Leidraad psychiatrie

Transcriptie

1 Leidraad psychiatrie

2 Leidraad psychiatrie L.J.M. van Nimwegen R.P. van den Brand S. Dieleman M.R. Ju Voorzitter redactieraad M.W. Hengeveld Bohn Stafleu van Loghum Houten, 2008

3 Ó Bohn Stafleu van Loghum, 2008 Alle rechten voorbehouden. Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand, of openbaar gemaakt, in enige vorm of op enige wijze, hetzij elektronisch, mechanisch, door fotokopieën of opnamen, hetzij op enige andere manier, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever. Voor zover het maken van kopieën uit deze uitgave is toegestaan op grond van artikel 16b Auteurswet 1912 j o het Besluit van 20 juni 1974, Stb. 351, zoals gewijzigd bij het Besluit van 23 augustus 1985, Stb. 471 en artikel 17 Auteurswet 1912, dient men de daarvoor wettelijk verschuldigde vergoedingen te voldoen aan de Stichting Reprorecht (Postbus 3051, 2130 KB Hoofddorp). Voor het overnemen van (een) gedeelte(n) uit deze uitgave in bloemlezingen, readers en andere compilatiewerken (artikel 16 Auteurswet 1912) dient men zich tot de uitgever te wenden. Samensteller(s) en uitgever zijn zich volledig bewust van hun taak een betrouwbare uitgave te verzorgen. Niettemin kunnen zij geen aansprakelijkheid aanvaarden voor drukfouten en andere onjuistheden die eventueel in deze uitgave voorkomen. ISBN NUR 832 Layout, prepress: Pre Press, Zeist Omslagontwerp: Grafisch Buro van Erkelens, Den Haag Tekeningen: Mediabuilders, Zutphen Bohn Stafleu van Loghum Het Spoor 2 Postbus GA Houten

4 Inhoud Auteurs en redacteuren 7 Ten geleide 9 Voorwoord van de auteurs Algemeen Het coschap psychiatrie Werkveld van de psychiater De geestelijke gezondheidszorg (GGZ) Psychiatrie en recht: de Wet BOPZ en de WGBO Onderzoek en diagnostiek Gesprekstechnieken Het psychiatrisch onderzoek Het lichamelijk en aanvullende onderzoek Psychologisch onderzoek DSM-IV classificatie vs. structuurdiagnose 47 3 Veelvoorkomende ziektebeelden De verwarde patiënt De sombere patiënt De angstige patiënt De patiënt met onverklaarde lichamelijke klachten De verslaafde patiënt De patiënt die moeilijk sociale contacten aangaat 1 08

5 6 Leidraad psychiatrie 3.7 De patiënt die anderen laat meelijden De patiënte dienetmoederwerd Overige stoornissen Behandeling Antidepressiva Stemmingsstabilisatoren Benzodiazepinen Antipsychotica Psychotherapie Specifieke interviewsituaties De suïcidale patiënt De patiënt met borderline persoonlijkheidstrekken De achterdochtige patiënt De niet-westerse patiënt De spoedeisende patiënt De oudere patiënt De adolescente patiënt 178 Literatuur en websites 1 80 Bijlagen 1 83 Psychiatrische begrippenlijst voor de artsopleiding 1 83 Status mentalis voor de artsopleiding 202 Status mentalis voor de spoedeisende psychiatrie 208 Gestandaardiseerde Mini-Mental State Examination (MMSE) Toelichting scoring gestandaardiseerde MMSE Register 2 1 9

6 Auteurs en redacteuren Auteurs L.J.M. van Nimwegen (Lonneke), arts in opleiding tot psychiater Erasmus MC, Universitair Medisch Centrum Rotterdam R. van den Brand (Rob), arts in opleiding tot psychiater Erasmus MC, Universitair Medisch Centrum Rotterdam S. Dieleman (Sieds), arts in opleiding tot psychiater Erasmus MC, Universitair Medisch Centrum Rotterdam M.R. Ju (Michel), arts in opleiding tot psychiater Erasmus MC, Universitair Medisch Centrum Rotterdam Redactieraad Prof. dr. M.W. Hengeveld (Michiel), psychiater, hoogleraarafdelingshoofd en onderwijscoördinator Erasmus MC, Universitair Medisch Centrum Rotterdam Prof. dr. A.J.L.M. van Balkom (Ton), psychiater, hoogleraar evidence-based psychiatrie en onderwijscoördinator VUmc en GGZ Buitenamstel, Amsterdam

7 8 Leidraad psychiatrie Dr. R. van Diest (Rob), psycholoog, universitair hoofddocent en onderwijscoördinator Capaciteitsgroep Psychiatrie & Neuropsychologie Universiteit Maastricht Dr. M.J. Gosselink (Manon), psychiater en onderwijscoördinator Leids Universitair Medisch Centrum, Leiden Dr. J. Huijser (Jochanan), psychiater en onderwijscoördinator AMC de Meern Academisch Psychiatrisch Centrum, Amsterdam Dr. R. Hijman (Ron), neuropsycholoog/klinisch psycholoog en onderwijscoördinator divisie Hersenen/ Volwassenen Universitair Medisch Centrum Utrecht Dr. A. de Jong (Peter), psycholoog, epidemioloog en onderwijscoördinator, Universitair Medisch Centrum Groningen Dr. H.W. Reus (Will), psychiater en onderwijscoördinator Universitair Medisch Centrum St Radboud, Nijmegen

8 Ten geleide Toen de uitgever mij vroeg of ik de redactie op me wilde nemen van een deel over psychiatrie in de Leidraad-reeks voor coassistenten heb ik geaarzeld of ik dat wel moest doen. Ik vreesde voor een doublure van ons Leerboek psychiatrie. Hetleek me namelijk voor de hand liggen dat zo n boekje voor de coassistent voor een groot deel uit dezelfde teksten zou bestaan als het leerboek. Ik kon me moeilijk voorstellen dat het de psychiatrie op een heel andere wijze zou gaan beschrijven. De uitgever maakte me echter duidelijk dat ze juist om die reden mij had gevraagd. Ze wilde dat de leidraad volledig zou aansluiten bij het leerboek, dat inmiddels bij alle acht UMC s in Nederland (en ook bij enkele in Vlaanderen) het verplichte leerboek was geworden. De leidraad zou dus inderdaad overlap moeten krijgen met het leerboek, maar zonder er een kleine kopie van te worden. Voor het onderwijs zouden de studenten immers tóch het leerboek blijven aanschaffen. Maar de student die behoefte zou hebben aan een zakboekje waarin de belangrijkste theoretische kennis staat samengevat, aangevuld met praktische kennis, zou voor zijn coassistentschap de leidraad kunnen kopen. Ook voelde ik er weinig voor om zelf opnieuw een boek over de psychiatrie voor studenten te gaan schrijven. Toen bleek echter dat vier van de artsen die bij mij in opleiding zijn tot psychiater zeer enthousiast waren om het te gaan schrijven. Bovendien bleken de zeven onderwijscoördinatoren van de andere UMC s bereid om samen met mij in de redactieraad plaats te nemen. Zo zijn we er aan begonnen om de Leidraad psychiatrie voor de coassistent te gaan maken. En al doende werd ik steeds enthousiaster over dit project. De vier auteurs kwamen met bijzonder goede ideeën en schreven heldere en praktische teksten. Omdat ze zelf nog niet lang geleden coassistent waren geweest en dagelijks coassistenten begeleiden, sluit het boekje direct aan bij de

9 10 Leidraad psychiatrie behoeften van de gebruikers. Dat werd nog eens bevestigd toen we de manuscripten door verschillende groepen coassistenten lieten lezen. De belangrijkste theoretische leerstof uit het Leerboek psychiatrie wordt op een nieuwe wijze gepresenteerd. Maar belangrijker nog: het grootste deel van het boekje is op de dagelijkse praktijk van de coassistent gericht. Zo kan ik met een gerust hart concluderen dat dit boekje een bijzonder praktische gids is geworden die de coassistent geregeld tijdens het coassistentschap psychiatrie zal naslaan. Rotterdam, zomer 2007 Michiel W. Hengeveld

10 Voorwoord van de auteurs Deze leidraad is bedoeld als hulpmiddel voor coassistenten die voor het eerst in de praktijk met psychiatrie in aanraking komen. Het is dus niet bedoeld als theoretische achtergrond, daarvoor zijn goede leerboeken uitgegeven, zoals dat van Hengeveld en Van Balkom. Deze leidraad gaat er juist over wat je in de praktijk met die theoretische kennis doet. We hebben dan ook in gedachten gehouden wat we zelf handige informatie vonden tijdens ons coschap psychiatrie en gekeken waar de coassistenten die we zelf begeleiden tegenaan lopen. Het is nooit onze bedoeling geweest om een volledig overzicht van de psychiatrie te geven, maar juist om op een handige manier de hoogtepunten van de psychiatrie in de praktijk weer te geven. Waar het kon hebben we daarom gebruikgemaakt van tabellen en beslisbomen en verder vind je in de bijlagen onder andere een verklarende woordenlijst en een volledige en verkorte status mentalis. Hoewel we een logische volgorde in de hoofdstukken nagestreefd hebben, zijn ze ook wel zo geschreven dat je ze onafhankelijk van elkaar kan lezen zodat je snel de goede informatie kan vinden wanneer je iets op wilt zoeken. Hoofdstuk 1 geeft een algemeen beeld van de psychiatrie, dus informatie over bijvoorbeeld de organisatie van de GGZ in Nederland, juridische aspecten en de gevoelens die veel coassistenten hebben rond het coschap psychiatrie. Het tweede hoofdstuk behandelt de belangrijkste vaardigheden en mogelijkheden die je hebt voor diagnostiek en classificatie in de psychiatrie, zoals algemene gesprekstechnieken en aanvullend onderzoek. Het derde hoofdstuk over de grote ziektebeelden bevat wat meer theorie, maar we hebben geprobeerd dit zo praktisch mogelijk te maken door het te koppelen aan een casus waar iedere paragraaf mee begint en eindigt en een uitgebreide differentiële diagnose,

11 12 Leidraad psychiatrie zodat je per klacht of probleem kunt zoeken naar de bijpassende ziektebeelden. Hoofdstuk 4 gaat over de behandeling van psychiatrische stoornissen en gaat in op de meest gebruikte behandelingsvormen, de indicaties en de eventuele gevaren en bijwerkingen van deze behandelingen. In het vijfde hoofdstuk hebben we een aantal lastige interviewsituaties geschetst en manieren om daar mee om te gaan. Al met al is het een handig boekje geworden waar we zelf best trots op zijn. Hopelijk zorgt deze leidraad ervoor dat je nog meer plezier zal beleven aan je eerste echte kennismaking met de psychiatrie. Rotterdam, zomer 2007 Lonneke van Nimwegen Rob van den Brand Sieds Dieleman Michel Ju