Reader en cursushandleiding LOB Arrangeren:

Transcriptie

1 Reader en cursushandleiding LOB Arrangeren: Een duurzame loopbaan

2 Inhoudsopgave 1 HET PROJECT OPBOUW VAN DE CURSUSHANDLEIDING OPBOUW VAN HET PROJECT DOELEN EN COMPETENTIES INLEIDING LOB... 7 INLEIDING ARRANGEREN WAT IS ARRANGEREN FASEN IN HET ARRANGEERPROCES Inventariseren en Analyseren Ontwerpen Selecteren Combineren en Publiceren Implementeren en Evalueren DE OPDRACHT HET CONCEPTDOCUMENT Interview met docent (voorafgaand aan samenstellen conceptdocument) De analyse Het ontwerp SELECTEREN EN COMBINEREN Zoeken en Selecteren Combineren INLEVEREN EN BEOORDELING ZOEKEN VAN LESMATERIALEN OPSLAAN VAN GEVONDEN MATERIALEN ALGEMENE SITES ZOEKMACHINES VOOR HET ONDERWIJS SOCIALE MEDIA ALS HULPMIDDEL BIJ HET ARRANGEREN AUTEURSRECHTEN DIGITAAL ARRANGEREN ARRANGEREN MET WIKIWIJS

3 1 Het project Tijdens dit project ga je aan de slag met het maken van een digitaal lesarrangement rond Loopbaan Oriëntatie en Begeleiding (LOB), waarbij de duurzame professional onderdeel is van de lessen. Duurzaamheid is niet alleen iets dat in ons privé leven een rol speelt. Het heeft namelijk niet alleen zijn invloed op de keuzes die wij maken in ons dagelijks leven, maar met namen ook op de keuzes die bedrijven en instellingen maken. Dit vraagt om toekomstige professionals die kennis hebben op het gebied van duurzaamheid. Binnen veel opleidingen wordt daarom duurzaamheid in het curriculum aangeboden. Leerlingen lopen een grote kans dat zij hier dus mee te maken in hun vervolgopleiding en beroepspraktijk. Hoe belangrijk leerlingen het vinden om hiermee in hun beroepspraktijk aan de slag te gaan, de vaardigheden en kennis die zij moeten hebben voor een vervolgopleiding en de beroepspraktijk zijn onderdelen van LOB. LOB is niet meer een onderdeel dat apart op school aangeboden moet worden, maar moet geïntegreerd worden in de vaklessen. Op die manier moeten leerlingen een beter beeld krijgen van de beroeps- en studiemogelijkheden die samenhangen met de vakken die zij op school krijgen. In dit eerste hoofdstuk wordt ingegaan op de opbouw van deze reader, het project en de doelen van het project. 1.1 Opbouw van de cursushandleiding Als eerste staan we in hoofdstuk twee stil bij wat LOB omvat. Wat is het doel van LOB en waar moet je rekening mee houden wanneer je LOB gaat integreren in de vaklessen. In hoofdstuk drie wordt een inleiding gegeven op het arrangeerproces. Ingegaan wordt op de wat arrangeren betekend en de verschillende stappen die tijdens het arrangeren gezet moeten worden. Hoofdstuk drie beschrijft de opdracht die voor dit project uitgevoerd moet worden. Verschillende zoekmachines en sites die je gaat gebruiken bij de opdracht worden toegelicht in hoofdstuk vier. Hoe het zit met het auteursrecht op materialen die je op het internet vindt wordt behandeld in hoofdstuk vijf. Het laatste hoofdstuk in deze reader gaat over het maken van het digitale arrangement in Wikiwijs en een aantal andere digitale mogelijkheden die er zijn. 3

4 1.2 Opbouw van het project Tijdens het project werk je aan het maken van een digitaal lesarrangement voor een andere docent. Deze docent en de bijbehoren school worden tijdens de eerste training toegewezen aan elk van de groepen. Voor deze vakdocent binnen een van de drie scholen maak je een lesarrangement waarbij de inhoud van zijn of haar les gekoppeld wordt aan studie- en beroepsmogelijkheden. Het gaat nadrukkelijk niet om het testen van beroeps- en studiekeuzen. Leerlingen moeten aan het einde van de lessen kennis hebben voor welke vakken en beroepen de inhoud van de vaklessen van belang zijn. Door jullie moet de koppeling tussen het vak en loopbaanmogelijkheden gelegd worden. Hierbij is gekozen dat het gaat om lessen die te maken hebben met het thema duurzaamheid. Tijdens het project krijgen jullie vier weken training over LOB en het arrangeren. Daarnaast wordt elke groep gekoppeld aan een docent van FLOT (de begeleider). Deze docent helpt jullie tijdens het gehele project en zal jullie ook beoordelen, samen met de schooldocent. Met de begeleider maak je per groep afspraken om jullie projectwerk te bespreken. 1.3 Doelen en competenties De volgende doelen zijn specifiek voor dit project opgesteld. Daarna volgen de competentie waar je aan werkt tijdens dit project en als laatste worden de algemene doelen nogmaals genoemd die voor alle projecten gelden in het projectwerk rond duurzaamheid. Doelen van het project: Aan het einde van het project arrangeren kan de student: het belang van het digitaal arrangeren omschrijven het belang omschrijven van het uitvoeren van een analyse voorafgaand aan het zoeken van lesmaterialen. relevante vragen opstellen die nodig zijn om te komen tot een volledige analyse docenten bevragen op hetgeen ze moeten, doen, kunnen en willen met hun onderwijs rond LOB de uitkomsten van het gesprek met de docent interpreteren en verwerken in een conceptdocument het belang omschrijven van een conceptdocument aan de hand van zijn analyse en ontwerp zoekcriteria en zoekvragen bepalen gericht zoeken naar lesmaterialen op het internet 4

5 gebruik maken van verschillende zoekmachines beoordelen van deze zoekmachines op bruikbaarheid, kwaliteit en toegankelijkheid. het gevonden lesmateriaal beoordelen op bruikbaarheid een digitaal arrangement samenstellen en digitaal publiceren uitleggen wat 'auteursrechten' betekenen en de voor- en nadelen benoemen van de creative commons-licentie. Competentie Competentie: De docent kan ICT gebruiken voor het arrangeren en/of het ontwikkelen van digitaal leermateriaal. Indicatoren: De docent toont aan dat hij: gebruik maakt van diverse vindplaatsen van digitaal leermateriaal en in staat is om hieruit zijn eigen (digitale, interactieve) leereenheid te arrangeren; leermateriaal ontwikkelt voor een digitale omgeving waarbij rekening gehouden wordt met verschillen in niveau, interesse en tempo en wijze van leren en ontwikkelprincipes voor digitaal leermateriaal; op de hoogte is van regels die gelden voor copyright en bekend is met diverse copyrightmodellen (bijvoorbeeld:, public domain, creative commons, Wikimedia commons, GNU). Doelen projectwerk Duurzaamheid: het onderwerp beschrijven waar hij of zij tijdens het project mee te maken krijgt (= <projectonderwerp>); het projectonderwerp relateren aan andere onderwerpen; het projectonderwerp analyseren ten behoeve van de doelstellingen van het project waarin hij of zij participeert; zijn of haar mening over het project en het projectonderwerp met argumenten onderbouwen; ten aanzien van het project en het projectonderwerp oplossingen beoordelen vanuit het perspectief van duurzame ontwikkeling; ten aanzien van het projectonderwerp een product ontwerpen, ontwikkelen, uitvoeren of evalueren waarmee een specifieke doelgroep wordt bereikt. De student werkt daarbij expliciet aan de volgende competenties: Vakinhoudelijk en -didactisch competent (3) Organisatorisch competent (4) 5

6 Competent in samenwerking met collega's (5) Competent in samenwerking met de omgeving (6) 6

7 2 Inleiding LOB LOB staat voor Loopbaan Orientatie en Begeleiding. De decaan op school is hiervoor aangesteld. Maar, deze doet dit allang niet meer alleen. Mentoren en ook de vakdocenten dragen gezamenlijk de verantwoordelijkheid om LOB in het curriculem op te nemen en hier aandacht aan te besteden. LOB is daarmee niet meer een los onderdeel, maar is geintegreerd in het onderwijs op school. Elke school heeft daarbij zijn eigen visie en beleid rond LOB. Het doel is hierbij altijd dat leerlingen voorbereid worden op het leren en werken na hun schooltijd. Het doel van LOB wordt door de VO-Raad (2011) 1 omschreven als het begeleiden van leerlingen naar een flexibele loopbaan gedurende hun leven. Het gaat bij LOB dus niet alleen om het begeleiden van leerlingen bij het maken van een keuzen voor hun profiel, sector of vervolgopleiding. Leerlingen moeten in de huidige tijd voldoende competenties hebben om ook na hun schooltijd zelf verantwoordelijkheid te nemen over hun (studie-)loopbaan. Hiervoor hebben zij de voldoende loopbaancompetenties nodig. De VO-raad (2011) 1 beschrijft deze als volgt: Kwaliteitenreflectie: het kunnen ontdekken en waarderen van de eigen kwaliteiten en de unieke talenten die je benut als je leert en werkt; Motievenreflectie: het kunnen ontdekken en waarderen van je eigen wensen en waarden die van belang zijn als je leert en werkt; Opleidings- en werkexploratie: het kunnen onderzoeken van je persoonlijke mogelijkheden en uitdagingen in studie en werk; Loopbaansturing: het kunnen nemen van initiatief en in actie kunnen komen als je je ambities wilt realiseren; Netwerken: contacten kunnen aangaan en deze onderhouden om je ambities te realiseren. Bij het aanbieden van LOB is het van belang dat deze competenties een plaats krijgen in het curriculum. Om LOB goed plaats te laten vinden is het creëren van een krachtige loopbaangerichte leeromgeving noodzakelijk. Deze leeromgeving heeft in ieder geval de volgende kenmerken: 1 VO-Raad. (2011). Pijlers van LOB. Een inhoudelijke toelichting. Utrecht: VO-Raad 7

8 Praktijknabij, functioneel en levensecht. De leerling moet leren doormiddel van echte praktijk voorbeelden en casussen. Actief, participatief/vraag gestuurd. De leerling moet zelf eigenaar zijn van het leerproces. Hij moet actief kennis construeren en niet passief informatie tot zich krijgen. Reflectief en dialoog. Door te reflecteren op de leeractiviteiten moet de leerling beter inzicht krijgen in zijn eigen motieven, kwaliteiten en waarden. Zoals we hierboven al zagen is LOB niet een los onderdeel. We zien dit ook terug in de eindexameneisen voor het VMBO en voor HAVO/VWO. Binnen het VMBO worden de eisen onder Oriëntatie op Leren en Werk (OLW) per vak benoemd. De eindexameneisen per vak kan je inzien op Daarin zie je terug welke eisen per vak gesteld worden aan OLW. Voor Havo en VWO zijn deze terug te vinden onder Oriëntatie op Studie en beroep. Op de site van Stichting Leerplan Ontwikkeling (SLO) ( kun je de verschillende eindexamen eisen inzien. Oriëntatie op studie en beroep wordt soms als domein apart weergegeven, soms vind je deze terug onder een andere naam, bijvoorbeeld onder het domein Toekomst. Ook in de onderbouw moet aandacht zijn voor LOB. Dit gebeurt meestal wanneer leerlingen een keuze voor een sector of profiel moeten maken. Maar ook daarvoor is het goed als docenten hun leerlingen kennis laten maken met de beroeps- en leermogelijkheden die binnen hun vak mogelijk zijn en in het verlengde daarvan. In de kerndoelen zijn voldoende aanknopingspunten om hier aandacht aan te besteden. Wil je je meer verdiepen in LOB ga dan naar de site van SLO ( en van de voraad ( 8

9 Inleiding arrangeren Docenten arrangeren van nature. Elke docent is immers bijna altijd op zoek naar bronnen die zijn lessen kunnen verlevendigen. Dit is al een eeuwenoud gegeven. Het zoeken naar digitale bronnen is echter nieuwer. Informatie zoeken en vinden is een complex proces dat aan de basis staat van het arrangeren. 2.1 Wat is arrangeren SLO heeft het begrip 'arrangeren' als volgt gedefinieerd: Arrangeren is het beredeneerd selecteren en combineren van leermiddelen voor onderwijs. In dit project zul je deze definitie ontleden en gaandeweg ervaren wat er precies mee wordt bedoeld. Sleutelbegrippen uit de definitie zijn: - Het beredeneren gaat vooraf aan het arrangeren. Alvorens je op zoek gaat naar passend lesmateriaal moet eerst helder zijn waarom je op zoek gaat en waarnaar je op zoek gaat (formuleren van een zoekvraag). Ook zijn de randvoorwaarden en eisen waaraan het lesmateriaal moet voldoen belangrijk (bijv. kerndoelen, vaardigheden en competenties) - Het selecteren. Ervaringen opdoen met zoeken, vinden en beoordelen van lesmateriaal om vervolgens een passende selectie te kunnen samenstellen. - Het combineren is de laatste fase van het arrangeertraject. Belangrijke vragen zijn: hoe zet je de gevonden (digitale) materialen en leermiddelen in een logische volgorde? Combineer je het arrangement met een hoofdstuk uit de methode? Hoe organiseer je dat en hoe publiceer je digitale lesmateriaal? Bij het publiceren komt automatisch het thema 'auteursrechten' aan de orde. 2.2 Fasen in het arrangeerproces In de inleiding is al gesproken over de drie sleutelbegrippen bij het arrangeren: beredeneren, selecteren en combineren. Aan de hand van deze sleutelbegrippen kunnen we het arrangeerproces verdelen in de volgende fasen die de arrangeur moet doorlopen: 1. Inventariseren en Analyseren 2. Ontwerpen 3. Selecteren 4. Combineren en publiceren 5. Implementeren en 6. Evalueren 9

10 Het gaat hier om een cyclisch proces waarbij ook binnen elke fasen teruggekeken wordt op de voorgaande fasen Inventariseren en Analyseren De eerste fase in het arrangeerproces: het inventariseren en analyseren, legt de basis voor alle volgende stappen in het proces. Tijdens het inventariseren en analyseren verzamel en interpreteer je de informatie die nodig is om te komen tot een passend arrangement. Als dit niet of niet voldoende wordt gedaan loop je een groot risico dat het arrangement niet geaccepteerd wordt, niet leidt tot (leer)resultaten of dat het arrangement niet uitvoerbaar is. Wanneer bijvoorbeeld geen rekening is gehouden met de voorkennis van de leerlingen kan een les te moeilijk of juist te makkelijk zijn. Wanneer geen rekening wordt gehouden met de beschikbare faciliteiten kan een arrangement dat met de computer gedaan moet worden niet uitgevoerd worden wanneer deze niet beschikbaar zijn. Het goed uitvoeren van deze fase is dus van essentieel belang. Tijdens de inventarisatie verzamel je informatie over: Aanleiding Over welk onderwerp moet het arrangement gaan en waarom is het belangrijk hierover een arrangement te maken (bijvoorbeeld een actueel thema op school of materiaal uit de methode is niet voldoende). Huidige en gewenste situatie Wat is de voorkennis van de leerlingen, wat weten ze al over het onderwerp en welke vaardigheden hebben zij al. Wat is de gewenste situatie, wat zouden ze moeten weten en kunnen? Doelgroep Voor welke klas (of klassen) wordt gearrangeerd. Wat is hun leeftijd, niveau, leerstijl en wat zijn hun interesses. School Vanuit welk didactisch concept werkt de school? Welke specifieke kenmerken van de school moet rekening worden gehouden bij het ontwikkelen van het arrangement? Beschikbare tijd Hoeveel tijd is er beschikbaar? Is dit aaneengesloten, of verspreid over meerdere dagen? Beschikbare faciliteiten Welke hulpmiddelen en faciliteiten heb je tot je beschikking. Denk bijvoorbeeld aan aantallen computers en (speciale) lokalen. Ga ook na hoeveel docenten beschikbaar zijn om de les of lessen te begeleiden. De docent 10

11 Met namen wanneer een arrangement voor een andere docent (of docenten) ontwikkeld wordt is het belangrijk rekening te houden met zijn of haar wensen en mogelijkheden. Wanneer alle informatie verzameld is moet deze geanalyseerd worden. Dat wil zeggen dat de belangrijkste uitkomsten waar tijdens het verdere proces rekening mee moet worden gehouden er uit wordt gehaald en onder elkaar wordt gezet. Dit vormt een eerste programma van eisen waaraan het arrangement moet voldoen Ontwerpen Wanneer alle informatie verzameld en geanalyseerd is kan gestart worden met het maken van een ontwerp. Het ontwerp omvat de leerdoelen, het didactisch model en de type werkvormen van het arrangement. Leerdoelen Bij het maken van de leerdoelen is het goed om als eerste te kijken welke overkoepelende leerdoelen er al zijn. Voor het arrangement worden de leerdoelen verder gespecificeerd naar het onderwerp en daarna onderverdeeld in houding, kennis en vaardigheden die aangeleerd worden. Didactisch model In de ontwerpfase moet een eerste opzet gemaakt worden hoe het arrangement opgebouwd zal gaan worden. Dit kan gedaan worden aan de hand van bestaande didactische modellen. Deze modellen geven de structuur van de les aan. Welk didactisch model gekozen wordt is afhankelijk van de eerdere analyse en de leerdoelen. Type werkvormen Naast het didactisch model wordt in de ontwerpfase ook al gekeken naar de werkvormen die gebruikt gaan worden. Het gaat in deze fase nog niet om een exacte uitwerking van de werkvormen, maar al wel om het verkrijgen van inzichten in het type werkvorm. Wanneer dit helder is kan in de volgende fase makkelijker en concreter gezocht worden naar geschikt lasmateriaal. In deze fase wordt ook al nagedacht over de manier van toetsen van de leerlingen Selecteren De derde fase in het arrangeerproces is het selecteren van geschikt materiaal. Materialen kunnen kant en klare lesmaterialen zijn, maar ook afbeeldingen, audio fragmenten en filmpjes. Veel lesmaterialen zijn te vinden via het internet, maar ook niet digitale materialen kunnen gebruikt worden in een arrangement. Voordat gezocht kan worden naar 11

12 materiaal moet eerst een zoekvraag (waar ben je naar opzoek) en zoekcriteria (waar moet het aan voldoen) opgesteld worden. Dit wordt gedaan aan de hand van de analyse en het ontwerp dat gemaakt is voor het arrangement. Gevonden materialen moeten daarna beoordeeld worden op bruikbaarheid. Dit wordt gedaan aan de hand van het programma van eisen dat opgesteld is in de analyse fase. Daarnaast moet gekeken worden naar de auteursrechten. Per materiaal moet beoordeeld worden of het gebruikt mag worden en onder welke voorwaarden Combineren en Publiceren De gevonden materialen moeten gecombineerd worden tot een logisch en goed lopende les of lessenserie. Hiervoor wordt als eerste weer gekeken naar het ontwerp en dan met namen naar het didactisch model. Voor het combineren van lesmaterialen in een arrangement zijn verschillende online arrangeertools ontwikkeld, bijvoorbeeld Wikiwijs. Welk tool het meest geschikt is, is heel erg afhankelijk van wat er in de les op welke manier gedaan moet worden. Wikiwijs heeft bijvoorbeeld niet de mogelijkheid om online vragen te laten invullen door de leerling, maar kan wel heel goed als digibord les worden ingezet. Andere tools zoals de Workspace van Codename Future is dan weer erg geschikt om leerlingen zelfstandig aan te laten werken, maar is alleen via een vooraf aangevraagd wachtwoord beschikbaar. Wanneer een arrangement klaar is moet deze gepubliceerd worden, dat wil zeggen dat het arrangement beschikbaar gemaakt moet worden voor de leerlingen. Naast het beschikbaar maken voor leerlingen kan het arrangement ook voor andere openbaar gemaakt worden. Op die manier kunnen ook andere docenten van het arrangement gebruik maken Implementeren en Evalueren Wanneer het arrangement klaar staat voor de leerlingen om te gebruiken kan deze geïmplementeerd worden. Dat wil zeggen dat leerlingen er daadwerkelijk mee aan de slag gaan. Als een andere docent de leerlingen hierin begeleid is het noodzakelijk dat hij of zij hiervoor instructie krijgt in bijvoorbeeld een docenten handleiding. Deze handleiding moet in ieder geval de volgende onderdelen bevatten: Leerdoelen Hulpmiddelen Omschrijving van de inhoud 12

13 Opbouw van het arrangement met werkvorm, inhoud en tijd en bijzonderheden Eventueel de antwoorden op vragen Toetsmethode en normen De laatste fase in het arrangeerproces is het evalueren. Tijdens het evalueren wordt gekeken of de leerdoelen behaald zijn door de leerlingen en hoe het werken van hun aan de les(sen) is gelopen. Aan de hand van deze evaluaties kan besloten worden het arrangement te wijzigen. Daarnaast wordt gekeken hoe het proces van arrangeren zelf is verlopen. 13

14 3 De opdracht In de opdracht ga je de verschillende fasen van het arrangeerproces doorlopen om zo te komen tot een arrangement voor een andere docent. Het digitale arrangement moet minimaal drie lessen per student omvatten. Begin met het formuleren van een werkplan, waarin je beschrijft wat je verwacht te leren in dit project. Het werkplan is de basis voor een belangrijk onderdeel van je verslag, namelijk waarin je je leeropbrengst beschrijft. Het werkplan maak je individueel en voeg je toe aan het eindverslag. Beschrijf je motivatie voor dit project en de relevantie van dit project voor jou als student aan de lerarenopleiding. Welke leerdoelen heeft je opdrachtgever geformuleerd in het projectformulier? Aan welke competenties kun je werken tijdens dit project? 1 Interpersoonlijk competent 2 Pedagogisch competent 3 Vakinhoudelijk en vakdidactisch competent 4 Organisatorisch competent 5 Competent in samenwerking met collega s 6 Competent in samenwerking met de omgeving 7 Competent in reflectie en ontwikkeling 14

15 Beschrijf per competentie hoe dit project kan bijdragen aan jouw ontwikkeling. Beschrijf wat je in dit project denkt te kunnen leren over duurzame ontwikkeling in het onderwijs. Het project Als eerste wordt gestart met het inventariseren en analyseren. Dit is het vooraf helder krijgen waarom en waarnaar je opzoek gaat en met welke randvoorwaarden rekening moet worden gehouden. Dit wordt gedaan door het doen van een analyse en het maken van een ontwerp. De analyse en het ontwerp worden vastgelegd in een conceptdocument. Wanneer het conceptdocument voldoende is dan kan gestart worden met het opstellen van concrete zoekvragen en het selecteren van materialen. Dit ga je doen door gebruik te maken van verschillende sites en zoekmachines en door sociale media in te zetten. Bij het selecteren bekijk je of lesmateriaal geschikt is voor het arrangement en met welke auteursrechten je te maken hebt. De laatste stap in deze opdracht is het combineren van de lesmaterialen tot een arrangement (bestaande uit drie lessen per student). Deze publiceer je op Wikiwijs of op een andere geschikte plek. Het arrangement moet gepresenteerd worden aan de docent van de school. De opdracht wordt in samenwerking uitgevoerd. Vooraf wordt een school en een docent waarvoor het arrangement gemaakt wordt aan de duo s gekoppeld. Daarnaast krijgt iedere groep een begeleider van FLOT. 15

16 3.1 Het conceptdocument. In het eerste deel van dit project ga je werken aan het concept voor jou arrangement. Dit concept beschrijf je in een conceptdocument (zie figuur 1). Het conceptdocument bestaat uit twee onderdelen: een analyse van het onderwerp, de school en de leerlingen; een ontwerpdeel met leerdoelen en een beschrijving van didactische keuzes en werkvormen. 16

17 Figuur 1: didactisch model als basis voor het conceptdocument (De Wolf [red.] et al, 2011) Interview met docent (voorafgaand aan samenstellen conceptdocument) Voordat aan het conceptdocument kan worden begonnen moet eerst informatie verzameld worden. Dit doe je door bronnen te raadplegen en door een interview op de school met de docent af te nemen. Bekijk als eerste de onderdelen die in de analyse naar voren moeten komen (zie paragraaf 3.1.2) en waar dus nadere informatie over verzameld moet worden. Bereid daarna het interview verder voor op basis van de volgende punten: 1. Met wie wordt het interview afgenomen, welke relevante gegevens heb je al over hem of haar? 2. Bepaal welke rol ieder heeft tijdens het afnemen van het interview. 3. Hoeveel tijd is er voor het interview? 17

18 4. Bepaal het hoofddoel en subdoelen van het interview. 5. Omschrijf de onderwerpen die tijdens het interview aan bod komen. 6. Welke informatie is al bekend over deze onderwerpen (gebruik hiervoor aanvullende bronnen)? 7. Welke informatie is nog niet bekend over deze onderwerpen? 8. Stel op basis hiervan de hoofdvragen op. Bepaal of de hoofdvraag een openvraag moet zijn waarbij door doorvragen precieze informatie verzameld wordt of dat dit een feitenvraag moet zijn waarbij door doorvragen de mening van de geïnterviewde verkregen wordt. 9. Bepaal in welke volgorde de hoofdvragen aan bod komen. Ga van makkelijke vragen naar moeilijke vragen en ga van feitenvragen naar meningenvragen. 10. Bepaal hoe de hoofdvragen geïntroduceerd gaan worden. 11. Bepaal wat tijdens de eerste introductie van het interview verteld wordt. Denk hierbij aan: a. het voorstellen, b. doel en aanleiding van het interview, c. wat wordt er gedaan met de uitkomsten van het interview, d. welke onderwerpen worden besproken, e. duur van het interview. 12. Bepaal hoe het interview afgesloten gaat worden. Nadat het interview is afgenomen werk je deze uit. Lever zowel de voorbereiding als de uitwerking van het interview in voor de eerstvolgende bijeenkomst met de begeleider De analyse Wanneer je alle informatie verzameld hebt kan je gaan starten met het opstellen van het conceptdocument. De hieronder genoemde elementen moeten daarin minimaal naar voren komen. Aanleiding Beschrijf met welke LOB onderwerp je voor deze docent aan de slag gaat. Waarom wil de docent met dit onderwerp aan de slag? Hoe past dit binnen het LOB beleid van de school? 18

19 Beoogd resultaat Geef aan of en hoe de leerlingen nu met het gekozen onderwerp bezig zijn en wat zij over dit onderwerp al weten. Wat is op dit gebied het beoogd resultaat? Doelgroep Geef een beschrijving van de doelgroep. Denk hierbij aan de leeftijd, niveau, leerstijlen en interesses. School Vanuit welk didactisch concept werkt de school? Welke specifieke kenmerken van de school moet jij rekening houden bij het ontwikkelen van je arrangement? Lees hiervoor paragraaf 6.2 uit het boek Onderwijskundig ontwerpen. Beschikbare tijd Hoeveel tijd is er beschikbaar? Is dit aaneengesloten, of verspreid over meerdere dagen? Beschikbare faciliteiten Beschrijf welke hulpmiddelen en faciliteiten de docent tot je beschikking heeft bij het geven van het arrangement Het ontwerp Leerdoelen Beschrijf de leerdoelen die met jullie arrangement bereikt moeten worden. Zorg dat je leerdoelen SMART geformuleerd zijn. Dit wil zeggen: Specifiek: het leerdoel moet duidelijk maken wat wel en ook wat niet geleerd wordt. Het leerdoel moet daarbij duidelijk maken of het gaat om een vaardigheid, kennis of een houding. Meetbaar: aan het einde van het lesarrangement moet er getoetst kunnen worden of het leerdoel behaald is. Kijk goed of dit kan met jullie leerdoelen. Acceptabel: Je mag niet iets vragen van leerlingen wat wij eigenlijk niet acceptabel vinden Realistisch: het leerdoel moet gehaald kunnen worden binnen de tijd, mogelijkheden en gezien de voorkennis van de leerlingen Tijdsgeboden: in het leerdoel moet staan wanneer de leerling het leerdoel behaald zou moeten hebben (bijv. aan het einde van de les) 19

20 Een goed begin van een leerdoel is altijd: Aan het einde van...(de les, de lessen, het schooljaar, etc.) kan de leerling... Daarna volgt wat de leerling moet kunnen, dit kan bijvoorbeeld zijn: benoemen, herhalen, opzoeken, tonen, nadoen, herkennen, opzoeken, beschrijven, uitleggen, verwoorden, aangeven, voorbeelden noemen, etc. Daarna volgt het exacte onderwerp waarover zij het voorgaande moeten kunnen. Bijvoorbeeld: Aan het einde van de les kan de leerling drie beroepen benoemen waarbij je biologie kennis gebruikt. Niet: De leerling kent de biologie beroepen. Dit is niet SMART. Verdeel doelen zo nodig in subdoelen waarbij je elk onderdeel van het doel duidelijk maakt. Didactisch model Het arrangement wordt straks opgebouwd uit verschillende stappen. Hoe die stappen geordend dienen te worden, hangt af van het didactisch model wat er aan ten grondslagen ligt. Bepaal aan de hand van de analyse en doelen welk didactisch model het meest geschikt is. Hiervoor kan je gebruik maken van de didactische modellen die bijvoorbeeld beschreven staan in Lesgeven over duurzame ontwikkeling (de Wolf, van Otterdijk, Pennartz, Hurkxkens & Toebes, 2011) of paragraaf 6.3 uit het boek Onderwijskundig ontwerpen (Hoobroeckx & Haak, 2002). Je mag de modellen zo aanpassen dat ze geschikt zijn voor jouw doel en doelgroep. Beschrijf het didactisch model dat voor het arrangement gebruik gaat worden en geef aan waarom hiervoor is gekozen. Werkvormen Beschrijf de typen werkvormen die jullie willen gaan gebruiken om de verschillende doelen te realiseren. Hiervoor kan je gebruik maken van de volgende indeling van Hoogeveen en Winkels (1992): instructievormen, interactievormen, opdrachtvormen, samenwerkingsvormen en spelvormen. Zorg dat de werkvormen passen binnen de context waarbinnen het arrangement aangeboden gaat worden. Geef ook aan op welke manier de leerlingen het beste getoetst kunnen gaan worden. Andere informatiebronnen kunnen zijn paragraaf 6.4 uit Onderwijskundig ontwerpen. 20

21 Geef per stap in het gekozen didactisch model aan welke werkvormen gebruikt worden om welke doelen te bereiken. 3.2 Selecteren en combineren In het tweede deel van dit project staat het zoeken van materialen en het plaatsen in een arrangement centraal. De zoek- en selecteeropdrachten lever je in de vorm van een zoekverslag bij je begeleider. De eerste versie van het arrangement lever je tijdig in bij je docent Zoeken en Selecteren Verdiepen in de thematiek Wanneer het conceptdocument goedgekeurd is kan gestart worden met een verdere verdieping in de achtergronden van de thematiek. Raadpleeg verschillende bronnen om zo meer te weten te komen over het onderwerp. Op de site kan je veel achtergrond informatie vinden over LOB. Zoeken van materiaal Wanneer je een goed idee hebt van wat je op welke manier wilt gaan aanbieden aan je leerlingen ga je van start met het zoeken van geschikt lesmateriaal. Er zijn verschillende zoekmachines beschikbaar om materiaal te vinden, hoofdstuk vijf gaat hier verder op in. Gebruik jouw ontwerp en je bevindingen uit de analyse fase om zoekvragen en zoekcriteria vast te stellen. Gebruik de onderstaande tabel om een zoekverslag te maken. Het is verleidelijk om er alleen geschikte websites in op te nemen, maar je zult ook talloze ongeschikte websites vinden. Om het leerproces in dit project te kunnen beoordelen en om jezelf bewust te worden van het onderscheid tussen geschikte en ongeschikte bronnen, is het belangrijk dat je óók de ongeschikte websites in je zoekverslag opneemt. Je hoeft van deze sites uiteraard niet de inhoud samen te vatten, maar wel kort te beargumenteren waarom je het een ongeschikte site vond. Gebruikte Zoektermen: Gevonden Geschikt ja Waarom? Samenvatting zoekmachine: websites: of nee? geschikte sites (3-5 zinnen): 21

22 Sociale media inzetten bij het zoeken naar materiaal Naast het zoeken van lesmaterialen via zoekmachines kan je ook gebruik maken van sociale media om bruikbaar materiaal te vinden. Een handige site is bijvoorbeeld Linkedin.com. Gebruik minimaal één sociale media site om bruikbaar materiaal te vinden. Geef aan voor welke zoekvraag je sociale media hebt ingezet. Beschrijf jouw ervaring met het gebruik van sociale media bij het zoeken naar geschikt lesmateriaal. Welke vragen heb je gesteld, welke reacties kwamen er en was dit zinvol bij je zoektocht naar geschikt materiaal? Beoordelen materiaal en auteursrechten Wanneer je gebruik maakt van materialen van anderen heb je te maken met auteursrechten. In hoofdstuk 5 wordt dit verder uitgelegd. Lees dit hoofdstuk goed door en bekijk ook de site Pak daarna de lijst met jou gevonden materialen voor je arrangement er bij. Geef per gevonden bron (lesmateriaal) aan hoe en of je deze mag gebruiken in jouw arrangement en waarom dit op die manier wel of niet mag Combineren Maken van het arrangement De laatste stap van het arrangeerproces is het plaatsen van alle gevonden materialen en in een lesarrangement. Hiervoor kan je gebruik maken van Wikiwijs. In Hoofdstuk 6 wordt uitleg gegeven hoe je dit technisch moet doen. Daarnaast worden daar ook een aantal andere mogelijkheden gegeven voor het digitaal samenvoegen van lesmaterialen. Tijdens het plaatsen van de materialen in het arrangement moeten keuzes gemaakt worden in hoe het lesmateriaal daadwerkelijk gepresenteerd wordt aan de leerlingen. Daarbij zullen aanvullende onderdelen geschreven moeten worden zodat een verbinding tussen de verschillende lesmaterialen ontstaat. Gebruik hierbij de aanwijzingen die staan in het rapport Ontwikkelen van kennisbanken en digitale leermaterialen, enkele handreikingen (Open Universiteit Nederland, 2005). Dit rapport kan je inzien via gitale_leermaterialen.pdf. 22

23 Publiceren Wanneer het arrangement goedgekeurd is door je begeleidend docent kan deze gepubliceerd worden. Presenteren Maak een presentatie voor de docent die het arrangement gaat uitvoeren. Geef daarin aan hoe het arrangement door de docent gebruikt moet gaan worden in de klas. 3.3 Inleveren en beoordeling Alle tussenopdrachten zoals deze zijn beschreven lever je in bij de docent die jou begeleidt. Maak hiervan één verslag, dat je als groep inlevert. Voeg bij het eindverslag je werkplan toe en de individuele reflecties. Alle onderdelen in deze opdracht worden beoordeeld op basis van de onderstaande beoordelingscriteria. Zoals bij de andere projecten, dient elk criterium uiteindelijk met een voldoende beoordeeld te worden (minimaal 6 punten per criterium). Gebruik bij het maken van het eindverslag onderstaand model: Formulier C Eindverslag In het eindverslag voeg je alle documenten van dit project samen. Daarnaast beschrijf je individueel wat je geleerd hebt van dit project. Het eindverslag dient uiterlijk één week na de eindpresentatie ingeleverd te worden! Maak gebruik van de onderstaande aanwijzingen als format voor je werkplan. Lay-out Zie website verslaglegging Opbouw: Je eindverslag bestaat uit de volgende onderdelen (zie eerder geformuleerde beoordelingscriteria): Voorpagina Inhoudsopgave Inleiding Projectplan (formulier A) Beschrijving van het proces Beschrijving van het eindproduct Beoordeling van de opdrachtgever (formulier D) 23

24 Individuele werkplannen (formulier B) Individuele reflectie, waarin je aan de hand van je werkplan terugblikt op het project. Welke doelen heb je wel gerealiseerd (bewijs dat) en welke doelen niet (waarom niet). Het eindproduct en eventuele andere documenten als bewijsstuk ter onderbouwing van de reflectie. Criterium. Maximale score: 1. Je laat in het groepsverslag zien hoe je jezelf hebt georiënteerd op 10 de organisatie en context van het project = onderdeel projectplan. 2. In het groepsverslag toon je aan met welke bronnen je jezelf 10 inhoudelijk hebt verdiept in de achtergronden van het projectonderwerp = onderdeel projectplan. 3. In het groepsverslag beschrijf je voor ieder schoolvak van de 10 betrokken studenten die in het project hebben deelgenomen, wat de relevantie van het projectonderwerp voor zijn of haar eigen schoolvak is = onderdeel werkplan. 4. In het groepsverslag beschrijf en beoordeel je op welke wijze het 10 project een bijdrage levert aan duurzame ontwikkeling in de samenleving. Deze beschrijving is gebaseerd op de inhoud van het project en gerelateerd aan hoofdstuk 6 uit het boek Lesgeven over duurzame ontwikkeling = onderdeel projectplan. 5. In het groepsverslag beschrijf je het eindproduct. Je relateert dat 10 aan de inhoud van hoofdstuk 7 uit het boek Lesgeven over duurzame ontwikkeling = onderdeel projectplan. 6. In het groepsverslag toon je aan dat je adequaat met elkaar hebt 10 gecommuniceerd, met de begeleidende docent en met de opdrachtgever. Maak gebruik van notulen van je onderlinge overleg, mailwisselingen en verwijs naar het beoordelingsformulier dat door je opdrachtgever is ingevuld. 7. De presentatie bij de opdrachtgever voldeed aan de eisen die 10 daarvoor gesteld zijn. 8. Het project is in de ogen van de opdrachtgever tot een goed einde 10 gebracht. 9. Je reflecteert individueel op de leerdoelen van het project en je 10 individuele leerdoelen = onderdeel projectformulier + werkplan. Eindcijfer (aantal punten + 10)/

25 4 Zoeken van lesmaterialen In dit hoofdstuk worden verschillende zoekmachines gepresenteerd waar (les)materialen te vinden zijn. Omdat het van belang is dat de gevonden materialen ook weer terug gevonden kunnen worden, wordt in het eerste paragraaf ingegaan op een aantal tools die hiervoor gebruikt kunnen worden. Daarna worden een aantal algemene zoekmachines behandeld en vakspecifieke sites. 4.1 Opslaan van gevonden materialen Tijdens het zoeken kom je lesmaterialen tegen die interessant kunnen zijn voor een arrangement. Om deze later weer terug te kunnen vinden is het van belang deze op te slaan. Dit kan gedaan worden door deze in de map Favorieten van je internetbrowser op te slaan. Maak eventueel een rangorde aan. (bijv: meest geschikt/minst geschikt, beeld/achtergrondinfo/lessen) Een handige tool om niet alleen webpagina s in op te slaan is 'Evernote'. Dit is een online applicatie die je helpt ordenen ( en waarbij je naast websites ook afbeeldingen en aantekeningen kan bewaren. Andere programma s die je kunnen helpen met het opslaan en ordenen van gevonden websites zijn bijvoorbeeld Symbaloo en Yurls Binnen deze sites kan je de opgeslagen sites online bekijken. 4.2 Algemene sites Google staat het meest bekend om zijn zoekmachine 'Google'. Inmiddels bestaat het werkwoord 'Googlen' al meerdere jaren en maken de meeste zoekers op internet gebruik van deze zoekmachine. Bij elke zoekterm die je intypt zoekt de machine systematisch het internet af naar informatie. De zoektermen die jij uitkiest zijn daarmee van cruciaal belang, maar ook hoe je die intypt! Ga naar en klik op de link geavanceerd zoeken. Deze vind je rechts van de tekstbox waar je je zoekopdracht in typt. Je ziet dat er heel veel mogelijkheden zijn. Youtube 'Youtube' is de site waar je video's kunt bekijken. Het is razend populair geworden, met name onder jongeren. In juli 2006 werden er zo'n filmpjes per dag op deze site gezet en volgens de site zouden er meer dan 100 miljoen filmpjes per dag bekeken worden. 25

26 'YouTube' heeft een haat-liefde verhouding met het onderwijs. Aan de ene kant is het heel nuttig omdat je voor de les passend videomateriaal kunt vinden, maar aan de andere kant kunnen de 'Youtube' filmpjes de leerlingen in de klas enorm afleiden. Op sommige scholen is de site zelfs verboden en is 'Youtube' geblokkeerd. Ga naar Je komt op de startpagina. Bovenaan vind je de balk waar je zoektermen kunt invullen. De zoekresultaten kan je via zoekopties verfijnen, je kan dan bijvoorbeeld zoeken op onderwijs. Binnen Youtube kan je een eigen account aanmaken. Wanneer je dit hebt gedaan kan je filmpjes opslaan en bewaren binnen in Youtube. Zo kan je later makkelijk geschikte filmpjes weer terug vinden. 4.3 Zoekmachines voor het onderwijs Er zijn veel verschillende zoekmachines beschikbaar voor het onderwijs. Elke site verschild in de werking en welke bronnen zijn opgenomen. Sommige sites hebben veel lesmaterialen die door docenten zijn ontwikkeld (zoals Digischool), andere sites hebben dan weer met namen van organisaties (bijvoorbeeld Leermiddelenplein). Een aantal sites zijn in deze reader opgenomen. Wikiwijs Wikiwijs is in 2009 gelanceerd. Zoek, Maak en Deel is het credo! Idee erachter is dat Wikiwijs zal gaan bijdragen aan de ontwikkeling van open, digitaal leermateriaal, het versterken van de positie van de docent en aan het verbeteren van de kwaliteit van het onderwijs. De zoekmachine is nu redelijk gevuld met lesmateriaal, maar het functioneert nog niet optimaal. Verwachting is dat de zoekmachine en platform medio 2015 optimaal zal functioneren. Om 'Wikiwijs' te kunnen gebruiken moet je eerst een 'Entree account' aanmaken. Dit is een account dat gebruikt wordt voor diverse educatieve diensten. Je kunt het account aanmaken via Ga vervolgens naar en meld je aan. Davindi Davindi.nl is een initiatief van Kennisnet en de bibliotheken. Op deze site kan je zoeken naar leermiddelen van Teleblik, Het Freudenthal Institute, Digischool, Klascement, WaterEducatie, SchoolTV en Digibord op school. 26

27 Samenzoeken.nl De site geeft zoekresultaten van een aantal andere sites zoals Davindi, Leermiddelenplein en Teleblik. Op basis van zoekgedrag en waarderingen van de gebruikers worden zoekresultaten binnen deze site steeds optimaler. Leermiddelen plein SLO heeft op zowel open als geslote leermiddelen ontsloten. Via deze site kan ook direct gezocht worden bij Edurep. Edurep geeft alleen open lesmaterialen. Vakcommunity Digischool Via de community van jou vak kan je samenwerken met andere docenten. De site geeft zeer veel informatie die nodig is om op de hoogte te blijven van het vakgebied. Via het Forum van deze community s kan je makkelijk in contact komen met andere docenten. Ga naar Klik op vakcommunity s VO of beroepscommunity s MBO. Selecteer daarna het vak. De lesmaterialendatabase van de community kan je bereiken via de community site, maar ook makkelijk via Om de leermiddelen te bekijken moet je je eerst registreren op mijn.digischool.nl. Registreer je of gebruik je kennisnet inlog, ga daarna naar communitylijst en selecteer het vak. 4.4 Sociale media als hulpmiddel bij het arrangeren. Op 'Wikiwijs' kun je met tal van docenten in contact treden en communiceren over lesmateriaal/content/bronnen die je vindt, hebt gemaakt en hebt gedeeld. Dit wordt nu nog niet intensief gebruikt. Er zijn ook andere mogelijkheden om te communiceren en kennis te delen op het internet. Via de community s op kan je via fora vragen stellen en mee discussiëren met andere docenten. Dit is een goede plek om tips te vragen bij je collega s. Dat kan ook via Linkedin ( dit is een sociaal netwerk dat vooral door voor het zoeken van werk en het vergroten van je netwerk wordt gebruikt. Met name in de ICT en creatieve industrie. Binnen het onderwijs wordt het nog mondjesmaat gebruikt. Toch is het aannemelijk dat 'Linkedin' ook binnen het onderwijs meer gebruikt zal gaan worden. Het handige van 'Linkedin' is dat er allerlei groepen zijn waarvoor je je kunt aanmelden. Je kunt dan vanuit je vakexpertise lid worden van zo'n groep. 27

28 LOB materiaal LOB lesmateriaal wordt ook verzameld op de site Ga naar LOB materialen en daarna links naar Instrumenten voor leerlingen. Hier vindt je links naar andere sites die handige hulpmiddelen voor leerlingen hebben. Onderaan staat ook een kop Lesmaterialen. Hier staan links naar sites die lesmaterialen over LOB hebben gemaakt. Materialen die je hier vindt kunnen ook goed dienst doen ter inspiratie voor jullie eigen arrangement. 28

29 5 Auteursrechten Naar: Plas, T Auteursrecht Digitale leermaterialen. Zoetermeer: Kennisnet 29

30 30

31 31

32 32

33 33

34 34

35 35

36 36

37 37

38 38

39 39

40 40

41 41

42 6 Digitaal arrangeren Er zijn verschillende programma s beschikbaar om lessen te arrangeren. Wikiwijs is een site die niet alleen het zoeken naar lesmaterialen mogelijk maakt, maar waar ook gevonden materialen (daar en elders) gecombineerd kunnen worden. Een uitgebreide uitleg hiervan staat in de volgende paragraaf. Leerlingen kunnen als het arrangement is aangemaakt deze via de site bekijken. Het nadeel van Wikiwijs is dat leerlingen niet in de lessen digitaal kunnen werken. Leerlingen kunnen dus bijvoorbeeld geen vragen direct op de site beantwoorden. Dit kan bijvoorbeeld wel met Workspace van Codename Future. Je kan hier je hele eigen interactieve digitale lesarrangement maken. Mochten jullie dit willen dan kan hiervoor een inlogcode worden aangevraagd. Je krijgt dan ook de handleiding die hoort bij de Workspace. Een andere mogelijkheid is om te werken met het programma Je kan een gratis inlog aanmaken en direct aan de slag gaan met het maken van jullie eigen les. Het is een goed programma wat met een beetje investering makkelijk werkt. Ook in PowerPoint kan je je gehele les arrangeren. In de nieuwere versies kan je allerlei media toevoegen en interactieve elementen. Je kan de lessen hierin uitwerken en actieve elementen toevoegen met de optie animatie en actie instellingen. Door je presentatie te publiceren via Broadcast diavoorstelling kan de les door de leerlingen doorlopen worden doormiddel van een link die zij krijgen, zij kunnen de presentatie zelf niet veranderen. Door handige links binnen de presentatie te zetten doorlopen zij het lesmateriaal alsof zij op een internetpagina zitten. Een andere mogelijkheid is om in PDF een document te maken waarin leerlingen kunnen werken en via links bijvoorbeeld audio en video kunnen bekijken. Dit is minder aantrekkelijk, maar kan een goede oplossing zijn als leerlingen ook veel vragen moeten beantwoorden. Het voordeel is dat deze makkelijk uit te printen zijn als er zonder computers gewerkt moet worden. In de volgende paragraaf wordt nader ingegaan op het maken van een arrangement met WikiWijs. 6.1 Arrangeren met Wikiwijs Je kunt elk gemaakt arrangement publiceren en delen met andere docenten in Wikiwijs. Ga naar: klik op aanmelden. Ga naar Maken en daarna naar start met maken. 42

43 Vervolgens kom je in een zogenaamde 'bewerkomgeving' welke heet: 'mijn Arrangementen' Klik vervolgens op Nieuw arrangement. er verschijnt een nieuw venster waar je het arrangement een naam kunt geven. een label kunt toevoegen zodat andere docenten het arrangement kunnen vinden en je er tevens een toelichting kunt invullen zodat andere docenten kunnen lezen of het voor hen interessant is. Vul dit allemaal en klik op OK. 43

44 Dan kom je op de bewerkpagina. Er is een aparte URL aangemaakt waar jouw materiaal te vinden is. Dit materiaal kun je nu gaan bewerken en publiceren. 44

45 Vervolgens kun je met het 'sleepmenu' zaken invoegen, bewerken etc. Via Preview kan je zien hoe het arrangement er uit komt te zien. 45