Aan het werk met wethouder Staf Depla

Transcriptie

1 Aan het werk met wethouder Staf Depla Wil je de sociale zekerheid in stand houden, dan moet er sprake zijn van wederkerigheid. Iemand krijgt een uitkering, maar daar vragen we ook iets voor terug. De uitkeringsgerechtigde doet zijn stinkende best om zo kort mogelijk gebruik te maken van het vangnet. Controle en handhaving vormen de vangrails op deze weg. Ze helpen om mensen een zetje in de goede richting te geven. Maar hoe richt je dit zo effectief mogelijk in? Staf Depla is vanaf dit jaar bezig aan zijn tweede termijn als wethouder in Eindhoven. In die hoedanigheid is hij onder meer verantwoordelijk voor werk & inkomen. Op het gebied van handhaving constateert Depla dat we in Nederland zijn gevangen tussen het een of het ander. Of we zijn te naïef of we benaderen alle uitkeringsgerechtigden als crimineel. Het is zijn uitdaging om handhaving in Eindhoven een plek te geven tussen deze ineffectieve tegenpolen. 1. Wat vindt u van het landelijke beleid op het gebied van handhaving? Op zich biedt dat beleid goede instrumenten voor de uitvoering. Maar als ik bijvoorbeeld kijk naar de Fraudewet, dan laat zij de uitvoerders heel weinig speelruimte. Dat gebrek aan mogelijkheden voor maatwerk wringt. Een vordering op iemand die de inlichtingenplicht heeft geschonden, blijft 10 jaar staan. Terwijl we juist behoefte hebben aan discretionaire bevoegdheden. Alleen dan kunnen we iemands specifieke situatie meewegen bij het opleggen en effectueren van maatregelen en boetes. Dat het strafrecht soms milder is voor onze cliënten dan het bestuursrecht zegt genoeg. Natuurlijk moet je sanctioneren als iemand de boel belazert. De vraag is of je iedereen daarbij over dezelfde kam moet scheren. Veel mensen verdienen wat mij betreft in een eerder stadium een schone lei. Ik juich de aanpassing van de Fraudewet dan ook toe. Ben benieuwd hoe die er uiteindelijk uit komt te zien! 2. En hoe stond handhaving ervoor in Eindhoven bij uw aantreden als wethouder? 1

2 Als wethouder ben ik pas sinds dit jaar verantwoordelijk voor werk & inkomen. Toch herinner ik me nog goed dat ik hier 5 jaar geleden campagne voerde met mijn collega Pierre Heijnen. Die zei toen tegen mij: Staf, het is toch gek dat veel mensen hier willen dat we fraude met uitkeringen aanpakken. We zijn toen eens gaan kijken hoe het in Eindhoven stond met deze fraude. Wat bleek? Het fraudepercentage bedroeg hier 1,5%. In vergelijkbare grote steden was dat percentage gemiddeld 6%. Als geboren Eindhovenaar vind ik natuurlijk dat alles in deze stad beter is. Maar even serieus dit klopte niet. Vanaf het moment dat we strenger zijn gaan kijken naar bijstandsfraude, kwamen we ook hier op het gemiddelde uit. 3. Wat is de huidige stand van handhaving in Eindhoven? Aan de ene kant treden we met onze gebiedsgerichte aanpak hard op om de zogenaamde grote jongens aan te pakken. Die aanpak vindt plaats binnen het RCF-interventieproject GALOP. Samen met ketenpartners pakken we de jongens met een grote bek aan die denken dat ze alles kunnen maken. Dat ze boven de wet staan. Je ziet dat bewoners van de betreffende gebieden blij zijn dat misstanden waaronder misbruik van uitkeringen worden aangepakt. Aan de andere kant proberen we dit misbruik met een strenge poort te voorkomen. Vraag je een uitkering aan en kun je werken? Dan plaatsen we je bij ons werkleerbedrijf. Mensen die bijvoorbeeld zwart werken haken dan al af. 4. Waar liggen nog mogelijkheden voor verbetering in uw ogen? Ik zie die verbetermogelijkheden aan zowel de harde als de zachte kant van handhaving. Bij de repressieve opsporing moeten we innovatieve methoden inzetten. Enerzijds zit die innovatie in de middelen, zoals het inzetten van een camerawagen. Anderzijds zit het heel erg in de werkwijze bij de fraudeaanpak. Stel dat je op huisbezoek gaat, dan moet je wat mij betreft in 90% van de gevallen ook daadwerkelijk fraude aantonen. Een goed voorbeeld komt uit de controle naar onderverhuur. In Amsterdam bleek met de actie Zoeklicht in 50% van de gevallen niets aan de hand. Nijmegen kende een dergelijk project met een nauwkeurig vooronderzoek. Daar was het scoringspercentage vele malen 2

3 hoger. Wat Eindhoven betreft staan we open om te leren van succesvolle middelen en werkwijzen van andere gemeenten. Bij een groot deel van de regelovertreding gaat het mis omdat mensen niet weten hoe het werkt. In die zachte, preventie handhaving gaan de wijkteams een belangrijke rol spelen. 5. En hoe vertaalt zich dat naar de praktijk? Op dit moment hebben we de discussie hoe streng we moeten zijn. Want soms zijn we nog te naïef. Dan treffen we tijdens ons interventieproject GALOP een zwembad aan in de tuin van iemand die al jaren een uitkering heeft. Anderzijds behandelen we iemand die zich heeft vergist als grote boef. In de zoektocht naar balans werken we hard aan de professionaliteit van onze mensen. Input daarvoor komt onder meer uit onze maandelijkse bespreking van casussen beroep en bezwaar. Daarnaast willen we onze onderzoekers slimmere methoden aanreiken om fraude te constateren. Hier valt nog een wereld te winnen. Zo duurde het lang voordat we een camerawagen gingen inzetten. Net zoals er een paar jaar geleden veel weerstand was tegen het project GALOP. We zouden hier hele buurten mee stigmatiseren. Het succes zorgt er nu voor dat we het structureel in onze werkwijze opnemen. Iedereen is er nu wel van overtuigd dat je mensen te kort doet als je de hufters niet aanpakt. 6. Welke plaats neemt excellente dienstverlening in dit verhaal in? Heb je het sec over handhaving, dan bereiden we nu een inkeerregeling voor. We willen mensen prikkelen om snel schoon schip te maken. Verder proberen we bestaande drempels voor re-integratie weg te nemen. Denk aan deeltijdwerk en tijdelijk werk. Bij die laatste worden mensen steeds opnieuw geconfronteerd met nieuwe wachttijden. Wij maken nu maximaal gebruik van de ruimte die de wet ons biedt. We schorten de uitkering op. Ook laten we de verplichte wachttijd voor jongeren al in de maand voordat ze hun aanvraag doen ingaan. 3

4 Ten slotte willen we bijverdienen stimuleren en makkelijker maken. Ik vind namelijk dat je mensen die kleine stappen zetten richting arbeidsmarkt moet belonen. 7. Zijn de aanscherpingen van de bijstandsverplichtingen hierbij geen stap terug? Ja en nee. Er moet sprake zijn van wederkerigheid. Wij verstrekken mensen een uitkering, maar zij moeten ook iets doen. Ze moeten een maximale inspanning leveren om te participeren. Als je actief bezig bent met het zoeken naar onafhankelijkheid, dan valt dat bij ons onder de tegenprestatie. Daarin zoeken we naar de uiterste ruimte die de wet ons biedt. We willen mensen die hun best doen niet opzadelen met nutteloze bezigheden. Maar maak je er een potje van, dan moeten onze casemanagers wel de mogelijkheden hebben om je aan te pakken. Natuurlijk schakelen we geen modepolitie in aan de poort. Maar als iemand systematisch zijn sollicitaties verprutst door zijn of haar voorkomen, dan moeten we kunnen ingrijpen. 8. En zijn de wijkteams in Eindhoven al handhavingsminded? Met de Participatiewet ontstaat er een nieuwe uitvoeringspraktijk. Participatie begint langzaam maar zeker een onderdeel van de wijkteams te worden. Dus ook handhaving. Daarin hebben de wijkteams ook een rol. We moeten daarbij zorgen voor een continue dialoog tussen handhavers en hulpverleners. Veel regelovertreding ontstaat omdat mensen niet precies weten hoe het werkt. Dat moeten de medewerkers van de wijkteams dan uitleggen. Maar hulpverleners moeten ook leren omgaan met signalen die duiden op fraude. Weten welke stappen ze kunnen en moeten nemen. 9. Hoe ziet u de uitdagingen met het oog op vertrouwensrelaties en privacy in dat kader? Een hulpverlener is natuurlijk zuinig op de vertrouwensrelatie met een klant. Toch moeten we ernaar toe dat een hulpverlener klanten wijst op signalen die duiden op fraude. Geef de klant eerst de mogelijkheid om het zelf op te lossen. 4

5 Doet hij dat niet, dan zal een hulpverlener de overtreding toch aangekondigd moeten melden. Ook dat is professionaliteit. Ik moet altijd denken aan het extreme voorbeeld waarbij een jongerenwerker in een buurthuis lid werd van een criminele organisatie. Ook breder is handhaving versus hulpverlening een uitdaging. Wij gaven onze klanten een brief mee voor de huisarts als we een doktersverklaring nodig hadden. De toon van die brief was te veel handhaving. Huisartsen zeiden terecht dat ze zich zo onderdeel voelden van onze handhaving. Die brief hebben we aangepast. Er staat nu in dat de arts niet verplicht is een verklaring in te vullen, maar dat de klant anders naar de keuringsarts moet. Verder werken we op dit moment aan privacyprotocollen. Zo wordt voor iedereen duidelijk hoe je met gevoelige informatie omgaat en waar je met signalen terecht kunt. 10. Welk stempel wilt u straks als wethouder op handhaving in uw gemeente gedrukt hebben? Allereerst wil ik dat niet alle uitkeringsgerechtigden met ongezond wantrouwen worden benaderd. Wel wil ik dat de pakkans voor échte fraudeurs is vergroot door effectievere, zwaardere interventies. Daarnaast wil ik dat de gemeente mensen die hun best doen om uit de uitkering te komen ondersteunt en beloont. Verder hoop ik een eind op streek te zijn met het bij elkaar brengen van twee werelden in de wijkteams. Hulpverleners hebben oog voor handhaving en casemanagers en handhavers hebben oog voor hulpverlening. Bestuur en management moeten hiervoor kaders schappen. En practice what you preach. Wij willen als gemeente graag ruimte voor onze eigen afwegingen binnen het landelijk beleid. Die ruimte willen wij onze eigen professionals ook geven! 5