Herijking ontwikkeling visie Wonen, Welzijn en Zorg met de komst van de WMO

Transcriptie

1 Herijking ontwikkeling visie Wonen, Welzijn en Zorg met de komst van de WMO 1. Algemeen Nu het wetsontwerp WMO ter advisering is voorgelegd aan de Raad van State worden langzamerhand de contouren van de WMO zichtbaar, alhoewel er nog vele onduidelijkheden zijn. De VNG bereidt in samenwerking met het ministerie van VWS handreikingen voor om implementatie op gemeentelijk niveau op een verantwoorde wijze te garanderen. In deze nota wordt op de meest van belangzijnde onderdelen ingegaan en zal de praktische uitwerking plaatsvinden voor zover dat al mogelijk is en worden keuzes voorbereid. Dit in samenhang met zorgaanbieders, woningcorporatie, welzijnsorganisaties, cliënten- en patiëntenoganisaties.in de loop van het proces zal de gemeenteraad bij deze ingewikkelde operatie worden betrokken door hen uit te nodigen bij interactieve sessies met betrokken partijen. 2. Inleiding wonen, welzijn en zorg ouderenbeleid In de beleidsnotitie lokaal ouderenbeleid, vastgesteld door de raad op 31 mei 2001 zijn trends en ontwikkelingen in onze gemeente beschreven en voor zover mogelijk met analyses en cijfermatig onderbouwd op de deelterreinen: zorg, wonen, welzijn, inkomen en mobiliteit. Tevens zijn het wettelijk kader, de bevoegdheden en taken aangegeven en welke regierol de gemeente daarbij heeft. Immers de gemeente heeft niet op alle deelterreinen evenveel taken en bevoegdheden. Dat ontslaat de gemeente echter niet van haar maatschappelijke verantwoordelijkheid om een samenhangend (ouderen)beleid tot stand te brengen. De gemeentelijke overheid heeft bij gebrek aan wettelijke mogelijkheden enkel een stimulerende en voorwaardenscheppende rol en in mindere mate een regisserende rol. Zo kan de gemeente zorgaanbieders ervan overtuigen dat afstemming voor alle partijen van groot belang is. De op 29 oktober 2003 met Arcus zorgcentra, Oosterschelde Thuiszorg( thans Allévo) en Zeeuwland gesloten samenwerkingsovereenkomst getuigt hiervan. In goede afstemming is dan ook inhoud gegeven aan de driehoek: wonen, zorg en welzijn met al de daarbij behorende aspecten. Als basis tot en bouwstenen voor het vertalen in een gemeentelijke visie in de afgelopen jaren, hebben in willekeurige volgorde de volgende beleidsstukken gediend: Bestuurlijk toekomstbeeld Sociale structuurschets ISV beleidsplan Spreidingsplan zorgwoningen Gezondheidsbeleid Volkshuisvestingsplan met planningslijsten woningbouw Welzijnsprogramma WVG verordening Beleidsplannen zorgaanbieders en woningcorporaties Het verder blijven ontwikkelen van een integrale visie op het terrein van wonen, welzijn en zorg is geen statische zaak, maar een dynamisch

2 gebeuren, waarbij samenwerking en afstemming met partijen uitgangspunten zijn en blijven. Ook andere kwetsbare groepen burgers zullen nog meer betrokken dienen te worden bij het verder ontwikkelen van voornoemde integrale visie en met de komst van de WMO en de gedachte daarachter geeft dit ook de nodige kansen. 3. Doel en achtergrond Wet Maatschappelijke Ondersteuning(WMO) In de door het kabinet in april 2004 uitgebrachte contourennota Op weg naar een bestendig stelsel voor langdurige zorg en maatschappelijke ondersteuning wordt gesteld, dat de AWBZ in de toekomst financieel onhoudbaar en onbetaalbaar dreigt te worden. De oplossing wordt door het kabinet gezocht in de invoering van de Wet Maatschappelijke Ondersteuning. In deze wet zullen de Wet Voorzieningen Gehandicapten, Welzijnswet en enkele AWBZ aanspraken worden ondergebracht. Meedoen is de kortst mogelijke samenvatting van het maatschappelijk doel van de WMO. Dit doel wil het kabinet bereiken door de zorg en ondersteuning aan burgers op een andere manier te regelen. Er is een krachtige sociale structuur nodig, waar zelforganisatie, maatschappelijke binding en eigen verantwoordelijkheid een belangrijke plaats innemen. Daarvoor acht het kabinet een samenhangend beleid op het gebied van maatschappelijke ondersteuning, wonen en welzijn en op aanpalende terreinen van belang. Voor het kabinet is de WMO een van de antwoorden op de vragen waarmee de samenleving geconfronteerd wordt als gevolg van demografische, sociaalculturele en sociaal-economische ontwikkelingen, nu en in de komende jaren. De WMO definieert maatschappelijke ondersteuning in 9 prestatievelden: 1. het bevorderen van de sociale samenhang in en leefbaarheid van dorpen, wijken en buurten 2. op preventie gerichte ondersteuning van jeugdigen met problemen met opgroeien en van ouders met problemen met opvoeden 3. het geven van informatie, advies en cliëntondersteuning 4. het ondersteunen van mantelzorgers en vrijwilligers 5. het bevorderen van de deelname aan het maatschappelijke verkeer en van het zelfstandig functioneren van mensen met een beperking of een chronisch psychisch probleem en van mensen met een psychosociaal probleem 6. het verlenen van voorzieningen aan mensen met een beperking of een chronisch psychisch probleem en van mensen met een psychosociaal probleem ten behoeve van het behoud van hun zelfstandig functioneren of hun deelname aan het maatschappelijk verkeer 7. maatschappelijke opvang, advies en steunpunten huiselijk geweld 8. openbare geestelijke gezondheidszorg 9. ambulante verslavingszorg Het concept prestatievelden past heel goed in de nieuwe sturingsfilosofie. Gemeenten zijn vrij om zelf invulling te geven aan een prestatieveld. Zij mogen ook expliciet in een beleidsplan opnemen dat ze geen activiteiten verrichten op een bepaald prestatieveld.

3 Een uitzondering op die algemene sturingsfilosofie van landelijke kaders met lokale beleidsvrijheid is de zorgplicht die is opgenomen in het wetsontwerp.in het wetsvoorstel wordt er vooralsnog van uitgegaan dat er een tijdelijke zorgplicht komt voor individuele voorzieningen uit prestatieveld 6. Deze zorgplicht geldt met name de huishoudelijke zorg, de rolstoelen en de scootmobielen. In de WMO zijn vier procesverplichtingen voor gemeenten opgenomen: participatie bij de totstandkoming van het beleid het vierjaarlijks richtinggevend plan tijdelijke verplichting: de verordening voor voorzieningen die onder de zorgplicht vallen verantwoordingsplicht door publicatie over prestaties Deze procesverplichtingen zullen waarschijnlijk het eerste jaar nog niet van kracht zijn. Het wetsontwerp WMO is in februari 2005 naar de Raad van State gezonden en zal op zijn vroegst in juni 2005 behandeld worden in de 2 e Kamer 4. Ontwikkelingen op Schouwen-Duiveland Wat burgers en maatschappelijke organisaties van onze gemeente mogen verwachten is natuurlijk niet allemaal nieuw. Er is immers al een Wet Voorzieningen Gehandicapten en een Welzijnswet, waarvoor we als gemeente verantwoordelijk zijn. Nieuw is wel dat verantwoordelijkheden aangevuld zullen gaan worden met onderdelen die nu via de AWBZ verlopen, te beginnen met de huishoudelijke. verzorging per 1 januari 2006 en op een later tijdstip de ondersteunende en activerende begeleiding, diensten bij wonen met zorg en welzijnsgerelateerde hulpmiddelen. En dat de verantwoordelijkheden geordend worden in de genoemde prestatievelden, waarop concrete prestaties van gemeenten worden verwacht en waarop burgers het lokale bestuur kunnen aanspreken. Het is duidelijk dat de huidige visie op welzijnsbeleid, gezondheidsbeleid en ouderenbeleid niet op zichzelf staat en het blijft de kunst verbindingen te zoeken in samenhang en op die onderdelen bijstellingen te plegen waar dat nodig is om de invoering van de Wet Maatschappelijke Ondersteuning in onze gemeente zo optimaal mogelijk te doen verlopen. 5. Nieuw te formuleren uitgangspunten en bijstellingen 5a. Eerst alleen nieuwe verplichtingen of ook herijken? Het bepalen van de visie op de maatschappelijke ondersteuning en de wijze waarop de gemeente dat wil aanpakken is bij uitstek een politiek vraagstuk waarbij de raad haar standpunten moet bepalen. Om tot het verder ontwikkelen te komen van een integrale visie op het terrein van wonen, welzijn en zorg, blijft het nodig de gegevens uit de beleidsnotitie lokaal ouderenbeleid te herijken. Die inventarisatie, gebaseerd op de genoemde prestatievelden in de WMO, zal dienen te bestaan uit:

4 Het huidige aanbod van producten, diensten, accommodaties en een analyse van de mate waarin dit voldoet aan de gewenste aanbod/voorzieningenstructuur Een analyse van het huidig gebruik en inschatting van toekomstige gebruik van de verschillende producten ten einde de capaciteitsknelpunten( over en ondercapaciteit) in beeld te brengen Een kwalitatieve analyse van de huidige situatie waarin de lokale situatie in de kernen nader belicht wordt en met name de mogelijkheden en beperkingen om tot de gewenste voorzieningenstructuur te komen Deze inventarisatie zal door de verschillende samenwerkingspartners( zorgaanbieders Allevo, De Wieken, Arduin, Het Gors, Emergis, woningcorporatie Zeeuwland welzijnsorganisatie SWO/Welzijnshuis en gemeente) op een uniforme wijze uitgevoerd dienen te worden. Op die manier ontstaat een duidelijk beeld van de kwantiteit en kwaliteit van de bestaande diensten, producten en voorzieningen en de mogelijke overlappen c.q. witte vlekken die er bestaan. Bovendien kan een realistische inschatting gemaakt worden van de haalbaarheid en concrete invulling. Na een bespreking met de klankbordgroep, waarin bovenstaande organisaties zijn vertegenwoordigd is gevraagd deze inventarisatie te doen verrichten voor 1 april Omdat in de WMO overleg met vertegenwoordigers van representatieve organisaties van de kant van vragers op het gebied van maatschappelijke ondersteuning van essentieel belang wordt geacht heeft op lokaal niveau een bijeenkomst plaatsgevonden met een 13-tal organisaties, alsmede de provinciale cliënten- en patiëntenorganisatie Klaverblad.Om te krachten van de lokale organisaties te bundelen zijn de mogelijkheden van een lokale adviesraad besproken. Aan de lokale organisaties is gevraagd of ingestemd kan worden met het oprichten van een lokale adviesraad en welke randvoorwaarden daaraan verbonden dienen te zijn gezien vanuit het cliëntenperspectief. Tevens is gevraagd speerpunten/prioriteiten en knelpunten aan te geven, die verwacht worden bij de invoering c.q. beleidsontwikkeling van de WMO in onze gemeente.gevraagd is op beide vraagstellingen te reageren voor 1 april Op zich is het mogelijk de inspanningen tot 1 januari 2006 slechts te richten op de nieuwe taken. Het bestaande beleid wordt aangepast, zodat het voldoet aan de wettelijke vereisten. Alles wordt zoveel mogelijk bij het oude gelaten, zaken worden alleen aangepast wanneer dit strikt noodzakelijk is. Of: Naast de noodzakelijke stappen om aan de wettelijke vereisten per 1 januari 2006 te voldoen zal ook het gehele beleid rond wonen, zorg en welzijn in de kaders en het gedachtegoed van de WMO geplaatst moeten worden. In de herijking van het beleid wordt gestreefd een samenhangend en integraal beleid te realiseren, waarbij alle beleidsterreinen betrokken worden en de herziening plaatsvindt binnen een gemeenschappelijke visie. Deze beleidsoperatie kan heel ingrijpend zijn met verstrekkende gevolgen voor inwoners, de lokale instellingen en de gemeente. De herijking van het beleid

5 wordt dan minder gefaseerd, maar wel veelomvattend aangepakt. De herijking kan gelijktijdig plaatsvinden met het voldoen aan de nieuwe verplichtingen, maar het is ook mogelijk te wachten totdat het wetsontwerp is aangenomen of totdat het nieuwe college is aangetreden in maart Dit is afhankelijk van het ambitieniveau, de startpositie en de financiële middelen. Samenvattend: 1. Actiepunt inventarisatie vraag en aanbod en knelpunten is opgestart 2. Afweging maken en te besluiten door gemeenteraad: - ambitieniveau beperken tot nieuwe taken per 1 januari 2006(minimumvariant) - in ambitieniveau uitgaan( zo mogelijk gefaseerd in de tijd) van herijking van het beleid door het ontwikkelen van een gemeenschappelijke visie in samenwerking met betrokken partijen,alsmede de cliënten- en patiëntenorganisaties. 5b. Maatwerk in de kernen Schouwen-Duiveland heeft 17 kernen, verspreid over een groot grondgebied met kernen van 250 tot inwoners. De inzet om specifieke woon-, zorgen welzijnsdiensten te realiseren is in de kleinere kernen tussen de 250 en 1000 inwoners, inclusief de inwoners in het buitengebied zoals Sirjansland, Serooskerke, Noordwelle, Noordgouwe, Zonnemaire, Ouwerkerk, Ellemeet en Kerkwerve beperkt, evenals het aantal in die kernen aan te merken zorgwoningen. De inwoners, die niet meer kunnen volstaan met reguliere thuiszorg, mantelzorg zijn vaak voor intensievere langdurige zorg aangewezen op de grotere kernen.voor welzijnsdiensten kan echter wel aansluiting gezocht worden bij de algemene voorzieningen in die kernen, zijnde de aanwezige ontmoetingspunten. In de kernen met woonzorgcomplexen: Dreischor, Nieuwerkerk, Oosterland, Brouwerhaven, Renesse( in aanbouw) en Scharendijke( in voorbereiding) kunnen zorgen welzijnsdiensten uitstekend geleverd worden, waarbij 24 uurs AWBZ zorg geleverd kan worden vanuit de dichtst bijzijnde intramurale setting, zijnde Bruinisse, Burgh-Haamstede of Zierikzee. Aan de hand van het spreidingsplan zorgwoningen, gebaseerd op de planningslijst woningbouw wordt in goede afstemming tussen woningcorporatie Zeeuwland en gemeente(afd. Samenleving) bewaakt aan de hand van vraag en aanbod of voldoende zorgwoningen beschikbaar blijven. De huidige voorzieningenstructuur voor wonen, welzijn en zorg is in de gemeente goed gespreid over de kernen en kan als voldoende bereikbaar worden aangemerkt. Met deze voorzieningenstructuur is voldoende draagvlak gegenereerd voor de verschillende (ouderen)voorzieningen in een relatief klein verzorgingsgebied. Dit kan slechts in stand worden gehouden door intensieve samenwerking en inspanningen van genoemde partijen.de samenwerkingsovereenkomst van 29 oktober 2003 was beperkt van omvang en behoeft in feite een verdiepingsslag om een grotere effectiviteit te bereiken, zeker in de lijn van de WMO. Samenvattend:

6 Actiepunt: Een verdiepingsslag maken door met zorgaanbieders, woningcorporaties, welzijnsorganisaties en cliëntenorganisaties af te spreken een convenant op te stellen met een aantal strategische doelstellingen voor wonen zorg- welzijn- diensten in de gemeente en dit opstarten in c. Organisatie van de enkelvoudige huishoudelijke verzorging WMO. Op 1 januari 2006 gaat de enkelvoudige huishoudelijke zorg over naar de gemeenten. Enkelvoudig houdt in dat de zorgvrager slechts een indicatie heeft voor huishoudelijke verzorging, en niet voor een andere AWBZ functie. De splitsing tussen enkel- en meervoudige huishoudelijke zorg is van tijdelijke aard. Het kabinet is voornemens om nog deze kabinetsperiode de gehele huishoudelijke zorg aan gemeenten over te dragen. In de AWBZ wordt huishoudelijke verzorging als volgt geformuleerd: Huishoudelijke verzorging omvat het ondersteunen bij of het overnemen van activiteiten op het gebied van het verzorgen van het huishouden in verband met een somatische, psychogeriatrische of psychiatrische aandoening of beperking in een verstandelijke, lichamelijke of zintuiglijke handicap of een psychosociaal probleem die of dat leidt of dreigt te leden tot het disfunctioneren van de verzorging en het huishouden van de verzekerde dan wel van de leefeenheid waartoe de verzekerde behoort, te verlenen door een instelling. Bij de invulling van de voorziening huishoudelijke zorg zijn gemeenten niet gehouden aan de bovenstaande AWBZ-definitie. Omdat deze functie in 2006 in de AWBZ blijft bestaan in combinatie met een of meerdere functies, ligt het voor de hand dat gemeenten in het eerste jaar voor de nieuwe cliënten aansluiten bij de omschrijving uit de AWBZ In artikel 4 van de WMO is voorzien in een zorgplicht van tijdelijke duur. De omschrijving van deze zorgplicht in de wet en amvb bepaalt de beleidsvrijheid van gemeenten. Gemeenten dienen op basis van de in de zorgplicht gehanteerde definitie de enkelvoudige huishoudelijke zorg in een verordening te omschrijven. De omschrijving van de zorgplicht zal in een later stadium bij de nadere invulling van deze voorziening in prestatieveld 6 een rol spelen. Met betrekking tot de huishoudelijke zorg zullen de volgende keuzes nodig zijn 1. Handhaaft de gemeente de definitie van huishoudelijke zorg in de AWBZ 2. Maakt de gemeente een eigen definitie op basis van de omschrijving van de zorgplicht in de WMO 3. Wie gaat de huishoudelijke zorg leveren? 4. Besluit de gemeente tot indiceren voor huishoudelijke zorg? 5. Welke indicatiecriteria hanteert de gemeente? 6. Wie voert de indicatiestelling uit? 7. Gaat de gemeente eigen bijdragen heffen voor huishoudelijke zorg? 8. Welke systematiek wordt gehanteerd bij de eigen bijdrage heffing? 9. Wil de gemeente de eigen bijdrageregeling voor huishoudelijke zorg harmoniseren met die voor de WVG en op welke termijn?

7 10. Geeft de gemeente cliënten de keuzevrijheid tussen PGB en zorg in natura voor de huishoudelijke zorg? 5c. Verordeningen en overgangsvereisten In de wet is voorzien in een tijdelijke zorgplicht voor een aantal individuele voorzieningen, zoals huishoudelijke verzorging, rolstoelen en scootmobielen. De WMO verplicht de gemeenten om in een verordening nadere regels op te stellen. Daarnaast worden tegelijk met de inwerkingtreding van de WMO de Welzijnswet en de WVG ingetrokken. Verwijzing naar die wetten in gemeentelijke regelgeving dienen daarom te worden aangepast. Tevens regelt zullen overgangsbepalingen aangeven hoe omgegaan dient te worden met lopende zaken. De volgende acties en keuzes zijn nodig: 1. Aanpassen WVG verordening en opstellen tijdelijke nieuwe verordening huishoudelijke verzorging of een nieuwe verordening voor alle relevante individuele voorzieningen opstellen 2. Hoe omgaan met bestaande verplichtingen die onder de subsidieregelingen AWBZ zijn aangegaan? 5d. Loketfunctie Gemeenten moeten informatie en advies geven over de voorzieningen van de maatschappelijke ondersteuning(prestatieveld 3). Voor burgers moet helder zijn welke voorzieningen er zijn en waar ze te krijgen zijn. Iedereen heeft er een hekel aan van het kastje naar de muur gestuurd te worden en vaak worden burgers opgezadeld met de gevolgen van interne organisatieproblemen van overheden en organisaties naar de mening van het kabinet. Het kabinet wil daar een einde aan maken en geeft aan, dat er in de gemeente één of meer plekken komen waar mensen met vragen voor ondersteuning op grond van de WMO terecht kunnen. Als het over loketten gaat worden meestal de volgende functies onderscheiden: informatie over het aanbod op het gebied van wonen, zorg en welzijn( en inkomensondersteuning) advisering over de te maken keuzes, na vraagverheldering cliëntenondersteuning, in de zin van persoonlijk advies en/of begeleiding al dan niet gemandateerde AWBZ-indicatiestelling toeleiding of bemiddeling naar voorzieningen van zorg of diensten, met inbegrip van indicering daarvoor Het loket staat daarmee niet op zichzelf. Het is in feite onderdeel van een nieuwe vorm van samenwerken tussen verschillende aanbodorganisaties en hoe dat te regelen met de uitbreiding van awbz-taken, zoals de huishoudelijke verzorging en het grotere gewicht dat aan de één loket gedachte wordt gegeven. In de huidige situatie is het gemeentelijke loket georganiseerd bij de afdeling WIZ met zijn diverse zaken: bijstand, wvg en indicaties voor zorg. Dit is fysiek beschikbaar en sommige zaken kunnen reeds digitaal geregeld worden. Bovendien worden vele zaken via een telefonisch verzoek afgehandeld.

8 Breedte en diepte van het loket kunnen verschillen, ook in de tijd en het verdient aanbeveling nader te bezien hoe een basisloket kan worden waargemaakt, dat er echt één plek is waar mensen snel hulp en zorg op maat kunnen krijgen. Naar aanleiding van een brief van het ministerie van VWS van 6 december 2004 voor de invoering van proeftuinen WMO heeft het college besloten zich aan te melden om deel te nemen voor wat betreft de vormgeving van de loketfunctie in de gemeente en wat daarmee allemaal samenhangt. Actiepunt: De één loket gedachte op basis van de WMO in 2005 nader uitwerken met de daarbij behorende organisatorische en financiële en personele aspecten in overleg met zorgaanbieders en andere betrokken partijen. 5e. Financiering De financiering van de taakuitbreiding in het kader van de WMO kent nog veel onduidelijkheid en biedt in ieder geval risico s. Naar verwachting zal financiering van de WMO plaatsvinden door het toevoegen van een tijdelijke specifieke uitkering in het gemeentefonds.dit is van belang om duidelijk in beeld te blijven houden, hoe de ontwikkelingen zullen uitpakken ten aanzien van de vergrijzing en de te verwachten zorgvraag daarbij en de gevolgen van de extramuralisering. Toch valt niet uit te sluiten dat een versobering van zorgarrangementen en een groter beroep op de eigen financiële verantwoordelijkheid van burgers zal plaatsvinden in de toekomst. Dit zal dan in ieder geval betekenen dat keuzes gemaakt moeten worden, zowel ten aanzien van de rol die de gemeente wil spelen, als ten aanzien van de aard en de omvang van de voorzieningen waar burgers een beroep op kunnen doen. De huidige budgetten WVG en Welzijnswet worden door verschillende budgethouders van de afdelingen WIZ en SAM beheerd en verantwoord. Indien middelen vanuit de AWBZ naar de gemeente overgeheveld worden, ware een knip te blijven maken voor wat betreft individuele verstrekkingen( middelen huishoudelijke verzorging) en collectieve middelen( activerende en ondersteunende begeleiding) en die aan de desbetreffende budgetten van de afdelingen WIZ of SAM toe te voegen. Actiepunt: Bij overheveling van AWBZ middelen naar de gemeente goede afspraken maken tussen de afdeling WIZ en SAM inzake toevoeging van middelen aan de desbetreffende afdelingsbudgetten. Advies: 1. Kennisnemen en instemmen met de notitie 2. Actiepunten en keuzemogelijkheden in discussie brengen als eerste aanzet in overleg met daarbij betrokken partijen Zierikzee, maart 2005 F. Babijn