Inschatting van het risico op laaggeletterdheid per wijk Laaggeletterdheid in Gouda

Transcriptie

1 Inschatting van het risico op laaggeletterdheid per wijk Laaggeletterdheid in Gouda ProBiblio, in opdracht van Bibliotheek Gouda 4 september 2016

2 2 COLOFON Inschatting van het risico op laaggeletterdheid per wijk, laaggeletterdheid in Gouda In opdracht van: Bibliotheek Gouda Uitvoering en rapportage: Marion Kulk-Romein - mromein@probiblio.nl In samenwerking met: Jolijn Faber, Ingrid Balijon, Thomas Bersee en Ellie van der Meer

3 3 MANAGEMENT SUMMARY Er zijn in Nederland 2,5 miljoen mensen van 16 jaar en ouder die moeite hebben met taal en rekenen. Dit is 18% van de totale bevolking van 16 jaar en ouder. Bij de 65-plussers zijn het 1,2 miljoen mensen. Bij de leeftijdsgroep jaar (de beroepsbevolking) gaat het om 1,3 miljoen mensen. Het percentage laaggeletterden in de beroepsbevolking bedraagt 11,9%, hetgeen betekent dat 1 op de 9 mensen in Nederland tussen de 16 en 65 jaar laaggeletterd is. Laaggeletterden zijn veelal ook zwak op het gebied digitale vaardigheden. Uit recent onderzoek van het CBS kwam naar voren dat maar liefst 21 procent van de Nederlanders weinig vaardigheden heeft in het gebruik van ICT. Laaggeletterdheid is ook in Gouda een probleem. Uit onderzoek van het ROA-Maastricht University blijkt dat in Gouda het percentage laaggeletterde inwoners in de beroepsbevolking op het landelijk gemiddelde ligt van 11% - 13%. Dit betekent dat er in Gouda tussen de 4500 tot 5800 laaggeletterden zijn in de leeftijdsgroep jaar. Indien ook de laaggeletterde 65-plussers meegerekend worden, dan zou het gaan om 9000 tot laaggeletterden van 16 jaar en ouder. Laaggeletterden worden belemmerd bij hun dagelijks functioneren. Taal speelt immers een belangrijke rol om mee te kunnen doen in de samenleving. Het gaat om een basisvaardigheid die onder meer nodig is voor de opvoeding van kinderen, voor het volgen van onderwijs, voor het vinden en behouden van werk, voor het leiden van een gezond leven en het behoud van vitaliteit, voor maatschappelijke redzaamheid en voor actief burgerschap. Voorts zijn bij veel laaggeletterden, en vooral die in de hogere leeftijdsgroepen, de computervaardigheden gering. Dit is zorgwekkend vanwege de toenemende digitalisering van de samenleving, waaronder de digitale werkmap van het UWV en de invoering van de E-overheid. Waar wonen de laaggeletterden in Gouda? Wanneer in een wijk veel risicofactoren voorkomen, is het te verwachten dat hier veel laaggeletterden wonen. De indicatoren die ProBiblio in deze scan heeft meegenomen, zijn: Leeftijd (45-65 jarigen) Migratiestatus (allochtonen) Gezondheid (mensen met gezondheidsproblemen) Arbeidsmarktstatus (mensen met een uitkering) Financiële problemen (mensen met financiële problemen) In opdracht van de Bibliotheek Gouda heeft ProBiblio op basis van bovengenoemde indicatoren per wijk een inschatting gemaakt naar het risico op laaggeletterdheid. Bibliotheek Gouda kan met deze scan werken aan een wijkgerichte aanpak van de preventie en bestrijding van laaggeletterdheid in het kader van het Taalakkoord voor de regio Midden-Holland. Hieronder volgt een overzicht van de wijken van Gouda naar risico op laaggeletterdheid. Zeer hoog risico op laaggeletterdheid: Korte Akkeren: In de Korte Akkeren is het risico op laaggeletterdheid zeer hoog. Er wonen relatief veel niet-westerse allochtonen en veel mensen die een uitkering ontvangen. Ook zien we veel mensen met gezondheids- en financiële problemen. Hoger risico dan gemiddeld op laaggeletterdheid: Binnenstad: In de Binnenstad wonen veel mensen met gezondheids- en financiële problemen. Kort Haarlem: In Kort Haarlem wonen veel allochtonen en mensen met een uitkering, al zien we relatief weinig mensen in de leeftijd van 45 t/m 65 jaar.

4 4 Goverwelle: In Goverwelle wonen veel mensen tussen de 45 en 65 jaar en veel niet-westerse allochtonen. Lager dan gemiddeld of zeer laag risico op laaggeletterdheid: Plaswijck: In Plaswijck wonen weliswaar veel inwoners in de leeftijd van 45 tot 65 jaar, maar op de overige indicatoren wordt gemiddeld of laag gescoord. Noord: In Noord zien we gemiddelde of lage score op alle indicatoren. Bloemendaal: In Bloemendaal komen weliswaar veel gezondheidsproblemen voor, maar deze zijn te verklaren door de hoge gemiddelde leeftijd in deze wijk. Op alle indicatoren wordt gemiddeld of laag gescoord. De wijken Stolwijkersluis en Oostpolder in Schieland (Westergouwe) zijn niet meegenomen in de analyse, omdat het aantal inwoners hiervoor te laag is.

5 5 INHOUD Management summary...3 Inhoud Inleiding Laaggeletterdheid in Nederland Laaggeletterdheid in de regio Midden-Holland Laaggeletterdheid in Gouda: uitkomsten per wijk Laaggeletterdheid in Gouda: indicatoren Methodiek inschatting laaggeletterdheid per wijk Geraadpleegde literatuur en bronnen... 23

6 6 1 INLEIDING Er zijn in Nederland 2,5 miljoen mensen van 16 jaar en ouder die moeite hebben met taal en rekenen. Dit is 18% van de totale bevolking van 16 jaar en ouder. Bij de 65-plussers zijn het 1,2 miljoen mensen. Bij de leeftijdsgroep jaar (de beroepsbevolking) gaat het om 1,3 miljoen mensen. Het percentage laaggeletterden in de beroepsbevolking bedraagt 11,9%, hetgeen betekent dat 1 op de 9 mensen in Nederland tussen de 16 en 65 jaar laaggeletterd is. Laaggeletterden zijn veelal ook zwak op het gebied digitale vaardigheden. Uit recent onderzoek van het CBS kwam naar voren dat maar liefst 21 procent van de Nederlanders weinig vaardigheden heeft in het gebruik van ICT. Uit onderzoek van het ROA Maastricht University blijkt dat in Gouda het aantal laaggeletterde inwoners tussen de jaar op het landelijk gemiddelde ligt van 11% - 13%. Dit betekent dat er in Gouda tussen de 4500 tot 5800 laaggeletterden zijn in de betreffende leeftijdsgroep. Indien ook de laaggeletterde 65-plussers meegerekend worden, dan zou het gaan om 9000 tot laaggeletterden van 16 jaar en ouder. Bibliotheken hebben soms moeite om aan de gemeente duidelijk te maken met wat voor problematiek ze te maken hebben rond kwetsbare burgers die moeite hebben met lezen en schrijven. Daarnaast is die kwetsbare doelgroep moeilijk te vinden en te bereiken door bibliotheken. Inzicht is daarvoor noodzakelijk inzicht in hoe groot de doelgroep kwetsbare burgers is, hoe de groep is samengesteld en in welke wijken van het verzorgingsgebied die zich bevindt. In dit onderzoek wordt specifiek gekeken naar de groep laaggeletterden. Op basis van verschillende indicatoren geven wij aan hoe hoog het risico op laaggeletterdheid is in de wijken van Gouda. Het doel van deze scan is het verkrijgen van inzicht in de laaggeletterdheid in Gouda per wijk. Met behulp van de resultaten van deze scan, kan Bibliotheek Gouda de gemeente informeren over de omvang van de groep laaggeletterden en de scan biedt de bibliotheek de mogelijkheid om de dienstverlening hierop aan te passen. Dit met name in het kader van het Taalakkoord. Omdat de Bibliotheek Gouda op het gebied van het Taalakkoord veel samenwerkt met de Bibliotheek de Groene Venen en Krimpenerwaard, is gevraagd of ProBiblio de analyse van Gouda wil uitbreiden met het verzorgingsgebied van deze bibliotheken. Dit gebeurt in afzonderlijke rapportages. De bibliotheek Gouda, Groene Venen en Krimpenerwaard vormen samen de arbeidsmarktregio Midden-Holland.

7 7 2 LAAGGELETTERDHEID IN NEDERLAND Er zijn in Nederland 2,5 miljoen mensen van 16 jaar en ouder die moeite hebben met taal en rekenen (bron: Algemene Rekenkamer - Aanpak van Laaggeletterdheid (april 2016)). Dit is 18% van de totale bevolking van 16 jaar en ouder. Bij de 65-plussers gaat het om 1,2 miljoen mensen. Bij de leeftijdsgroep jaar (de beroepsbevolking) komen we uit op 1,3 miljoen mensen. Dit betekent dat 1 op de 9 mensen in Nederland tussen de 16 en 65 jaar laaggeletterd is (bron: Buisman, M., Allen, J., Fouarge, D., Houtkoop, W., Velden, R. van der - PIAAC: Kernvaardigheden voor Werk en Leven, resultaten van de Nederlandse survey 2012 (oktober 2013)). Laaggeletterden hebben niet alleen moeite met taal of rekenen, vaak zijn zij ook zwak op het gebied digitale vaardigheden. Ongeveer 21 procent van de Nederlanders heeft weinig vaardigheden in het gebruik van ICT (bron: Akkerman, M. - Sociaaleconomische trends ICT-vaardigheden van Nederlanders (juli 2016)). Definitie laaggeletterdheid Stichting Lezen & Schrijven hanteert de volgende definitie van laaggeletterdheid (bron: (augustus 2016)): Laaggeletterdheid is een overkoepelende term voor mensen die grote moeite hebben met lezen, schrijven en het begrijpen en toepassen van informatie. Zij beheersen het minimale niveau om volwaardig in de Nederlandse maatschappij te kunnen functioneren niet. Dat niveau is door de overheid vastgesteld op eindniveau VMBO of niveau mbo-2/3 (niveau 2F binnen de Standaarden en eindtermen volwassenen educatie). Ze hebben bijvoorbeeld problemen met: formulieren invullen voor bijvoorbeeld zorgtoeslag, kinderopvang of de belasting straatnaamborden lezen voorlezen aan (klein)kinderen een (verjaardags)kaart schrijven geld opnemen bij een pinautomaat vertrektijden van de trein opzoeken ondertitels lezen recepten uit een kookboek lezen lezen en begrijpen van gezondheidstips, patiënten folders en bijsluiters van medicijnen Maatschappelijke problematiek Stichting Lezen & Schrijven schrijft het volgende over laaggeletterdheid in Nederland: Laaggeletterdheid is in Nederland een groot probleem. 1 op de 9 mensen in Nederland tussen de 16 en 65 jaar is laaggeletterd. In totaal zijn dat 1,3 miljoen Nederlanders die grote moeite hebben met lezen en schrijven. Tweederde is van Nederlandse afkomst en eenderde is van buitenlandse afkomst. 57% van hen is vrouw en 43% is man. Ongeveer 43% van de laaggeletterden is werkeloos of inactief op de arbeidsmarkt. Laaggeletterden worden belemmerd bij hun dagelijks functioneren. Taal speelt immers een belangrijke rol om mee te kunnen doen in de samenleving. Het gaat om een basisvaardigheid die onder meer nodig is voor de opvoeding van kinderen, voor het volgen van onderwijs, voor het vinden en behouden van werk, voor het leiden van een gezond leven en het behoud van vitaliteit, voor maatschappelijke redzaamheid en voor actief burgerschap. Voorts zijn bij veel laaggeletterden, en met name die in de hogere leeftijdsgroepen, de computervaardigheden gering. Dit is zorgwekkend vanwege de toenemende digitalisering van de samenleving, waaronder de digitale werkmap van het UWV en de invoering van de E-overheid. Een tekort aan basisvaardigheden (taal, rekenen en digitale vaardigheden) is niet alleen nadelig voor het betreffende individu, maar is ook schadelijk voor bedrijf en maatschappij. Het werkt

8 8 maatschappelijke uitsluiting in de hand, Het heeft een negatief effect op de economische voorspoed, de leefbaarheid, de maatschappelijke stabiliteit en de sociale cohesie. Laaggeletterdheid is een kostenfactor waarbij de rekening voor een groot deel wordt neergelegd bij de samenleving. De preventie en bestrijding van laaggeletterdheid is daarom van groot maatschappelijk belang. Een effectieve aanpak is alleen mogelijk door een brede gezamenlijke inspanning. Een belangrijke rol is daarbij weggelegd voor gemeenten, bibliotheken, onderwijsinstellingen, vrijwilligersorganisaties, bedrijven, uitkeringsinstanties, maatschappelijke instellingen en zorgorganisaties. Laaggeletterdheid kost de Nederlandse samenleving naar schatting jaarlijks 556 miljoen euro. Een groot deel van deze kosten (circa 63%) wordt veroorzaakt door een verminderde productiviteit en verminderde belastinginkomsten. Een lagere productiviteit betekent op de middellange termijn een lager inkomen voor de laaggeletterde. Voor de (lokale) overheid betekent dit een verlies van circa 140 per laaggeletterde, oftewel rond 140 miljoen aan belasting die niet kan worden geïnd. Hier komen de uitkeringskosten voor werkloze laaggeletterden nog bij. Deze kosten worden geschat op circa 75 miljoen per jaar (of circa 75 per laaggeletterde persoon/ ,- per uitkeringsontvanger).

9 9 3 LAAGGELETTERDHEID IN DE REGIO MIDDEN-HOLLAND Laaggeletterdheid is ook in de regio Midden-Holland een probleem (bron: Researchcentrum voor Onderwijs en Arbeidsmarkt/ROA - Maastricht University - Regionale spreiding van geletterdheid in Nederland (mei 2016)). In tabel 1 is te zien hoe hoog het percentage laaggeletterden wordt geschat in de gebieden binnen de regio Midden-Holland. Tabel 1. Laaggeletterdheid in Midden-Holland Gebied % laaggeletterden (16 65 jaar) Aantal laaggeletterden (16-65 jaar) Inwoneraantal jaar Gouda 11-13% Bergambacht/ Bodegraven- Reeuwijk/ Nieuwkoop/ Schoonhoven/ Vlist 8-11% Boskoop/ Rijnwoude/ Waddinxveen Ouderkerk/ Zuidplas Krimpen aan den IJssel/ Nederlek 8-11% % % Landelijk gemiddelde 11-13% ± 1, 3 miljoen 10,9 miljoen Note: Boskoop en Rijnwoude vallen niet onder het verzorgingsgebied van bibliotheek Groene Venen, maar behoren toe aan het verzorgingsgebied van bibliotheek Rijn en Venen. Deze zijn in het onderzoek Regionale spreiding van geletterdheid samengenomen. In het onderzoek van het ROA Maastricht University zijn de 65-plussers niet meegerekend. Indien dit wel het geval was geweest dan zou het aantal laaggeletterden ongeveer verdubbeld zijn.

10 10 4 LAAGGELETTERDHEID IN GOUDA: UITKOMSTEN PER WIJK Uit onderzoek van het ROA Maastricht University blijkt dat in Gouda het percentage laaggeletterde inwoners op het landelijk gemiddelde ligt van 11% - 13%. Dit betekent dat er in Gouda tussen de 4500 tot 5800 laaggeletterden zijn in de leeftijdsgroep jaar. Indien ook de laaggeletterde 65- plussers meegerekend worden dan zou het zelfs gaan om bijna een verdubbeling van het aantal. Dit komt neer op 9000 tot laaggeletterden van 16 jaar en ouder. Het risico op laaggeletterdheid hangt samen met de volgende factoren: Leeftijd: Laaggeletterdheid komt vaker voor in hogere leeftijdsgroepen. Hoe meer 45-plussers er in een wijk wonen, hoe hoger de kans op laaggeletterdheid. Migratiestatus: bij allochtonen komt vooral in de 1 e generatie laaggeletterdheid veel voor. Een andere risicogroep zijn allochtone jongeren in de 2 e of 3 e generatie. Gezondheid: laaggeletterdheid komt vaker voor bij mensen die hun gezondheidstoestand als matig tot slecht omschrijven. Arbeidsmarktstatus: laaggeletterdheid komt vaker voor bij mensen die geen werk hebben. Financiële problemen: laaggeletterdheid komt vaker voor bij mensen met financiële problemen. In hoofdstuk 6 beschrijven we waarom we deze indicatoren hebben meegenomen. Andere indicatoren (zoals opleidingsniveau, geslacht of beroep) zijn in deze scan niet meegenomen, omdat hierover geen betrouwbare informatie aanwezig is per wijk of de indicator niet goed bruikbaar is. Op basis van de vijf bovengenoemde factoren heeft ProBiblio per wijk een inschatting gemaakt naar het risico op laaggeletterdheid. Er is daarbij alleen gekeken naar de leeftijdsgroep jaar. In hoofdstuk 5 komen de indicatoren per wijk uitgebreider aan de orde. In figuur 1 is te zien in welke wijken van Gouda het risico op laaggeletterdheid het grootste is. Tabel 2 geeft weer op welke indicatoren de risico- inschatting is gebaseerd. Figuur 1. Risico op laaggeletterdheid per wijk Note: de wijken Stolwijkersluis en Oostpolder in Schieland (Westergouwe) zijn relatief zeer kleine wijken, waardoor aan de cijfers van deze wijken geen conclusies verbonden kunnen worden en er geen score op laaggeletterdheid is toegewezen.

11 11 Tabel 2. Indicatoren laaggeletterdheid per wijk Wijk % 45 t/m 65 jaar % allochtoon % mensen met een uitkering % mensen met gezondheidsproblemen % mensen met financiële problemen Binnenstad = = = + + De Korte Akkeren Bloemendaal Plaswijck Noord Kort Haarlem = = - = = - = - = = = Risico op laaggeletterdheid Hoger dan gemiddeld Zeer hoog Zeer laag Lager dan gemiddeld Zeer laag Hoger dan gemiddeld Goverwelle Hoger dan + + = = - gemiddeld Note: de wijken Stolwijkersluis en Oostpolder in Schieland (Westergouwe) zijn relatief zeer kleine wijken, waardoor aan de cijfers van deze wijken geen conclusies verbonden kunnen worden en daarom worden deze wijken in de tabel niet getoond. + oververtegenwoordigd hoger risico op laaggeletterdheid = gemiddeld risico op laaggeletterdheid - ondervertegenwoordigd lager risico op laaggeletterdheid In Gouda zien we één wijk met een zeer hoog risico op laaggeletterdheid (de Korte Akkeren), drie wijken met een hoger risico dan gemiddeld (Binnenstad, Kort Haarlem en Goverwelle) en drie wijken met een lager dan gemiddeld of zeer laag risico op laaggeletterdheid (Plaswijck, Bloemendaal en Noord). Hierna benoemen we kort de kenmerken per wijk.

12 12 Zeer hoog risico op laaggeletterdheid: De Korte Akkeren: In de Korte Akkeren is het risico op laaggeletterdheid zeer hoog en vinden we op vrijwel alle indicatoren een relatief hoge score. Er wonen relatief veel nietwesterse allochtonen en veel mensen die een uitkering ontvangen. Ook zien we veel mensen met gezondheids- en financiële problemen. Deze combinatie van factoren maakt het risico op laaggeletterdheid groot. Hoger risico dan gemiddeld op laaggeletterdheid: Binnenstad: In de Binnenstad zien we een hoger percentage mensen met gezondheids- en financiële problemen, terwijl we op leeftijd, etniciteit en inwoners met een uitkering een gemiddelde score vinden. Kort Haarlem: In Kort Haarlem zien we relatief gezien weinig mensen in de leeftijd van 45 t/m 65 jaar, maar wel een hoog aandeel allochtonen en veel mensen met een uitkering. Goverwelle: In Goverwelle zien we veel inwoners tussen de 45 en 65 jaar en veel nietwesterse allochtonen. Lager dan gemiddeld of zeer laag risico op laaggeletterdheid: Plaswijck: In Plaswijck zien we veel inwoners in de leeftijd van 45 tot 65 jaar, maar op de overige indicatoren wordt gemiddeld of laag gescoord. Noord: In Noord zien we gemiddelde of lage score op alle indicatoren. Bloemendaal: In Bloemendaal zien we een hoge score op gezondheidsproblemen, maar deze zijn te verklaren door de hoge gemiddelde leeftijd in deze wijk. Op alle andere indicatoren wordt gemiddeld of laag gescoord.

13 13 5 LAAGGELETTERDHEID IN GOUDA: INDICATOREN In dit hoofdstuk gaan we dieper in op de belangrijkste indicatoren met betrekking tot laaggeletterdheid in de wijken van Gouda. Per indicator is te zien hoe de situatie er in de verschillende wijken uitziet. De bronnen waar de gegevens vandaan komen staan in hoofdstuk 6 Methodiek inschatting laaggeletterdheid per wijk. 5.1 Leeftijdsgroepen per wijk Laaggeletterdheid komt vaker voor in hogere leeftijdsgroepen. Hoe meer 45-plussers er in een wijk wonen, hoe hoger de kans op laaggeletterdheid. De focus hebben we gelegd op de groep jaar, omdat deze mensen behoren tot de beroepsbevolking. In tabel 3 is de verdeling naar leeftijdscategorie in de verschillende wijken van Gouda te zien en in figuur 2 de leeftijdscategorie jaar. Tabel 3. % verdeling van de inwoners naar leeftijdscategorie per wijk Wijk 0-14 jaar jaar jaar jaar 65 jaar of ouder Binnenstad De Korte Akkeren Bloemendaal Plaswijck Noord Kort Haarlem Goverwelle 14% 12% 31% 27% 17% 19% 12% 31% 25% 13% 13% 12% 20% 28% 27% 17% 10% 21% 30% 23% 20% 11% 27% 27% 16% 21% 11% 27% 26% 15% 21% 15% 22% 31% 11% Stolwijkersluis 16% 12% 23% 33% 17% Oostpolder in Schieland 13% 13% 21% 46% 8% Gouda totaal 18% 12% 25% 28% 17% Note: de wijken Stolwijkersluis en Oostpolder in Schieland (Westergouwe) zijn relatief zeer kleine wijken, waardoor aan de cijfers van deze wijken geen conclusies verbonden kunnen worden.

14 14 Figuur 2. % inwoners jaar per wijk 0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 80% 90% 100% Binnenstad De Korte Akkeren Bloemendaal Plaswijck Noord Kort Haarlem Goverwelle Stolwijkersluis Oostpolder in Schieland Gouda totaal Note: de wijken Stolwijkersluis en Oostpolder in Schieland (Westergouwe) zijn relatief zeer kleine wijken, waardoor aan de cijfers van deze wijken geen conclusies verbonden kunnen worden. De wijken Plaswijck en Goverwelle hebben relatief veel inwoners in de leeftijd van 45 tot 65 jaar. Kijken we naar de leeftijdsgroep 65 jaar en ouder (in tabel 3) dan zien we die relatief gezien veel terug in Bloemendaal en Plaswijck.

15 Herkomst/etniciteit per wijk Allochtonen zijn vaker laaggeletterd dan autochtonen. Toch zijn in absolute zin autochtonen in de meerderheid als het gaat om laaggeletterdheid, omdat de groep autochtonen in Nederland (78%) veel groter is dan de groep allochtonen (22%). Bij allochtonen komt vooral in de 1 e generatie laaggeletterdheid veel voor. Een andere risicogroep zijn allochtone jongeren in de 2 e of 3 e generatie. Hoewel er in Nederland meer autochtone dan allochtone laaggeletterden zijn, is de kans op laaggeletterdheid binnen allochtone groepen wel groter. In tabel 4 staat de verdeling van de etnische groepen per wijk en in figuur 3 staan de etnische groepen uitgesplitst naar autochtonen, westerse en niet-westerse allochtonen. Tabel 4. % verdeling van etnische groepen per wijk Wijk Autochtonen Westers allochto nen Marokko Nederlandse Antillen en Aruba Suriname Turkije Overig nietwesters Binnenstad De Korte Akkeren Bloemendaal Plaswijck Noord Kort Haarlem Goverwelle 77% 10% 7% 0% 1% 1% 4% 73% 7% 14% 1% 1% 1% 4% 82% 8% 6% 1% 1% 1% 2% 80% 9% 7% 1% 1% 0% 2% 79% 7% 7% 1% 1% 1% 4% 72% 9% 12% 1% 1% 1% 3% 72% 7% 14% 1% 2% 0% 4% Stolwijkersluis 87% 8% 0% 1% 2% 0% 1% Oostpolder in Schieland 88% 13% 0% 0% 0% 0% 0% Gouda totaal 76% 8% 10% 1% 1% 1% 3% Note: de wijken Stolwijkersluis en Oostpolder in Schieland (Westergouwe) zijn relatief zeer kleine wijken, waardoor aan de cijfers van deze wijken geen conclusies verbonden kunnen worden.

16 16 Figuur 3. Verdeling van etnische groepen per wijk uitgesplitst naar autochtonen, westerse en niet-westerse allochtonen Binnenstad De Korte Akkeren Bloemendaal Plaswijck Noord Kort Haarlem Goverwelle Stolwijkersluis Oostpolder in Schieland Gouda totaal 0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 80% 90% 100% Autochtonen Westerse allochtonen Niet-westerse allochtonen Note: de wijken Stolwijkersluis en Oostpolder in Schieland (Westergouwe) zijn relatief zeer kleine wijken, waardoor aan de cijfers van deze wijken geen conclusies verbonden kunnen worden. In Gouda is 24% van de inwoners van allochtone afkomst, waarbij de grootste groep afkomstig is uit Marokko (10%). In de Korte Akkeren, Kort Haarlem en Goverwelle zien we ten opzichte van totaal Gouda hoge percentages allochtone inwoners waarbij er veel uit Marokko komen. In Bloemendaal wonen de meeste autochtonen (82%).

17 Participatie op de arbeidsmarkt Laaggeletterdheid komt vaker voor bij langdurig werkzoekenden en mensen met een uitkering. In tabel 5 en figuur 4 wordt het percentage van de inwoners dat een uitkering ontvangt uitgesplitst naar wijk weergegeven. De volgende uitkeringsvormen worden bekeken: Bijstand AO (Tegemoetkoming arbeidsongeschikten) WW (Werkloosheidsuitkering) AOW (Algemene Ouderdom Wet) deze uitkering wordt niet meegenomen in de bepaling van het risico op laaggeletterdheid Tabel 5. % inwoners dat een uitkering ontvangt per wijk Wijk Bijstand AO WW AOW Binnenstad De Korte Akkeren Bloemendaal Plaswijck Noord Kort Haarlem Goverwelle Stolwijkersluis Oostpolder in Schieland 3% 6% 3% 20% 5% 7% 4% 18% 2% 5% 2% 33% 2% 6% 3% 29% 4% 5% 3% 21% 5% 7% 3% 20% 3% 6% 3% 15% 3% 3% 3% 22% 0% 0% 0% 10% Gouda totaal 3% 6% 3% 23% Note 1: de wijken Stolwijkersluis en Oostpolder in Schieland (Westergouwe) zijn relatief zeer kleine wijken, waardoor aan de cijfers van deze wijken geen conclusies verbonden kunnen worden. Note 2: procentuele verhouding uitkering is gebaseerd op het aantal inwoners per wijk van 20 jaar en ouder.

18 18 Figuur 4. % inwoners dat bijstand, AO of WW uitkering ontvangt per wijk 0% 2% 4% 6% 8% 10% 12% 14% 16% 18% 20% Binnenstad De Korte Akkeren Bloemendaal Plaswijck Noord Kort Haarlem Goverwelle Stolwijkersluis Oostpolder in Schieland Gouda totaal Bijstand AO WW Note: de wijken Stolwijkersluis en Oostpolder in Schieland (Westergouwe) zijn relatief zeer kleine wijken, waardoor aan de cijfers van deze wijken geen conclusies verbonden kunnen worden. In de Korte Akkeren en Kort Haarlem wonen de meeste mensen die een bijstandsuitkering, AO of WW ontvangen.in Bloemendaal en Plaswijck wonen veel inwoners die een AOW uitkering ontvangen; deze wijken hebben relatief veel 65-plussers. Deze wijken hebben ook relatief weinig inwoners met een bijstandsuitkering.

19 Gezondheid Mensen die hoger scoren op de schaal van documentgeletterdheid voelen zich ook gezonder. Laaggeletterden beoordelen hun gezondheid over het algemeen ook vaker als matig tot zeer slecht dan niet-laaggeletterden en hebben ook relatief vaak een verminderde psychische gezondheid. In tabel 6 staat de ervaren gezondheid en psychische gezondheid per wijk. Tabel 6. Ervaren gezondheid en psychische gezondheid per wijk Wijk Goede ervaren gezondheid Verminderde psychische gezondheid Binnenstad De Korte Akkeren Bloemendaal Plaswijck Noord Kort Haarlem Goverwelle 78% 47% 63% 46% 76% 35% 79% 29% 81% 31% 77% 34% 78% 38% GGD Hollands Midden totaal 80% 36% Note: de wijken Stolwijkersluis en Oostpolder in Schieland (Westergouwe) zijn relatief zeer kleine wijken, waardoor er geen gegevens beschikbaar zijn. Goede ervaren gezondheid: Percentage volwassenen/ouderen dat de eigen gezondheid als 'goed' tot 'zeer goed' ervaart. Verminderde psychische gezondheid: Percentage volwassenen/ouderen die de afgelopen twaalf maanden een matig of hoog risico hebben gehad op een angststoornis of depressie, gemeten via de K10-schaal. Als we kijken naar de goede ervaren gezondheid in de wijken dan valt het op dat inwoners van Korte Akkeren dit duidelijk minder dan gemiddeld aangeven. De andere wijken scoren vrij dichtbij het gemiddelde van GGD Hollands Midden. Tevens scoort de Korte Akkeren ook relatief hoog op verminderde psychische gezondheid, samen met de Binnenstad van Gouda.

20 Financiële problemen Mensen die in de financiële problemen zitten vallen onder de categorie kwetsbare burgers. Het blijkt dat armoede en laaggeletterdheid hand in hand gaan. Laaggeletterdheid is vaak een belemmering om zelfredzaam te zijn en andersom vergroot armoede de kans op laaggeletterdheid. In tabel 7 wordt per wijk het percentage inwoners weergegeven dat grote moeite heeft met rondkomen en het percentage inwoners met problematische schulden. Tabel 7. % inwoners met financiële problemen per wijk Wijk Grote moeite met rondkomen Problematische schulden Binnenstad De Korte Akkeren Bloemendaal Plaswijck Noord Kort Haarlem Goverwelle 18% 9% 9% 21% 1% 2% 4% 7% 2% 12% 5% 5% 1% 4% Gouda totaal 5% 8% Note 1: de wijken Stolwijkersluis en Oostpolder in Schieland (Westergouwe) zijn relatief zeer kleine wijken, waardoor er geen gegevens beschikbaar zijn. Note 2: procentuele verhouding inwoners met financiële problemen is gebaseerd op het aantal inwoners per wijk van 20 jaar en ouder. Moeite met rondkomen: Percentage volwassenen/ouderen dat het afgelopen jaar grote moeite heeft gehad om van het huishoudinkomen rond te komen. Problematische schulden: Percentage volwassenen/ouderen dat meer dan drie schudeisers heeft en/of een betalingsachterstand van minstens euro en/of ten minste één van de betalingsachterstanden niet zelfstandig binnen 12 maanden kon oplossen. Het percentage volwassenen dat grote moeite heeft met rondkomen is het hoogste in de Binnenstad. Gemiddeld in Gouda is dit 5% en in de binnenstad 18%, ook de Korte Akkeren zit met 9% relatief hoog. Wanneer we kijken naar het percentage problematische schulden dan is de wijk de Korte Akkeren het hoogste vertegenwoordigd met 21% ten opzichte van 8% in Gouda. Ook Gouda Noord scoort met 12% redelijk hoog.

21 21 6 METHODIEK INSCHATTING LAAGGELETTERDHEID PER WIJK 6.1 Laaggeletterdheid in Nederland De informatie over laaggeletterdheid in Nederland hebben we verzameld met deskresearch: via de website van Stichting Lezen & Schrijven en via verschillende onderzoeken. De onderzoeken worden op de betreffende plaatsen genoemd. 6.2 Laaggeletterdheid in Midden-Holland De informatie over laaggeletterdheid in Midden-Holland hebben we gehaald uit het onderzoek Regionale spreiding van geletterdheid in Nederland door Researchcentrum voor Onderwijs en Arbeidsmarkt en Maastricht University. 6.3 Laaggeletterdheid in Gouda Indicatoren Uit een groot internationaal onderzoek naar geletterdheid blijkt dat het profiel van laaggeletterden in vergelijking met niet-laaggeletterden relatief vaker bestaat uit vrouwen, laaggeschoolden (lager onderwijs of vbo), ouderen, allochtonen uit de eerste generatie en mensen die niet participeren op de arbeidsmarkt (bron: Buisman, M., Allen, J., Fouarge, D., Houtkoop, W., Velden, R. van der - PIAAC: Kernvaardigheden voor Werk en Leven, resultaten van de Nederlandse survey 2012 (oktober 2013)). In het rapport Regionale spreiding van geletterdheid in Nederland (bron: Researchcentrum voor Onderwijs en Arbeidsmarkt/ROA - Maastricht University - Regionale spreiding van geletterdheid in Nederland (mei 2016)) wordt ook een aantal risicofactoren benoemd die sterk samenhangen met laaggeletterdheid, zoals: leeftijd, migratiestatus en arbeidsmarktstatus. Daarnaast blijkt uit specifiek onderzoek van het NIVEL dat ook laaggeletterdheid en gezondheid samenhangen. Van alle mensen die hun gezondheid als matig tot zeer slecht beoordeelden is 25% laaggeletterd. Van mensen die hun gezondheid als goed ervaren is 9.1% laaggeletterd (bron: Heide, I. van der en Rademakers, J. - Laaggeletterdheid en Gezondheid. Stand van zaken (2015)). Tevens blijkt dat armoede en laaggeletterdheid hand in hand gaan. Laaggeletterdheid is vaak een belemmering om zelfredzaam te zijn en andersom vergroot armoede de kans op laaggeletterdheid. (bron: Christoffels, I., Baay, P., Bijlsma, I. en Levels, M. - Over de relatie tussen laaggeletterdheid en armoede (mei 2016)). Wanneer in een wijk deze risicofactoren meer dan gemiddeld voorkomen, is het te verwachten dat hier veel laaggeletterden wonen. De indicatoren die we in deze scan hebben meegenomen, zijn: Leeftijd: Laaggeletterdheid komt vaker voor in hogere leeftijdsgroepen. Hoe meer 45-plussers er in een wijk wonen, hoe hoger de kans op laaggeletterdheid. Migratiestatus: bij allochtonen komt vooral in de 1 e generatie laaggeletterdheid veel voor. Een andere risicogroep zijn allochtone jongeren in de 2 e of 3 e generatie. Gezondheid: laaggeletterdheid komt vaker voor bij mensen die hun gezondheidstoestand als matig tot slecht omschrijven. Arbeidsmarktstatus: laaggeletterdheid komt vaker voor bij mensen die geen werk hebben. Financiële problemen: laaggeletterdheid komt vaker voor bij mensen met financiële problemen.

22 22 Er zijn naast de eerdergenoemde factoren, ook nog andere indicatoren die een indicatie kunnen geven over het risico op laaggeletterdheid. Niet over alle indicatoren is echter informatie aanwezig op wijkniveau of de indicator is niet goed bruikbaar. Het gaat bijvoorbeeld om geslacht (vrouwen zijn vaker laaggeletterd dan mannen), beroep (laaggeletterdheid komt vaker voor bij mensen die een beroep hebben met een lagere status, zoals ongeschoold werk of productiearbeid), opleidingsniveau (laaggeletterdheid komt veel vaker voor bij mensen met een laag opleidingsniveau) of soort opleiding (laaggeletterdheid komt vaker voor bij mensen met een beroepsopleiding (bijvoorbeeld mbo), dan bij mensen met een algemene opleiding (bijvoorbeeld havo/vwo)). Bronnen De bronnen van de indicatoren die meegenomen worden in deze scan staan in tabel 8: Tabel 8. Bronnen indicatoren laaggeletterdheid Indicator Definitie Bron Leeftijd Arbeidsmarktstatus Migratiestatus Gezondheid Financiële problemen % mensen 45 t/m 65 jaar % mensen met een uitkering % allochtoon % mensen met gezondheidsproblemen % mensen met financiële problemen CBS Kerncijfers wijken en buurten 2015 CBS Kerncijfers wijken en buurten 2015 CBS Kerncijfers wijken en buurten 2015 Gebiedsprofiel GGD Hollands Midden (januari 2016) Gebiedsprofiel GGD Hollands Midden (januari 2016)

23 23 GERAADPLEEGDE LITERATUUR EN BRONNEN Onderzoeken Algemene Rekenkamer - Aanpak van Laaggeletterdheid (april 2016) Akkerman, M. - Sociaaleconomische trends ICT-vaardigheden van Nederlanders (juli 2016) Buisman, M., Allen, J., Fouarge, D., Houtkoop, W., Velden, R. van der - PIAAC: Kernvaardigheden voor Werk en Leven, resultaten van de Nederlandse survey 2012 (oktober 2013) Christoffels, I., Baay, P., Bijlsma, I. en Levels, M. - Over de relatie tussen laaggeletterdheid en armoede (mei 2016) Heide, I. van der en Rademakers, J. - Laaggeletterdheid en Gezondheid. Stand van zaken (2015) Researchcentrum voor Onderwijs en Arbeidsmarkt/ROA - Maastricht University - Regionale spreiding van geletterdheid in Nederland (mei 2016) Websites Stichting Lezen & Schrijven: Feiten (augustus 2016) Stichting Lezen & Schrijven: Onderzoeksrapporten (augustus 2016) CBS statline Kerncijfers wijken en buurten 2015 (juli 2016) Gebiedsprofiel GGD (januari 2016) Gouda Monitor (augustus 2016) (Laag)geletterdheid in de gemeente Gouda (september 2016)