Collectieve zorgverzekeringen en risicoselectie

Transcriptie

1 Collectieve zorgverzekeringen en risicoselectie Onderzoek uitgevoerd in opdracht van de Nederlandse Patiënten Consumenten Federatie (NPCF) Juni 2007 Prof. dr. F.T. Schut Drs. D. de Bruijn Instituut Beleid en Management Gezondheidszorg Erasmus Universiteit Rotterdam

2 INHOUDSOPGAVE Voorwoord 3 1. Inleiding 4 2. Onderzoeksvragen en aanpak 7 3. Aanbod van open collectiviteiten Aard en aantal open collectiviteiten Premiekortingen en andere collectiviteitsvoordelen Aanmeldprocedure en toegangseisen Conclusie Kenmerken en ervaringen van verzekerden per type collectiviteit Omvang, groei en premiekorting collectiviteiten Groei open collectiviteiten Marktaandelen type collectiviteiten Premiekortingen per type collectiviteit Kenmerken collectief verzekerden Redenen om voor collectiviteit te kiezen Toegangseisen Conclusie Samenvatting, conclusie en discussie Literatuur 40 Bijlage 1: Overzicht geïnventariseerde open collectiviteiten 41 Bijlage 2: Collectiviteitskortingen op premies andere verzekeringen 47

3 Voorwoord In dit rapport doen wij verslag van een onderzoek naar de mogelijke gevolgen van collectieve contracten voor risicoselectie in de basisverzekering. Het onderzoek is uitgevoerd in opdracht van de Nederlandse Patiënten Consumenten Federatie (NPCF) en mede mogelijk gemaakt door een subsidie vanuit het Fonds PGO. Wij danken Piet Stam voor de standaardisatie van de prevalentiecijfers van de Agis gezondheidsenquête naar de leeftijdsopbouw van de respondenten in de door ons gehouden enquête en voor zijn commentaar op de interpretatie van de prevalenties in de gepresenteerde tabellen in hoofdstuk 4. Voorts danken wij Wynand van de Ven voor zijn commentaar op een eerdere versie van dit rapport. Tenslotte danken wij Lidia Barberio, Marie-José Schrasser en Atie Schipaanboord van de NPCF voor hun inzet voor de totstandkoming van dit onderzoeksproject en voor hun betrokkenheid en commentaar. Erik Schut en Doeska de Bruijn Rotterdam, Juni

4 1. Inleiding Collectieve contracten nemen een steeds belangrijkere plaats in binnen de Nederlandse zorgverzekering. Meer dan de helft van de Nederlanders heeft in 2007 gekozen voor collectieve zorgverzekering (Smit en Mokveld 2007). In de Zorgverzekeringswet is geregeld dat een zorgverzekeraar aan werkgevers en andere rechtspersonen een collectiviteitskorting op de premie van de basisverzekering mag geven van maximaal 10%. In tegenstelling tot werkgeverscollectiviteiten, staat aansluiting bij andere collectiviteiten vaak open voor iedereen, mits men zich aansluit bij de betreffende vereniging. Uiteenlopende organisaties bieden open (of pseudo-)collectiviteiten aan, zoals patiëntenverenigingen, vakbonden, sportverenigingen, ouderenbonden, belangenen klantenverenigingen. In 2006 had volgens de Nederlandse Zorgautoriteit tweederde van de collectief verzekerden een zorgverzekering afgesloten via een werkgeverscollectiviteit, 1% bij een patiëntencollectief en 32 % (circa 2 miljoen mensen) bij een andere open collectiviteit (NZa 2006). Via collectieve contracten kunnen consumenten hun inkoopmacht bundelen om bij zorgverzekeraars gunstige voorwaarden te bedingen. Zo zouden patiëntenverenigingen met zorgverzekeraars afspraken kunnen maken over de organisatie of vergoeding van zorg of de contractering van bepaalde zorgverleners die voor de doelgroep aantrekkelijk zijn. Maar dit vereist wel dat de collectiviteit voor de zorgverzekeraar een aantrekkelijke partij is. Dat dit niet vanzelfsprekend is, ondervonden verschillende patiëntenverenigingen die in 2006 tevergeefs bij zorgverzekeraars aanklopten voor een collectief contract (Reerink 2006). Aangezien onderzoek uitwijst dat bij het huidige risicovereveningssysteem substantiële groepen verzekerden voor zorgverzekeraars voorspelbaar verliesgevend zijn (Stam en Van de Ven 2006), zijn collectiviteiten waarin dergelijke groepen relatief oververtegenwoordigd zijn voor zorgverzekeraars onaantrekkelijk. Het omgekeerde geldt voor collectiviteiten waarin de betreffende groepen ondervertegenwoordigd zijn. 4

5 Selectie van collectiviteiten Zorgverzekeraars zouden dus geneigd kunnen zijn om zich vooral te richten op collectiviteiten die bij het huidige risicovereveningssysteem een gunstig risicoprofiel hebben (selectie van collectiviteiten). Zij zouden dergelijke collectiviteiten kunnen paaien met premiekortingen, extra vergoedingen en andere voordelen. Hoewel de premiekorting voor de basisverzekering beperkt is tot 10% vormt dit geen echte restrictie omdat ook aanvullende en andere verzekeringen van de verzekeraar onder de collectieve afspraken kunnen vallen, waarvan de korting niet aan een maximum is gebonden. Bovendien zou de verzekeraar kunnen bepalen dat de korting op andere verzekeringen alleen geldt wanneer de verzekerde tenminste de basisverzekering bij de zorgverzekeraar afsluit. Op die manier kan dus de risicosolidariteit, die ten grondslag ligt aan het zorgstelsel, worden ondermijnd. Selectie door collectiviteiten Behalve dat zorgverzekeraars via de selectie van collectiviteiten aan risicoselectie kunnen doen, kunnen collectiviteiten ook zelf risicoselectie toepassen (selectie door collectiviteiten). Om bij zorgverzekeraars hoge premiekortingen of andere voordelen te kunnen bedingen, zouden deze open collectiviteiten hun risicoprofiel kunnen verbeteren door een selectief acceptatiebeleid, selectieve marketing of door het stimuleren van gunstige zelfselectie door het aanbieden van voor bepaalde groepen aantrekkelijke side benefits. Collectiviteiten zijn in tegenstelling tot zorgverzekeraars niet gebonden aan een acceptatieplicht en zouden dus bij aanmelding bij de collectiviteit een gezondheidsverklaring kunnen vragen. Via de achterdeur van de collectiviteiten zouden verzekeraars, in weerwil van de acceptatieplicht, indirect gunstige risico s kunnen selecteren. Wanneer collectiviteiten tot selectieve acceptatie zouden overgaan ontstaat er alsnog premiedifferentiatie tussen gezonden en ongezonden. Op dit moment is niet bekend of er collectiviteiten zijn die een selectief acceptatiebeleid hanteren. Voor werkgevers zal het vanwege de wet op de medische keuringen en de wet bescherming persoonsgegevens lastig zijn om hun werknemers een gezondheidsverklaring te laten invullen. Het is evenwel goed mogelijk dat open 5

6 collectiviteiten tot risicoselectie zouden willen overgaan indien dat een grote premiekorting (of andere voordelen) oplevert. Het is evenmin duidelijk of en zo ja welke collectiviteiten voor zorgverzekeraars bij het huidige risicovereveningssysteem qua samenstelling aantrekkelijk of onaantrekkelijk zijn en, zo ja, of en in hoeverre dit tot uitdrukking komt in premiekortingen of andere voordelen. Aangezien zorgverzekeraars in het nieuwe zorgstelsel door de toegenomen prijsconcurrentie sterkere prikkels voor risicoselectie ondervinden dan in de voormalige ziekenfondsverzekering waar collectieve contracten bovendien alleen in de aanvullende verzekering mogelijk waren is een verkennend onderzoek naar de mogelijkheden voor risicoselectie via collectiviteiten zeer relevant. 6

7 2. Onderzoeksvragen en aanpak In dit onderzoek staat de volgende vraag centraal: Worden collectiviteiten gebruikt als instrument voor risicoselectie binnen de basisverzekering? Ter beantwoording van deze vraag worden de volgende onderzoeksvragen onderscheiden: 1. Welke open collectiviteiten worden aangeboden? 2. Welke premiekortingen (voor de basisverzekering én overige verzekeringen) en andere voordelen worden er door de collectiviteit geboden? 3. Hebben de collectiviteiten betrekking op de goedkope/beperkte of dure/ruimhartige polissen? 4. Vallen er naast de basisverzekering ook andere verzekeringen onder de collectieve afspraken? 5. Worden door open collectiviteiten toegangeisen gesteld, en zo ja, welke? 6. In hoeverre hanteren collectiviteiten gezondheidsverklaringen (of stellen op een andere manier vragen waarmee ze het actuariële risico van de aspirant verzekerde proberen in te schatten)? 7. Bestaat er een verband tussen deze gezondheidsverklaringen en het risicovereveningsmodel? 8. Bestaat er een verband tussen het risicovereveningsmodel en de doelgroepen waar open collectiviteiten zich op richten? 9. Wat zijn de ervaringen van verzekerden met het acceptatiebeleid van (open) collectiviteiten? 10. Wat zijn de redenen van verzekerden om zich bij een bepaalde collectiviteit aan te sluiten? 11. Zijn collectief verzekerden gezonder dan individueel verzekerden? 7

8 Ter beantwoording van de eerste zeven vragen is allereerst via een inventarisatie van openbare bronnen (websites, advertenties, openbare publicaties) onderzocht bij welke open collectiviteiten verzekerden zich kunnen aansluiten. Vervolgens is onderzocht of deze collectiviteiten bij de aanmelding vragen stellen over de gezondheid, of er naast de basisverzekering nog andere verzekeringen onder de collectieve afspraken vallen en welke premiekortingen en eventuele andere voordelen de verzekerde krijgt bij afsluiting van het collectieve contract. Daartoe is telefonisch of schriftelijk de benodigde informatie bij de betreffende collectiviteiten opgevraagd. Ter beantwoording van de laatste vier vragen is een vragenlijst uitgezet onder een representatieve steekproef van de Nederlandse bevolking. Voor het uitzetten van de vragenlijst is gebruik gemaakt van een internet-based panel van CentERdata. 1 Van de deelnemers aan het CentERpanel is een groot aantal achtergrondkenmerken standaard bekend. Ter beoordeling van het risicoprofiel van de verschillende collectiviteiten waar de panelleden aan deelnemen, zijn hen daarnaast een aantal vragen gesteld over hun gezondheid en het voorkomen van chronische aandoeningen die bij het huidige risicovereveningssysteem voor zorgverzekeraars een voorspelbaar verlies opleveren. 1 Panelleden vullen thuis via internet de vragen in. Ook mensen die geen enkele ervaring met computers hebben, maken deel uit van het panel. Hierdoor is er geen vertekening van de resultaten als gevolg van het feit dat de vragenlijst via internet wordt afgenomen. 8

9 3. Aanbod van open collectiviteiten Op basis van openbare bronnen (websites, advertenties, openbare publicaties) hebben wij in de eerste maanden van 2007 geïnventariseerd bij welke open collectiviteiten verzekerden zich kunnen aansluiten. Daarbij is gekeken naar de aard, inhoud, voordelen en toelatingseisen van de verschillende collectiviteiten. In dit hoofdstuk bepreken wij de resultaten van deze inventarisatie, waarmee wij de eerste zeven onderzoeksvragen proberen te beantwoorden. Hoewel het overzicht niet uitputtend is, denken wij dat het een representatief beeld geeft van de verschillende soorten open collectiviteiten die er op dit moment zijn. 3.1 Aard en aantal open collectiviteiten In totaal heeft onze inventarisatie betrekking op 99 open collectiviteiten (rechtspersonen) die in totaal 132 collectieve contracten hebben afgesloten. In Bijlage 1 is een volledige lijst van alle geïnventariseerde open collectiviteiten opgenomen, eveneens gerangschikt per doelgroep. De indeling in open collectiviteiten is tot op zekere hoogte arbitrair. Wij hebben gekozen voor een indeling op basis van doelgroepen, waarbij wij aansluiten bij de (schaarse) andere publicaties op dit terrein (ATOS 2007, Van Ruth et al. 2007). De doelgroepen waarop de verschillende open collectiviteiten zich richten zijn divers van aard en vertonen veel overlap, waardoor de meeste mensen uit verschillende open collectiviteiten kunnen kiezen. De verschillende doelgroepen kunnen worden onderscheiden op basis van aandoening (patiëntenvereniging), leeftijd (ouderenbond, jongerenvereniging), activiteit (sportvereniging, hogeschool), klantrelatie (lid van bank, computerclub, charitatieve organisatie), werkkring (vakbond, zelfstandig ondernemersvereniging) of algemene consumentenbelangen (internetcollectiviteiten). Patiëntenverenigingen nemen ruim eenderde van het aantal geïnventariseerde collectiviteiten voor hun rekening, maar omdat zij doorgaans weinig deelnemers hebben vertegenwoordigen zij gezamenlijk niet meer dan 3% van het aantal collectief verzekerden. Collectieve contracten van gemeenten hebben wij wegens de specifieke afgebakende doelgroep in de inventarisatie buiten beschouwing gelaten. De door ons onderscheiden categorieën open collectiviteiten zijn weergegeven in Tabel

10 Tabel 3.1 Aard, aantal en premiekorting open collectiviteiten in inventarisatie Categorie/doelgroep Aantal rechtspersonen Aantal collectieve Gemiddelde premiekorting in % in 2007 (ongewogen) collectiviteit contracten Basis Aanvullend Patiënten ,3 7,0 Jongeren/studenten 5 5 7,2 20,0 Ouderen ,3 7,5 Vakbondsleden/kleine 4 7 8,0 10,3 zelfstandigen Leden/klanten ,2 6,2 zorgorganisaties Leden/klanten bedrijven en ,3 7,0 belangenorganisaties Sporters & supporters 8 6 7,7 7,7 Algemeen (geen specifieke ,0 9,0 doelgroep)* Totaal ,5 8,0 * Algemene consumentenorganisaties, tussenpersonen, internetmakelaars Bron: bijlage Premiekortingen en andere collectiviteitsvoordelen Collectiviteiten bieden de deelnemers doorgaans één of meer van de volgende voordelen: premiekorting op basis- en of aanvullende verzekering; extra vergoedingen, al dan niet specifiek voor de betreffende doelgroep; specifieke zorgarrangementen voor de betreffende doelgroep; non-selecte acceptatie op de aanvullende verzekering premiekorting op andere verzekeringen; overige voordelen, die buiten de directe sfeer van (zorg)verzekeringen liggen. Premiekorting basis- en aanvullende verzekering Tabel 3.1 vermeldt voor de verschillende categorieën open collectiviteiten de hoogte van gemiddelde premiekortingen voor basis- en aanvullende verzekering. Bijlage 1 bevat een volledige lijst van alle geïnventariseerde open collectiviteiten, eveneens gerangschikt per doelgroep. Uit de gegevens in de tabel (en Bijlage 1) blijkt dat de meeste open collectiviteiten in 2007 substantiële premiekortingen weten te bedingen op zowel de basis- als de 10

11 aanvullende verzekering. Meestal geldt de premiekorting voor alle polissen van de basisverzekering (natura-, restitutie of combinatiepolis). De procentuele premiekorting ligt vrijwel altijd hoger voor de aanvullende dan voor de basisverzekering, maar omdat de basispremie (premiegrondslag) aanzienlijk hoger is dan de premie voor de aanvullende verzekering, is het financieel voordeel op de basisverzekering groter. De verschillen in kortingenpercentages tussen de verschillende typen open collectiviteiten lopen niet sterk uiteen. De hoogte van de korting lijkt wel enigszins verband te houden met de hoogte van het risico: collectiviteiten met een relatief laag risico (jongeren en sporters) krijgen gemiddeld iets hogere kortingen, collectiviteiten met relatief hoog risico (ouderen, leden van zorgorganisaties en patiënten) krijgen doorgaans wat lagere kortingen. Aangezien zorgverzekeraars via het vereveningssysteem gecompenseerd worden voor de risicofactor leeftijd, betekent een lagere leeftijd als zodanig geen kostenvoordeel voor zorgverzekeraars en dus geen reden voor premiekorting. Wel zou het zo kunnen zijn dat bijvoorbeeld een collectiviteit van jongeren of sportverenigingen (on)aantrekkelijk is voor verzekerden met een (on)gunstig risico binnen een bepaalde leeftijdsgroep. Op de mogelijke risicoselectie via collectiviteiten wordt in het volgende hoofdstuk nader ingegaan. De premiekortingen lijken ook samen te hangen met de inkoopmacht (omvang) van de collectiviteit. Zo weten de relatief grote vakbondscollectiviteiten relatief hoge premiekortingen te bedingen. Hetzelfde blijkt te gelden voor grote werkgeverscollectiviteiten (CPZ 2007). Extra vergoedingen Een groot aantal collectiviteiten biedt aan de deelnemers extra vergoedingen, vaak via de aanvullende verzekering (voor een totaaloverzicht zie bijlage 1). Het gaat daarbij meestal om vergoedingen van verstrekkingen die specifiek voor de doelgroep van belang zijn, zoals bepaalde geneesmiddelen, hulpmiddelen en zorgverleners voor patiëntenverenigingen, beweegprogramma s voor ouderenbonden en sportconsulenten en sportfysiotherapeuten voor sportverenigingen. Vooral bij patiëntenverenigingen komen dergelijke extra vergoedingen veelvuldig voor, hetgeen ook geconstateerd werd in een recent onderzoek naar de totstandkoming van collectieve contracten (Van Ruth et al. 2007). 11

12 Specifieke zorgarrangementen Zorginhoudelijk specifieke afspraken hebben voornamelijk betrekking op diabeteszorg. Met verschillende zorgverzekeraars, waaronder de specifiek op diabetici gerichte zorgverzekeraar Diavitaal, heeft de Diabetes Vereniging Nederland (DVN) zorginhoudelijke afspraken gemaakt, zoals een specifieke diabeteszorgprogramma, een online toegankelijk persoonlijk diabetesdossier, een specifieke internetapotheek, toegang tot Regionale Diabetes Centra en gratis adviezen van diabetesverpleegkundigen, diëtisten, fysiotherapeuten of oogartsen. Diverse patiëntenverenigingen hebben met een zorgverzekeraar (Fortis ASR) afspraken gemaakt over de ontwikkeling van specifieke zorgprojecten, maar dat lijkt vooralsnog in een prematuur stadium. Bij de overige open collectiviteiten beperken de zorginhoudelijke afspraken zich meestal tot wachtlijstbemiddeling, vakantiedokters en het faciliteren van preventieactiviteiten (zie bijlage 1). Non-selecte acceptatie op aanvullende verzekeringen De meeste collectiviteiten garanderen een non-selecte acceptatie op de aanvullende verzekeringen. Uit recent onderzoek naar de totstandkoming van collectieve contracten blijkt dat daarover door circa 80% van de collectiviteiten afspraken worden gemaakt met de zorgverzekeraars (Van Ruth et al. 2007). Overigens blijkt uit een recente evaluatie van het acceptatiebeleid ten aanzien van de aanvullende verzekeringen in 2007 dat zorgverzekeraars ook bij de acceptatie van individueel verzekerden geen selectie hebben toegepast (De Bruijn en Schut 2007). Premiekortingen op andere verzekeringen Een beperkt aantal collectiviteiten biedt tevens korting op andere verzekeringen die de verzekeraar aanbiedt. Zoals nader gespecificeerd in bijlage 2 gaat het om negen rechtspersonen en vier zorgverzekeraars (Achmea, FBTO, Menzis en Ohra). Met uitzondering van een korting op een ANWB-reisverzekering voor ANWB-leden, is er 12

13 geen duidelijk verband tussen premievoordelen op andere verzekeringen en de aard van de betreffende doelgroep. Overige collectiviteitsvoordelen Tenslotte biedt een aantal collectiviteiten ook extra voordelen die buiten de directe sfeer van verzekeringen liggen (zie bijlage 1). Bij collectiviteiten van patiënten, ouderen en sporters wordt vaak een korting verleend op het lidmaatschap van de betreffende bond of vereniging. Collectiviteiten van (thuis)zorgorganisaties bieden hun leden vaak diverse extra diensten, zoals regelen van oppas, het aanbieden van cursussen, het geven van voorlichting, diensten aan huis (kapper, opticien), themabijeenkomsten, maar ook kortingen op bepaalde producten zoals een gezichtssauna of aangepaste schoenen. Ook collectiviteiten van jongeren en studenten bieden uiteenlopende extra s, zoals gratis sportschoenen, condooms, slipcursussen en een kortingspas. Tenslotte worden door verschillende collectiviteiten kortingen verleend op fitness-, welzijns- en drogisterijartikelen. 3.3 Aanmeldprocedure en toegangseisen De voorwaarde om te kunnen toetreden tot een collectiviteit is lidmaatschap van de rechtspersoon die het collectieve contract sluit. Om voor dit lidmaatschap in aanmerking te komen kunnen bepaalde toelatingseisen worden gesteld. Bij collectiviteiten die gericht zijn op bepaalde doelgroepen wordt soms vereist dat men aan de kenmerken van de doelgroep voldoet (bijvoorbeeld student of 50-plusser). Vaak staat het lidmaatschap open voor iedereen. Wij hebben in de inventarisatie geen collectiviteit aangetroffen die gezondheid als toelatingseis hanteert. Risicoselectie op basis van gezondheid lijkt dus op dit moment geen rol te spelen. Na aanmelding krijgen leden doorgaans een collectiviteitsnummer dat zij aan de betreffende zorgverzekeraar moeten doorgeven teneinde recht te krijgen op de premiekorting en eventuele andere voordelen. Vaak is de gehele aanmeldingsprocedure geautomatiseerd (via internet) en lijkt de primaire doelstelling om de administratiekosten van aanmelding zo laag mogelijk te houden. 13

14 3.4 Conclusie In de eerste maanden van 2007 hebben wij geïnventariseerd welke open collectiviteiten worden aangeboden, op welke doelgroep(en) zij gericht zijn, welke premiekorting en andere voordelen zij bieden en welke toelatingseisen zij stellen. In totaal hebben wij 99 rechtspersonen/collectiviteiten geïnventariseerd die in totaal 132 collectieve contracten met zorgverzekeraars hebben afgesloten. De meeste open collectiviteiten hebben in 2007 substantiële premiekortingen weten te bedingen op zowel de basis- als de aanvullende verzekering. Meestal geldt de premiekorting voor alle polissen van de basisverzekering en voor een selectie van de aanvullende polissen. De hoogte van de premiekorting lijkt enigszins verband te houden met het soort collectiviteit. Collectiviteiten van jongeren en sporters krijgen gemiddeld iets hogere kortingen dan collectiviteiten van ouderen, leden van zorgorganisaties en patiënten. Mogelijk zijn deze verschillen een gevolg van verschillen in risicosamenstelling waarvoor het vereveningssysteem niet volledig compenseert. Naast premiekortingen bieden collectiviteiten vaak ook andere voordelen. Vooral patiëntencollectiviteiten bieden via de aanvullende verzekering dergelijke extra vergoedingen veelvuldig voor bepaalde geneesmiddelen, hulpmiddelen en vormen van zorgverlening die voor de leden van belang zijn. Zorginhoudelijk specifieke afspraken hebben voornamelijk betrekking op diabeteszorg. Op zorginhoudelijk gebied beperken de voordelen zich meestal tot wachtlijstbemiddeling, vakantiedokters en het faciliteren van preventieactiviteiten. Alleen op het terrein van diabeteszorg zijn door de betreffende patiëntenvereniging met verschillende zorgverzekeraars verdergaande zorginhoudelijke afspraken gemaakt. Voorts garanderen de meeste collectiviteiten een non-selecte acceptatie op de aanvullende verzekeringen. Slechts een klein aantal collectiviteiten biedt tevens korting op andere verzekeringen van dezelfde verzekeraar. Tenslotte biedt een substantieel aantal collectiviteiten ook extra voordelen die buiten de directe sfeer van verzekeringen liggen. Voor deelname aan een collectiviteit is lidmaatschap van de betreffende rechtspersoon doorgaans vereist. Aan het lidmaatschap worden soms toelatingseisen verbonden die te maken hebben met de kenmerken van de doelgroep waar de collectiviteit zich op richt. 14

15 Wij hebben echter geen collectiviteit aangetroffen die gezondheid als toelatingseis hanteert. Risicoselectie op basis van gezondheid lijkt bij de toelating tot collectiviteiten dus op dit moment geen rol te spelen. 15

16 4. Kenmerken en ervaringen van verzekerden per type collectiviteit Door middel van een enquête onder ruim 2000 respondenten (deelnemers aan het CentER-panel) hebben wij onderzocht welke verzekerden hebben gekozen voor welk type collectiviteit, welke redenen aan hun keuze ten grondslag lagen en of zij bij hun keuze beperkingen hebben ondervonden. 4.1 Omvang, groei en premiekorting collectiviteiten Volgens het informatiecentrum van de zorgverzekeraars, Vektis, is het aandeel collectief verzekerden toegenomen van 44% in 2006 tot 57% in 2007 (Smit en Mokveld, 2007). In onze steekproef is het aandeel respondenten met een collectieve zorgverzekering minder sterk toegenomen, van 56% tot 61% (zie Tabel 4.1). Duidelijk is dat in 2007 de meerderheid van de bevolking collectief verzekerd is. Tabel 4.1 Percentage respondenten met een collectieve en individuele zorgverzekering 2006 (n=2117) 2007 (n=2117) Collectief 55,9% 61,1% Individueel 44,1% 38,9% Groei open collectiviteiten Ongeveer tweederde (68%) van de collectief verzekerde respondenten is in 2007 aangesloten bij een werkgeverscollectiviteit. Het aandeel van de open collectiviteiten is sterk toegenomen van 24% in 2006 tot 32% in Uit Tabel 4.2 blijkt dat van de verzekerden die in 2007 zijn overgestapt naar een andere zorgverzekeraar een relatief groot aandeel (38%) heeft gekozen voor een open collectiviteit. 3 2 Op basis van gegevens van de zorgverzekeraars vermeldt de NZa (2006) een aanzienlijk hoger aandeel open collectiviteiten in 2006 (33%). Daarentegen komt Vektis op basis van een niet-openbare survey van Intomart uit op een aanzienlijk lager aandeel open collectiviteiten: 14% in 2006 en 23% in 2007 (Vektis 2007, Smit en Mokveld 2007). Wel is ook hier sprake van een sterke stijging van het aandeel open collectiviteiten. 3 Van de respondenten is in ,8% veranderd van zorgverzekeraar, wat iets lager ligt dan het door Vektis gerapporteerde percentage overstappers (4,5%). 16

17 Tabel 4.2 Type contract van degenen die in 2007 zijn overgestapt (n = 81) Type contract in 2006 Type contract in 2007 Individueel Collectief * Individueel Collectief werkgever Collectief open 57% 43% 25% 37% 38% * De verdeling van deze groep over werkgevers- en open collectiviteiten in 2006 is niet bekend De toename van het aandeel open collectiviteiten is tevens een gevolg van de overstap van verzekerden van een individueel naar een collectief contract binnen dezelfde zorgverzekeraar. Volgens Vektis wordt hierdoor ongeveer de helft van de groei van de collectiviteiten veroorzaakt (Smit en Mokveld 2007). Het is waarschijnlijk dat het hierbij gaat om een relatief groot aandeel open collectiviteiten gaat. Dit spoort met de observatie dat vooral 65-plussers relatief vaak binnen dezelfde zorgverzekeraar zijn overgestapt naar een collectieve polis (Smit en Mokveld 2007). Kennelijk hebben veel verzekerden zich in 2007 gerealiseerd dat zij door toetreding tot een open collectiviteit hun polis aanzienlijk goedkoper konden verkrijgen Marktaandelen type collectiviteiten Wij hebben de respondenten met een collectieve zorgverzekering gevraagd bij welke collectiviteit zij zich in 2007 hebben aangesloten. Vervolgens hebben wij hen gecategoriseerd op basis van de eerder onderscheiden doelgroepen (zie Tabel 4.3). Uit tabel 4.3 blijkt dat vakbonden en organisaties van kleine zelfstandigen met ruim 11% van het aantal collectief verzekerden circa eenderde van het marktaandeel van de open collectiviteiten voor hun rekening nemen. Ruim 4% van de collectief verzekerden heeft een collectief contract via de gemeente. Veel gemeenten bieden uitkeringsgerechtigden en mensen met een minimum inkomen de mogelijkheid om zich via de gemeente collectief te verzekeren. Bijna 3% van de collectief verzekerden is verzekerd via een patiëntenvereniging, wat wijst op een aanzienlijke stijging ten opzichte van 2006 toen het aandeel van de patiëntencollectieven door de NZa werd geraamd op 1%. Ongeveer 2% van de collectief verzekerde respondenten neemt deel aan een collectief contract van een (thuis)zorgorganisatie waarbij zij als lid (klant) zijn aangesloten. Eveneens ongeveer 2% kiest voor een leeftijdgebonden collectiviteit, hetzij voor ouderen (1,9%), hetzij voor jongeren (0,5%). Ruim 4 procent van de collectief verzekerden is als lid of klant 17

18 aangesloten bij een collectiviteit van bepaalde bedrijven (zoals Rabobank en Kruidvat) of van belangenverenigingen (zoals ANWB en het Rode Kruis). Tenslotte heeft 3,6% van de collectief verzekerden zich aangesloten bij collectiviteiten die zich niet specifiek op een bepaalde groep verzekerden richten. Het gaat hierbij om collectiviteiten van tussenpersonen en algemene consumentenorganisaties, die meestal via internet afgesloten kunnen worden. Tabel 4.3 Aandeel (%) en gemiddelde premiekorting per type collectiviteit (in 2007) Categorie/doelgroep Percentage collectief Gemiddelde premiekorting in %* verzekerden (n=1294) Basis (n=646) Aanvullend (n=511) Werkgeverscollectiviteit (werknemers) 67,6 8,4 10,4 Open collectiviteit 32,4 7,6 7,6 - Sociale minima (gemeentecollectief) 4,3 6,7 7,7 - Patiënten 2,8 6,5 6,8 - Jongeren/studenten 0,5 9,3 50,0 - Ouderen 1,9 7,1 6,8 - Vakbondsleden/kleine zelfstandigen 11,4 8,0 7,4 - Leden/klanten zorgorganisaties 1,9 7,8 7,9 - Leden/klanten 4,3 8,2 7,8 bedrijven/belangenorganisaties - Sporters & supporters 0,5 5,7 6,2 - Algemeen (geen specifieke doelgroep)** 3,6 8,0 7,3 - Anders/weet niet 1,1 5,0 8,0 Totaal collectiviteiten 100 8,1 9,3 * Het gemiddelde is bepaald op basis van de gerapporteerde kortingspercentages, zonder correctie voor de verschillen in premiegrondslag. ** Algemene consumentenorganisaties, tussenpersonen, internetmakelaars Premiekortingen per type collectiviteit Wij hebben de respondenten gevraagd om aan te geven welke procentuele premiekorting zij hebben gekregen op zowel de basis- en de aanvullende verzekering. Voor veel respondenten bleek dit een lastige vraag, want de vraag werd door bijna de helft niet beantwoord. De gemiddelde gerapporteerde premiekortingen zijn vermeld in tabel 4.3. Uit de tabel blijkt dat collectief verzekerden in 2007 profiteren van substantiële premiekortingen op zowel de basisverzekering (gemiddeld 8,1%) als op de aanvullende verzekering (gemiddeld 9,3%). Doordat bij de berekening van de gemiddelde 18

19 premiekorting geen rekening is gehouden met verschillen in premiegrondslag, zijn de gemiddelden waarschijnlijk enigszins overschat. 4 Volgens de NZa (2006) bedroeg de collectiviteitskorting in 2006 gemiddeld 6,6% op de premie van de basisverzekering en 8,3% op de premie van de aanvullende verzekering. Uit de tabel blijkt dat deelnemers aan werkgeverscollectiviteiten gemiddeld een hogere premiekorting krijgen dan deelnemers aan open collectiviteiten. 5 Terwijl de premiekortingen voor de basisverzekering elkaar niet veel ontlopen (8,4% versus 7,6%), lopen zij voor de aanvullende verzekering aanzienlijk uiteen (10,4% versus 7,6%). Ondanks het verschil in methode, komt de gemiddelde premiekorting voor open collectiviteiten op basis van de enquête redelijk tot goed overeen met de in het vorige hoofdstuk berekende ongewogen gemiddelde premiekorting van de geïnventariseerde contracten (zie Tabel 3.1). Uit een nadere opsplitsing per type open collectiviteit blijkt dat gemiddelde premiekortingen per type collectiviteit niet sterk uiteenlopen. Hierbij moet de kanttekening worden gemaakt dat voor collectiviteiten met een gering marktaandeel (zoals jongeren, ouderen, sporters en leden van zorgorganisaties) de gemiddelden mogelijk weinig betrouwbaar zijn vanwege het geringe aantal respondenten. 6 Conform het beeld uit de inventarisatie van de open collectiviteiten in het vorige hoofdstuk lijken collectiviteiten met relatief hoog risicoprofiel (ouderen, patiënten en sociale minima) een lagere korting te krijgen dan overige collectiviteiten. 4 Van een overschatting is sprake wanneer de grootste procentuele premiekortingen worden gegeven op de goedkoopste polissen, hetgeen waarschijnlijk is. De overschatting is vermoedelijk het grootst voor de aanvullende verzekering wegens de sterk uiteenlopende premies van de diverse polissen. Door het ontbreken van gegevens over de premiehoogte waarop de kortingen zijn gebaseerd, is het niet mogelijk om voor deze mogelijke overschatting te corrigeren. 5 In 2006 kregen werkgeverscollectiviteiten volgens de NZa (2006) eveneens een hogere premiekorting op de basisverzekering dan open collectiviteiten (6,8% versus 6,1%), maar een minder grote premiekorting op de aanvullende verzekering (8,0% versus 9,0%). De grootste werkgeverscollectiviteiten, verenigd in de CPZ, hebben in 2006 op de basisverzekering vrijwel alle de maximale korting gekregen (gemiddeld 9,7%) en tevens een hoge gemiddelde korting van 13,6% op de premie van de aanvullende verzekering (CPZ 2007). 6 Zo is de gemiddelde premiekorting van jongeren op de aanvullende verzekering gebaseerd op 1 respondent die is verzekerd via het CJP-collectief. 19

20 4.2 Kenmerken collectief verzekerden Een centrale vraag is of er belangrijke verschillen bestaan tussen collectief en individueel verzekerden en tussen de deelnemers aan de verschillende soorten collectiviteiten. Achtereenvolgens zullen wij ingaan op verschillen in demografische kenmerken (leeftijd, geslacht en opleidingsniveau) en verschillen in gezondheid Demografische kenmerken Uit tabel 4.4 blijkt dat demografische samenstelling van de groep individueel verzekerden, open collectiviteiten en werkgeverscollectiviteiten aanzienlijk verschilt. Tabel 4.4 Kenmerken collectief en individueel verzekerde respondenten Collectief verzekerd in 2007 (n=1294) Werkgevers (n=875) Open (n=419) Individueel verzekerd in 2007 (n=823) Leeftijd jaar 30,5% (267) 22,4% (94) 37,8% (311) jaar 45,8% (401) 37,7% (158) 35,4% (291) jaar 23,7% (207) 39,9% (167) 26,9% (221) Geslacht Man 56,0% (490) 53,0% (222) 48,0% (395) Vrouw 44,0% (385) 47,0% (197) 52,0% (428) Opleidingsniveau Laag 25,9% (225) 37,3% (153) 33,0% (271) Middel 35,6% (310) 28,8% (118) 35,2% (289) Hoog 38,5% (335) 33,9% (139) 31,8% (261) Verzekerden in een open collectiviteit zijn relatief sterk vertegenwoordigd in de hoogste leeftijdsklasse (60-plus), verzekerden in een werkgeverscollectiviteit in de middelste leeftijdsklasse (40-59 jaar) en individueel verzekerden in de laagste leeftijdsklasse (18-39 jaar). Collectief verzekerden zijn relatief vaak van het mannelijke geslacht, wat in sterkere mate geldt voor deelnemers aan werkgeverscollectiviteiten. Opvallend is voorts dat deelnemers aan open collectiviteiten een relatief laag opleidingsniveau hebben, vooral ten opzichte van de deelnemers aan werkgeverscollectiviteiten. De relatieve oververtegenwoordiging van ouderen in open collectiviteiten is vooral toe te schrijven aan bepaalde collectiviteiten die vooral voor ouderen aantrekkelijk zijn, zoals 20

21 ouderenbonden, thuiszorgorganisaties of zelf relatief veel oudere leden hebben, zoals patiëntenverenigingen en vakbonden. Ook in de gemeentelijke collectiviteiten zijn de ouderen (60+) relatief sterk vertegenwoordigd. Zoals blijkt uit tabel 4.5 ligt het aandeel 60-plussers bij al deze open collectiviteiten rond 40% of hoger, waarmee het aandeel ruim uitstijgt boven het aandeel 60-plussers bij individuele contracten (26,9%) en werkgeverscollectiviteiten (23,7%). Daartegenover staan open collectiviteiten van jongeren en sporters en van tussenpersonen en internetorganisaties (doelgroep algemeen), waar ouderen afwezig of sterk ondervertegenwoordigd zijn. Qua omvang leggen deze open collectiviteiten echter weinig gewicht in de schaal. Tabel 4.5 Leeftijdsverdeling per type open collectiviteit Categorie/doelgroep Aantal Leeftijdscategorie (%) (n) Sociale minima (gemeentecollectief) 56 14,3 44,6 41,1 - Patiënten 36 22,2 33,3 44,4 - Jongeren/studenten 7 85,7 14,3 0,0 - Ouderen 24 0,0 20,8 79,2 - Vakbondsleden/kleine zelfstandigen ,5 46,6 39,9 - Leden/klanten zorgorganisaties 25 16,0 28,0 56,0 - Leden/klanten bedrijven/belangenorganisaties 56 35,7 25,0 39,3 - Sporters & supporters 6 66,7 33,3 0,0 - Algemeen (geen specifieke doelgroep)** 47 44,7 36,2 19,1 - Anders/weet niet 14 21,4 42,9 35,7 Totaal open collectiviteiten ,4 37,7 39, Gezondheidskenmerken Algemene gezondheidskenmerken Tussen individueel verzekerden, deelnemers aan open collectiviteiten en aan werkgeverscollectiviteiten bestaan significante verschillen in gezondheid. Zoals blijkt uit tabel 4.6 zijn deelnemers aan open collectiviteiten gemiddeld het minst gezond en maken zij het meest gebruik van de huisarts en psychische hulpverleners. Deelnemers aan werkgeverscollectiviteiten zijn daarentegen gemiddeld het meest gezond en maken het minst gebruik van huisarts en psychische hulp (wel maken zij relatief vaak gebruik van de tandarts). 21

22 Tabel 4.6 Algemene gezondheid en zorggebruik per type verzekering (% respondenten) a Collectief (n= 1294) Individueel (823) Werkgevers (n=875) Open (n=419) Algemene gezondheid* Slecht/ matig 10,5 (92) 17,9 (75) 16,5 (136) Goed 55,5 (486) 56,1 (235) 54,8 (451) Zeer goed/ uitstekend 33,9 (297) 26,0 (109) 28,7 (236) Contact met huisarts * 0 keer 29,6 (259) 23,9 (100) 27,7 (228) 1 keer 27,2 (238) 21,5 (90) 24,7 (203) 2 of 3 keer 32,0 (280) 38,4 (161) 30,6 (252) 4 keer of meer 11,2 (98) 16,2 (68) 17,0 (140) Contact met tandarts* 0 keer 17,7 (155) 26,5 (111) 23,2 (191) 1 keer 32,8 (287) 26,5 (111) 29,6 (244) 2 of 3 keer 45,8 (401) 42,0 (176) 43,3 (356) 4 keer of meer 3,7 (32) 5,0 (21) 3,9 (32) Contact met psychische hulpverleners* 0 keer 96,1 (841) 91,9 (385) 93,3 (768) 1, 2 of 3 keer 1,1 (10) 1,9 (8) 1,6 (13) 4 keer of meer 2,7 (24) 6,2 (26) 5,1 (42) Gebruik hulpmiddelen Prothesen/ orthesen* 0,9 (8) 3,6 (15) 2,9 (24) Orthopedische schoenen** 0,9 (8) 0,7 (3) 2,3 (19) a Aantallen respondenten tussen haakjes. * p<0.01; ** p<0.05; ***p<0.10 (Chi-kwadraat toets) Tussen de verschillende typen open collectiviteiten bestaan grote gezondheidsverschillen. Uit een vergelijking van tabel 4.6 en 4.7 blijkt dat klanten van (thuis)zorgorganisaties, leden van patiëntenverenigingen, ouderen en sociale minima twee tot vier keer zo vaak een slechte of matige gezondheid rapporteren als deelnemers aan werkgeverscollectiviteiten. Collectiviteiten van vakbonden en kleine zelfstandigen zijn daarentegen ongeveer even gezond als werkgeverscollectiviteiten, en collectiviteiten van algemene of specifieke consumentenorganisaties zijn ongeveer even gezond als individueel verzekerden. Tenslotte worden collectiviteiten van jongeren, studenten en sporters gekenmerkt door een zeer gunstige gezondheidssamenstelling. 22

23 Tabel 4.7 Gezondheidsverdeling per type open collectiviteit Categorie/doelgroep Aantal (n) Zelf gerapporteerde gezondheidstoestand (%) slecht/ goed zeer goed/ matig uitstekend - Sociale minima (gemeentecollectief) 56 21,4 53,6 33,9 - Patiënten 36 30,6 55,6 13,9 - Jongeren/studenten 7 0,0 28,6 71,4 - Ouderen 24 25,0 50,0 25,0 - Vakbondsleden/kleine zelfstandigen ,1 61,5 28,4 - Leden/klanten zorgorganisaties 25 44,0 40,0 16,0 - Leden/klanten bedrijven/belangenorganisaties 56 17,9 55,4 26,8 - Sporters & supporters 6 0,0 83,3 16,7 - Algemeen (geen specifieke doelgroep)** 47 17,0 53,2 29,8 - Anders/weet niet 14 14,3 64,3 21,4 Totaal open collectiviteiten ,9 56,1 26,0 Chronische aandoeningen met voorspelbaar verlies Gezondheidsverschillen hoeven voor zorgverzekeraars niet bezwaarlijk te zijn indien zij hiervoor adequaat worden gecompenseerd door het risicovereveningssysteem. Uit onderzoek van Stam en Van de Ven (2006) blijkt echter dat zorgverzekeraars op verzekerden met bepaalde veelal chronische aandoeningen aanzienlijke voorspelbare verliezen maken. Een belangrijke vraag is derhalve of voorspelbare verliesgevende aandoeningen ten opzichte van een qua overige kenmerken vergelijkbare populatie onevenredig vaak voorkomen bij bepaalde collectiviteiten of bij individueel verzekerden. Wij hebben de respondenten gevraagd of zij aan één of meer voorspelbaar verliesgevende aandoeningen lijden. Tabel 4.8 geeft aan hoe vaak een voorspelbaar verliesgevende chronische aandoening in onze steekproef voorkomt bij individueel verzekerden, werkgeverscollectiviteiten en open collectiviteiten. Hoewel het aantal respondenten per aandoening beperkt is, komen de procentuele aandelen goed overeen met de geschatte aandelen op basis van de gegevens van een grote zorgverzekeraar. 7 7 De procentuele aandelen van de verschillende subgroepen liggen bij de betreffende zorgverzekeraar (Agis) iets hoger dan in onze steekproef, hetgeen waarschijnlijk mede te verklaren is doordat de gegevens van de zorgverzekeraar alleen betrekking had op ziekenfondsverzekerden en wellicht ook door de relatief ongunstige risicosamenstelling van het verzekerdenbestand van deze zorgverzekeraar. 23

24 Uit tabel 4.8 blijkt dat deelnemers aan werkgeverscollectiviteiten significant minder vaak lijden aan voorspelbaar verliesgevende aandoeningen dan individueel verzekerden of deelnemers aan een open collectiviteit. Dit geldt voor alle aandoeningen uit de tabel. Tabel 4.8 Prevalentie voorspelbaar verliesgevende chronische aandoeningen per type verzekering (in procenten) a Collectief (n=1294) Individueel (n=823) a Geschatte omvang subgroep b Werkgevers (n=875) a Open (n=419) a Aandoeningen Migraine / regelmatige 10,5 (92) 13,4 (56) 15,7 (129) 22,2 123 ernstige hoofdpijn* Hoge bloeddruk* 13,1 (115) 20,5 (86) 16,9 (139) 15, ,7 (6) 3,1 (13) 2,9 (24) 4,1 854 Vernauwing bloedvaten in buik of benen (geen spataderen)* Astma, chronische bronchitis, cara of longemfyseem* Ernstige / hardnekkige darmstoornissen langer dan 3 mnd.* Onvrijwillig urineverlies (incontinentie)* Ernstige / hardnekkige rugaandoening (incl. hernia)** Gewrichtsslijtage (artrose, slijtagereuma) van heupen of knieën* Chronische gewrichtsontsteking (ontstekingsreuma, chronische reuma, reumatoïde artritis)*** 6,1 (53) 11,0 (46) 8,4 (69) 8, ,6 (14) 2,6 (11) 4,6 (38) 4, ,7 (15) 4,1 (17) 4,9 (40) 7, ,9 (60) 7,9 (33) 10,3 (85) 14, ,8 (68) 14,1 (59) 12,6 (104) 15, ,4 (30) 5,5 (23) 5,5 (45) 6,0 716 Voorspelbaar verlies 2003 b (euro s 2006) Andere langdurige 12,6 (110) 16,2 (68) 15,6 (128) 12,1 612 ziekte / aandoening*** Aantal aandoeningen* Geen 57,5 (503) 43,7 (183) 48,5 (399) 1 28,7 (251) 31,7 (133) 27,3 (225) 2 of 3 12,1 (106) 20,8 (87) 19,4 (160) 4 of meer 1,7 (15) 3,8 (16) 4,7 (39) a Aantallen respondenten staan tussen haakjes. b Gebaseerd op gegevens van volwassen voormalig ziekenfondsverzekerden van zorgverzekeraar Agis in 2001 (Stam en Van de Ven 2006); voorspelbare verliezen zijn zonder ex-post hoge kostencompensatie, generieke verevening en nacalculatie (exclusief vaste kosten ziekenhuisverpleging). * p<0.01; ** p<0.05; ***p<0.10 (Chi-kwadraat toets) 24

25 Tussen individueel verzekerden en deelnemers aan een open collectiviteit zijn de verschillen veel minder groot en bovendien niet eenduidig. In tabel 4.9 hebben wij een verdere opsplitsing gemaakt van de prevalentie van de verschillende chronische aandoeningen per type open collectiviteit. Wegens het geringe aantal waarnemingen per aandoening op doelgroepniveau moeten de percentages voorzichtig worden geïnterpreteerd: zij vormen niet meer dan een globale indicatie van de mate waarin de aandoening bij de doelgroep voorkomt. Uit tabel 4.9 blijkt dat de chronische aandoeningen relatief vaak voorkomen bij collectiviteiten van zorgorganisaties, patiëntenverenigingen en ouderenbonden en relatief weinig bij collectiviteiten van jongeren, studenten, sporters en in mindere mate vakbonden en zelfstandig ondernemers. Het relatief hoge aandeel reumapatiënten onder de deelnemers aan patiëntencollectieven is mogelijk een gevolg van het collectief contract dat de reumapatiëntenbond met een zorgverzekeraar heeft kunnen afsluiten. Tabel 4.9 Prevalentie voorspelbaar verliesgevende chronische aandoeningen per type open collectiviteit (in %) Percentage respondenten per open collectiviteit dat lijdt aan betreffende aandoening Totaal open collectief Sociale minima Patiënt Jongere/ student/ sporter* Oudere Lid vakbond/ kl. zelfst. Lid/klant zorgorganisatie Lid/klant bedrijf / belangenvereniging Algemene consument Aandoening n=419 n=56 n=36 n=13 n=24 n=148 n=25 n=56 n=47 Migraine e.a Hoge bloeddruk Vernauwing bloedvaten in buik / benen Astma e.a Ernstige darmstoornissen Incontinentie Ernstige rugaandoening Gewrichtsslijtage Reuma Andere langdurige ziekte / aandoening Totaal (gemiddeld % aandoeningen) * Wegens het gering aantal respondenten zijn de twee kleine doelgroepen van jongeren/studenten en sporters samengevoegd. Qua risicosamenstelling zijn beide doelgroepen vergelijkbaar. 25

26 Risicoselectie? Een hoog aandeel voorspelbaar verliesgevende aandoeningen in een collectiviteit impliceert nog niet dat de betreffende collectiviteit voor de zorgverzekeraar een ongunstig risico vormt. Wanneer dergelijke aandoeningen bijvoorbeeld vaak voorkomen onder ouderen en de collectiviteit eveneens vooral uit ouderen bestaat, kan de collectiviteit zelfs een gunstig risico vormen als het aandeel verliesgevende aandoeningen lager ligt dan in de totale ouderenpopulatie (NB risicoverschillen die samenhangen met leeftijd worden door het vereveningssysteem gecompenseerd). Om een indruk te krijgen of werkgeverscollectiviteiten, open collectiviteiten en individueel verzekerden voor verzekeraars gemiddeld genomen een relatief gunstig risico vertegenwoordigen ten opzichte van het vereveningssysteem, hebben wij gecorrigeerd voor verschillen in leeftijdsopbouw. Op basis van de gezondheidsenquête onder ziekenfondsverzekerden van Agis in 2001 (Stam en Van de Ven 2006) is onderzocht hoe de verdeling van gezondheidskenmerken verschilt per onderscheiden leeftijdscategorie (18-39, en 60+ jaar). Vervolgens is op grond hiervan berekend wat gegeven de leeftijdssamenstelling van de respondenten (zie tabel 4.4) de verwachte verdeling van gezondheidskenmerken zou zijn voor werkgeverscollectiviteiten, open collectiviteiten en individueel verzekerden. 8 Vervolgens zijn deze verwachte aandelen vergeleken met de door de respondenten feitelijk gerapporteerde aandelen (tabel 4.6 en tabel 4.8).De verhouding tussen de feitelijke en de verwachte aandelen is weergegeven in tabel Uit tabel 4.10 blijkt dat het risicoprofiel van het Agis-bestand gemiddeld genomen ongunstiger is dan van de respondenten, aangezien voor slechte/matige gezondheid en veel aandoeningen geldt dat de feitelijke prevalentie bij de respondenten lager ligt dan de verwachte prevalentie (een ratio kleiner dan 1). Belangrijker zijn echter de onderlinge verschillen in gezondheidskenmerken tussen werkgeverscollectiviteiten, open collectiviteiten en individueel verzekerden. 8 De standaardisatie van de prevalentiecijfers van de Agis gezondheidsenquête (Stam en Van de Ven 2006) naar de leeftijdsopbouw van de respondenten in de werkgeverscollectiviteiten, open collectiviteiten en individuele verzekeringspolissen, is uitgevoerd door Piet Stam. 26

27 Tabel 4.10 Feitelijke versus verwachte verdeling van gezondheidskenmerken a Werkgeverscollectiviteit Open collectiviteit Algemene gezondheid Slecht/ matig 0,48 0,74 0,78 Goed 1,06 1,06 1,05 Zeer goed/ uitstekend 1,32 1,13 1,08 Aandoeningen Migraine / regelmatige ernstige hoofdpijn 0,46 0,65 0,70 Hoge bloeddruk 0,85 1,10 1,12 Vernauwing bloed-vaten in buik of benen (geen spataderen) 0,17 0,59 0,71 Astma, chronische bronchitis, cara of longemfyseem 0,76 1,28 1,05 Ernstige / hardnekkige darmstoornissen > 3 mnd. 0,36 0,56 1,05 Onvrijwillig urine-verlies (incontinentie) 0,22 0,44 0,63 Ernstige / hardnekkige rugaandoening (incl. hernia) 0,44 0,48 0,68 Gewrichtsslijtage (artrose, slijtagereuma) van heupen of knieën 0,48 0,69 0,79 Chronische gewrichtsontsteking (ontstekingsreuma, chronische reuma, reumatoïde artritis) 0,54 0,76 0,91 Andere langdurige ziekte / aandoening 1,00 1,30 1,27 Gemiddelde (ongewogen) over alle 10 soorten Individueel verzekerd aandoeningen 0,53 0,79 0,89 a Verwachte verdeling op basis van verschillen in leeftijdssamenstelling, op basis van gegevens van voormalig ziekenfondsverzekerden van zorgverzekeraar Agis in 2001 (Stam en Van de Ven 2006) Na standaardisatie voor leeftijd blijkt dat het aandeel voorspelbaar verliesgevende aandoeningen bij werkgeverscollectiviteiten nog steeds aanzienlijk gunstiger dan bij open collectiviteiten en individueel verzekerden. Bij werkgeverscollectiviteiten komen voorspelbaar verliesgevende aandoeningen grosso modo maar half zo vaak voor als op grond van de leeftijdssamenstelling verwacht zou mogen worden. Voor open collectiviteiten en individueel verzekerden ligt dit op 80 respectievelijk 90% (zie de onderste rij in tabel 4.10). Na standaardisatie voor leeftijd blijkt dat individueel verzekerden gemiddeld iets vaker aan voorspelbaar verliesgevende aandoeningen lijden dan deelnemers aan een open collectiviteit. Een nader onderscheid naar type open collectiviteit is op grond van de geringe aantallen niet mogelijk. Opvallend is de relatief hoge prevalentie van astma onder de deelnemers van open collectiviteiten. Wellicht kan dit mede worden verklaard door het collectieve contract van de Astma Patiënten Vereniging. Hoewel ook de reumapatiëntenbond een collectief contract heeft gesloten. ligt de prevalentie bij open collectiviteiten niet hoger dan bij 27

28 individueel verzekerden, hetgeen er op zou kunnen duiden dat bij reuma het percentage patiënten dat deelneemt aan de patiëntencollectiviteit minder groot is dan bij astma. Het omgekeerde geldt echter voor migraine en regelmatige ernstige hoofdpijn, ernstige of hardnekkige darmstoornissen en rugaandoeningen. Voor patiënten die aan de laatstgenoemde aandoeningen lijden, zijn er dan ook geen collectieve contracten met patiëntenverenigingen gesloten. 4.3 Redenen om voor collectiviteit te kiezen Wij hebben de respondenten ook gevraagd naar de redenen om voor een collectiviteit te kiezen. Uit tabel 4.11 blijkt dat de collectiviteitskorting op de basisverzekering voor veruit de meeste collectief verzekerden de belangrijkste reden was. Na de premiekorting op de basisverzekering speelt de korting op de aanvullende verzekering een belangrijke rol. Tabel 4.11 Belangrijkste reden om collectiviteit te kiezen (in %) Redenen Open collectief (n=419) Werkgeverscollectief (n=875) De collectiviteitskorting op de premie voor de basisverzekering 58,7 53,9 De collectiviteitskorting op de premie voor de aanvullende verzekering 14,7 8,8 De afspraken die het collectief met de zorgverzekeraar heeft gemaakt over 6,7 5,0 de kwaliteit van zorg (bijvoorbeeld afspraken over veiligheid, klanttevredenheid of de kwaliteit van de behandeling) Het afsluiten van een collectieve verzekering geeft weinig rompslomp 6,5 9,0 De afspraken die het collectief heeft gemaakt over de dekking van de 5,0 5,6 aanvullende verzekering(en) Mijn werkgever betaalt een deel van de premie als ik gebruik maak van zijn 3,6 16,9 collectiviteit Korting op andere verzekeringen of producten via de collectiviteit 2,4 0,2 (bijvoorbeeld korting op het lidmaatschap van een vereniging of korting op voedingssupplementen) Afspraken die het collectief heeft gemaakt over extra diensten die voor mij 1,2 0,6 interessant zijn, bijvoorbeeld beweegprogramma's of fitnessprogramma's Verplichting 1,0 0,7 Collectief heeft afgesproken dat de verzekeraar geen acceptatievoorwaarden hanteert. 0,5 0,0 28