Infrarode kleurmagnitude diagrammen. Zoccali et al. 2003, A&A 399, 931 CMD van bulge sterren lijkt op die van een (metaalrijke) bolvormige sterhoop (NGC 6528).! Bulge is oud - ongeveer 10 Gyr. Geen of weinig jonge sterren.
47 De Centrale Verdikking Oude, metaal-rijke sterren (in tegenstelling tot de metaal-arme halo) Totale massa ~ M (Sofue et al. 2009) De helft van de massa binnen 0.5 kpc
48 Onderdelen van de Melkweg Dunne schijf Dikke schijf Centrale verdikking Halo Massa [ Structuur Exp. schijf: R zscl Exp. schijf: R zscl Balk R Machtwet: ρ~r Bestanddelen Jonge/oude sterren, gas, stof, open sterrenhopen Oude sterren Oude sterren, bolhopen Oude sterren, bolhopen
49 Het Galactische centrum AV ~ 30 mag (FV ~ FV,0) AK ~ 3 mag (FK ~ FK,0/20)
50 Infrarood opname (3.6, 4.5, 4.8, 8.0 μm) 1 o ~ 150 pc
51 20 pc
52
53 In het centrum bevindt zich een zeer compacte sterhoop Totale massa ~10 7 M, Dichtheid ~10 6 M pc -3! De centrale sterhoop bevat Wolf-Rayet sterren - moet slechts een paar miljoen jaar oud zijn! Infrarood opname ( μm), Genzel et al. (
54 Sterren in het centrum Genzel et al.: Infrarode waarnemingen door ESO NTT and VLT telescopen.! Sterren draaien rond een zwaar, onzichtbaar voorwerp (massa ~ 3.6 miljoen M, rode kruis).! Vergelijkbare resultaten door onderzoeksgroep van A. Ghez aan de UCLA (Keck telescoop)
55 Het centrale voorwerp Stellar cluster De ster S2 bereikt een afstand van slechts 17 lichtuur (124 AU) vanaf het centrale voorwerp.! Dat is nog 2100 keer the Schwarzschild radius van een zwart gat met een massa van 3x10 6 M, maar er zijn geen andere bekende mogelijkheden. Schödel et al. 2002, Nature 419, 694
56 Het Galactische centrum: radio golflengten
57 Het Galactische centrum: radio golflengten Sag A East Sag A West Sag A* 10 pc 5 pc Sag A*: - Zeer compacte bron van radio-emissie - Variabel op tijdschalen van ~ 10 min. - Moet kleiner dan 1.2 AU (~20 RSchw) zijn
58 Structuur van de Melkweg Halo Galactische centrum: Zwart gat Dunne schijf Dikke schijf
59 Zwarte gaten in andere sterrenstelsels: AGN
60
61 M87: optische en LOFAR beelden
62
63 Structuur van de Melkweg Halo Centrale verdikking Dunne schijf Dikke schijf Galactische centrum: Zwart gat
Stof en gas in de Melkweg
Stof en gas in de Melkweg Stofwolken Galactische centrum Onzichtbaar door interstellair stof. Extinctie bij visuele golflengten: AV ~ 30 mag (factor 10 12!) http://home.arcor-online.de/axel.mellinger/
Nadere informatieSterrenstelsels. prof.dr. Paul Groot Afdeling Sterrenkunde, IMAPP Radboud Universiteit Nijmegen
Sterrenstelsels prof.dr. Paul Groot Afdeling Sterrenkunde, IMAPP Radboud Universiteit Nijmegen Sterrenstelsels Uur 1: Ons Melkwegstelsel Uur 2: Andere sterrenstelsels De Melkweg Galileo: Melkweg bestaat
Nadere informatieDe Melkweg. Schijfvormig stelsel van sterren en gas. Wij zitten in die schijf en zien daardoor een band aan de hemel
De Melkweg Schijfvormig stelsel van sterren en gas Wij zitten in die schijf en zien daardoor een band aan de hemel De hemelbol geeft een 2-D beeld: hoe de 3-D structuur te bepalen? Nodig: (relatieve) AFSTANDEN!
Nadere informatieDe Melkweg: visueel. sterren, nevels en stof. De Melkweg: atomair waterstof. atomair waterstof straalt bij een golflengte van 21cm
75 50 25 0-25 0 25 50 75 100 125-25 -50-75 2003 Inleiding Astrofysica De Melkweg: visueel De Melkweg: nabij-infrarood Paul van der Werf Sterrewacht Leiden sterren, nevels en stof nabij-infrarood licht
Nadere informatieDe Melkweg. - Sterverdeling - Structuur - Gas verdeling - Kinematica
De Melkweg - Sterverdeling - Structuur - Gas verdeling - Kinematica Groothoek opname van de zuidelijke hemel met daarin de Melkweg Omdat de melkweg een afgeplatte sterverdeling is waar we midden in zitten
Nadere informatieInterstellair Medium. Wat en Waar? - Gas (neutraal en geioniseerd) - Stof - Magneetvelden - Kosmische stralingsdeeltjes
Interstellair Medium Wat en Waar? - Gas (neutraal en geioniseerd) - Stof - Magneetvelden - Kosmische stralingsdeeltjes Neutraal Waterstof 21-cm lijn-overgang van HI Waarneembaarheid voorspeld door Henk
Nadere informatienaarmate de afstand groter wordt zijn objecten met of grotere afmeting of grotere helderheid nodig als standard rod of standard candle
Melkwegstelsels Ruimtelijke verdeling en afstandsbepaling Afstands-ladder: verschillende technieken nodig voor verschillend afstandsbereik naarmate de afstand groter wordt zijn objecten met of grotere
Nadere informatieNederlandse samenvatting
Op een heldere avond kunnen we aan de hemel een witte, op sommige plekken onderbroken band van licht tegenkomen. Wat we zien zijn miljoenen sterren die samen de schijf van ons eigen sterrenstelsel, de
Nadere informatie11/15/16. Inleiding Astrofysica College 8 14 november Ignas Snellen. De melkweg
Inleiding Astrofysica College 8 14 november 2016 15.45 17.30 Ignas Snellen De melkweg 1 De melkweg Anaxagoras (384-322 BC) en Democritus (500-428 BC): Melkweg bestaat uit verwegstaande sterren Galilei
Nadere informatieSterrenstelsels: een aaneenschakeling van superlatieven
: een aaneenschakeling van superlatieven Wist u dat! Onze melkweg is een sterrenstelsel! Het bevat zo n 200000000000 sterren! Toch staat de dichtstbijzijnde ster op 4 lichtjaar! Dit komt overeen met 30.000.000
Nadere informatieSterrenstelses Søren S. Larsen. Kamer: HG
Sterrenstelses 2016 Søren S. Larsen Kamer: HG 02.720 email: s.larsen@astro.ru.nl 1 Rooster Hoorcollege Søren Larsen Wo 08:45-10:30 LIN 7 Werkcollege Svea Hernandez Wo 10:45-12:30 HG 00.065 2 Tentaminering
Nadere informatieMelkwegstelsels. Eigenschappen en ruimtelijke verdeling. - morfologie - sterpopulaties - ISM eigenschappen - massa, afmeting en helderheid
Melkwegstelsels Eigenschappen en ruimtelijke verdeling - morfologie - sterpopulaties - ISM eigenschappen - massa, afmeting en helderheid Messier 51, de draaikolknevel, door de jaren heen Lord Rosse (1845)
Nadere informatieSterrenstelsels en kosmologie
Sterrenstelsels en kosmologie Inhoudsopgave Ons eigen melkwegstelsel De Lokale Groep Sterrenstelsels Structuur in het heelal Pauze De geschiedenis van het heelal Standaard big bang theorie De toekomst
Nadere informatieVerder over Banen van Sterren
Verder over Banen van Sterren Veronderstellen dat - de Melkweg is cilindersymmetrisch - het gravitatiepotentiaal is vlak Vervolgens is het impulsmoment van een ster constant Als de gravitatiepotentiaal
Nadere informatieInleiding Astrofysica College 3 10 oktober Ignas Snellen
Inleiding Astrofysica College 3 10 oktober 2016 15.45 17.30 Ignas Snellen Straling, energie en flux Astrofysica: licht, atomen en energie Zwartlichaamstralers (black body) Stralingswetten Een object dat
Nadere informatieNederlandse samenvatting
Nederlandse samenvatting D IT proefschrift gaat over de kinematica van de galactische bulge, ofwel over de bewegingen van de sterren in het centrum van onze Melkweg. Het centrum van de Melkweg is een actief
Nadere informatieTentamen Inleiding Astrofysica
Tentamen Inleiding Astrofysica 19 December 2017, 10.00-13.00 Let op lees onderstaande goed door! Dit tentamen omvat 5 opdrachten, die maximaal 100 punten opleveren. De eerste opdracht bestaat uit tien
Nadere informatiePandora's cluster, 2/12/2018. inhoud. Het vroege heelal. HOVO-Utrecht 9 februari HOVO-Utrecht 9 februari 2018
2/12/2018 Evolutie van het vroege heelal: proces van samenklonteringen vanaf de gelijkmatige verdeling tot de huidige structuur: de vorming van clusters en superclusters in het kosmische web vanaf 10 miljard
Nadere informatieStervorming. Scenario: Jonge sterren komen voor in groepen (vormen dus samen, tegelijkertijd) Jeans massa. Voorbeelden:
Stervorming Jonge sterren komen voor in groepen (vormen dus samen, tegelijkertijd) Voorbeelden: - de open sterrenhopen (herinner de Pleiaden) - OB associaties (groepen met veel sterren van spectraaltype
Nadere informatieBegripsvragen: Elektromagnetische straling
Handboek natuurkundedidactiek Hoofdstuk 4: Leerstofdomeinen 4.2 Domeinspecifieke leerstofopbouw 4.2.8 Astrofysica Begripsvragen: Elektromagnetische straling 1 Meerkeuzevragen Stralingskromme 1 [H/V] Het
Nadere informatieSTERREN EN MELKWEGSTELSELS
STERREN EN MELKWEGSTELSELS 5. Piet van der Kruit Kapteyn Astronomical Institute University of Groningen the Netherlands Voorjaar 2007 Outline Differentiële rotatie Massavedeling Ons Melkwegstelsel ontleent
Nadere informatieTENTAMEN INLEIDING ASTROFYSICA WOENSDAG 14 DECEMBER,
TENTAMEN INLEIDING ASTROFYSICA WOENSDAG 14 DECEMBER, 14.00-17.00 LEES ONDERSTAANDE IN DETAIL: DIT TENTAMEN OMVAT VIER OPGAVES OPGAVE 1: 2.5 PUNTEN OPGAVE 2: 2.5 PUNTEN OPGAVE 3: 2.5 PUNTEN OPGAVE 4: 2.5
Nadere informatieCover Page. The handle holds various files of this Leiden University dissertation
Cover Page The handle http://hdl.handle.net/1887/42923 holds various files of this Leiden University dissertation Author: Krause-Feldmeier, A. Title: The assembly history of the milky way nuclear star
Nadere informatieCitation for published version (APA): Monachesi, A. (2011). The resolved stellar populations of M32 Groningen: s.n.
University of Groningen The resolved stellar populations of M32 Monachesi, Antonela IMPORTANT NOTE: You are advised to consult the publisher's version (publisher's PDF) if you wish to cite from it. Please
Nadere informatie( ) ( r) Stralingstransport in een HI wolk. kunnen we dit herschrijven als: en voor een stralende HI wolk gezien tegen een achtergrondstralingsveld
Stralingstransport in een HI wolk Door een laag met stralend materiaal zal de toename van de intensiteit de som zijn van de emissie (gegeven door de emissiecoefficient j ν ) en de in de wolk geabsorbeerde
Nadere informatieRuud Visser Postdoc, Sterrewacht Leiden
Ruud Visser Postdoc, Sterrewacht Leiden 22 oktober 2010 STERREWACHT LEIDEN ASTROCHEMIEGROEP Prof. Ewine van Dishoeck Prof. Xander Tielens Prof. Harold Linnartz Dr. Michiel Hogerheijde 10 postdocs 12 promovendi
Nadere informatieHertzsprung-Russell diagram van open sterrenhopen. Hendrik Vandenbruaene Volkssterrenwacht Beisbroek Feb 2011
Hertzsprung-Russell diagram van open sterrenhopen Hendrik Vandenbruaene Volkssterrenwacht Beisbroek Feb 2011 Hoe het begon Ejnar Hertzsprung (EUR) Henry Norris Russell (USA) Vroege 20e eeuw Plot van Lichtkracht
Nadere informatieNederlandse samenvatting
Nederlandse samenvatting Spiraalstelsels Het heelal wordt bevolkt door sterrenstelsels die elk uit miljarden sterren bestaan. Er zijn verschillende soorten sterrenstelsels. In het huidige heelal zien we
Nadere informatieWerkstuk ANW Melkwegstelsel
Werkstuk ANW Melkwegstelsel Werkstuk door een scholier 1987 woorden 13 januari 2003 6,2 185 keer beoordeeld Vak ANW INLEIDING Wij maken ons werkstuk over de melkweg omdat het ons interessant lijkt om er
Nadere informatieInleiding Astrofysica College 8 9 november Ignas Snellen
Inleiding Astrofysica College 8 9 november 2015 13.45 15.30 Ignas Snellen De chemische verrijking van het heelal o In het begin bestaat het heelal alleen uit waterstof, helium, en een beetje lithium o
Nadere informatieNederlandse Samenvatting
Nederlandse Samenvatting T IJDENS het aanschouwen van de pracht van de sterrenhemel bekruipt menigeen een gevoel van verwondering en nietigheid, waarna al gauw vragen rijzen omtrent haar oorsprong, samenstelling
Nadere informatieSTERREN EN MELKWEGSTELSELS
STERREN EN MELKWEGSTELSELS 6. Piet van der Kruit Kapteyn Astronomical Institute University of Groningen the Netherlands Voorjaar 2007 Outline Afstanden worden in eerste instantie gemeten met Cepheïden.
Nadere informatieRuud Visser Promovendus, Sterrewacht Leiden
Ruud Visser Promovendus, Sterrewacht Leiden 19 februari 2009 Sterrewacht Leiden Astrochemiegroep Prof. Ewine van Dishoeck Prof. Harold Linnartz Dr. Michiel Hogerheijde 5 postdocs 12 promovendi (aio s)
Nadere informatieRuud Visser Postdoc, Sterrewacht Leiden
Ruud Visser Postdoc, Sterrewacht Leiden 30 oktober 2009 Sterrewacht Leiden Astrochemiegroep Prof. Ewine van Dishoeck Prof. Harold Linnartz Dr. Michiel Hogerheijde 5 postdocs 12 promovendi (aio s) Stervorming
Nadere informatieHoe meten we STERAFSTANDEN?
Hoe meten we STERAFSTANDEN? (soorten sterren en afstanden) Frits de Mul Jan. 2017 www.demul.net/frits 1 Hoe meten we STERAFSTANDEN? (soorten sterren en afstanden) 1. Afstandsmaten in het heelal 2. Soorten
Nadere informatieSterren en sterevolutie Edwin Mathlener
Sterren en sterevolutie Edwin Mathlener Kosmische raadselen? Breng ze in voor de laatste les! Mail uw vragen naar info@edwinmathlener.nl, o.v.v. Sonnenborghcursus. Uw vragen komen dan terug in de laatste
Nadere informatieHet Seyfert sterrenstelsel NGC Hugo Van den Broeck
Het Seyfert sterrenstelsel NGC 1068. Hugo Van den Broeck De Amerikaanse astronoom Carl Keenan Seyfert onderzocht in 1943 de kern van een aantal speciale sterrenstelsels. Hij vond dat de kern van een zeer
Nadere informatieCover Page. The handle holds various files of this Leiden University dissertation
Cover Page The handle http://hdl.handle.net/1887/28962 holds various files of this Leiden University dissertation Author: Sande, Jesse van de Title: Dawn of the red and dead stellar kinematics of massive
Nadere informatieSoorten nevels. Planetaire nevels: afgestoten buitenlagen van dode ster
Soorten nevels Planetaire nevels: afgestoten buitenlagen van dode ster Soorten nevels HII gebieden (emissienevels) Soorten nevels Open sterhopen Soorten nevels Bolhopen Soorten nevels Spiraalstelsels Soorten
Nadere informatieSamenvatting. Sterrenstelsels
Samenvatting Sterrenstelsels De Melkweg, waarin de Zon één van de circa 100 miljard sterren is, is slechts één van de vele sterrenstelsels in het Heelal. Sterrenstelsels, ook wel de bouwstenen van het
Nadere informatieNederlandse samenvatting
Nederlandse samenvatting Stralingseigenschappen van water in het heelal In tegenstelling tot wat hun naam doet vermoeden, bestaan sterrenstelsels niet enkel uit sterren, maar ook uit uitgestrekte gas-
Nadere informatieTE TAME I LEIDI G ASTROFYSICA WOE SDAG 12 DECEMBER 2012,
TE TAME I LEIDI G ASTROFYSICA WOE SDAG 12 DECEMBER 2012, 14.00-17.00 LEES O DERSTAA DE GOED DOOR: DIT TE TAME OMVAT VIER OPGAVES OPGAVE 1: 3.0 PU TE OPGAVE 2: 2.5 PU TE OPGAVE 3: 2.0 PU TE OPGAVE 4: 2.5
Nadere informatieCover Page. The handle holds various files of this Leiden University dissertation
Cover Page The handle http://hdl.handle.net/1887/33101 holds various files of this Leiden University dissertation Author: Kazandjian, Mher V. Title: Diagnostics for mechanical heating in star-forming galaxies
Nadere informatieInleiding Astrofysica in 90 vragen en 18 formules Ignas Snellen, Universiteit Leiden, 2014
Inleiding Astrofysica in 90 vragen en 18 formules Ignas Snellen, Universiteit Leiden, 2014 Het tentamen van Inleiding Astrofysica zal uit twee delen bestaan. In het eerste deel (30% van de punten) zal
Nadere informatieJe weet dat hoe verder je van een lamp verwijderd bent hoe minder licht je ontvangt. Een
Inhoud Het heelal... 2 Sterren... 3 Herzsprung-Russel-diagram... 4 Het spectrum van sterren... 5 Opgave: Spectraallijnen van een ster... 5 Verschuiving van spectraallijnen... 6 Opgave: dopplerverschuiving...
Nadere informatieInleiding Astrofysica
Inleiding Astrofysica in 110 vragen en 21 formules Henk Hoekstra, Universiteit Leiden, 2018 Het tentamen van het vak Inleiding Astrofysica (IAF) zal uit twee delen bestaan. In het eerste deel (30% van
Nadere informatieTENTAMEN INLEIDING ASTROFYSICA WOENSDAG 15 DECEMBER,
Tentamen Inleiding Astrofysica Pagina 1 uit 8 TENTAMEN INLEIDING ASTROFYSICA WOENSDAG 15 DECEMBER, 14.00-17.00 LEES ONDERSTAANDE INFORMATIE GOED DOOR: DIT TENTAMEN OMVAT VIER OPGAVES OPGAVE 1: 2.0 PUNTEN
Nadere informatieVan Zonnestelsel tot Ontstaan Heelal Leeuwarden, jan-april Melkwegstelsels. Paul Wesselius, 18 maart Melkwegstelsels, HOVO 1
Van Zonnestelsel tot Ontstaan Heelal Leeuwarden, jan-april 2013 Melkwegstelsels Paul Wesselius, 18 maart 2013 18-3-2013 Melkwegstelsels, HOVO 1 Achtergrond Informatie Deze presentatie is een aangepaste
Nadere informatieNederlandse samenvatting
Nederlandse samenvatting Stervorming Sterren worden gevormd in dichte gebieden in interstellaire moleculaire wolken. Deze wolken bestaan voornamelijk uit waterstof en helium, met sporen van koolstof, zuurstof
Nadere informatieSpectroscopie en centrale dynamica van starburst-stelsels
Nederlandse samenvatting: Spectroscopie en centrale dynamica van starburst-stelsels 1. Sterrenstels/melkwegstelsels(galaxies) Een sterrenstelsel is een enorme verzameling van sterren, zo n paar honderd
Nadere informatieAfstanden tot Melkwegstelsels
Afstanden tot Melkwegstelsels De afstandsladder: reeks van relatieve afstandsindicatoren In de Melkweg: km 10 20!! Mpc Afstanden op Aarde Venus-overgang Parallax Convergentiepunt Hoofdreeks-fitten Cepheiden
Nadere informatieSTERREN EN MELKWEGSTELSELS
STERREN EN MELKWEGSTELSELS Piet van der Kruit Kapteyn Astronomical Institute University of Groningen the Netherlands Voorjaar 2007 Outline Ruimtehoek Intensiteit en flux Absorptiecoëfficiënt en optische
Nadere informatieCover Page. The handle http://hdl.handle.net/1887/36145 holds various files of this Leiden University dissertation.
Cover Page The handle http://hdl.handle.net/1887/36145 holds various files of this Leiden University dissertation. Author: Turner, Monica L. Title: Metals in the diffuse gas around high-redshift galaxies
Nadere informatieNederlandse samenvatting
Hoofdstuk 10 Nederlandse samenvatting 10.1 Actieve melkwegstelsels Melkwegstelsels bestaan uit vele miljarden sterren die door zwaartekracht bijeen gehouden worden. Het licht van de meeste melkwegstelsels
Nadere informatieOverzicht (voorlopig) Vandaag: Frank Verbunt Het heelal Nijmegen 2015
Vandaag: Frank Verbunt Het heelal Nijmegen 2015 vroedvrouwen in Nijmegen zwaartekracht vs. druk het viriaal theorema energie-transport kernfusie Overzicht (voorlopig) 4 mrt: Kijken naar de hemel 11 mrt:
Nadere informatieV339 DEL: Waarnemingen van een nova vanuit de lage landen
V339 DEL: Waarnemingen van een nova vanuit de lage landen André van der Hoeven, Martijn Dekker, Hubert Hautecler en Paul Gerlach Figuur 1: Artist impression door Paul Gerlach van een dubbelsterpaar waaruit
Nadere informatieHoe meten we STERAFSTANDEN?
Hoe meten we STERAFSTANDEN? Frits de Mul voor Cosmos Sterrenwacht nov 2013 Na start loopt presentatie automatisch door 1 Hoe meten we STERAFSTANDEN? 1. Afstandsmaten in het heelal 2. Soorten sterren 3.
Nadere informatieTentamen Inleiding Astrofysica 16 December 2015,
Tentamen Inleiding Astrofysica 16 December 2015, 14.00-17.00 Let op lees onderstaande goed door! *) Dit tentamen omat 4 opdrachten. De eerste opdracht bestaat uit tien indiiduele kennisragen. Deze ragen
Nadere informatieNederlandse Samenvatting Extreme Stervorming in Starburststelsels
Nederlandse Samenvatting Extreme Stervorming in Starburststelsels Botsende sterrenstelsels Vlak na de Big Bang, zo n 13,7 miljard jaar geleden, vulde een hete, dichte oersoep het hele Universum (wat toen
Nadere informatieBenadering: bijna cirkelvormige banen
Banen van Sterren Veronderstellen dat - de Melkweg is cilindersymmetrisch - het gravitatiepotentiaal is vlak Vervolgens is het impulsmoment van een ster constant Als de gravitatiepotentiaal wordt veroorzaakt
Nadere informatieHOVO cursus Kosmologie
HOVO cursus Kosmologie Voorjaar 2011 prof.dr. Paul Groot dr. Gijs Nelemans Afdeling Sterrenkunde, Radboud Universiteit Nijmegen HOVO cursus Kosmologie Overzicht van de cursus: 17/1 Groot Historische inleiding
Nadere informatieAfstandsbepaling van M3 met behulp van RR Lyrae
Sterrenkundig Practicum 2 9 juni 2006 afgedrukt Afstandsbepaling van M3 met behulp van RR Lyrae Saskia van den Broek 1, Jesse van de Sande 1 en Patric Stout 1 1 Sterrewacht Leiden, Postbus 9513, 2300 RA
Nadere informatieNederlandse samenvatting
De spectroscopie en de chemie van interstellaire ijs analogen Het onderzoek dat in dit proefschrift wordt beschreven richt zich op laboratorium experimenten die astrochemische processen nabootsen onder
Nadere informatieCover Page. The handle holds various files of this Leiden University dissertation
Cover Page The handle http://hdl.handle.net/1887/31602 holds various files of this Leiden University dissertation Author: Cuylle, Steven Hendrik Title: Hydrocarbons in interstellar ice analogues : UV-vis
Nadere informatieTentamen Inleiding Astrofysica 19 December 2016,
Tentamen Inleiding Astrofysica 19 December 2016, 14.00-17.00 Let op lees onderstaande goed door! *) Dit tentamen omvat 4 opdrachten. De eerste opdracht bestaat uit tien individuele kennisvragen. Deze vragen
Nadere informatieSTERREN EN MELKWEGSTELSELS
STERREN EN MELKWEGSTELSELS 2. Insterstellair medium en stervorming Piet van der Kruit Kapteyn Astronomical Institute University of Groningen the Netherlands Voorjaar 2007 Outline HII-gebieden Stof en interstellaire
Nadere informatieERGENS in een hoekje van ons adembenemend grote en uitdijende heelal bevindt
Nederlandse samenvatting ERGENS in een hoekje van ons adembenemend grote en uitdijende heelal bevindt zich een kleine blauwe planeet, onder haar inwoners ook wel bekend als Aarde. De Aarde draait om de
Nadere informatieBijna iedereen heeft s nachts wel eens omhoog gekeken en de met sterren bezaaide
Nederlandse samenvatting Bijna iedereen heeft s nachts wel eens omhoog gekeken en de met sterren bezaaide hemel bekeken. Op zo n moment rijzen er vaak vele vragen zoals: Hoe groot is het? Wat zijn die sterren
Nadere informatieNederlandse samenvatting
Nederlandse samenvatting Hoewel sterren op het eerste gezicht willekeurig verdeeld lijken, zijn ze in werkelijkheid gegroepeerd in collecties van miljarden sterren. Dergelijke eilanden van sterren, in
Nadere informatieNederlandse samenvatting
Nederlandse samenvatting 143 Nederlandse samenvatting Sterrenstelsels komen in alle maten en soorten aan de hemel voor. Sommige hebben indrukwekkende spiraalarmen en stofschijven, andere zijn elliptisch
Nadere informatieInleiding Astrofysica College 2 15 september 2014 13.45 15.30. Ignas Snellen
Inleiding Astrofysica College 2 15 september 2014 13.45 15.30 Ignas Snellen Samenvatting College 1 Behandelde onderwerpen: Sterrenbeelden; dierenriem; planeten; prehistorische sterrenkunde; geocentrische
Nadere informatieVoortgangstoets NAT 5 HAVO week 6 SUCCES!!!
Naam: Voortgangstoets NAT 5 HAVO week 6 SUCCES!!! Noteer niet uitsluitend de antwoorden, maar ook je redeneringen (in correct Nederlands) en de formules die je gebruikt hebt! Maak daar waar nodig een schets
Nadere informatieSterren en sterevolutie Edwin Mathlener
Sterren en sterevolutie Edwin Mathlener 100 000 lichtjaar convectiezone stralingszone kern 15 miljoen graden fotosfeer 6000 graden Kernfusie protonprotoncyclus E=mc 2 Kernfusie CNO-cyclus Zichtbare
Nadere informatieHet Heelal. N.G. Schultheiss
1 Het Heelal N.G. Schultheiss 1 Inleiding Deze module volgt op de module De hemel. Deze module wordt vervolgd met de module Meten met een Telescoop. Uiteindelijk kun je met de opgedane kennis een telescoop
Nadere informatieLichtkracht = flux (4π D 2 ) Massa = (snelheid) 2 (baanstraal) / G. Diameter = hoekdiameter D. (Temperatuur) 4 = lichtkracht / oppervlakte / σ
Fundamentele meting: afstanden Lichtkracht = flux (4π D 2 ) Massa = (snelheid) 2 (baanstraal) / G (voor een baan om een ster) Diameter = hoekdiameter D (Temperatuur) 4 = lichtkracht / oppervlakte / σ AFSTANDEN
Nadere informatieCover Page. The handle holds various files of this Leiden University dissertation.
Cover Page The handle http://hdl.handle.net/1887/38874 holds various files of this Leiden University dissertation. Author: Martinez-Barbosa, Carmen Adriana Title: Tracing the journey of the sun and the
Nadere informatieTE TAME I LEIDI G ASTROFYSICA WOE SDAG 6 FEBRUARI 2013,
TE TAME I LEIDI G ASTROFYSICA WOE SDAG 6 FEBRUARI 2013, 14.00-17.00 LEES O DERSTAA DE GOED DOOR: DIT TE TAME OMVAT VIER OPGAVES OPGAVE 1: 2.5 PU TE OPGAVE 2: 2.5 PU TE OPGAVE 3: 2.5 PU TE OPGAVE 4: 2.5
Nadere informatieOp zoek naar de zwaarste ster II: Bovenaan in het HR-diagram
Op zoek naar de zwaarste ster II: Bovenaan in het HR-diagram Claude Doom MOETEN WE ONS ECHT BEPERKEN TOT dubbelsterren om de zwaarste ster te vinden (zie deel I: Sterren wegen, Heelal juli 2015, blz.216)?
Nadere informatieNederlandse samenvatting
Nederlandse samenvatting Op een donkere nacht, weg van het licht van de stad, ziet men de hemel bezaaid met sterren en doorkruist met een brede, lichtgevende band genaamd Melkweg. Het duurde eeuwen voor
Nadere informatieAstronomische Technieken Hovo Cursus Prof.dr. Paul Groot (RU) Dr. Gijs Nelemans (RU)
Astronomische Technieken Hovo Cursus 2010 Prof.dr. Paul Groot (RU) Dr. Gijs Nelemans (RU) Opbouw van de cursus 15/3: 22/3: 12/4: 19/4: 26/4: 3/5: - Berichten uit de ruimte - Ontvangers op Aarde Paul Groot
Nadere informatieMid-infrared imaging of dust in galaxies van der Wolk, Guido
Mid-infrared imaging of dust in galaxies van der Wolk, Guido IMPORTANT NOTE: You are advised to consult the publisher's version (publisher's PDF) if you wish to cite from it. Please check the document
Nadere informatieSupernova SN2014J in M82 gefotografeerd door VSRUG leden.
Supernova SN2014J in M82 gefotografeerd door VSRUG leden. Hugo Van den Broeck Supernovae oefenen een aantrekkingskracht uit op de astrofotografen van de VSRUG. Vorig jaar werd supernova SN2013am in M65
Nadere informatieSpectroscopie. ... de kunst van het lichtlezen... Karolien Lefever. u gebracht door. Instituut voor Sterrenkunde, K.U. Leuven
Spectroscopie... de kunst van het lichtlezen... u gebracht door Instituut voor Sterrenkunde, K.U. Leuven Spectroscopie en kunst... Het kleurenpalet van het elektromagnetisch spectrum... Het fingerspitzengefühl
Nadere informatieSamenvatting door D woorden 28 november keer beoordeeld. Aardrijkskunde
Samenvatting door D. 1387 woorden 28 november 2016 0 keer beoordeeld Vak Aardrijkskunde Kosmografie Onderzoeken van heelal basis wetenschap = fysica Hoofdstuk 1: Structuur van het heelal 1.1 Samenstelling
Nadere informatieHertentamen Inleiding Astrofysica 19 December 2015,
Hertentamen Inleiding Astrofysica 19 December 2015, 14.00-17.00 Let op lees onderstaande goed door! *) Dit tentamen omvat 4 opdrachten. De eerste opdracht bestaat uit tien individuele kennisvragen. Deze
Nadere informatieNewtoniaanse kosmologie 4
Newtoniaanse kosmologie 4 4.2 De leeftijd van het heelal Liddle Ch. 8 4.1 De kosmologische constante Liddle Ch. 7 4.3 De dichtheid en donkere materie Liddle Ch. 9 1.0 Overzicht van het college Geschiedenis
Nadere informatieCitation for published version (APA): Fathi, K. (2004). Dynamics and morphology in the inner regions of spiral galaxies Groningen: s.n.
University of Groningen Dynamics and morphology in the inner regions of spiral galaxies Fathi, Kambiz IMPORTANT NOTE: You are advised to consult the publisher's version (publisher's PDF) if you wish to
Nadere informatieInleiding Astrofysica
Inleiding Astrofysica in 122 vragen en 23 formules Henk Hoekstra, Universiteit Leiden, 2017 Het tentamen van het vak Inleiding Astrofysica (IAF) zal uit twee delen bestaan. In het eerste deel (30% van
Nadere informatieNederlandse samenvatting
Nederlandse samenvatting Context I n de wetenschap zijn de ontstaansvragen meestal de moeilijkste te beantwoorden vragen. Denk maar aan de volgende nog openstaande vragen: hoe ontstaat zelfbewustzijn,
Nadere informatieVlaamse Sterrenkunde Olympiade 2010
Vlaamse Sterrenkunde Olympiade 2010 15 januari 2010 Welkom bij de Vlaamse Sterrenkunde Olympiade 2010! Zoals uitgelegd in het reglement op de website mag je deze Olympiade thuis oplossen, met al het opzoekwerk
Nadere informatieUniversity of Groningen. The nearby field galaxy survey Jansen, Rolf Arthur
University of Groningen The nearby field galaxy survey Jansen, Rolf Arthur IMPORTANT NOTE: You are advised to consult the publisher's version (publisher's PDF) if you wish to cite from it. Please check
Nadere informatieINLEIDING STERRENKUNDE 1A 2005
INLEIDING STERRENKUNDE 1A 2005 WERKCOLLEGE 1 1. Een beetje historie... a. Omtrek aarde = 360/7 800km, dus straal is factor 2π kleiner, ofwel 6550 km b. Straal maan is 6550/3 = 2180 km c. Hoekdiam(zon)
Nadere informatieInleiding Astrofysica Tentamen 2009/2010: antwoorden
Inleiding Astrofysica Tentamen 2009/200: antwoorden December 2, 2009. Begrippen, vergelijkingen, astronomische getallen a. Zie Kutner 0.3 b. Zie Kutner 23.5 c. Zie Kutner 4.2.6 d. Zie Kutner 6.5 e. Zie
Nadere informatieSTERREN EN MELKWEGSTELSELS
STERREN EN MELKWEGSTELSELS 3. Piet van der Kruit Kapteyn Astronomical Institute University of Groningen the Netherlands Voorjaar 2007 Hydrostatisch evenwicht Stralingstransport Toestandsvergelijking Stroomparallax
Nadere informatieAstrofysica. Ontstaan En Levensloop Van Sterren
Astrofysica Ontstaan En Levensloop Van Sterren 1 Astrofysica 9 avonden Deeltjestheorie als rode draad Energie van sterren Helderheden Straling en spectrografie HR diagram Diameters en massa 2 Astrofysica
Nadere informatieNederlandse samenvatting
Hoofdstuk 10 Nederlandse samenvatting Dit proefschrift gaat over dubbelsterren: twee sterren die als gevolg van de zwaartekracht om elkaar heen draaien. Deze systemen zijn van groot belang voor de sterrenkunde,
Nadere informatiePolycyclische Aromatische Koolwaterstoffen in Schijven rond Jonge Zon-type Sterren
Polycyclische Aromatische Koolwaterstoffen in Schijven rond Jonge Zon-type Sterren STUDIE VAN STER- EN PLANEETVORMING Het onderzoek in dit proefschrift betreft de vorming van sterren en planeten. Binnen
Nadere informatieFrequentie = aantal golven per seconde op gegeven plek = v/λ = ν. Golflengte x frequentie = golfsnelheid
Golflengte, frequentie Frequentie = aantal golven per seconde op gegeven plek = v/λ = ν λ v Golflengte x frequentie = golfsnelheid Snelheid van het licht Manen van Jupiter (Römer 1676) Eclipsen van Io
Nadere informatieNederlandse Samenvatting
Stervorming Zware sterren, reuzen, spelen een belangrijke rol, zowel bij de evolutie van ons Melkwegstelsel, alsook voor ons bestaan in de ruimste betekenis. Hoe zwaarder een ster, des te korter is zijn
Nadere informatieHoofdstuk 8. Samenvatting. 8.1 Sterren en sterrenhopen
Hoofdstuk 8 Samenvatting Een verlaten strand en een onbewolkte lucht, zoals op de voorkant van dit proefschrift, zijn ideaal om te genieten van de sterren: overdag van de Zon de dichtstbijzijnde ster en
Nadere informatie