Statiegeld op drankverpakkingen

Transcriptie

1 UNIVERSITEIT GENT FACULTEIT ECONOMIE EN BEDRIJFSKUNDE ACADEMIEJAAR Statiegeld op drankverpakkingen Het ideale instrument om zwerfvuil tegen te gaan? Masterproef voorgedragen tot het bekomen van de graad van Master of Science in de Handelswetenschappen Dries Dekoninck onder leiding van Prof. Johan Albecht & Commissaris Désirée Vandenberghe I

2 TOESTEMMING Ondergetekende verklaart dat de inhoud van deze masterproef geraadpleegd en/of gereproduceerd mag worden mits bronvermelding. Naam student: Dries Dekoninck II

3 Voorwoord Bij het opmaken van dit werkstuk heb ik heel wat bijgeleerd over het traject dat wordt afgelegd vanaf het tot stand komen van een idee tot de effectieve realisatie ervan in de praktijk. Niet alleen over het van ontstaan van de wetgeving, het onderzoek en de evolutie in dit dossier rond statiegeld, maar vooral over de manier waarop ik zelf alle informatie diende te verwerken en te bundelen in een visietekst over een materie die bij aanvang voor mij nog ongekend was. Van idee naar uitvoering brengt een hele machine op gang. Het start allemaal met opzoekingswerken: je gaat langs bij de milieudienst van je woonplaats, gaat langs in de bib om persartikels op te vragen, leest verslagen en wetteksten om tot een basis te komen waarop je kan bouwen. Bij het bundelen van voornoemde en bij de lezing van het dossier Impactanalyse invoering statiegeld op eenmalige drankverpakkingen door OVAM ondervond ik dat er tot op vandaag nog heel wat voor- en tegenargumenten zijn van de verschillende betrokken partijen. Verder kwamen bij mij nog heel wat inhoudelijke en vooral praktische vragen naar boven. In deze masterproef heb ik het uitbreiden van het statiegeldsysteem (in dit werk verder afgekort als SGS) naar eenmalige drankverpakkingen onder de loupe genomen. Vandaar dat ik bij het schrijven van deze masterproef ook de betrokken instanties enkele gerichte vragen heb gesteld over het invoeren van het statiegeldsysteem in Vlaanderen. Daarbij ben ik ervan uitgegaan de instanties in groepen in te delen volgens hun betrokkenheid in deze materie. Nadien is gebleken dat bepaalde vragen toch minder specifiek waren, meer bepaald bij de consumenten die niet betrokken waren bij de opzet van het systeem en aldus niet het volledige traject kennen, wat het voor hen moeilijker maakte om sommige vragen te beantwoorden. Ook werd duidelijk dat het invoeren van een statiegeldsysteem voor eenmalige drankverpakkingen een heel gevoelige materie is voor bepaalde betrokken instanties. Ik wil dan ook mijn welgemeende dank betuigen aan de mensen die ondanks de gevoeligheden in dit dossier toch bereid geweest zijn de door mij vooropgestelde vragenlijsten in te vullen. Dank dus aan: Stad Torhout, Provincie West-Vlaanderen, Bond Beter Leefmilieu, Recycling Netwerk, Let s Do It! Belgium, Coca-cola, AB-Inbev, Fevia, VanHeede, FostPlus, Val-I-Pack, Colruyt, Delhaize, Lidl, Comeos handelsfederatie, Unizo ondernemersorganisatie en Voka. Ook bedank ik de Universiteit Gent en meer in het bijzonder Prof. Johan Albecht & Commissaris Désirée Vandenberghe voor de opvolging van dit werkstuk. Mijn dank gaat eveneens uit naar mijn omgeving die mij de ruimte, de tijd en het geduld gegeven hebben om deze masterproef af te werken. Sinds het schrijven van deze proef springt het zwerfvuil in straten, parken en pleinen mij nog meer in het oog. Mijn spontane reactie is dan van al snel een en ander op te rapen en in de vuilnisbak te deponeren. Misschien moeten we dit allemaal iets meer doen. I

4 Inhoudsopgave VOORWOORD...I INHOUDSOPGAVE... II HOOFDSTUK 1 - INLEIDING WAT IS ZWERFVUIL? STATIEGELD EN STATIEGELDSYSTEEM DOEL VAN HET ONDERZOEK... 4 HOOFDSTUK 2 HET STATIEGELDSYSTEEM IN EUROPA DE SITUATIE IN DE EUROPESE LANDEN DE EUROPESE WETGEVING VERPAKKINGSRICHTLIJNEN WAT ZIJN DE ERVARINGEN IN ENKELE EUROPESE LANDEN MET EEN STATIEGELDSYSTEEM? België Duitsland Nederland Denemarken Ierland HOOFDSTUK 3 HET ONDERZOEK EN DE ANALYSE DOOR OVAM HET ONDERZOEK DE ONDERZOCHTE SCENARIO S DE IMPACT VAN HET INVOEREN VAN HET STATIEGELDSYSTEEM Impact op zwerfvuil Economische en financiële impact Maatschappelijke impact conclusies van OVAM HOOFDSTUK 4 MOGELIJKE IMPACT STATIEGELDSYSTEEM OP DE HOEVEELHEID ZWERFVUIL PERSOONLIJKE BEVRAGING DE BEVRAGING De overheid politieke instanties Milieuverenigingen belangengroepen De producenten De interregionale verpakkingscommissie, Fost Plus en Val-I-Pack De intercommunales voor afvalverwerking De distributeurs / kleinhandel HOOFDSTUK 5 BESTAANDE EN BIJZONDERE VERNIEUWENDE INITIATIEVEN TER VOORKOMING VAN ZWERFVUIL Indevuilbak.be & Let s do it in de Vuilbak Sluikstortinspecteur Blikvangers Fost Plus - recente uitbreiding van de PMD-inzameling Project opruimen zwerfvuil uit oceanen HOOFDSTUK 6 - ALGEMENE CONCLUSIE BRONVERMELDINGEN...i REFERENTIE EN LITERATUURLIJST... ii LIJST VAN AFKORTINGEN... iv LIJST VAN FIGUREN EN TABELLEN... v II

5 Hoofdstuk 1 - Inleiding 1.1. Wat is zwerfvuil? Zwerfvuil 1 is huishoudelijk en ander afval dat terechtkomt op straten, in rivieren, bossen en de zee, kortom op plaatsen die daarvoor niet bestemd zijn. De oorzaken van zwerfvuil zijn divers van aard, maar veelal ligt de nonchalance en onoplettendheid van de mens aan de basis. Zwerfvuil wordt veroorzaakt door mensen die soms uit gemakzucht, soms door nalatigheid hun afval achterlaten of dumpen. Het is ook het vuil dat meegenomen wordt door de wind en het water en op die manier terechtkomt op allerhande plaatsen in de stad, het dorp en de natuur. Zwerfvuil is storend voor mens en natuur en trekt extra zwerfvuil aan. Sluikstorten daarentegen is het bewust storten van afvalstoffen op plaatsen waar het wettelijk en/of reglementair verboden is om afvalstoffen achter te laten. Het zijn ook de afvalstoffen die achtergelaten worden op niet-voorziene openingsuren van recyclageparken of in nietgereglementeerde zakken, bakken of andere vorm. Dus ook het aanbieden van huisvuil en of PMD op niet voorziene ogenblikken kan aanzien worden als sluikstorten. Het achtergelaten zwerfvuil is hoofdzakelijk verpakkingsmateriaal voor voeding, maar bevat ook kauwgom, sigarettenpeuken, kranten, batterijen, enz. Mensen gooien ook ander vuil de berm in, zo komen ook bouwafval, grofvuil en soms oude elektro voor tussen het zwerfvuil. De samenstelling van zwerfvuil in Vlaanderen (vanuit presentatie Van Heede en studie OVAM 2006): - 11 % rookwarenverpakkingen - 4 % papier en karton - 1 % glas - 1 % drankkarton - 19 % kunststofafval - 12 % metaal - 32 % gemengde verpakkingen - 20 % ander afval Het duurt lang voor zwerfvuil in de natuur volledig is afgebroken. Kunststoffen en metaal zijn biologisch niet afbreekbaar en breken via een lang chemisch proces maar gedeeltelijk af. Deze afbraakproducten, vooral van plastic, komen in de voedselketen terecht en zijn zeer schadelijk voor mens en dier. Dieren raken verstrikt in plastic netten, slikken dopjes in, raken vast in verpakkingsmateriaal. Zwerfvuil vormt dus een groot gevaar voor de algemene volksgezondheid, de dieren en de natuur. Het is bijgevolg noodzakelijk dat er minder afval in de natuur terechtkomt. Hieronder een overzicht van de gemiddelde afbreektijd van zwerfvuilproducten: 1 OVAM, definitie samengesteld uit naslagwerken van OVAM 1

6 - Papier en karton: 0,5 jaar, - sigarettenpeuk: 1-5 jaar, - bananenschil: 3 jaar, - metalen blikje: 1,5-50 jaar, - plastic frisdrankfles: 5-10 jaar, - plastic zak: jaar, - kauwgum: jaar, - aluminium blikje: 80 jaar tot 1 miljoen jaar, - plastic sixpackhouder: 100 jaar, - glazen fles: 1 miljoen jaar, - polystyreen (kunststof van petrochemische oorsprong): eeuwig. Ondanks sensibilisering en communicatie om tot een mentaliteitswijziging te komen, het voorzien van goede infrastructuur (afvalbakken en recyclageparken), de hoge boetes op sluikstorten en achterlaten van zwerfvuil, de opruimacties van de steden en gemeenten en het betrekken van de burgers, buurtbewoners, vrijwilligers en verenigingen om samen zwerfvuil aan te pakken, komt jaarlijks voor wat Vlaanderen betreft nog ton (cijfers 2014) 2 zwerfvuil in de natuur terecht. (In het ontwerp uitvoeringsplan voor Huishoudelijk afval staat de doelstelling om in 2022 maximaal nog ton zwerfvuil op de grond te hebben, dit via preventiemaatregelen tegen zwerfvuil en via duurzame gedragsverandering van de burger). Materialen uit zwerfvuil kunnen niet meer gerecycleerd worden en eindigen, als het zwerfvuil opgeruimd is, bij het huisvuil in de verbrandingsoven. Er zijn verschillende manieren waarop je het aandeel drankverpakkingen in zwerfvuil kan bekijken. Dit kan naar het aantal stuks, volgens percentage, gewicht of volume. Rondslingerend zwerfvuil is zeker niet een louter ecologisch, maar ook een economisch en sociaal probleem. Naast de schade aan de natuur door bodem- en waterverontreiniging en schade aan mens en dier kost het opruimen van zwerfvuil in Vlaanderen jaarlijks gemiddeld 60,5 miljoen euro. - zwerfvuil geeft de mensen een onveilig en onaangenaam gevoel - zwerfvuil trekt extra zwerfvuil aan. - zwerfvuil roept vooral een groot gevoel van ergernis op bij de bevolking - zwerfvuil heeft een invloed op de aantrekkelijkheid van de stad, het platteland en de buurt - zwerfvuil heeft ook een invloed op de waarde van vastgoed 2 In het ontwerp uitvoeringsplan voor Huishoudelijk afval staat het doel om in 2022 maximaal nog ton zwerfvuil op de grond te hebben dit via preventie van zwerfvuil en via duurzame gedragsverandering van de burger. 2

7 1.2. Statiegeld en statiegeldsysteem Statiegeld is een kleine bijdrage die betaald wordt op verpakkingsmateriaal. Wanneer die verpakking terug ingeleverd wordt, krijgt men deze bijdrage integraal terug. Statiegeld kan dus gezien worden als een waarborg tijdens het gebruik en niet als een hogere kost op het product. Als de verpakking verloren gaat en dus niet terug ingeleverd wordt, dan krijgt de consument deze waarborg logischerwijze niet terug. Momenteel bestaat reeds een SGS voor glazen verpakkingen van melk, bier en frisdranken, maar ook voor wijnen bij enkele winkelketens zoals Delhaize en Colruyt. Deze verpakkingen worden ofwel manueel teruggenomen en verrekend bij de volgende aankoop ofwel via een toestel waarbij de klant een ticket ontvangt dat dan ook in mindering gebracht wordt bij de volgende aankoop. Glas dat voorkomt bij het zwerfvuil is meestal glas waar geen statiegeld op toegepast wordt. 95 % van de Belgen sorteert zijn afval en dat percentage is in stijgende lijn. De Belgische consument is in het algemeen tevreden over de selectieve inzameling in ons land. 3 Maar ondanks alle inspanningen belanden nog heel wat blikjes en flesjes bij het zwerfafval. Statiegeldsysteem 4 is de organisatie van een verpakkingsrecuperatiesysteem waarbij op eenmalige drankverpakkingen een statiegeld wordt geïnd dat integraal wordt terugbetaald bij het terug inleveren. Dit met als oogpunt de materialenkringloop verder te sluiten en zwerfvuil te voorkomen 5. Bij de bevraging bij Belgen van 18 jaar en ouder, georganiseerd door ivox. 6, werden volgende stellingen geformuleerd. 7-87,8 % hecht wel waarde aan het goed sorteren en recycleren van afval. - 76,4 % evalueert de huis-aan-huisinzameling van de PMD-zak als positief. - Bij de vraag welk systeem de Belg verkiest, de bestaande PMD-zak of een nog te ontwikkelen SGS, zijn de meningen toch meer verdeeld. 45 % is voor het behoud van het huidige systeem van inzameling van plastic flesjes en drankblikjes via de PMD-zak. 32,6 % is neutraal en 22,4 % is voor de invoering van statiegeld waarbij dus plastic flesjes en drankblikjes afzonderlijk gesorteerd worden en door de consument zelf naar een inzamelpunt teruggebracht worden. - Als belangrijkste nadelen van een SGS voor de persoonlijke woon- en gezinssituatie kwamen volgende opmerkingen naar voor. o o o 63,3 % verwijst naar het gebruiksgemak van sorteren en ophalen via de PMD-zak. 50,7 % geeft aan dat er thuis onvoldoende ruimte is om alles voor te sorteren. 46,4 % geeft aan niet met lege verpakkingen naar de inzamelpunten te willen zeulen. 3 Wat leeft er vandaag bij de Belgische consument? Fost Plus 4 OVAM, Impactanalyse invoeren statiegeldsysteem op drankverpakkingen 5 Doelstellingen uit de impactanalyse van OVAM. 6 Meting in opdracht van Fost Plus, FEVIA, Comeos, Unizo, Voka, FIEB en de Belgische Brouwers 7 Standpuntmeting statiegeld op plastic flessen en drankblikjes, ivox 3

8 o 46,4 % geeft aan dat ze geen tijd hebben om afzonderlijk te sorteren en dan nog naar een inzamelpunt te brengen. - 75,3 % gaat niet akkoord, 20,1 % gaat akkoord met een eventuele stijging van de verkoopprijs van drank in plastic flessen of blikjes bovenop het statiegeld om de kosten de kunnen dekken van een SGS. - Met volgende stellingen in de strijd tegen zwerfvuil is meer dan 75 % van de Belgen het eens : o Er moet een duidelijk systeem komen om de veroorzakers van zwerfvuil te bestraffen: 92,9 % o Zwerfvuil trekt zwerfvuil aan: 92,2 % o Er moeten strengere straffen komen voor het achterlaten van zwerfvuil: 90,2 % o Meer sensibilisering op het vlak van zwerfvuil is noodzakelijk: 86,9 % o Meer vuilnisbakken op straat zijn een noodzaak: 82,1 % 1.3. Doel van het onderzoek De problematiek van zwerfvuil versus milieu en maatschappij zet mensen aan het denken hoe het beter kan. Bepaalde landen (Nederland, Duitsland, Australië,...) hebben het zwerfvuil proberen aan te pakken door een systeem van statiegeld op drankverpakkingen in te voeren. Naast de wil om het zwerfvuil in Vlaanderen te bestrijden, is ook het voorbeeld van andere Europese landen een reden om statiegeld op drankverpakkingen te implementeren in Vlaanderen. Hiervoor heeft het kabinet van Vlaams minister van Omgeving, Natuur en Landbouw een impactanalyse laten uitvoeren door OVAM 8. In juni 2015 is het rapport verschenen, het rapport wordt hier verder besproken. De beleidsdoelstelling achter het eventueel invoeren van een SGS op eenmalige drankverpakkingen is tweeledig: - het verminderen van de hoeveelheid zwerfvuil in de omgeving - het verder sluiten van materiaalkringlopen Dat laatste punt is onderdeel van de wet op de materiaalkringloop, waar producenten verplicht zijn om zelf in te staan voor de recyclagekost van hun verpakkingen. Daar ze niet persoonlijk kunnen instaan voor de ophaling en verwerking van al hun verpakkingsmaterialen besteden ze dit uit en betalen zij een organisatie die dit voor hen doet. In België zijn dat bij wet Fost Plus 9 en Val-I-Pack 10. Producenten betalen per stuk in de handel gebrachte verpakking. Binnen het dossier rond het invoeren van statiegeld 8 OVAM = Openbare Vlaamse Afvalstoffen Maatschappij 9 Fost Plus staat in voor de promotie, coördinatie en financiering van de selectieve inzameling, sortering en recyclage van huishoudelijk verpakkingsafval in België. Geraadpleegd via 10 Val-I_Pack is heeft als doel de recyclage van bedrijfsmatige verpakkingen te stimuleren en coördineren. Geraadpleegd via 4

9 dient ook rekening te worden gehouden met de verdragsbepalingen inzake het vrije verkeer van goederen binnen Europa 11 en de juridische gevolgen ervan. In deze thesis wordt vooral bekeken of het invoeren van statiegeld op eenmalige drankverpakkingen hét instrument is om zwerfvuil in Vlaanderen aan te pakken. Er is ook een bevraging gevoerd bij de betrokken instanties over het invoeren van een SGS en de mogelijke resultaten van het SGS op het zwerfvuil in Vlaanderen. 11 S. Barón Escámez, S. Ferretti, J. Frendo, O. Ginalski, Y. Tolias. (2013).Vrij verkeer van goederen. Gids voor de toepassing van de Verdragsbepalingen inzake het vrije verkeer van goederen. (p.21 Statiegeldverplichtingen, p.30 Bescherming van het milieu). Luxemburg, Europese Commissie, Ondernemingen en Industrie ref.ares(2013)

10 Hoofdstuk 2 Het statiegeldsysteem in Europa 2.1. De situatie in de Europese landen Eenmalige drankverpakkingen nemen een groot deel van het afval in. Deze materialen zijn ideaal om gesorteerd in te zamelen en daarna te recycleren. Het ideale afvalinzamelingsysteem zou zijn: een inzameltoestel dat makkelijk bereikbaar is en waarin men de eenmalige drankverpakkingen kan sorteren en inleveren. Of een systeem dat mensen beloont voor de moeite van het terugbrengen en sorteren. Heel wat Europese landen hebben een eigen systeem uitgewerkt. Uit al deze systemen blijkt dat het moeilijkste punt niet bij bedrijven, distributeurs, hotels en restaurants ligt, maar wel bij de gewone gebruiker die gemotiveerd moet worden om te sorteren en de moeite moet doen om de lege drankverpakkingen effectief naar een inzamelpunt te brengen. Sinds 2009 mogen de EU lidstaten individueel een verplicht SGS invoeren, als zij dit nodig achten voor de zorg voor het milieu op hun grondgebied, om op die manier een evenwicht te kunnen vinden tussen enerzijds hun milieuzorg en anderzijds het blijven functioneren van hun interne markt. Cijfers uit Finland tonen aan dat tussen 2008 en 2009, sinds het invoeren van een SGS, het recyclagepercentage met 15 % gestegen is. In Duitsland is er een positief effect op de leefomgeving sinds er een beloning is voor het terugbrengen en recycleren van eenmalige drankverpakkingen. In het dossier A European refunding scheme for drinks containers 12 worden geen cijfers gegeven over de invloed van het SGS op het zwerfvuil omdat veelal geen cijfers van hoeveelheden zwerfvuil van voor de invoeren van een SGS voor handen zijn. Men verwijst wel naar de verschillende systemen en geeft aan dat een Europese coördinatie wel een voordeel zou kunnen zijn voor het milieu, de consumenten en de bedrijven. De vergelijking in dit dossier toont dat in landen die een verplicht SGS invoerden het recyclagepercentage gestegen is. Bij landen die reeds een hoge recyclagescore vertonen zónder een SGS, kan de vraag worden gesteld of de invoering van dergelijk systeem wel noodzakelijk is. Volstaat het verder sensibiliseren van de bevolking om nog beter te sorteren en recycleren dan niet? Bijvoorbeeld: voor wat het inzamelen van aluminium drankverpakkingen (cijfers 2009) betreft, scoort België zelfs zeer goed. Het percentage ingezamelde drankverpakkingen is er, zonder een SGS, boven de 90 %. Dat is vergelijkbaar met landen als Duitsland, Finland en Noorwegen, die in tegenstelling tot België, wel over een verplicht SGS beschikken. 12 J.Schneider, B. Karigl, H. Reisinger, J. Oliva, E. Sübenbacher, B. Read (2011). A European refunding scheme for drinks containers. Brussel, S. Schulz, Policy department European Parlament. EXPO/B/AFET/2011/19 6

11 Figuur 1 Recycleerpercentage aluminium blikjes in De verschillende statiegeld- en retourstelsels maken het voor de producenten in de verschillende lidstaten veelal niet meer mogelijk om in die markten hetzelfde product in eenzelfde verpakking aan te bieden. Van importeurs en producenten wordt namelijk geëist dat de verpakkingen aangepast zijn aan de afzonderlijke regelgevingen rond de statiegeldsystemen van de verschillende lidstaten waar de producten op de markt komen. Per land met afzonderlijk SGS is een aangepaste verpakking nodig. Deze nationale eisen worden dan ook beschouwd als een beletsel voor de handel, tegen het idee van een vrije interne Europese markt. De bescherming van het milieu staat niet expliciet vermeld in de verdragsbepalingen inzake vrij verkeer van goederen. Bescherming van het milieu is wel een van de wezenlijke doelstellingen van de Europese Unie, waardoor de beperking in het beginsel van vrij verkeer van goederen gerechtvaardigd kan worden. Om het milieu te beschermen, worden de nationale maatregelen op het verbod van invoeren van afval uit andere lidstaten en een retour- en SGS voor verpakkingen 14 door het Europees Hof toegelaten De Europese wetgeving 15 verpakkingsrichtlijnen De Europese verpakkingsrichtlijn van december 1994 (Richtlijn 94/62/EG) 16 is er, bij gebrek aan een Europese wetgeving rond verpakkingen 17, gekomen nadat in verschillende lidstaten een eigen nationale wetgeving uitgewerkt was. In België had je de ecotaks, in Frankrijk de éco-emballages, in Duitsland de Verpackungsverordnung en een Duales System Deutschland, Voor België gaat het 13 J.Schneider, B. Karigl, H. Reisinger, J. Oliva, E. Sübenbacher, B. Read (2011). A European refunding scheme for drinks containers. Brussel, S. Schulz, Policy department European Parlament. EXPO/B/AFET/2011/19 14 S. Barón Escámez, S. Ferretti, J. Frendo, O. Ginalski, Y. Tolias. (2013).Vrij verkeer van goederen. Gids voor de toepassing van de Verdragsbepalingen inzake het vrije verkeer van goederen. (p.21 Statiegeldverplichtingen, p.30 Bescherming van het milieu). Luxemburg, Europese Commissie, Ondernemingen en Industrie ref.ares(2013) S. Claeys, B. Martens, J. Niemegeers Retour of wegwerp? Wetgeving, beleid en milieuaspecten van drankverpakkingen. Brussel, Bond Beter Leefmilieu 16 Richtlijn van de Europese Raad betreffende Verpakkingen en Verpakkingsafval, 94/62/EG, OJ L365; 17 De Richtlijn 85/339/EEG betreffende verpakkingen voor vloeibare levensmiddelen. 7

12 over: ecotakswetgeving op federaal niveau, het interregionaal samenwerkingsakkoord over verpakkingsafval en het Vlaams verpakkingsdecreet op gewestelijk niveau en het gemeentelijk milieuconvenant op lokaal niveau. Maar deze materie vormt geen onderdeel van dit onderzoek. Wanneer een of meerdere lidstaten verregaande afzonderlijke normen opleggen, kan dit die vrije markt in de weg staan. Het opzetten van een afvalbeleid binnen de verschillende lidstaten kan trouwens het vrije verkeer van goederen en diensten binnen de interne Europese markt dwarsbomen. Op dit punt kunnen de lidstaten een probleem hebben met het goedkeuren door Europa. Voor wat het invoeren van andere beleidsinstrumenten zoals convenanten, ecotaksen of subsidies betreft, is het voor Europa moeilijker om dit aan te vechten. De Europese verpakkingsrichtlijn is aldus een antwoord op de sterk van elkaar verschillende nationale regelgevingen bij verschillende lidstaten en wil een eenvormige wetgeving opmaken. In de Europese verpakkingsrichtlijn staan volgende essentiële vereisten voor elke lidstaat: - Eisen rond het produceren en samenstellen van verpakking - verpakkingen moeten qua volume en gewicht beperkt worden tot de minimale hoeveelheid nodig om de kwaliteit van de inhoud voor de consument te verzekeren - de verpakkingen moeten zo gemaakt zijn dat terugwinning en recycleren mogelijk blijft - schadelijke en gevaarlijke stoffen van de verpakking moeten tot een minimum worden herleid - Eisen rond het hergebruik van verpakkingen - herbruikbare verpakkingen moeten een aantal verschillende omlopen mogelijk maken - verpakkingen moeten gemaakt worden op een voor de arbeidskrachten veilige en gezonde manier - de herbruikbare verpakking moet na verschillende omlopen gerecycleerd kunnen worden - Eisen rond het terugwinnen van verpakkingen - terugwinning door recycleren - energieterugwinning - terugwinning met het oog op compostering - biologische afbreekbaarheid van verpakkingen De Europese verpakkingsrichtlijnen geven aldus vooral weer dat de normen voor materiaalgebruik, productie, hergebruik en recyclage van verpakkingen steeds moeten worden nagestreefd met oog voor het milieu. Binnen de verpakkingsrichtlijnen van Europa wordt niet gesproken over de verpakkingen in het zwerfvuil. Daar is iedere lidstaat zelf bevoegd om initiatieven te nemen om zwerfvuil te voorkomen en zijn bewoners en het milieu te beschermen voor vervuiling. Juridisch in België : OVAM voerde in de eerste helft van 2015 een impactanalyse uit voor het invoeren van een SGS op eenmalige drankverpakkingen in Vlaanderen. Dit in navolging van het Vlaams Regeerakkoord Het SGS is enkel van toepassing op de drankverpakkingen die in het Vlaamse Gewest geproduceerd of geïmporteerd worden met het oog deze op de Vlaamse markt te brengen. Het SGS gaat over eenmalige drankverpakkingen gemaakt van metaal (drankblikjes) of 8

13 kunststoffen (PET/HDPE 18 ). Dit ongeacht hun inhoud binnen de grenzen van 10 cl tot 3 liter en met uitzondering van bekers. Er is nog een grijze zone rond de met zuivel gevulde verpakkingen. De producent, invoerder of verdeler die de desbetreffende drankverpakkingen op de Vlaamse markt brengt, is het statiegeld verschuldigd aan de CB (Centrale Beheerder). In de impactanalyse wordt meegegeven dat bij een statiegeld van 0,25 euro de teruggavegraad tot 90 % zou zijn. Vanuit het Europees recht is het aangewezen dat FOST Plus hier ook de rol van Centrale Beheerder in het SGS op zich kan nemen Wat zijn de ervaringen in enkele Europese landen met een statiegeldsysteem? België Huidig systeem : in België bestaat reeds een systeem van statiegeld voor het inzamelen van kratten en flessen (bieren, water, frisdranken, melk) en voor wijnflessen bij enkele winkelketens. De terugname van kratten en drankflessen wordt door de winkelier zelf georganiseerd: er bestaan systemen met machines en manuele terugname. Het statiegeld wordt verrekend bij een volgende aankoop. Voor de andere eenmalige drankverpakkingen is er de PMD-zak waarbij tot 90 % van de aluminium drankverpakkingen wordt ingezameld. Bij het ontwerp en de productie van verpakkingen moet rekening gehouden worden met de volledige levensduur van de verpakkingen en van het verpakte product. Zo moeten meer herbruikbare verpakkingen op de markt komen en moet het gebruik van herbruikbare verpakkingen gestimuleerd worden. Tegen november 2016 moet de Europese Richtlijn over de vermindering van het verbruik van lichte plastic draagtassen worden omgezet. Het verbruik van lichte plastic draagtassen moet beperkt worden tot 90 per persoon per jaar tegen 2019 en 40 draagtassen tegen 2025 en/of het gebruik van lichte plastic draagtassen moet verboden worden tegen 31 december In de praktijk : gezien de inzamelingen binnen de winkels afgehandeld worden en veelal nog manueel gebeuren, wordt voorkomen dat er extra afval in de buurt achter blijft. Er is met andere woorden een vorm van sociale controle waardoor er geen extra zwerfafval ontstaat. Het vermoeden is wel dat als de inzamelpunten onbemand zouden zijn en te vinden op plaatsen met weinig sociale controle, er wel extra zwerfvuil zal ontstaan. Hierbij verwijs ik graag naar de directe omgeving van de glasbol 21 waar het achterlaten van ander afval een gekend probleem is. Het bestaan van een SGS is ook niet 100 % sluitend, want ook tussen het zwerfvuil komen vandaag de dag nog flessen voor waarop statiegeld betaald werd maar die toch niet via het circuit teruggebracht zijn. 18 PET wordt gebruikt voor doorzichtige plastic flessen HDPE wordt gebruikt voor ondoorzichtige plastic flessen en flacons. 19 Een overzicht op basis van de persartikels opgevraagd in de bibliotheek via GOPRESS met als onderwerpen zwerfvuil zwerfvuil en statiegeld. Aangevuld met cijfers uit het dossier: A European refunding scheme for drinks containers 19. Zie verder in dit stuk ook : Een blik op de Juridische studie Statiegeldsysteem A.De Boeck, P. De Baere, A. Andries (2016). Ontwerp uitvoeringsplan huishoudelijk en gelijkaardig bedrijfsafval. OVAM 21 Milieubarometer 2009, Gids voor de evaluatie van de netheid van de glasbolsites. Fost Plus en verder bij hoofdstuk 3 9

14 In de studie Wat leeft er vandaag bij de Belgische consument? 22 wordt een kwantitatieve analyse van gedrag, percepties en attitudes rond sorteren, selectief inzamelen en recycleren van huishoudelijke verpakkingen in kaart gebracht. Consumenten zien sorteren als een van de belangrijkste persoonlijke bijdrages aan milieu en klimaat die ze kunnen leveren. Het sorteren van afval is zeer goed ingeburgerd in de thuissituatie, 95 % van de Belgen sorteert zijn afval. De Belgische consumenten kennen de sorteerregels en passen ze makkelijk toe. Ze beschouwen het voorkomen van afval door verpakkingen als een gedeelde verantwoordelijkheid tussen consument en bedrijf. De toekomst : in de toekomst is er de wil om een SGS in te voeren voor het inzamelen van andere eenmalige drankverpakkingen namelijk op PET-flessen en op drankblikken. Dit systeem wordt hier verder besproken en vooral de eventuele impact op het zwerfvuil wordt onderzocht Duitsland Huidig systeem : in Duitsland werden de doelstellingen van de Verpackungsverordnung van 1991 niet bereikt. Daarin staat dat het aandeel herbruikbare verpakkingen niet onder de drempel van 72 % mag zakken. Hierbij werd voorzien in een alternatief, namelijk de invoering van statiegeld op alle wegwerpverpakkingen. Dit systeem werd ingevoerd door de Duitse overheid vanaf 2003, daarbij werd een statiegeld van 25 cent ingevoerd voor de kleine verpakkingen (<1,5 liter) en van 50 cent voor grote verpakkingen (>1,5 liter). Elke winkelier is verplicht deze lege verpakkingen terug te nemen met daarvoor bestemde machines. De machines nemen zowel glas, blik als PET terug, de mensen krijgen een coupon waarmee ze in de desbetreffende winkel terecht kunnen. In de praktijk : het resultaat van de invoering is een succes te noemen. Het aandeel herbruikbare verpakkingen dat voor recyclage werd ingezameld, steeg in de eerste zes maanden na invoering van 50,2 % naar 59,2 %. Bijkomend pluspunt is dat de openbare ruimtes er sinds het invoeren properder bijliggen. Een neveneffect is wel dat er in de directe omgeving van de toestellen extra zwerfvuil ontstaat doordat niet geïnde en of kapotte verpakkingen achtergelaten worden. De Duitse industrie speelt ook in op het invoeren van een SGS. Zo heeft onder andere Coca-Cola een hergebruikcampagne opgestart met de lancering van de herbruikbare halve literfles met groene dop. Er is in Duitsland een arbeidsintensieve hergebruiksector ontstaan waarbij nieuwe arbeidsplaatsen gecreëerd zijn in de eerste 6 maanden na de invoering van het SGS. Dit zowel in de afhaling als in het verwerken van lege drankverpakkingen Nederland Huidig systeem : in Nederland is sinds 2006 de wetgeving statiegeld aangenomen op PETdrankverpakkingen voor eenmalig gebruik vanaf 1 liter; voorheen bestond ook statiegeld op hervulbare (glazen) verpakkingen. Dit met als hoofdreden de hoeveelheid zwerfafval terug te dringen. Het SGS 22 Wat leeft er vandaag bij de Belgische consument? Fost Plus 10

15 wordt aanzien als een taks waarvan een gedeelte als statiegeld door de consument kan worden teruggevorderd. In de praktijk : ondanks de gunstige effecten ervan op de natuur staat het systeem van statiegeld onder zware druk van verschillende belangenorganisaties, met name de supermarktketens en frisdrankproducenten. In Nederland 23 worden aanvankelijk enkel plastic drankflessen van een liter en meer 24 opnieuw ingezameld via het SGS. Op kleinere flessen is geen statiegeld voorzien, waardoor het teruggavepercentage op amper 25% ligt. De toekomst : gezien de grote verschillen tussen voor- en tegenstanders zie ik het Nederlandse systeem niet snel wijzigen of uitbreiden. Bij de bevraging (zie p.23) aan Recycling Network blijkt dat er momenteel nog grote meningsverschillen zijn tussen voor- en tegenstanders, waarbij een oplossing niet meteen in zicht is. Of het Nederlandse systeem voor Vlaanderen het te volgen voorbeeld is, valt nog te betwijfelen Denemarken 25 Huidig systeem : vanaf 1981 bestaat in Denemarken de verplichting voor de producenten om bieren en frisdranken enkel nog op de markt te brengen in herbruikbare verpakkingen. Sinds 2002 is het verbod op blikverpakking in Denemarken opgeheven en moet er statiegeld worden betaald. Het verbod op eenmalige drankverpakkingen werd door de Europese Commissie bekritiseerd omdat het strijdig was met het vrije verkeer van goederen en diensten binnen Europa. In de praktijk : het terugnamesysteem met statiegeld in Denemarken is geldig voor alle verpakkingen: zowel wegwerp- als herbruikbare verpakkingen. Bij de herbruikbare verpakkingen (zowel voor glas als hervulbare PET-flessen) ligt het percentage op 98,5 % en bij de eenmalige verpakkingen ligt dit op 90 %. 1,0 DKK ( 0,13) < 1 liter Eenmalige drankverpakkingen 1,5 DKK ( 0,20) Plastic flessen van 0,5 liter 3,0 DKK ( 0,40) 1 liter Tabel 1 tarief statiegeld in Denemarken Ierland 27 In Ierland bestaat geen SGS op drankverpakkingen. In de strijd tegen zwerfvuil werd in 2002 een taks op winkelzakjes ingevoerd, waardoor het aantal gebruikte wegwerpzakken met meer dan 90 % 23 Buggenhout, L. ( 24 april 2015). Vlaanderen wil statiegeld op plastic flessen, Nederland overweegt het af te schaffen, De Standaard via GOPRESS 24 In het dossier: A European Refunding scheme for drinks containers van Europa staat op pag.16 dat in het Nederlandse SGS blikjes, glas en plastic flessen van 0,5 liter (0,13 euro) en glas en plastic flessen van > 0,5 liter (0,33 euro) worden ingezameld, alsook dat het recyclagepercentage voor kleine verpakkingen op 95 % ligt dat heb ik niet terug kunnen vinden in artikels en in de antwoorden van de bevraging. 25 Hier wordt Denemarken afzonderlijk vermeld gezien daar voor het eerst een probleem ontstond dat niet conform was met de Europese wetgeving rond vrij vervoer van goederen en diensten. 26 J.Schneider, B. Karigl, H. Reisinger, J. Oliva, E. Sübenbacher, B. Read (2011). A European refunding scheme for drinks containers. Brussel, S. Schulz, Policy department European Parlament. EXPO/B/AFET/2011/19 27 Hier wordt de uitzonderlijke situatie in Ierland mee opgenomen gezien het veelvuldig voorkomen van plastic zakjes tussen het zwerfvuil en de wil van Vlaanderen om ook dit probleem aan te pakken. 11

16 daalde. Bij een in 2011 door de Europese Commissie opgezet 'stakeholdersonderzoek' over het invoeren van een verbod op plastic winkeltasjes vindt 70 % van de ondervraagden het nodig om het gebruik van plastic tassen te reduceren. In het ontwerp van uitvoeringsplan huishoudelijk afval en gelijkaardig bedrijfsafval van OVAM is trouwens een van de doelstellingen om dit verbod ook in Vlaanderen te verstrengen tot een totaalverbod op plastic winkeltassen. Citaat van de site van de Bond Beter Leefmilieu 28 De Ierse overheid heeft sinds 4 maart 2002 een heffing ingevoerd op wegwerpzakjes. Klanten moeten een heffing van 12 cent betalen voor elke plasticwegwerpzak, de heffing moet op een aparte lijn op het kasticket vermeld worden. Herbruikbare zakken zijn van de taks vrijgesteld, mits deze aan de klanten verkocht worden tegen minimum 70 cent om een minimale kwaliteit en een relatief lange levensduur te waarborgen. Voor de invoering van de heffing werden in Ierland op jaarbasis ongeveer 1,2 miljard zakken per jaar verdeeld. Sinds de invoering worden op jaarbasis nog slechts 86 miljoen plastic wegwerpzakjes verkocht. Deze tamelijk eenvoudige maatregel heeft dus een besparing van 1,1 miljard wegwerpzakjes per jaar mogelijk gemaakt. In België zou dit neerkomen op een besparing van 2,7 miljard zakjes per jaar, wat overeenkomt met ton (2,7 miljard x 6 gram) afval. Citaat uit Recycling Netwerk.org 29 Maar liefst 74% van de ondervraagden vindt het nodig om preventiedoelstellingen in te voeren om afval van plastic tassen te reduceren, het liefst op Europees niveau (70%). Wel 71% is van mening dat een verbod op plastic tasjes een geschikte maatregel is. Daarnaast denkt 62% dat prijsmaatregelen kunnen leiden tot een reductie in het gebruik van plastic tasjes en vindt 57% dat prijsmaatregelen het beste op EU-niveau gedefinieerd moeten worden. Enkele lidstaten hebben al actie ondernomen om het gebruik van plastic draagtassen omlaag te brengen door prijsmaatregelen (belastingmaatregelen in Ierland en Denemarken), overeenkomsten met de detailhandel (België en Frankrijk waar de detailhandel een recyclevergoeding vraagt) en een verbod op bepaalde soorten tassen (Italië). Op EU-niveau zijn er echter geen specifieke maatregelen. In maart 2011 bespraken de EU-ministers van milieu de gevolgen van plastic draagtassen voor het milieu en uit de door hen geformuleerde bezorgdheid bleek de behoefte aan doelmatige EU-maatregelen 28 Info site: 29 Info site: 12

17 Hoofdstuk 3 Het onderzoek en de analyse door OVAM Het onderzoek In opdracht van de Vlaamse Regering is een impactanalyse uitgevoerd met de bedoeling de vijf verschillende scenario s van een SGS te vergelijken en de impact ervan op verschillende vlakken te vergelijken met elkaar maar ook met het referentiescenario (de huidige situatie in Vlaanderen). (hieronder citaat uit rapport Impactanalyse invoering statiegeld op eenmalige drankverpakkingen, OVAM 31 ) De beleidsdoelstelling voor het invoeren van een SGS wordt als volgt omschreven: Met de invoering van een SGS op eenmalige drankverpakkingen wensen we de problematiek van het zwerfvuil aan te pakken (minder zwerfvuil, minder hinder, verlaging van de kosten voor opruiming) en de ecologische impact van het zwerfvuil terug te dringen en wensen we de drankverpakkingen die momenteel nog bij het restafval terechtkomen en niet gerecycleerd worden (voornamelijk PET) te sturen richting selectieve inzameling en dus de recyclagegraad van de eenmalige drankverpakkingen nog te verhogen en zo de kringlopen verder te sluiten, dit zonder de recyclagegraad van andere verpakkingen te verlagen. Vanuit deze basisdoelstelling annex analyse wordt een aantal vragen gesteld om tot een conclusie te komen: wegen de nettokosten op t.o.v. de voorkomen kosten, zal de invoering het gewenste resultaat hebben, wat is de maatschappelijke kost, zal de burger minder comfort ervaren, wat zal de invloed zijn op producenten, distributeurs en afvalverwerkende sector, wat zullen de verschillen zijn tussen stad en platteland en is het ten slotte realistisch om het SGS te beperken tot Vlaanderen? Bepaalde elementen van het huidige systeem die essentieel zijn, werden meegenomen in het onderzoek: de PMD-inzameling met Fost Plus als beheersorganisatie die eigenaar wordt van de materialen en voor efficiënte verwerking instaat; recyclage na verbranding van het blik dat in het restafval terechtkomt; de opstart van proefprojecten voor selectieve inzameling van restplastics en zwerfvuilopruiming door de gemeentelijke overheden. Voor het creëren van een SGS wordt vertrokken vanuit een globaal en centraal beheerd model, het globaal model is één SGS waarvan alle drankverpakkingen die aan statiegeld onderworpen worden, deel kunnen uitmaken. Centraal beheerd model : er is één centrale beheerder (CB) die de goede werking van het SGS verzekert. De centrale beheerder staat in voor het beheer en coördinatie van inzamelmachines, de verrekening van de statiegelden, de contacten tussen ophalers en verwerkers en de communicatiecampagnes en andere sensibiliseringsactiviteiten die het SGS moeten ondersteunen. Bij het voorgestelde model is ook enige operationele vrijheid gelaten aan de private sector en is de rol van de overheid beperkt gehouden. Er is bijvoorbeeld keuzevrijheid omtrent de manier van inzamelen van verpakkingen en verrekening van het statiegeld. De overheid moet een wettelijk kader creëren, de controle op naleving van het SGS uitvoeren en een centrale beheerder erkennen / aanstellen. Voortgaand op de huidige taakverdeling zou de rol van CB zeker door Fost Plus kunnen worden opgenomen, terwijl de rol van de overheid naar de Interregionale Verpakkingscommissie (IVC) kan gaan. 30 (2015). Impactanalyse invoering statiegeld op eenmalige drankverpakkingen. 31 (2015). Impactanalyse invoering statiegeld op eenmalige drankverpakkingen. 13

18 Figuur 2 : schematische voorstelling beheer van het SGS 32 Bij het invoeren van een SGS dient het aantal eenmalige drankverpakkingen in het zwerfvuil te verminderen, moeten de kosten dalen en is het streefdoel dat de hoeveelheid zwerfvuil met ongeveer 33 % in gewicht en 40 % in hoeveelheid afneemt. Begin 2016 verscheen het ontwerp-uitvoeringsplan voor huishoudelijk en gelijkaardig bedrijfsafval door OVAM. Hierin wordt per afvalsoort bekeken hoe de verwerking ervan georganiseerd wordt. Het uitvoeringsplan zorgt voor continuïteit, samenhang en uniformiteit in het Vlaamse afval- en materialenbeleid. Het ontwerp Uitvoeringsplan huishoudelijk afval en gelijkaardig bedrijfsafval van OVAM 33 gaat dieper in op het materialendecreet 34 van 4 november 2008 waar huishoudelijk afval wordt omschreven als: selectief ingezameld afval, huisvuil en grofvuil van burgers, aangevuld met straat- en veegvuil, zwerfvuil en afval uit straatvuilbakjes dat door of in opdracht van de lokale besturen wordt ingezameld. Bedrijfsafvalstoffen die onder het uitvoeringsplan vallen, zijn afvalstoffen die naar aard en samenstelling vergelijkbaar zijn met huishoudelijk afval. Zwerfvuil en sluikstorten vormen een duur ecologisch en maatschappelijk probleem. Het doel is om tegen 2022 de hoeveelheid zwerfvuil en stortafval tot een minimum te herleiden. Zo moet de netheidsindex op autostradeparkings, openbaarvervoerplaatsen en afvalverzamelpunten met minimaal 10 % stijgen ten opzichte van Daarnaast moet de totale hoeveelheid zwerfvuil en stortafval in het algemeen dalen met 20 % in gewicht ten opzichte van Momenteel hebben steden en gemeenten de opdracht gekregen om een zwerfvuiltelling te ondernemen. Waarbij hoeveelheid en fractietelling van zwerfvuil wordt bekeken. 32 OVAM. (2015). Eindrapport fase 3: blauwdruk voorkeursscenario Impactanalyse invoering statiegeld op eenmalige drankverpakkingen. Mechelen: OVAM. 33 A.De Boeck, P. De Baere, A. Andries (2016). Ontwerp uitvoeringsplan huishoudelijk en gelijkaardig bedrijfsafval. OVAM 34 Samenwerkingsakkoord van 4 november 2008 betreffende de preventie en het beheer van verpakkingsafval. Ivcie 14

19 (hieronder citaat uit rapport Impactanalyse invoering statiegeld op eenmalige drankverpakkingen, OVAM) - Actie 48 uit het plan. In 2018 wordt de algemene doelstelling van het uitvoeringsplan geëvalueerd op basis van de indicatoren (netheidsindex en gewichtsafname zwerfvuil). Wanneer blijkt dat de netheidsmeter onvoldoende gestegen is en de hoeveelheid zwerfvuil niet met 20 % gedaald is, zal het beleid bijgestuurd worden. Vervolgens zal bekeken worden in welke mate bestaande instrumenten krachtiger moeten ingezet worden of bijkomende instrumenten dienen opgestart, zoals een SGS. - Actie 49 uit het plan: In 2016 wordt een studie uitgevoerd naar de hoeveelheid, kostprijs, samenstelling, locaties en daders van sluikstorten in Vlaanderen. Deze cijfers vormen de nulmeting om het beleid uit te werken en doelstellingen te formuleren. Met het ontwikkelen beogen we een significante afname van het aantal sluikstorten in Vlaanderen De onderzochte scenario s Tijdens de impactanalyse zijn vijf verschillende scenario s geanalyseerd om na te gaan wat de impact zou kunnen zijn afhankelijk van het gekozen scenario bij het invoeren van een SGS op eenmalige drankverpakkingen. Bij elk van deze scenario s werden dezelfde vragen gesteld om tot een vergelijking te komen. Scenario s Scenario 1: maximaal scenario Scenario 2: maximaal scenario (excl. Glas) Scenario 3: maximaal scenario zwerfvuilscenario Scenario 4: zwerfvuilscenario voor blik en PET Scenario 5: minimaal scenario Scope Materiaal Volume Inhoud Alle materialen Alle volumes Alle inhouden Alle materialen exclusief eenmalige glazen drankverpakkingen Tabel 2 : Overzicht van de verschillende scenario s 35 Alle volumes Alle inhouden Alle materialen Volumes < 0,75 liter Alle inhouden PET en blik Volumes < 0,75 liter Alle inhouden PET en blik Alle volumes Alle inhouden Logistieke stromen Plaats en wijze van terugname Zo maximaal mogelijk: grote en kleine distributie, containerparken, publieke locaties Zo maximaal mogelijk: grote en kleine distributie, containerparken, publieke locaties Distributie: klein & groot, publieke locaties Distributie: klein & groot, publieke locaties Zo minimaal mogelijk: enkel grote distributie 35 (2015). Impactanalyse invoering statiegeld op eenmalige drankverpakkingen. 15

20 3.3. De impact van het invoeren van het statiegeldsysteem Impact op zwerfvuil Voorafgaand aan de impactanalyse heeft OVAM een studie gemaakt met als doelstelling een realistische inschatting te maken van de hoeveelheid opgeruimd zwerfvuil op het openbaar domein in Vlaanderen. Gedurende een jaar wordt de totale kostprijs van het zwerfvuilbeleid in Vlaanderen in kaart gebracht. - De hoeveelheden opgeruimd zwerfvuil in Vlaanderen bedragen ruim ton in Hiervan wordt 90 % opgeruimd door gemeenten en intercommunales en 10 % door agentschappen van de Vlaamse overheid en andere partijen. Binnen deze hoeveelheid is ook het zwerfvuil uit straatvuilnisbakken ton opgenomen. - In steden en gemeenten gebeurt deze zwerfvuilverwijdering door machinaal vegen (8.768 ton) en manueel vegen (4.076 ton), tijdens het groenbeheer wordt nog eens een ton geruimd. Dankzij de inzet van vrijwilligers wordt jaarlijks bijna 500 ton zwerfvuil verwijderd In centrumsteden is de hoeveelheid ingezameld zwerfvuil 6,7 kg per inwoner, in middelgrote gemeenten is dit een 3,6 kg, landelijke gemeenten 1,9 kg per inwoner. - De kosten voor zwerfvuilbeleid worden hoofdzakelijk door gemeenten en intercommunales gedragen en voor een deel door andere partijen - Langs wegen en parkings worden relatief grote hoeveelheden zwerfvuil en sluikstort aangetroffen dat is achtergelaten door automobilisten en chauffeurs. De kosten die Agentschap Wegen en Verkeer (AWV) maakt voor ruiming hiervan zijn ongeveer 3,5 miljoen. De kost voor opruimen van zwerfvuil in openbare domeinen door Agentschap Natuur en Bos (ANB) in verstedelijkte gebieden met hoge recreatiedruk bedraagt De kosten voor ruimen van zwerfvuil in en langs waterwegen zijn niet inbegrepen. De gemiddelde kosten per ton zwerfvuil variëren in Vlaanderen van 950 per ton bij inzet van vrijwilligers tot per ton voor het manueel vegen. a. Impact op de hoeveelheid zwerfvuil Door het invoeren van een SGS op eenmalige drankverpakkingen kunnen we ervan uitgaan dat deze grotendeels uit het zwerfvuil zullen verdwijnen. Consumenten kunnen door het terugbrengen van eenmalige drankverpakkingen het betaalde statiegeldbedrag terugvorderen. Een deel van de eenmalige drankverpakkingen zal toch nog in de natuur belanden als zwerfvuil en door anderen meegenomen worden om zo het statiegeldbedrag op te strijken. Dat zal mogelijk zijn in terugnamemachines indien de verpakking niet of nauwelijks vervormd is. De toestellen van het merk Tomra 37 laten een vervorming toe van max. 30 %, bij grotere vervorming kan de terugname nog op handmatige wijze gebeuren. In andere landen zijn weinig cijfers over de situatie voor en na het invoeren van een SGS beschikbaar. Bij de cijfers van de VS moet rekening gehouden worden met het gegeven dat er voordien 36 KplusV, Indevuilbak. Studie kostprijs en hoeveelheid zwerfvuil in Mechelen: Danny Wille, OVAM. 37 Tomra, een van de grootste producenten van leeggoedterugnamemachines, geeft aan dat de vervorming van de verpakkingen maximaal 30 % mag zijn. 16

21 geen selectieve inzameling van afval bestond. In Vlaanderen bestaat dit wel via het systeem van de PMD-zak. De vermindering van de hoeveelheid zwerfvuil zal bij ons dus niet zo extreem kunnen zijn. In Australië is bekeken welke invloed het SGS heeft op de hoeveelheid plastics gevonden aan de kustlijnen. Daar merken ze een negatief verband tussen het aandeel eenmalige drankverpakkingen in het zwerfvuil van de oceaan en de aanwezigheid van een SGS. Cijfers uit Nederland geven aan dat drankverpakkingen in volume 50 % uitmaken van het totale zwerfvuilvolume en dat gemiddeld 3,5 % van de op de markt gebrachte plastic flesjes en blikjes in het zwerfvuil terechtkomt. Verder is er geen informatie beschikbaar over het aandeel kleine t.o.v. grote verpakkingen. OVAM gaat ervan uit dat de situatie van Nederland vergelijkbaar zal zijn met de situatie in Vlaanderen en dat het herkenbare zwerfvuil met maximaal 10 % zal afnemen wat overeenkomt met een gewicht van 33 %. Uitgaande van deze stelling zou dus een hoeveelheid van ton zwerfvuil vermeden worden door de invoering van statiegeld op eenmalige drankverpakkingen. b. Impact op de kosten voor het ruimen van zwerfvuil Door het invoeren van een SGS op eenmalige drankverpakkingen zal, indien de hoeveelheid zwerfvuil daalt, automatisch ook de kost voor het ruimen ervan dalen. Bij deze kosten wordt niet enkel de kost voor ruimen van zwerfvuil gerekend, maar ook de kost van het ledigen van straatafvalbakken. De kosten voor preventieve acties naar burgers toe rond zwerfvuil zullen niet dalen bij het invoeren van statiegeldverpakkingen gezien de zwerfvuilproblematiek nooit volledig opgelost zal zijn. Inspanningen om burgers te sensibiliseren, blijven nodig. Er moet trouwens verder geïnvesteerd worden in een goed zwerfvuilbeleid steunend op de vijf fundamenten 38 : - een infrastructuur die de burgers stimuleert om afval in de vuilnisbak te deponeren en het voorkomen van sluikstorten. - een participatie door netwerken van vrijwilligers en partners die samen voor goede sociale controle op de openbare netheid zorgen. - een goede communicatie die sensibiliserend werkt. - de omgeving door te zorgen voor minder verloederde en verlaten wijken die zwerfvuilgedrag aantrekken. - nadruk op handhaving van het beleid, waardoor overtreders aangesproken worden op hun gedrag en sociale controle op zwerfvuilveroorzakers verhoogt. De totale kost van het zwerfvuilbeleid in Vlaanderen wordt op 61,5 miljoen per jaar (circa 9,61 per inwoner per jaar) geschat. Deze kosten worden voor 90 % gemaakt door de gemeenten en intercommunales, 10 % door andere partijen. De vermoedelijke kosten van het zwerfvuilbeleid zouden nog een stuk hoger kunnen liggen door verborgen kosten. Voor Nederland schatte Deloitte de totale kost voor zwerfvuil op 250 miljoen euro per jaar (ca. 15 per inwoner) KplusV, Indevuilbak. Studie kostprijs en hoeveelheid zwerfvuil in Mechelen: Danny Wille, OVAM. 39 KplusV, Indevuilbak. Studie kostprijs en hoeveelheid zwerfvuil in Mechelen: Danny Wille, OVAM. 17

22 De maximale kostenbesparing voor het opruimen van zwerfvuil en het ledigen van straatvuilbakken in de verschillende referentiescenario s en de inschatting van de totale besparing bij invoering van statiegeld op eenmalige drankverpakkingen, kan op 20,1 miljoen euro ten opzichte van de huidige situatie worden verrekend. OVAM gaat ervan uit dat de kost voor het ruimen van zwerfvuil en ledigen van straatvuilnisbakken in de verschillende scenario s in dezelfde mate zal dalen. Let wel, het risico op vermeerdering van zwerfvuil ten gevolge van openen van PMD- of restafvalzakken door mensen op zoek naar statiegeldverpakkingen is hierin niet meegenomen. Het kan dat dit scenario zich vooral bij het begin van de invoering zal voordoen en zal afnemen wanneer de consument de gewoonte heeft geen statiegeldverpakkingen meer in de PMD- of restafvalzakken aan te bieden. De graad van teruggave is afhankelijk van het bedrag van het statiegeld. In Nederland en Duitsland loopt de teruggavegraad op tot 98 %. Prognose is dat in Vlaanderen gemiddeld 90 % van alle verpakkingen teruggebracht zal worden naar een inzamelpunt. De overige 10 % niet ingezamelde statiegeldverpakkingen zal verder in de PMD- of restafvalzakken worden aangeboden. c. Andere effecten bij dalen van de hoeveelheid zwerfvuil - Naast het dalen van de kosten voor het ruimen van zwerfvuil en het verminderen van de hoeveelheid eenmalige drankverpakkingen in het zwerfvuil, zal er ook een gunstige impact op de leefomgeving volgen. De buurten zullen er netter bijliggen, wat ook een positieve invloed kan hebben op andere zaken zoals bijvoorbeeld de woningwaarde. - De vermindering van de hoeveelheid eenmalige drankverpakkingen in het zwerfvuil heeft ook een invloed op het verder sluiten van de materialenkringloop. In Vlaanderen worden jaarlijks 3,6 miljard drankverpakkingen op de markt gebracht. 23 % hiervan bestaat uit hervulbare statiegeldflessen. Het overgrote deel van andere verpakkingen wordt gerecycleerd en verwerkt tot secundaire grondstoffen voor de productie van nieuwe verpakkingen of andere toepassingen. Deze verpakkingen worden momenteel ingezameld via PMD-verzamelpunten, glasbollen en andere. Eenmalige drankverpakkingen, die momenteel 33 % van het totale gewicht aan zwerfvuil uitmaken, kunnen niet gerecycleerd worden en belanden bij het brandbaar materiaal. Indien de inzameling via een SGS zou gebeuren, dan kan de materialenkringloop verder gesloten worden. De recyclagegraad zal stijgen. - Een reductie van drankverpakkingen in het zwerfvuil zal ook voor minder imagoschade zorgen bij de betrokken merken. - In de studie werd ook de impact op het milieu onderzocht, in het bijzonder een directe vermindering van de vervuiling (eenmalige drankverpakkingen) van de leefomgeving en de reductie van de milieuvervuiling door een hoger recyclagepercentage van de verpakkingen vergeleken met de huidige situatie. - Minder afval van eenmalige drankverpakkingen in het zwerfvuil zal een positieve invloed hebben op ecologie en milieu. 18

23 Conclusie van OVAM over de impact op het zwerfvuil en de materiaalkringloop De vermindering van het aantal eenmalige drankverpakkingen tussen het zwerfvuil zal ook een invloed hebben op: - het milieu door afname van microplastics in het oppervlaktewater - de hinder voor de mensen - de waarde van onroerende goederen. Het probleem van zwerfvuil is daarmee niet voorkomen. Er zal enkel een invloed zijn op de hoeveelheid zwerfvuil voor wat het aandeel van de drankverpakkingen betreft. OVAM stelt ook dat opbrengsten van niet-geïnd statiegeld kunnen dienen voor het organiseren van zwerfvuilacties. Bij het invoeren van het SGS moet ervoor gezorgd worden dat het bedrag van het statiegeld in die mate hoog genoeg is dat het voor de consument een meerwaarde is om de verpakkingen terug te brengen. De mogelijkheid blijft echter wel bestaan dat consumenten toch de eenmalige drankverpakkingen in de PMD-zak blijven aanbieden. Wat anderen dan weer de mogelijkheid geeft om deze eruit te halen, wat op zijn beurt kan leiden tot extra zwerfvuil. Het is belangrijk dat het uitzicht van straten en omgeving properder wordt. Een reductie van het volume zwerfvuil zal er automatisch voor zorgen dat er ook minder zwerfvuil bijkomt. Voor wat het sluiten van de materiaalkringlopen betreft, kan gesteld worden dat er een tijdelijke verschuiving kan volgen van eenmalige drankverpakkingen naar hervulbare verpakkingen en het verhogen van het recyclagepercentage. Een verhoogde inzamelgraad leidt tot een hogere recyclagegraad. Het is wel belangrijk dat de kanalen voor het inzamelen van verpakkingen zonder statiegeld blijven bestaan. Bij het afschaffen van de rest-pmd-inzameling en glasbollen zou het kunnen dat er minder selectieve inzameling van bepaalde materialen zou zijn. Daarnaast is een lager volume in de PMD-zak een mogelijkheid om deze uit te breiden naar andere plastics. Hierover loopt momenteel een proefproject tot eind (zie verder bij hoofdstuk 5) Economische en financiële impact Het onderzoek naar de financiële en economische impact van het SGS is niet het hoofddoel van deze masterproef, maar wel voor het onderdeel van zwerfvuilbeleid de verdere economische en financiële impact kan uiteraard een onderwerp vormen voor verder onderzoek. Bij het onderzoek van OVAM werd per scenario vergeleken welke de nettokosten zouden zijn van het invoeren van een SGS tegenover de uitgespaarde kosten voor selectieve inzameling en opruimen van zwerfvuil. - Er zijn enerzijds directe besparingen mogelijk door een vermindering van de frequentie bij het ophalen van PMD, restafval en ledigen van glasbollen, en anderzijds indirecte besparingen bijvoorbeeld bij lokale overheden die minder budgetten voor het opruimen van zwerfvuil moeten voorzien. - Verder worden in de verschillende scenario s ook nog de effectieve kosten bekeken: 19

24 o Kosten voor het produceren van nieuwe verpakkingen speciaal voor de Vlaamse markt. o De kosten voor het oprichten van een centraal systeem en telcentra: lonen, administratie, gebouwen, elektriciteit, communicatie, marketing, enz. o Transportkosten o Kosten voor de kleine en grote distributeurs o Kosten voor aanpassing infrastructuur in recyclageparken en publieke ruimtes - Naast de kosten worden ook de eventuele extra opbrengsten in kaart gebracht: o Materiaalopbrengsten o Niet geïnd statiegeld - Naast de financiële kosten is een van de economische aspecten ook de maatschappelijke kost. De totale kost voor het invoeren van een SGS op eenmalige drankverpakkingen wordt op 36 tot 95 miljoen per jaar geschat. Deze kost moet vergeleken worden met het totaal van de vermeden kosten voor het selectief inzamelen van eenmalige drankverpakkingen Maatschappelijke impact conclusies van OVAM Het onderzoek naar de maatschappelijke impact van het SGS is niet het hoofddoel van deze masterproef, maar kan wel een onderwerp vormen voor verder onderzoek naar de psychologische impact voor de consument. - Het bedrag van het statiegeld wordt teruggevorderd en vormt dus een incentive om de verpakkingen naar de terugnamepunten terug te brengen. De incentive moet hoog genoeg zijn zodat het voor de gebruiker de moeite loont om statiegeldverpakkingen terug te brengen. In het buitenland is het heffen van statiegeld een efficiënte incentive gebleken. - Het SGS vraagt een grotere inspanning van de consument in vergelijking met het selectief aanbieden van afval voor de 2-wekelijkse afvalinzameling. De burger moet eventueel extra trajecten afleggen voor teruggave van de drankverpakkingen. Binnen het onderzoek van OVAM is per scenario berekend hoeveel procent extra verplaatsingen er gemiddeld gedaan worden. Er wordt aangenomen dat deze extra trajecten hoofdzakelijk met de wagen gebeuren. - De consument heeft ook extra ruimte nodig om lege verpakkingen te sorteren bij hem thuis. Dit naast de PMD-zak, waarin alle andere niet-drankverpakkingen worden ingezameld, en een aparte bak voor glas. De ruimte die de consument nodig heeft, zal afhankelijk zijn van de frequentie van terugbrengen. Uit het onderzoek blijkt dat het terugbrengen van statiegeldverpakkingen in het algemeen sneller gebeurt dan de huidige frequentie van huis-aan-huisinzameling van PMD-zakken. - De consument zal extra tijd moeten voorzien om de eenmalige drankverpakkingen selectief bij te houden en terug te brengen en aldus het statiegeld te kunnen innen. In de OVAM-studie is een enquête gevoerd naar de tijd die nodig is om herbruikbare lege glazen flessen naar een inzamelpunt terug te brengen, en naar de tijd die nodig is om 10 glazen flessen naar de glasbol te brengen. De berekende impact op de nodige tijd is uiteraard een schatting. Voor mensen die in een appartement in de stad wonen en niet dichtbij kunnen parkeren, zal dit misschien meer tijd vergen dan voor mensen die met hun wagen voor hun woning kunnen staan. 20

25 - Zal de consument de andere verpakkingen blijven sorteren, is de grote vraag. Prognose hier is: dat zolang er een financiële incentive is, namelijk het terugwinnen van het statiegeld, het terugbrengen van lege verpakkingen met statiegeld een gewoonte zal worden. OVAM gaat uit van een teruggavegraad van 90 % voor alle verpakkingen. Drankverpakkingen die in het buitenland aangekocht zijn en waar geen statiegeld op wordt geïnd, kunnen nog steeds in de PMD-zak aangeboden worden. Of zelfs naar een inzamelpunt worden gebracht, maar dan zonder teruggave van statiegeld gezien dit bij de aankoop niet in Vlaanderen betaald werd. - Het invoeren van een SGS kan kosten genereren voor de consument in die aard dat sommige verpakkingen waarop statiegeld betaald werd, niet teruggebracht worden. In Duitsland is de ervaring dat 3 tot 5 % niet ingeleverd wordt. Als er vanuit gegaan wordt dat de teruggavegraad in Vlaanderen om en bij de 90 % zal liggen dan gaat OVAM ervan uit dat 10 % van de verpakkingen waar statiegeld op betaald werd niet teruggebracht wordt. Een verliespost dus voor de consument. Een kost voor de consument kan ook de kost zijn om extra autoritten te organiseren voor het terugbrengen. De praktijk in Duitsland leert ons echter dat consumenten de gewoonte aannamen om de verpakkingen met statiegeld steeds terug te brengen bij het winkelen, dus daar zijn geen extra ritten nodig. 21

26 Hoofdstuk 4 Mogelijke impact statiegeldsysteem op de hoeveelheid zwerfvuil persoonlijke bevraging 4.1. De bevraging Naast de bestaande standpuntmeting over statiegeld op plastic flessen en drankblikjes en een onderzoek uitgevoerd door ivox (onderzoeksbureau) tussen 21 en 25 mei 2015 bij een representatief deel van 1000 Belgen vanaf 18 jaar, heb ik bijkomend een persoonlijke bevraging georganiseerd met als doel te peilen naar de visie van de betrokken instanties bij het invoeren van SGS op eenmalige drankverpakkingen in Vlaanderen. Waarom een bevraging? Bij het lezen over deze materie zijn bij mij spontaan enkele vragen naarvoor gekomen. Vragen als: waarom werd de kaart getrokken om te gaan voor een regionale aanpak en niet een globale Europese aanpak? welke praktische bezwaren zullen opduiken voor winkeliers, horeca en consumenten? blijven de ophaaldiensten voor PMD behouden of gaan mensen alles wat zonder statiegeld is niet meer sorteren, waardoor dan het recyclagepercentage toch zou dalen? en vooral: brengt het invoeren van een SGS geen extra gevaar voor zwerfvuil teweeg rond de inzamelpunten? Een hele resem aan vragen en bedenkingen dus, waardoor ik het voor dit stuk wel interessant vond om deze extra vragen voor te leggen aan de betrokken instanties. In de analyse door OVAM, uit verschillende persartikels en uit door de betrokken instanties individueel ingerichte onderzoeken blijkt dat de voor- en tegenstanders van het SGS momenteel over heel wat punten in deze materie lijnrecht tegenover elkaar komen te staan. Vanuit dat oogpunt worden hier aan de betrokken sectoren enkele vragen gesteld naar hoe zij dit initiatief tot het invoeren van een nieuw SGS ervaren binnen hun sector. Kunnen de voor- en tegenstanders wel op één lijn geraken? Of dit al dan niet een succesverhaal kan worden voor het zwerfvuilprobleem in Vlaanderen? Gezien de gevoeligheid van deze materie is er niet voor alle problemen een directe en concrete oplossing voorhanden. Het invoeren van een SGS op eenmalige drankverpakkingen in Vlaanderen zal zeker nog heel wat organisatie vragen. Bovendien moeten ook alle betrokken instanties op één lijn gebracht worden om het systeem een kans op slagen te geven. Hier mee rekening houdend, werden de antwoorden niet integraal opgenomen in dit werkstuk: bij de vragen staat telkens een samenvatting van de verschillende ontvangen antwoorden per sector De overheid politieke instanties Bevraagd: Federaal Vlaams Provinciaal Gemeentelijk niveau Vraag 1: Wat is de aanzet om in Vlaanderen te starten met een SGS op eenmalige drankverpakkingen? Ziet u dit economisch haalbaar en verantwoord in tijden van economische crisis? Als lokale overheden worden we geconfronteerd met zwerfvuil. De ervaring leert ons dat ruim 90% van het zwerfvuil bestaat uit eenmalige drankverpakkingen. Iedereen op lokaal niveau die betrokken is bij zwerfvuil is het erover eens dat een statiegeldsysteem op dergelijke drankverpakkingen een groot deel van het zwerfvuilprobleem 22

27 zou oplossen. Vlaanderen en alle andere overheden spenderen jaarlijks heel wat budget aan de bestrijding van zwerfvuil. Waarom zou het dan economisch niet haalbaar en verantwoord zijn om dit in te voeren in tijden van economische crisis? Vanuit provincie West-Vlaanderen geven ze aan dat dit niet tot de bevoegdheden van provinciaal bestuur hoort maar dit toch reeds besproken werd. Voor wat betreft de economische haalbaarheid is het nodig dat een dergelijk systeem uitgewerkt wordt om op een constructieve en verantwoorde manier het afvalprobleem aan te pakken. Sensibiliseren werkt wel maar mensen zijn nog gevoeliger aan gedragsveranderingen als ze een eigen nadelig effect ervaren, in deze dus de kostprijs van het statiegeld. Vraag 2: Waarom wordt de problematiek rond zwerfvuil en het invoeren van statiegeld op eenmalige drankverpakkingen niet Europees aangepakt om met eenvormige systemen het zwerfvuil in heel Europa te verminderen? Blijft het succesvolle systeem van de blauwe zak bestaan? Dit hoeft niet Europees aangepakt te worden. In sommige landen bestaat het systeem al, in andere landen is er zo goed als geen zwerfvuil langs de straten. Zwerfvuil is volgens mij een mentaliteit die je bij de burger moet zien te wijzigen. Hier wordt ook verwezen naar het proefproject met de paarse-zak van MIROM. In deze paarse zak worden ook harde plastic verpakkingen zoals botervlootjes, yoghurtpotjes, plastic potjes en schaaltjes toegelaten. Dit betekent minder afval voor de restafvalzak. Terug is de provincie geen betrokken partij maar puur theoretisch lijkt ene Europese aanpak misschien wel aangewezen gelet op de vrijheid van verkeer van goederen. Verpakkingen circuleren vlot over de landsgrenzen heen, dus zou hun statiegeld ook op een gelijkaardig niveau geregeld kunnen worden. Een systeem met een herkenbare PMD-zak is een mogelijkheid als dit op Europees niveau als een consensus kan worden aanvaard en opgelegd. Vraag 3: Sinds het samenwerkingsakkoord van 4 november 2008 (Materialendecreet) werken de producenten nauw samen met één van de twee erkende organismen voor beheer en terugnameplicht nl. Fost-Plus of Val-I-Pack. Momenteel zijn zij samen met de verpakkingsindustrie, de distributeurs en groothandel de voornaamste tegenstanders van dit systeem. Een van de moeilijkheden bij het doorvoeren van het SGS zal dus zijn alle betrokken instanties op dezelfde lijn te krijgen. Ziet u dit snel veranderen of wat zal er nog moeten gebeuren om iedereen in dit verhaal mee te krijgen? Klopt, dit zal nog heel wat onderhandelingskunst en communicatie vereisen. Er hangt heel wat aan vast. Toch blijf ik ervan overtuigd dat mits goede afspraken en overeenkomsten dit haalbaar moet zijn. Uiteindelijk gaat het over ons milieu en dus de toekomst van onze kinderen en kleinkinderen. Vraag 4: Bij de start van het SGS in Nederland hadden de inzamelpunten voor de drankverpakkingen onder meer het probleem dat drankverpakkingen die aangekocht waren in België bij hen werden ingezameld. Drankverpakkingen waar geen statiegeld op betaald werd, kwamen zo in het Nederlandse circuit terecht en zo werd statiegeld geïnd. Hoe kan ditzelfde scenario voorkomen worden, rekening houdend met het feit dat veelal de niet-aanvaarde verpakkingen als zwerfvuil eindigen? Afspraken maken hieromtrent zal noodzakelijk zijn om dergelijke situatie te vermijden. Dit fenomeen zal zich volgens mij sowieso beperken tot grensgemeenten. Daar kan extra worden op ingezet door te sensibiliseren en te communiceren hieromtrent. Niet aanvaarde verpakkingen kunnen we verder toelaten in de blauwe zak zodat deze minder kans maakt te eindigen als zwerfvuil. 23

28 Vraag 5: Is het invoeren van een SGS het ideale instrument om zwerfvuil tegen te gaan? En worden de twee vooropgestelde basisdoelstellingen: het zwerfvuil in Vlaanderen voorkomen en de materiaalkringloop sluiten, behaald? Is dit dé oplossing? Het zal toch al een groot deel oplossen. Sensibiliseren, communiceren, zwerfvuilacties, verder belangrijk blijven. Het zwerfvuilprobleem zal pas kunnen opgelost worden wanneer verschillende acties gecombineerd worden. Het invoeren van een SGS is alvast een stap in de goede richting Milieuverenigingen belangengroepen Bevraagd: Bond Beter Leefmilieu Recycling Netwerk & Let s Do It! Belgium Vraag 1: Wat is de inbreng van uw organisatie in het idee om het bestaande SGS op glazen flessen uit te breiden naar een algemeen SGS ook voor blik en PET-flessen? Recycling Netwerk (Nederland) is voorstander voor handhaving van statiegeld op grote plastic flessen en de uitbreiding van het systeem naar kleine flessen en blikjes. Dit met hun campagne: Een echte held kiest statiegeld. Hierbij wil men de bevolking mobiliseren om te kiezen voor het statiegeldsysteem. Deze petitie werd ondersteund door meer dan burgers. De lobby van Recycling Netwerk en de tegenlobby van grote producenten en winkelketens houden elkaar in evenwicht, waardoor het definitieve invoeren van statiegeld op kleine flesjes en blikjes steeds uitgesteld wordt. Let s Do It! Belgium richtte een statiegeldcoalitie in om de invoering van het SGS in België te bepleiten voor plastic, metaal én tetra-verpakkingen. Let s Do It! Belgium is voorstander van het Noorse bedrijf TOMRA, dat terugnameapparatuur ontwikkelt op basis van statiegeld. Bond Beter Leefmilieu maakte een studie over de gunstige economische en ecologische impact van een SGS. Vraag 2: Waarom wordt de problematiek rond zwerfvuil en het invoeren van statiegeld op eenmalige drankverpakkingen niet Europees aangepakt om met eenvormige systemen het zwerfvuil in heel Europa te verminderen? Europa is gevoelig voor de kapitaalkrachtige lobby van de bedrijven die sterk tegenstander van statiegeld zijn. Bedrijven besteden miljoenen euro s om het beeld neer te zetten dat een SGS niet nodig is. Er wordt geïnvesteerd in organisaties om zwerfvuilcampagnes te organiseren of om onderzoeken te voeren om het SGS als te duur te quoteren of om juridische processen te starten om overheden te dwingen de aangekondigde wetgeving op SGS niet in te voeren. In Australië, in Noord Amerika en bijvoorbeeld in Duitsland is gebleken dat regeringen het daarmee erg lastig krijgen, maar uiteindelijk toch statiegeld kunnen invoeren. Maar om statiegeld Europees in te voeren, moeten het Europees Parlement en de Europese Commissie wel bereid zijn om de strijd aan te gaan met de lobby van de producenten en de verpakkingsindustrie. Daarbij kan worden voortgebouwd op bestaand afvalbeleid. Al jaren geleden is wettelijk geregeld dat bedrijven verantwoordelijk zijn voor het afval van hun producten ( producentverantwoordelijkheid ). Statiegeld leidt tot de meest vergaande vorm van producentverantwoordelijkheid, maar kan bij drankverpakkingen ook het financieel meest aantrekkelijke inzamelsysteem geven. Het groeiende zwerfvuilprobleem zou een stimulans moeten zijn om hiermee aan de slag te gaan. De bevraagde organisaties zijn voor een simultane statiegeldinvoering in alle EU-lidstaten en proberen via acties en gesprekken dit thema op de beleidsagenda van het EU-kabinet voor Leefmilieu (Karmenu Vella) te laten zetten. Vraag 3: Eén van de moeilijkheden bij het doorvoeren van het SGS zal zijn: alle betrokken instanties op dezelfde lijn te krijgen. Ziet u dit snel veranderen of wat zal nog moeten gebeuren om iedereen mee te krijgen? 24

29 Er spelen in dit dossier zeer veel verschillende economische belangen van verschillende betrokkenen op de achtergrond. Het is zeker nodig alle instanties op dezelfde lijn te krijgen, maar daarvoor is er een stevige regie nodig van een krachtige overheid die het SGS kan invoeren in het belang van de burger en in het belang van het milieu. Vraag 4: Het SGS op eenmalige drankverpakkingen zal voor de consument een grote mentaliteitswijziging moeten op gang brengen. Van het gewoon sorteren en buitenzetten van de PMDzak of het brengen van PMD naar het recyclagepark, naar het zelf terugbrengen naar een afleverpunt en bonnetjes sparen. Hoe zal dit door de consument onthaald worden? En op welke manier kan deze mentaliteitswijziging bespoedigd worden? Alle evoluties met maatschappelijke impact vragen tijd en het invoeren van een SGS is niet zo ingrijpend of wereldschokkend dat de consument zal afhaken. Voor meer dan dertig procent van de Europeanen en Noord- Amerikanen is het al dagelijkse praktijk dat statiegeldflessen apart worden ingeleverd. In Duitsland en de Scandinavische landen gaat dat heel gemakkelijk: gewoon de lege flessen mee terug naar de supermarkt, waar je de flessen simpel in een terugnameapparaat zet en geen bonnetjes hoeft te sparen, maar ze gelijk met de boodschappen afrekent aan de kassa. Ook bestaan er systemen waarbij het geld direct vanuit het terugnameapparaat wordt bijgeschreven op een soort credit card. In alle landen waar men het statiegeld kent, blijkt uit gedragsonderzoeken dat de overgrote meerderheid van de bevolking voorstander is van het statiegeldsysteem. Verwacht wordt dat de Vlaming relatief snel vertrouwd zal raken met de nieuwe werkwijze. Vraag 5: Is het invoeren van een SGS het ideale instrument om zwerfvuil tegen te gaan, m.a.w. worden de twee vooropgestelde basisdoelstellingen: het zwerfvuil in Vlaanderen voorkomen en de materiaalkringloop sluiten, behaald? De categorie drankverpakkingen heeft het grootste aandeel in het zwerfvuil. In tal van landen is vastgesteld dat blikjes en flesjes na de invoering van statiegeld bijna volledig uit het zwerfvuil zijn verdwenen. De invoering van statiegeld op flesjes en blikjes heeft er in bijna alle landen toe geleid dat meer dan 80% van de lege flesjes en blikjes weer werden ingeleverd. Deze hoogwaardige inzameling maakt hoogwaardige recycling mogelijk en is daarmee één van de beste voorbeelden van het sluiten van materiaalkringlopen. Het invoeren van een SGS in Vlaanderen zal geen mirakelmiddel zijn, maar men kan er toch van uitgaan dat het zwerfvuilprobleem drastisch zal verminderen. En door efficiëntere sortering van de verschillende afvalsubstanties zal er een hogere recyclagegraad ontstaan De producenten Bevraagd: Coca-Cola (zij hebben verwezen naar de strategie op hun site 40 ), AB-Inbev, Fevia 41 Vraag 1: Sinds het samenwerkingsakkoord van 4 november 2008 (materialendecreet) werkt u samen met één van de twee erkende organismen voor beheer en terugnameplicht Fost Plus of Val-I- Pack. Zal het invoeren van een SGS een grote impact hebben op deze samenwerking of kan deze mits enkele aanpassingen blijven bestaan? Het SGS waar momenteel sprake van is, zal voornamelijk een effect hebben op Fost Plus en minder op Val- I-Pack. Samenwerking met Fost Plus hangt voornamelijk af van hoe deze organismen op de invoering van dergelijk systeem zullen reageren of in hoeverre dit voor hen een impact heeft op de inzamelscenario s en de samenstelling van het materiaal en of er geen andere organismen op het toneel verschijnen (of de grens over steken). 40 Info: 41 Fevia, federatie van de voedingsindustrie 25

30 Vraag 2: Welke impact zal het invoeren van statiegeld op eenmalige drankverpakkingen op uw productieproces hebben? In het productieproces moet rekening gehouden worden met nieuwe normen voor het op de markt brengen van de verpakkingen wat een aanpassing zal zijn van etikettering en labeling. Nu al wordt bij de productie rekening gehouden met de impact op het milieu dit door duurzame en lichtere verpakkingen te ontwikkelen, consumenten te stimuleren tot recycleren, grondstoffen zoveel mogelijk terug te gebruiken om zo maximaal hernieuwbare bronnen in te zetten. Vraag 3: Wat denkt u van het idee om een hogere ecotaks te heffen op niet-recycleerbare verpakkingen en recycleerbare verpakkingen met of zonder statiegeld de standaard te maken, waardoor de meest vervuilende verpakkingen duurder worden voor de consument? Ziet u daar een opportuniteit in voor uw bedrijf? Geen antwoorden ontvangen op deze vraag. Vraag 4: Eén van de moeilijkheden bij het doorvoeren van het SGS zal zijn: alle betrokken instanties op dezelfde lijn krijgen. Ziet u dit snel veranderen of wat zal nog moeten gebeuren om iedereen mee te hebben? De groothandel, de voedingsindustrie, de water- en frisdrankenindustrie en de Belgische Brouwers wijzen op de vele praktische problemen als de drie gewesten een afzonderlijk model van SGS zouden invoeren. Het is ook geen zekerheid dat een SGS voor Vlaanderen beter zal werken dan de huidige PMD-zakken. De bedrijfswereld is dus wel niet volledig voor het invoeren van SGS in een regio van België en voorspellen zelfs een meerkost die tussen de 150 en 310 miljoen euro zou liggen. Vooral het inkoopbeleid van supermarktketens met vestigingen over heel België zou problemen ondervinden, gezien op de verpakkingen een Vlaams statiegeld wordt toegepast en die kost in een andere regio dan Vlaanderen niet te recupereren is. De bedrijfswereld verwijst ook naar aankoop in bijvoorbeeld Frankrijk zonder statiegeld en recycleren in Vlaanderen. Een vorm van afvaltoerisme. Vraag 5: Is het invoeren van een SGS het ideale instrument om zwerfvuil tegen te gaan, m.a.w. worden de twee vooropgestelde basisdoelstellingen: het zwerfvuil in Vlaanderen voorkomen en de materiaalkringloop sluiten, behaald? Volgens de bedrijfswereld zal het invoeren van een SGS niet direct een oplossing bieden aan de hoeveelheid zwerfvuil in Vlaanderen en zullen de kosten voor ruimen en voorkomen van zwerfvuil niet dalen. De keuze voor het invoeren van een SGS moet bepaald worden door het beoogde effect De interregionale verpakkingscommissie, Fost Plus en Val-I-Pack Vraag 1: Sinds het samenwerkingsakkoord van 4 november 2008 (materialendecreet) werken de producenten nauw samen met een van de twee erkende organismen voor beheer en terugnameplicht Fost-Plus of Val-I-Pack. Zal het invoeren van een SGS een grote impact hebben op deze samenwerking of kan deze mits enkele aanpassingen blijven bestaan? Voor het opzetten van een SGS in Vlaanderen zal het ISA 42 aangepast moeten worden en dit vraagt dan een akkoord over de drie gewesten. Er is ook een akkoord nodig van de federale overheid over de marketing m.b.t. de wetgeving in het kader van de productnormen. 42 Interregionaal Samenwerkingsakkoord Verpakkingsafval 26

31 Vraag 2: Eén van de moeilijkheden bij het doorvoeren van het SGS zal zijn: alle betrokken instanties op dezelfde lijn te krijgen. Ziet u dit snel veranderen of wat zal nog moeten gebeuren om iedereen mee te krijgen? Hier wordt ook verwezen naar het nodige aanpassen van het ISA voor de invoeren van een SGS in een regio. Momenteel is de bedrijfswereld sceptisch voor het invoeren van een SGS, gezien het een duur systeem zou worden en de bestaande ophaalsystemen drastisch zou veranderen en ontdubbelen. Vraag 3: Schept het invoeren van statiegeld op eenmalige drankverpakkingen bepaalde nieuwe mogelijkheden / uitdagingen en zo ja welke? De bevraagde instanties verwijzen hier naar het feit dat het omzetcijfer van de producenten van retourautomaten zal verhogen bij invoering van een SGS, maar kan momenteel niet een voordeel voor hen in het bijzonder vernoemen. De voorstanders van het SGS zullen hier wel, voor hen persoonlijke, voordelen kunnen opnoemen. Vraag 4: Het SGS op eenmalige drankverpakkingen zal voor de consument een grote mentaliteitswijziging moeten op gang brengen. Van het gewoon sorteren en buitenzetten van de PMDzak of het brengen van PMD naar het recyclagepark, naar het zelf terugbrengen naar een afleverpunt en bonnetjes sparen. Hoe ziet u de toekomst van het huidige PMD-systeem, de blauwe zak? De komst van een SGS zet het bestaande systeem van de blauwe zak op de helling. Het zal de inhoud van de zak veranderen en er zal misschien moeten overgegaan worden naar kleinere zakken en minder huis-aanhuisophalingen. In elk geval zal het comfort van de burger ingeperkt worden, gezien hij zelf zal moeten instaan voor het terugbrengen naar de inleveringspunten. Vraag 5: Is het invoeren van een SGS het ideale instrument om zwerfvuil tegen te gaan, m.a.w. worden de twee vooropgestelde basisdoelstellingen: het zwerfvuil in Vlaanderen voorkomen en de materiaalkringloop sluiten, behaald? Analyse van de samenstelling van het zwerfvuil toont dat drankverpakkingen maar een deel uitmaken van het achtergelaten afval in de openbare ruimte. De uit het zwerfvuil opgehaalde metaalverpakkingen worden gerecycleerd na verbranden. Nu is het sorteren via PMD-zakken goed ingeburgerd bij de gezinnen en zelfs het buitenhuis sorteren (recyclageparken) kent een stijgende lijn. België staat zelfs op kop van de recyclageratio bij bedrijven in Europa. Een SGS opzetten is een dure maatregel om zich te concentreren op een gering afvalaandeel. Zo staan de middelen niet in verhouding tot de vooropgestelde doelstellingen. Duurzame ontwikkeling is een voegwoord tussen maatschappelijke, milieu- en economische bezorgdheden. Een echte mentaliteitsverandering zal enkel bereikt worden op middellange tot lange termijn in het kader van een meer globale en geïntegreerde benadering. In dat kader heeft Fost Plus een partnerschap afgesloten met de overheid om samen (privé en openbaar) een strategie op grote schaal in te voeren om Vlaanderen properder te maken De intercommunales voor afvalverwerking VanHeede, Mirom, IVBO, Vraag 1: Het SGS op eenmalige drankverpakkingen zal voor de consument een grote mentaliteitswijziging moeten op gang brengen. Van het gewoon sorteren en buitenzetten van de PMD- 27

32 zak of het brengen van PMD naar het recyclagepark, naar het zelf terugbrengen naar een afleverpunt en bonnetjes sparen. Hoe ziet u de toekomst van het huidige PMD-systeem, de blauwe zak? Het gebruik van de PMD-zak is goed ingeburgerd en zal normaal niet verdwijnen maar een andere inhoud krijgen indien het SGS wordt ingevoerd. Kijk maar naar de proefprojecten met de paarse-zak. Vraag 2: Welke impact zal het invoeren van statiegeld op eenmalige drankverpakkingen op hebben op uw afhaal- en verwerkingsproces? Voor de afvalverwerkende bedrijven zullen, indien blik en PET aan SGS zouden onderworpen worden, de PMD-fracties die nu het beste recycleerbaar zijn niet meer in de PMD-zak aanwezig zijn. Deze fracties vormen tevens de grootste gewichtsfractie. De huidige verwerkingsinstallaties zijn nu ontworpen voor een bepaalde mix. Indien deze mix verandert, dan zullen de installaties fundamenteel aangepast moeten worden. Net zoals in de proeffase van de uitgebreide PMD-inzameling. Vraag 3: Schept het invoeren van statiegeld op eenmalige drankverpakkingen bepaalde nieuwe mogelijkheden / uitdagingen voor uw bedrijf, en zo ja welke? Wat is wel en niet-recycleerbaar? Wie bepaalt dit en is dit dan objectief te noemen? Waarom valt tetra-pack niet onder het SGS gezien dit een waardevol en volwaardig recycleerbaar materiaal is? De afvalwerkende bedrijven willen vooral duurzame beslissingen die langer dan 10 jaar meegaan. Investeren in om het even welke sorteerinrichting vraagt een grote know-how die momenteel al hoog is bij deze bedrijven. Investeringen zijn enkel haalbaar als er duidelijkheid is naar de toekomst, gezien aanpassingen en investeringen in de installatie telkens miljoenen euro s investeringen vragen. Momenteel zijn de laatste jaren niet veel fundamentele investeringen meer gedaan rond de recyclage-pmd-fractie omdat daar ook geen duidelijk toekomstperspectief is. De afvalverwerkende bedrijven verwijzen hier naar de proeffase van de uitgebreide PMD-inzameling, waar in drie verschillende gemeenten een uitbreiding is naar andere plastics in de PMD-zak. (zie hoofdstuk 5) Vraag 4: Zal het invoeren van statiegeld op eenmalige drankverpakkingen in Vlaanderen de oplossing zijn voor de zwerfvuilproblematiek? Welke acties zullen naast dit initiatief zeker nog moeten blijven bestaan? Hier is het antwoord voor een groot deel gelijklopend met deze van de producenten met verwijzing naar de praktische problemen van afzonderlijke SGS in de gewesten en het ontstaan van afvaltoerisme. Vraag 5: Is het invoeren van SGS het ideale instrument om zwerfvuil tegen te gaan, worden de twee vooropgestelde basisdoelstellingen: het zwerfvuil in Vlaanderen voorkomen en de materiaalkringloop sluiten, behaald? Een SGS zal er misschien voor zorgen dat er minder blik is terwijl blik een van de beste verpakkingsmaterialen is rekening houdend met de ecologische voetafdruk. De bedrijfswereld mist vooral een objectieve benadering van de problematiek om te kiezen voor het beste en minst vervuilende verpakkingsmateriaal. Met een objectieve benadering zou vermeden kunnen worden dat gewerkt wordt vanuit een buikgevoel tussen de politiek en lobbygroepen. Er is nood aan een positieve en duurzame benadering van het probleem. 28

33 De distributeurs / kleinhandel Colruyt, Delhaize, Comeos handelsfederatie, Unizo ondernemersorganisatie, Voka Vraag 1: Wat is uw standpunt bij het eventueel invoeren van statiegeld op eenmalige drankverpakkingen? Hier zijn de meningen wat verdeeld. De kleinhandel ziet een systeem per winkel niet haalbaar vooral naar kostprijs en logistiek toe, vele KMO s zijn dan ook tegen het invoeren van een SGS op eenmalige drankverpakkingen. Statiegeld invoeren op drankblikjes en PET-flessen zal een duur systeem zijn voor de kleinhandelaars. De bedrijfswereld pleit voor een globale aanpak van de zwerfvuilproblematiek en het SGS zal geen adequate oplossing bieden in de Vlaamse context. Drankverpakkingen zijn maar een klein percentage in het totale zwerfvuil en het SGS zal geen effect hebben op blikjes en PET-flessen die in het buitenland gekocht worden en in België weggegooid, waardoor de schoonmaakkosten niet zullen dalen. België scoort goed bij onderzoeken naar recyclagepercentage van drankverpakkingen. Vraag 2: Welke impact zal het invoeren van statiegeld op eenmalige drankverpakkingen op het vlak van de verdelers / winkeliers / kleinhandel hebben? In de praktijk zal de invoering van een SGS voor kleine winkels (buurtwinkels en kleine supermarkten), maar ook in de horeca (frituren, broodjeszaken), grote logistieke en financiële inspanningen vragen. Een invoering van SGS en inzamelpunten enkel via grootwarenhuizen organiseren, is ook niet positief te noemen gezien de verdeling van de dranken ook via andere wegen gebeurt, waardoor klanten zo misschien de kleinere KMO s en buurtwinkels gaan vermijden. Een SGS voor eenmalige drankverpakkingen zal hoge kosten meebrengen voor de drankenproducenten namelijk: etikettering, logistiek, administratie, opslag, Voor de handelaars liggen de kosten bij: de benodigde ruimte voor terugname en opslag, logistiek, personeel, statiegeldmachines (aankoop, onderhoud en installatie), administratie van de financiële kant; dit alles zonder enige meerwaarde voor de winkeliers. Maar ook voor de consument zal dit kosten meebrengen: stijging van bedrag statiegeld, verplaatsingen en tijd om lege drankverpakkingen terug te brengen, De helft van alle Belgen woont op minder dan 50 kilometer van de grens met een buurland, deze mensen doen hun boodschappen ook in het buitenland indien dit voordeliger is. Het prijsverschil voor drankverpakkingen van een louter Vlaams SGS zal de aankopen over de grens sterk aanwakkeren met alle nadelige gevolgen van dien voor de plaatselijke en regionale handel. Een fles water (PET) kost nu gemiddeld al 50 % meer dan in Frankrijk. Het zal ook aandacht vragen omdat er geen statiegeld terugbetaald wordt voor blikjes en PET waar in Vlaanderen geen statiegeld op betaald werd. Vraag 3: Schept het invoeren van statiegeld op eenmalige drankverpakkingen bepaalde nieuwe mogelijkheden / uitdagingen voor uw sector, en zo ja welke? Hoe zullen de geldstromen zich ontwikkelen? Klanten betalen statiegeld aan verkooppunt A en vragen het terug van het andere punt waar zij hun verpakking afgeven. Het inzamelsysteem veranderen, zou contraproductief werken. De privé- en publieke sector hebben op de lange termijn in sorteercentra en selectieve inzameling geïnvesteerd. Het goed presterende systeem van Fost Plus dat op intergewestelijk niveau uitgewerkt en erkend is, zou direct getroffen worden door een afname van de ingezamelde metaal- en kunststoffracties. Ook het meer dan 20 jaar sensibiliseren van de consument om te sorteren zou tenietgaan. Vraag 4: Wat zullen volgens u de grote pijnpunten zijn voor uw bedrijf bij het invoeren van een SGS op blik en petflessen naast het bestaande systeem voor kratten / bierflessen / wijnflessen? 29

34 Het systeem van eenmalige drankverpakkingen volgt een andere logistieke stroom dan dat voor de herbruikbare flessen en verpakkingen en is in die zin niet te vergelijken. Bij de invoering van een SGS op eenmalige drankverpakkingen gaat men over naar een systeem waarbij 4 miljard stuks per jaar moeten worden verwerkt, wat zware administratieve en logistieke lasten zal creëren. De methodes om drankverpakkingen te recupereren, werken alleen wanneer blikjes en flessen ongeschonden, niet gekreukt en niet ingedrukt zouden zijn. Alle beschadigde stukken moeten aldus manueel ingenomen worden, wat de stockage van dergelijke verpakkingen thuis en in de verkooppunten onmogelijk maakt. Vraag 5: Is het invoeren van een SGS het ideale instrument om zwerfvuil tegen te gaan, m.a.w. worden de twee vooropgestelde basisdoelstellingen: het zwerfvuil in Vlaanderen voorkomen en de materiaalkringloop sluiten, behaald? Het verder sluiten van de materialenkringloop kan alleen door een hogere recyclagegraad en/of verschuiving naar herbruikbare verpakkingen. De verschuiving zal wellicht niet gebeuren of zeer tijdelijk zijn. De hogere recyclagegraad zal zich waarschijnlijk alleen voor PET voortdoen, maar met een risico op een vermindering van de selectieve inzameling van niet-drankverpakkingen. De extra winst aan recyclagegraad zal dus zeer beperkt zijn (voor de totale hoeveelheid drankverpakking) maar de kost zal daarentegen enorm stijgen. Statiegeld zal mensen niet aanzetten om verpakkingen niet weg te gooien. Zij moeten al vanop de schoolbanken worden gesensibiliseerd. Bermen, straten en parken moeten op regelmatige basis worden gereinigd. Er moet vooral meer controle zijn op sluikstorten en de mogelijke straffen voor achterlaten van zwerfvuil moeten worden uitgevoerd. 30

35 Hoofdstuk 5 Bestaande en bijzondere vernieuwende initiatieven ter voorkoming van zwerfvuil Samen met de overheid en bedrijven zijn er verschillende organisaties en instanties die tal van initiatieven organiseren om mensen te sensibiliseren beter te sorteren en vooral om zwerfvuil te voorkomen. Hieronder licht ik enkele van deze initiatieven toe Indevuilbak.be & Let s do it in de Vuilbak De campagne Indevuilbak.be is ontstaan als een initiatief van Vlaanderen. Het is een affichecampagne langs wegen en op openbare plaatsen op het hele Vlaamse grondgebied. Steden en gemeenten organiseren lokaal opruimacties met hun vrijwilligers. Samen met de campagne indevuilbak.be is op West-Vlaams niveau Let s Do it in de Vuilbak ontstaan. Let s do it in de vuilbak is een samenwerkingsproject van OVAM, Fost Plus de Provincie West- Vlaanderen en de West-Vlaamse afvalintercommunales waarbij met een affiche-, sticker- en onlinecampagne bewoners, scholen, verenigingen en jongeren uitgedaagd worden om aan zwerfvuilopruimen te doen. Zo kunnen deelnemende teams of individuelen een stuk grond in hun buurt opeisen een stukje natuur claimen waar ze op regelmatige basis het zwerfvuil gaan ruimen. Dit kan gaan van straten, speelpleinen, stukken strand of bos, alles is mogelijk. Materialen voor het ruimen van deze plaatsen kunnen ze gebruiken van de intercommunales en de provincie. Daarnaast kunnen de deelnemende teams filmpjes posten op Facebook of Twitter van Let s Do it in de Vuilbak en daarmee leuke prijzen winnen. Het gezicht van de actie naar scholen toe is de bekende West-Vlaming Freddy De Vadder. Afbeelding 1 Let s do it in de vuilbak-campagne Afbeelding 2 Affichecampagne indevuilbak.be 31

36 5.2. Sluikstortinspecteur De sluikstortinspecteur is een initiatief van MIROM dat uitgetest werd in Roeselare: de sluikstortinspecteur, een levensgrote pancarte die op diverse plaatsen in de stad geplaatst werd, maar vooral in de nabijheid van de glasbollen. Het systeem werd in Roeselare niet echt een succes, integendeel. In het begin van de actie was er een kleine daling van sluikstort rond de glasbollen waar de pancartes stonden, maar na een tijdje was het sluikstorten zelfs hoger dan voorheen. Momenteel loopt het project ook in Torhout, waar het in de eerste maand toch een kleine invloed had, maar ook hier is de aanvankelijke positieve tendens volledig aan het verwateren. Waarschijnlijk is het perverse effect te wijten aan het feit dat men juist de mensen wijst op het probleem van zwerfvuil. Afbeelding 3 De Sluikstortinspecteur op de glasbolsite parking Zwembad in Torhout 5.3. Blikvangers Blikvangers zijn een soort van afvalbak / -mand die naast fietspaden en voetpaden staan opgesteld met als doel zwerfvuil te voorkomen. Voetgangers en fietsers kunnen hun afval kwijt zonder te vertragen. Veelal belandt het afval naast de blikvanger. Ook Nederland en Denemarken kennen blikvangers in hun straatbeeld. Ondertussen zijn de blikvangers in Vlaanderen op hun retour. De voornaamste oorzaak is dat in de blikvangers heel wat ander afval gegooid wordt en er net zoals in de buurt van de glasbollen extra zwerfvuil ontstaat. In Torhout staan nog enkele blikvangers op plaatsen waar veel jongeren fietsen of passeren. Het afval dat erin terechtkomt, werd vroeger door de gemeentediensten gesorteerd op het recyclagepark maar het laatste jaar komt dit gewoon bij het brandbaar materiaal terecht Info milieudienst 32

37 5.4. Fost Plus - recente uitbreiding van de PMD-inzameling 44 Voor 2011 werd reeds 91,7 % van de huishoudelijke verpakkingen die op de markt gebracht werden door de leden van Fost Plus gerecycleerd. België is daarin een koploper. Vandaar dit project om een onderzoek te doen rond het uitbreiden van de inzameling. Naast het huidige systeem via de PMDzak van PET (polyethyleentereftalaat) en HPDE (hogedichtheidpolyetheen) wordt bekeken om ook andere plasticstromen toe te laten in de PMD-zak. Ook de harde plastics PS (polystyreen, bv. yoghurtpotjes), PP (polypropyleen, bv. roomijsdozen), EPS (geëxpandeerd polystyreen piepschuim), PVC (polyvinylchloride) en zachte plastics (zakjes), die zowat 24 % uitmaken van de plastic verpakkingen, komen nu bij het restafval terecht maar zijn perfect recycleerbaar. In dit onderzoek worden enkele scenario s voor uitbreiding van PMD-inzameling bekeken en vergeleken. In dat kader loopt momenteel een testfase, de P+MD-proefperiode, in volgende gemeenten: - uitbreiding van de PMD-zak met hardeplasticverpakkingen en een parallelle inzameling van folies in een aparte zak in de gemeente Waregem. - uitbreiding van de PMD-zak met alle plastic verpakkingen in Aalter - uitbreiding van de PMD-zak met hardeplasticverpakkingen in Wervik Deze projecten lopen gedurende 2 jaar en de evaluatie ervan is voorzien tegen eind De Vlaamse overheid ijvert voor de algemene inzameling van restplastics, rekening gehouden met de resultaten van voornoemde proefprojecten. En dat met eenvoudige en duidelijke sorteerboodschappen voor de burger en hoogwaardige recyclage van de diverse restplastics. Hieronder een figuur uit de studie naar milieuvoordelen, kosten en perceptie van een uitgebreide selectieve inzameling van plastic verpakkingen van Fost Plus 45. De prognose is dat het recyclagepercentage van plastics zal stijgen, net zoals de kosten voor de uitbreiding van de PMDinzameling. Figuur 3 : prognose van het recyclagepercentage per scenario 44 Studie naar de milieuvoordelen, kosten en perceptie van een uitgebreide selectieve inzameling van plastic verpakkingen - De uitbreiding van de PMD-inzameling, Fost Plus 45 J.Goossens (2013). De uitbreiding van de PMD-inzameling, vandaag al een haalbare kaart? Fost Plus 33

38 Figuur 4 : Prognose van de kosten per scenario 5.5. Project opruimen zwerfvuil uit oceanen Ocean Cleanup is een project van de Nederlandse uitvinder-ondernemer Boyan Slat, die wereldwijde vraagstukken over duurzaamheid wil aanpakken. Hij bedacht een methode die drijvend op de zee of oceaan de plastics kan verzamelen. Eén van de doelstellingen van Ocean Cleanup is het verminderen van plastics in de zeeën en rivieren met 50 % in 10 jaar. Via een crowdfundingcampagne heeft Ocean Cleanup nu een prototype gemaakt om te starten met een proeffase in het noorden van Schotland. In 2016 start ook een project in de Nederlandse wateren met een barrièresegment van 100 meter lang. Ocean Cleanup werkt vooral via crowdfunding om de betrokkenheid van mensen en bedrijven te verhogen. De Ocean Cleanup is door Time Magazine uitgekozen als een van de 25 beste uitvindingen van 2015, het is ook erkend als één van de Ontwerpen van het jaar door het London Design Museum en tenslotte ontving het ook de 2015 INDEX Design Award. Afbeelding 4 Ocean Cleanup 34