BASISBEGRIPPEN Julie Kerckaert Inleiding tot het Belgisch publiekrecht Academiejaar

Transcriptie

1 BASISBEGRIPPEN Julie Kerckaert Inleiding tot het Belgisch publiekrecht Academiejaar

2 Inhoudsopgave Administratieve rechtshandeling Definitie Toelichting... 4 Algemeen rechtsbeginsel Definitie Toelichting... 4 Bijzondere wet Definitie Toelichting... 4 Decreet ordonnantie Definitie Toelichting... 5 Europese Unie Definitie Toelichting... 5 Exceptie van onwettigheid Definitie Toelichting... 5 Faciliteitengemeenten Definitie Toelichting... 6 Federalisme Definitie Toelichting... 6 Gemeenschap gewest Definitie Toelichting... 6 Grondrechten Defintie Toelichting... 6 Grondwet Definitie Toelichting... 7 PAGINA 1

3 Grondwettelijk hof Definitie Toelichting... 7 Grondwettelijke gewoonte Definitie Toelichting... 7 Koning Definitie Toelichting... 8 Koninklijk besluit Definitie Toelichting... 8 Ministeriële omzendbrief Definitie Toelichting... 8 Motivering Definitie Toelichting... 8 Ombudsman Definitie Toelichting... 9 Raad van State Definitie Toelichting... 9 Rechtsstaat Definitie Toelichting... 9 Richtlijn Definitie Toelichting... 9 Scheiding der machten Definitie Toelichting Smeerkaasarrest Definitie PAGINA 2

4 2. Toelichting Taalgebied Definitie Toelichting Territorialiteitsbeginsel Definitie Toelichting Verkiezingen Definitie Toelichting Verordening Definitie Toelichting Waleffe-arrest Definitie Toelichting Wet Definitie Toelichting PAGINA 3

5 Administratieve rechtshandeling (acte administratif) De administratieve rechtshandeling is de eenzijdige en uitvoerbare rechtshandeling die wordt verricht door een administratief orgaan. Algemeen rechtsbeginsel (principe général du droit) Een algemeen rechtsbeginsel is een rechtsregel die door de rechter direct of indirect wordt afgeleid uit de principes die aan de gehele rechtsorde ten grondslag liggen en die om die reden als fundamenteel worden beschouwd. Bijzondere wet (loi spéciale) Een bijzonder wet is een (federale) wet die moet worden aangenomen met een meerderheid van de uitgebrachte stemmen in elke taalgroep van zowel de Kamer van volksvertegenwoordigers als van de Senaat, op voorwaarde dat de meerderheid van elke taalgroep aanwezig is en het totaal van de ja-stemmen twee derde van de uitgebrachte stemmen bereikt. Een bijzondere wet wordt ook een bijzondere meerderheidswet genoemd. Decreet ordonnantie (décret ordonnance) Een decreet is een juridische norm met kracht van wet, die wordt aangenomen door de wetgevende macht van de Vlaamse, de Franse of de Duitstalige Gemeenschap, van het Vlaams of Waals Gewest of van de Franse Gemeenschapscommissie. PAGINA 4

6 Juridische normen met kracht van wet, aangenomen door de wetgevende macht van het Brussels Hoofdstedelijk Gewest of door de Verenigde Vergadering van de Gemeenschappelijke Gemeenschapscommissie, worden ordonnanties genoemd. Een decreet is ook de handeling waarbij de Wetgevende Kamers in verenigde vergadering besluiten nemen. Ook de normen aangenomen door het Nationaal Congres worden decreten genoemd. Europese Unie (Union européenne) De Europese Unie (EU) is een economische en politieke internationale organisatie sui generis met rechtspersoonlijkheid, bestaande uit 28 Europese staten, die haar rechtsgrond vindt in het Verdrag betreffende de Europese Unie en het Verdrag betreffende de werking van de Europese Unie, en die over die bevoegdheden beschikt die de lidstaten haar toekennen met als doelstelling het creëren van een steeds hechtere unie tussen de verschillende Europese volkeren. Exceptie van onwettigheid (exception d illégalité) De exceptie van onwettigheid is de grondwettelijke verplichting voor elke rechter ook de administratieve rechtscolleges- om de besluiten en verordeningen van alle administratieve overheden (administratieve rechtshandelingen) buiten toepassing te laten, wanneer zij niet met een hogere rechtsnorm overeenstemmen. Faciliteitengemeenten (communes à facilités) Een faciliteitengemeente is een gemeente gelegen in een eentalig taalgebied waarvan de inwoners het recht hebben om, in de gevallen die de wet bepaalt, in hun relaties met de overheid of het gerecht een andere taal te gebruiken (of aangesproken te worden) dan deze van het eentalig taalgebied. PAGINA 5

7 Federalisme (fédéralisme) Federalisme is een staatsvorm waarbij in de schoot van een zelfde staat soevereine bevoegdheden worden verdeeld tussen het centrale gezag en de deelstaten van deze staat met het doel deze deelstaten een ruime autonomie te verlenen door ze staatsmachten toe te vertrouwen, die zij in de regel uitoefenen vrij van iedere hiërarchische band met het centrum. Gemeenschap gewest (communauté région) In de Belgische staatsordening worden de centrale bevoegdheden door drie instanties uitgeoefend, nl. de federale staat, de gemeenschappen en de gewesten. Er zijn drie gemeenschappen: de Vlaamse, de Franse en de Duitstalige Gemeenschap. Er zijn drie gewesten: het Vlaams, het Waals en het Brussels Hoofdstedelijk Gewest. 1. DEFINTIE Grondrechten (droits fondamentaux) Grondrechten, fundamentele rechten en vrijheden of nog mensenrechten zijn een geheel van subjectieve rechten die tot doel hebben de voorwaarden te creëren en te garanderen opdat personen op vrije en (mens)waardige wijze zouden kunnen functioneren. Zij worden als essentieel beschouwd in een rechtsstaat en binden dus eveneens de democratisch verkozen meerderheid. PAGINA 6

8 Grondwet (constitution) 1.1 In de formele zin De grondwet in de formele zin is het geheel van rechtsregels waarvan de goedkeuring aan strakkere regels is gebonden dan wat voor de wetten geldt en waarvoor een specifieke wijzigingsprocedure moet worden gevolgd. 1.2 In de materiële zin De grondwet in de materiële zin is het geel van fundamentele rechtsregels (geschreven of ongeschreven) die de werking en de organisatie van de gezagsinstanties en de verhouding tussen deze gezagsinstanties en de rechtsonderhorigen bepalen, of de grenzen bepalen waarbinnen beide tot ontwikkeling kunnen komen. Grondwettelijk Hof (Cour constitutionnelle) Het Grondwettelijk Hof (voorheen: Arbitragehof) is een rechtscollege dat bevoegd is om formele wetten te toetsen aan de door of krachtens de Grondwet vastgestelde bevoegdheidsverdelende regels, titel II van de Grondwet en de artikelen 170, 172 en 191 Gw. Grondwettelijke gewoonte (coutume constitutionnelle) Een gewoonterechtelijke grondwettelijke regel is een grondwettelijke rechtsregel die naar voren treedt ingevolge van een ononderbroken en overeenstemmende reeks van rechtshandelingen die door de gestelde machten zijn verricht in de overtuiging dat deze handelingen voor rechtmatig en grondwettelijk moeten worden gehouden. Koning (le Roi) PAGINA 7

9 De Koning is het staatshoofd dat in ons land op grond van erfopvolging wordt aangesteld. De Koning is eveneens het hoofd van de federale uitvoerende macht en een tak van de federale wetgevende macht. Koninklijk besluit (arrêté royal) Een koninklijk besluit is een rechtshandeling waarbij de Koning, ter uitvoering van de Grondwet of de wet, een algemene bestuurlijke maatregel of een individuele overheidshandeling stelt. Ministeriële omzendbrief (circulaire ministérielle) Een ministeriële omzendbrief is een brief die richtlijnen bevat en die door een minister wordt verstuurd aan die organen en instellingen waarover hij rechtstreeks of onrechtstreeks het hiërarchisch gezag of het administratief toezicht uitoefent. Motivering (motivation) De motvering is de weergave van de feitelijke en juridische redenen waarop een administratieve rechtshandeling of een rechterlijke uitspraak is gesteund. Ombudsman (médiateur) De ombudsman is een onafhankelijke instelling met de hoofdzakelijke taak klachten over het onbehoorlijk functioneren van de overheid te onderzoeken en vervolgens te trachten de PAGINA 8

10 standpunten van overheid en klager te verzoenen. Daarnaast kan hij algemene aanbevelingen formuleren over het functioneren van de overheid. Raad van State (Conseil d Etat) De Raad van State is een rechtscollege sui generis, bestaande uit enerzijds een afdeling bestuursrechtspraak die optreedt als hoogste administratief rechtscollege en anderzijds een afdeling wetgeving die advies geeft aan de regeringen en parlementen. Rechtsstaat (Etat de droit) De rechtsstaat is de staat waarin de gezagsdragers gehouden zijn door het objectieve democratisch tot stand gekomen- recht waarvan zij de toepassing verzekeren, waarin de bevoegdheid van de gezagsdragers door de fundamentele rechten en vrijheden van de burgers wordt beperkt en waarbij de rechtsregels afdwingbaar zijn voor een onafhankelijke rechtbank. Richtlijn (directive) Een richtlijn is een wetgevende handeling van de Europese Unie die verbindend is ten aanzien van het te bereiken resultaat voor elke lidstaat waarvoor zij bestemd is, maar waarbij aan de nationale instanties de bevoegdheid wordt gelaten vorm en middelen te kiezen. Scheiding der machten (séparation des pouvoirs) De scheiding der machten is een ongeschreven grondwettelijke regel, volgens dewelke de macht verdeeld is tussen de wetgevende, de uitvoerende en de rechterlijke macht en elke macht gecontroleerd wordt door een tegenmacht. PAGINA 9

11 Smeerkaasarrest (arrêt Le Ski) Dit arrest van het Hof van Cassatie van 27 mei 1971 stelt dat wanneer er een conflict bestaat tussen een internrechtelijke norm en een internationaalrechtelijke norm die rechtstreeks gevolgen heeft in de interne rechtsorde, de door het verdrag bepaalde regel moet voorgaan en deze voorrang volgt uit de aard zelf van het bij het verdrag bepaald internationaal recht. Taalgebied (région linguistique) De grondwettelijke onderverdeling van het Belgische grondgebied in een tweetalig gebied Brussel-Hoofdstad en een Nederlands, een Frans en een Duits taalgebied bepaalt welke taal bij voorrang moet worden gebruik in de aangelegenheden waarin het taalgebruik kan worden geregeld. Territorialiteitsbeginsel (principe de territorialité) Het territorialiteitsbeginsel is het grondwettelijk principe dat de voorrang van de streektaal van en eentalig gebied of de tweetaligheid van een tweetalig gebied garandeert. Het territorialiteitsbeginsel heeft tot gevolg dat de bestuurstaal wordt bepaald door het gebied waar een bestuurshandeling of de mededeling ervan plaatsvindt. Verkiezingen (élections) Een verkiezing is een verrichting waarbij de gerechtigde personen hun vertegenwoordigers in een orgaan aanduiden. In België kent men vijf soorten van rechtstreekse verkiezingen van politieke vertegenwoordigers: 1) de verkiezingen van de Kamer van volksvertegenwoordigers, 2) PAGINA 10

12 de verkiezingen van de gemeenschaps- en gewestparlementen, 3) de verkiezingen van het Europees Parlement, 4) de provincieraadsverkiezingen en 5) de gemeenteraadsverkiezingen. De gemeente- en provincieraadsverkiezingen vinden op dezelfde dag plaats (om de zes jaar). Hetzelfde geldt voor de verkiezing van de Kamer (principieel om de vijf jaar), het Europees Parlement en voor zover een bijzonder decreet of ordonnantie niet anders bepaalt- de gemeenschaps- en gewestparlementen (zie art. 117, derde lid Gw.). Verordening (ordonnance règlement) Een verordening (ordonnance) is een geschreven rechtsregel met een abstract, algemeen en onpersoonlijk karakter die voor de duur van zijn gelding op een onbepaald aantal gevallen van toepassing is (dus een wet in de materiële zin van het woord), maar die geen wet is in de formele zin van het woord, noch een daarmee gelijkwaardige of hogere rechtsnorm. Een verordening (règlement) is ook een norm van de Europese Unie met een algemene strekking, die verbindend is in al haar onderdelen en rechtstreeks toepasselijk is in elke lidstaat. Waleffe-arrest (arrêt Waleffe) Het Waleffe-arrest is een arrest van het Hof van Cassatie van 20 april 1950 waarin het Hof stelde dat wanneer de betekenis van de wet onduidelijk is de rechter er redelijkerwijze van moet uitgaan dat de wetgever niet de bedoeling kan hebben gehad de Grondwet te schenden en de rechter de wet daarom zo veel mogelijk in overeenstemming met de Grondwet dient te interpreteren. 1.1 Wet in formele zin Wet (loi) Een wet in de formele zin is iedere handeling die door de federale wetgevende macht (de Koning, de Kamer en de Senaat, of de Koning en de Kamer) of door de wetgevende macht van de gemeenschappen of de gewesten wordt goedgekeurd. PAGINA 11

13 1.2 Wet in materiële zin Een wet in materiële zin bevat de rechtsregels met een abstract, algemeen en onpersoonlijk karakter, die voor de duur van hun gelding op een onbepaald aantal gevallen van toepassing zijn. Een geschreven wet in materiële zin, die geen wet is in formele zin, noch een daarmee gelijkwaardige of hogere rechtsnorm, wordt een verordening genoemd. PAGINA 12