Handboek voor de co-assistent

Transcriptie

1 Handboek voor de co-assistent

2 Handboek voor de co-assistent onder redactie van W.J. Wiersinga B. Schimmer M. Levi Houten Bohn Sta eu Van Loghum, 2004

3 ß 2004 Bohn Sta eu Van Loghum Alle rechten voorbehouden. Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand, of openbaar gemaakt, in enige vorm of op enige wijze, hetzij elektronisch, mechanisch, door fotokopieeºn, opnamen of enige andere manier, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever. Voor zover het maken van kopieeºn uit deze uitgave is toegestaan op grond van artikel 16B Auteurswet 1912 j het Besluit van 20 juni 1974, Stb. 351, zoals gewijzigd bij het Besluit van 23 augustus 1985, Stb. 471 en artikel 17 Auteurswet 1912, dient men de daarvoor wettelijk verschuldigde vergoedingen te voldoen aan de Stichting Reprorecht (Postbus 3060, 2130 KB Hoofddorp). Voor het overnemen van (een) gedeelte(n) uit deze uitgave in bloemlezingen, readers en andere compilatiewerken (artikel 16 Auteurswet 1912) dient men zich tot de uitgever te wenden. ISBN NUR 871 Eerste druk 2002 Tweede druk 2004 Bohn Sta eu Van Loghum Distributeur in Belgieº: Het Spoor 2 Standaard Uitgeverij Postbus 246 Belgieºlei 147a 3990 GA Houten 2018 Antwerpen

4 Auteurs PROF. DR. R.J. BAATENBURG-DE JONG KNO-arts, Leids Universitair Medisch Centrum, Leiden MW. DRS. A.G. BAIS arts-onderzoeker gynaecologie, Erasmus Universitair Medisch Centrum, Rotterdam DRS. F.H. BERGER co-assistent, Academisch Medisch Centrum, Amsterdam DRS. K. BOGAARD co-assistent, Academisch Medisch Centrum, Amsterdam DRS. A. BOLT DRS. G. CHOI co-assistent, Academisch Medisch Centrum, Amsterdam PROF. DR. S.A. DANNER internist, VU Medisch Centrum, Amsterdam PROF. DR. F.M.J. DEBRUYNE uroloog, Universitair Medisch Centrum St. Radboud, Nijmegen PROF. DR. C.N. VAN DIJK orthopeed, Academisch Medisch Centrum, Amsterdam PROF. DR. H.J. TEN DUIS chirurg/traumatoloog, Academisch Ziekenhuis Groningen PROF. DR. R.O.B. GANS internist, Academisch Ziekenhuis Groningen PROF. DR. J.K.M. GEVERS gezondheidsrecht, Academisch Medisch Centrum, Amsterdam PROF. DR. J. VAN GIJN neuroloog, Universitair Medisch Centrum Utrecht

5 6 Auteurs MW. DRS. C.C.H. GOEDE co-assistent, Academisch Ziekenhuis Vrije Universiteit, Amsterdam MW.PROF.DR.J.C.J.M.DEHAES medisch psycholoog, Academisch Medisch Centrum, Amsterdam MW.DRS.K.HARDUS DR. P.L.L.J. HARDUS oogarts, Academisch Ziekenhuis, Groningen PROF. DR. TH.J.M. HELMERHORST gynaecoloog, Erasmus Universitair Medisch Centrum, Rotterdam PROF. DR. F. HENDRIKSE oogarts, Academisch Ziekenhuis Maastricht PROF. DR. M.W. HENGEVELD psychiater, Academisch Ziekenhuis Rotterdam PROF. DR. H.S.A. HEYMANS kinderarts, Academisch Medisch Centrum, Amsterdam DRS. R. HOOGENDOORN MW.DRS.H.W.HOVIUS MW. DRS. E. JONG co-assistent, Academisch Medisch Centrum, Amsterdam DRS. G. JONKER DR. A.P.J. KLOOTWIJK cardioloog, Erasmus Universitair Medisch Centrum, Rotterdam DR. R. KOOPMANS internist, Academisch Medisch Centrum, Amsterdam

6 Auteurs 7 PROF. DR. J.S. LAME Ł RIS radioloog, Academisch Medisch Centrum, Amsterdam PROF. DR. M. LEVI internist, Academisch Medisch Centrum, Amsterdam DRS. J.J.W. LIESKER MW. DRS. G.M.H. MARRES co-assistent, Academisch Medisch Centrum, Amsterdam DR. J. DE METZ co-assistent, Academisch Medisch Centrum, Amsterdam DRS. M. NIEUDORP co-assistent, Academisch Ziekenhuis Rotterdam DRS. M.C.G. VAN DE POLL co-assistent, Academisch Ziekenhuis Maastricht MW.PROF.DR.D.S.POSTMA longarts, Academisch Ziekenhuis Groningen DRS. B. REINACHER co-assistent, Academisch Ziekenhuis Vrije Universiteit, Amsterdam DRS. E. RICHARD co-assistent, Academisch Medisch Centrum, Amsterdam PROF. DR. J.A. ROMIJN endocrinoloog, Leids Universitair Medisch Centrum, Leiden PROF. DR. H.P. SAUERWEIN internist, Academisch Medisch Centrum, Amsterdam MW. DRS. B. SCHIMMER PROF. DR. P.B. SOETERS chirurg, Academisch Ziekenhuis Maastricht

7 8 Auteurs DRS. H.J.J. VAN DER STEEG DRS. M. TEBBES arts-assistent radiologie, Ziekenhuis Leyenburg, Den Haag PROF. DR. TH. THIEN internist, Universitair Medisch Centrum St. Radboud, Nijmegen DR. J.G.M. TINNEMANS chirurg, Academisch Medisch Centrum, Amsterdam MW. PROF. DR. C.M.J.E. VANDENBROUCKE-GRAULS medische microbioloog, Academisch Ziekenhuis Vrije Universiteit, Amsterdam PROF. DR. W.A. VAN VLOTEN dermatoloog, Universitair Medisch Centrum Utrecht MW.DRS.I.DEVREEDE DRS. J.K. DE VRIES MW. DRS. N.C.C. VULINK MW. DRS. A.B. WIERSINGA co-assistent, Universitair Medisch Centrum Utrecht DRS. W.J. WIERSINGA co-assistent, Academisch Medisch Centrum, Amsterdam DR. M. VAN WIJHE anesthesioloog, Academisch Ziekenhuis Groningen MW.DRS.M.IJLAND co-assistent, Universitair Medisch Centrum St. Radboud, Nijmegen

8 Woord vooraf Geneeskundestudenten die het doctoraal examen hebben behaald, beginnen doorgaans aan hun co-schappen. Deze overgang van theorie naar praktijk blijkt vele vragen en uitdagingen te geven. Dit boek is geschreven om coassistenten wegwijs te maken in de co-schappen en bovenal hen te helpen bij uiteenlopende praktische problemen. Vaak hebben co-assistenten eigen zakboekjes waarin van alles opgekrabbeld staat, met daarin net die praktische klinische weetjes waar het curriculum niet lang bij heeft stilgestaan. Hoe lees je een ECG in de praktijk? Waar let ik op bij een thoraxfoto? Hoe test je de oogzenuwen? Hoe start ik een antistollingbeleid? Wat vertelt die labwaarde mij? Bij al dit soort dagelijkse vragen probeert dit boek te helpen: om de overgang naar de praktijk te veraangenamen, maar bovenal ef cieºnter te laten verlopen. In dit boek wordt een indruk gegeven van wat de co-schapperiode inhoudt en wat de taken en verantwoordelijkheden van de co-assistent zijn. De nadruk wordt gelegd op veelvoorkomende klinische vragen en problemen waar de co-assistent gedurende de co-schappen vrijwel zeker tegenaan zal lopen. Daarnaast is een apart deel opgenomen met een overzicht van relevante adressen, websites, verenigingen en organisaties. De hoofdstukken zijn geschreven door co-assistenten, samen met enthousiaste, vooraanstaande specialisten, van alle acht medische faculteiten in Nederland, die de noodzaak zagen om hun aanstaande collega s de helpende hand te bieden en te informeren over de co-schappen in al hun facetten. Het boek is in eerste instantie bedoeld voor co-assistenten, maar wordt voorts aanbevolen aan studenten geneeskunde en beginnende assistenten. De redactie ziet op- en aanmerkingen gaarne tegemoet en spreekt de hoop uit dat het boek in een behoefte voorziet. Graag danken wij alle auteurs en onze uitgever voor de enthousiaste medewerking. Amsterdam, voorjaar 2002 De redactie

9 Woord vooraf bij de tweede druk Gezien de grote belangstelling voor de eerste uitgave van dit boek mag geconcludeerd worden dat er een duidelijke behoefte bestaat aan een Handboek voor de co-assistent. De vele enthousiaste reacties van studenten, coassistenten en artsen onderbouwen dit. Deze tweede, geheel herziene druk hebben wij geprobeerd te actualiseren en te verbeteren. Hierbij is dankbaar gebruikgemaakt van de waardevolle terugkoppeling van recensenten en gebruikers. Graag nodigen wij u ook nu uit tot het doen van suggesties ten aanzien van de inhoud en eventuele verdere aanvullingen. De redactie zal volharden in haar streven co-assistenten zo goed mogelijk wegwijs te maken in de co-schappen en bovenal hen te helpen bij uiteenlopende praktische problemen. Amsterdam, voorjaar 2004 De redactie

10 Inhoud Inleiding 15 DEEL 1: ALGEMENE ANAMNESE EN ALGEMEEN LICHAMELIJK ONDERZOEK 1 Anamnese in de praktijk 20 2 Communicatievaardigheden 28 3 Lichamelijk onderzoek ^ algemeen internistisch/chirurgisch 36 DEEL 2: SPECIEº LE ANAMNESE EN SPECIEEL LICHAMELIJK ONDERZOEK 4 Psychiatrisch onderzoek 56 5 Dermatologisch en venereologisch onderzoek 68 6 Oogheelkundig onderzoek 76 7 KNO-onderzoek 83 8 Neurologisch onderzoek 92 9 Urologisch onderzoek Gynaecologisch onderzoek Seksuele anamnese Orthopedisch onderzoek Onderzoek bij kinderen en neonaten 129 DEEL 3: VERSLAGLEGGING 14 Verslaglegging 138 DEEL 4: AANVULLENDE DIAGNOSTIEK 15 Bloed- en urinebepalingen Bacteriologisch onderzoek Roºntgenfoto s beoordelen Een ECG lezen Longfunctieonderzoek 228

11 12 Inhoud DEEL 5: FARMACOTHERAPIE 20 Een recept schrijven Antihypertensiva Hartmedicatie Anemie-medicatie Longmedicatie Maag- en darmmedicatie Slaapmedicatie Antidepressiva en antipsychotica Corticostero «den Pijnstillende medicatie Diabetesmedicatie Antibiotica 282 DEEL 6: CAPITA SELECTA 32 Algemene interne geneeskunde Chirurgie Anesthesie Gynaecologie en verloskunde Kindergeneeskunde 319 DEEL 7: VAARDIGHEDEN 37 Infuus Arteriepunctie Thoraxdrain Katheter a' demeure (CAD) Wondverzorging Hechten Gipsen Spoedeisende medische assistentie (SEMA) 354 DEEL 8: DE POSITIE VAN DE CO-ASSISTENT 45 De co-assistent en de wet Time-management De eerste kennismaking met de werkelijkheid van het co-schap Co-assistent en wetenschap 379

12 Inhoud 13 DEEL 9: DE CO-INFORMATIEGIDS 49 Aanbevolen literatuur Literatuur zoeken Internet voor de co-assistent Medische organisaties en verenigingen Beroepsuitoefening na het artsexamen 413 DEEL 10: BIJLAGEN A Prikaccidenten 416 B Preventie van ziekenhuisinfecties 418 C Ge «soleerde verpleging 421 D Melding van infectieziekten 422 E Euthanasie 424 F Orgaan- en weefseldonatie 427 G Wet op de lijkbezorging 430 H DNA-diagnostiek bij erfelijke aandoeningen 435 Bibliogra e 437 Register 443

13 Inleiding W.J. Wiersinga Doel van de co-schappen is de voorbereiding op de registratie als arts volgens de Wet op de beroepen in de individuele gezondheidszorg (Wet BIG). De co-schappen zijn het laatste deel van de medische studie en vormen dus het sluitstuk voor het voldoen aan de eisen die gesteld worden in het Raamplan Geneeskunde. Gedurende de stageperiode ga je in toenemende mate zelfstandig werken, krijg je meer verantwoordelijkheid en word je minder begeleid, terwijl je kennis en vaardigheden toenemen en je leert deze adequaat toe te passen. Wat betekent dit nu in de praktijk? De perfecte co-assistent is enthousiast, gemotiveerd, klaagt nooit en zet nooit iemand te kijk. Kortom, hij/zij is, zoals de Amerikanen zeggen, een hammerhead: iemand die zich door alle obstakels heen hamert om een klus geklaard te krijgen, en daarna om een nieuw werkje vraagt. Iemand die 110% geeft en nooit klaagt. Iemand die echt naar werk verlangt [1]. Het leven is kort, de wetenschap lang. Kansen schieten snel voorbij. Onderzoek is vol risico, beoordeling ingewikkeld. (Hippocrates, 4e eeuw v. Chr.; vert. O. de Bruijn)

14 16 W.J. Wiersinga De perfecte co-assistent[1] klaagt nooit groet altijd iedereen dekt altijd zijn/haar collega of assistent glimlacht altijd en lacht veel heeft nooit honger of dorst weet alles wat de perfecte co moet weten is niet moe komt als eerste en vertrekt als laatste is altijd enthousiast vraagt om feedback durft uitspraken te doen, ook al zijn ze fout is een team-player zetnooiteenmede-cotekijk is eerlijk en geeft fouten altijd toe pronkt nooit met andermans veren is vol zelfvertrouwen maar niet zelfvoldaan is altijd goed verzorgd met een schone witte jas werkt zelfstandig houdt van hard werken en krijgt er nooit genoeg van zegt nooit nee of misschien gaat zelf op zoek naar leermomenten stelt nooit een vraag die hij/zij zelf kan opzoeken gaat goed om met instructies, correcties en kritiek behandelt iedereen, bijvoorbeeld mede-co s en verpleegkundigen, met respect geeft, indien mogelijk, de supervisor of assistent een goed gevoel loopt niet in zijn operatiepakje door het ziekenhuis is geen allesweter heeft alle uitslagen van aanvullende onderzoeken al opgezocht heeft een ijzersterke blaas en een hartje van goud brengt bloedmonsters, aanvraagformulieren enz. zelf naar het lab wil nooit naar huis doet wat de assistent van hem of haar verlangt corrigeert nooit iemand tijdens de grote visite, behalve als het in het belang van de patieºnt is vraagt wat van hem verwacht wordt doet allerlei nuttige klusjes weet meer over zijn/haar patieºnten dan de arts leest altijd de anatomie nog eens door voor een operatie

15 Inleiding 17 Voldoe jij aan deze beschrijving van de ideale co-assistent? Bekend zijn de hyperactieve co s die het wel erg druk hebben, maar bij wie men zich kan afvragen welk doel al die activiteit dient. Van Dale vertaalt hammerhead met domkop of sufferd! Kortom: iedereen zal hierin zijn eigen weg moeten vinden. Centraal staat in elk geval het onderwijs; je volgt immers de artsopleiding. Zoek daartoe dan ook zelf het onderwijs op, want wie er actief op uit is om veel te leren, leert ook veel, en wie dat niet doet niet. Een goede begeleider is natuurlijk ook nodig; iemand die enthousiast is voor het geven van onderwijs, vragen stelt en stimuleert tot vragen, gedegen nabespreekt, feedback geeft en de co niet alleen routineklusjes laat opknappen ^ iemand dus die de co niet als werknemer maar als student ziet. Het co-assistent-zijn heeft vele voordelen. Je kijkt steeds met een frisse blik naar de dingen. Hoe worden de patieºnten benaderd? Wat vind ik van deze behandeling? Wat zou ik zelf doen? Hoe doen mijn collega s het? Voorts heeft een co-assistent vaak meer tijd dan een arts voor de patieºnt, wat vaak prettig gevonden wordt. En als een co-schap niet bevalt, is het slechts tijdelijk leed: het volgende co-schap wacht al. Verreweg de meeste co s zullen deze periode met veel plezier doorlopen. Toch zijn er ook veel onzekerheden waarop een antwoord gevonden moet worden. Weet ik wel genoeg? Wat vind ik van de heersende hieºrarchie in het ziekenhuis? Heb ik wel zin in een leven waarin het werk zo overheersend kan zijn? En voor velen de hamvraag: wat zal ik na mijn co-schappen gaan doen? Co-assistenten beginnen zich steeds meer te organiseren en krijgen zo een eigen stem. Co-assistenten worden landelijk o.a. vertegenwoordigd door het Landelijk Overleg Co-Assistenten (LOCA) en door het studentenplatform van de KNMG. De rechten en plichten van co-assistenten worden vastgelegd in handvesten. De werktijden zijn al bekort; misschien komt er een nancieºle vergoeding. Uiteindelijk, als je je al verschillende keren aan iedereen hebt voorgesteld en inmiddels je eigen routines en handigheden hebt ontwikkeld, zie je alle inspanningen beloond worden als je de gelofte of de eed van Hippocrates a egt. Veel plezier toegewenst tijdens de co-schappen!

16 18 W.J. Wiersinga Literatuur 1 Blackbourne LH. Surgical recall. Baltimore: Lippincott Williams and Wilkins, 2002.