Socio-economisch belang van de Brusselse havenbedrijven

Transcriptie

1 Socio-economisch Anspachlaan Brussel D/2010/57.47/6 Verantwoordelijke uitgever : Emiel Meert, Anspachlaan 65, 1000 Brussel Socio-economisch belang van de Brusselse havenbedrijven belang van de Brusselse havenbedrijven November 2010 Met de steun van het Europees sociaal fonds

2

3 Socio-economisch belang van de Brusselse havenbedrijven November 2010 Wij danken de bedrijven die dankzij hun medewerking rechtstreeks hebben bijgedragen tot de totstandkoming van deze studie

4

5 Het Brussels Observatorium voor de Werkgelegenheid is opgericht in 1995 en wordt gecofinancierd door het Europees sociaal fonds. Momenteel sluit het Observatorium aan bij het programma Doelstelling "regionaal concurrentievermogen en werkgelegenheid" van het Brussels Hoofdstedelijk Gewest. Verantwoordelijke: Stéphane THYS (fr) - 02/ sthys@actiris.be Medewerkers: Amandine BERTRAND (fr) - 02/ abertrand@actiris.be Véronique CLETTE (fr) - 02/ vclette@actiris.be Mourad DE VILLERS (fr) - 02/ mdevillers@actiris.be Jérôme FRANCOIS (fr) - 02/ jfrancois@actiris.be Sharon GECZYNSKI (fr) - 02/ sgeczynski@actiris.be Guillaume JACOMET (fr) - 02/ gjacomet@actiris.be The Man LAI (fr) - 02/ tlai@actiris.be Khadija SENHADJI (fr) - 02/ ksenhadji@actiris.be Bénédicte VAN EGEREN (fr) - 02/ bvanegeren@actiris.be Dries VANGENECHTEN (nl) - 02/ dvangenechten@actiris.be Sandy VAN RECHEM (nl) - 02/ svanrechem@actiris.be Secretariaat : Xavier BERCKMANS (fr) - 02/ xberckmans@actiris.be Sandra DE WIT (nl) - 02/ sdewit@actiris.be Anspachlaan Brussel Fax : 02/ : studies@actiris.be Site Observatorium :

6

7 Inhoudstafel Inleiding... 1 Luik 1: Sociaaleconomisch belang van de haven van Brussel... 3 Deel 1: Selectie van de ondervraagde bedrijven... 5 Deel 2: Havenbedrijven en werkgelegenheid Directe werkgelegenheid Werkgelegenheid in de haven van Brussel Werkgelegenheid: vergelijking met de andere Belgische havens Evolutie van de directe werkgelegenheid Evolutie van de werkgelegenheid in de haven van Brussel Evolutie van de werkgelegenheid: vergelijking met de andere Belgische havens Indirecte werkgelegenheid gegenereerd door de haven van Brussel Deel 3: Havenbedrijven en toegevoegde waarde Directe toegevoegde waarde Toegevoegde waarde in de haven van Brussel Toegevoegde waarde: vergelijking met de andere Belgische havens Evolutie van de directe toegevoegde waarde Evolutie van de toegevoegde waarde in de haven van Brussel Evolutie van de toegevoegde waarde: vergelijking met de andere Belgische havens Indirecte toegevoegde waarde Deel 4: Aanvullende analyse: sectorale benadering Werkgelegenheid Toegevoegde waarde... 26

8 Luik 2: Ondernemingen in het Brusselse havengebied Deel 1: Methodologie Onderzoeksmethode Steekproef Beschrijvende analyse van de ondernemingen Oprichtingsdatum Rechtsvorm Ligging van de bedrijfszetel(s) en Brusselse verankering Ligging van de bedrijven in de havenperimeter Gebruikers van de waterweg Deel 2: Human resources Werkgelegenheid Profiel van de loontrekkenden Geslacht Socioprofessionele categorie Leeftijdsklasse Woonplaats Kwalificatieniveau Flexibele werkvormen Deeltijdse arbeid Type van arbeidsovereenkomst Uitzendarbeid Evolutie van de werkgelegenheid Voorbije evolutie van de werkgelegenheid Verwachte evolutie van de werkgelegenheid Aanwervingen Aanwervingen in de afgelopen twee jaar Aanwervingen in de nabije toekomst Afvloeiing van personeel in de nabije toekomst... 60

9 Deel 3: Economische kenmerken Transport Transportactiviteiten Transportmiddelen Omzet Omzet in Evolutie van de omzet Omzet gerealiseerd in het Brussels Gewest Schatting van de toekomstige omzet Investeringen Gerealiseerde investeringen Investeerders Type investering Investeringsprojecten Investeerders Type investering Deel 4: Vestiging in het Brussels Gewest Mobiliteit van de havenbedrijven en verankering in Brussel Mobiliteit in het verleden Mobiliteit in de toekomst Ingenomen oppervlakte en toekomstige noden Ingenomen oppervlakte Plannen met betrekking tot de huidige installaties Deel 5: Commerciële partners Leveranciers Onderaanneming Conclusie Bijlagen

10

11 Lijst van de tabellen Tabel 1: Directe werkgelegenheid in de haven van Brussel in Tabel 2: Directe werkgelegenheid in de Belgische havens in 2008 (%) Tabel 3: Evolutie van de directe werkgelegenheid in de haven van Brussel van 2006 tot 2008 (VTE) Tabel 4: Evolutie van de directe werkgelegenheid in de Belgische havens van 2007 tot 2008 (%) Tabel 5: Directe en indirecte werkgelegenheid in de haven van Brussel in Tabel 6: Directe toegevoegde waarde in de haven van Brussel in 2008 (miljoenen euro s - lopende prijzen) Tabel 7: Directe toegevoegde waarde in de Belgische havens in 2008 (%) Tabel 8: Evolutie van de directe toegevoegde waarde in de haven van Brussel van 2006 tot 2008 (miljoenen euro s - lopende prijzen) Tabel 9: Evolutie van de directe toegevoegde waarde in de Belgische havens van 2007 tot 2008 (%) Tabel 10: Directe en indirecte toegevoegde waarde in de haven van Brussel in Tabel 11: Belang van de werkgelegenheid van de haven van Brussel Tabel 12: Belang van de toegevoegde waarde van de haven van Brussel (%) Tabel 13: Havenbedrijven en werkgelegenheid volgens activiteitensector Tabel 14: Havenbedrijven en werkgelegenheid volgens bedrijfsgrootte Tabel 15: Havenbedrijven en werkgelegenheid volgens statuut Tabel 16: Havenbedrijven en werkgelegenheid volgens oprichtingsdatum Tabel 17: Havenbedrijven en werkgelegenheid volgens rechtsvorm van de onderneming Tabel 18: Aantal bedrijfs-/ activiteitszetels Tabel 19: Locatie van de maatschappelijke zetel van de bedrijven Tabel 20: Ligging van de bedrijven in de havenperimeter Tabel 21: Afhankelijkheid ten opzichte van de waterweg Tabel 22: Waterweggebruikers volgens activiteitensector Tabel 23: Havenbedrijven en werkgelegenheid volgens arbeidsregime Tabel 24: Werkgelegenheid volgens socioprofessionele categorie en arbeidstijdregime Tabel 25: Deeltijdse arbeid volgens activiteitensector Tabel 26: Deeltijdse arbeid volgens bedrijfsgrootte Tabel 27: Havenbedrijven en werkgelegenheid volgens type van arbeidsovereenkomst Tabel 28: Uitzendarbeid volgens activiteitensector Tabel 29: Uitzendarbeid volgens bedrijfsgrootte... 54

12 Tabel 30: Havenbedrijven en de evolutie van de werkgelegenheid in 2009 ten opzichte van 2006 (%) Tabel 31: Havenbedrijven en evolutie van het aantal arbeidsplaatsen in 2009 ten opzichte van 2006 (%) Tabel 32: Havenbedrijven en de verwachte evolutie van de werkgelegenheid (%) Tabel 33: Havenbedrijven en aanwervingen in de loop van de laatste twee jaar Tabel 34: Havenbedrijven en plannen om nieuw personeel aan te werven Tabel 35: Havenbedrijven en evolutie van de omzet in 2008 ten opzichte van 2005 per activiteitensector en bedrijfsgrootte (%) Tabel 36: Evolutie van de omzet in 2008 ten opzichte van 2005 per activiteitensector Tabel 37: Havenbedrijven en aandeel van de omzet gerealiseerd in het Brussels Hoofdstedelijk Gewest (BHG) volgens activiteitensector en bedrijfsgrootte (%) Tabel 38: Havenbedrijven en schatting van de omzet per activiteitensector (%) Tabel 39: Havenbedrijven en schatting van de omzet per bedrijfsgrootte (%) Tabel 40: Havenbedrijven en gerealiseerde investeringen tussen 2006 en 2009 per activiteitensector en bedrijfsgrootte (%) Tabel 41: Havenbedrijven en investeringsprojecten voor de komende drie jaar per activiteitensector en bedrijfsgrootte (%) Tabel 42: Verhuisplannen Tabel 43: Ingenomen oppervlakte door de concessiehouders en niet-concessiehouders Tabel 44: Ingenomen oppervlakte volgens activiteitensector Tabel 45: Ingenomen oppervlakte per bedrijfsgrootte... 86

13 Lijst van de grafieken Grafiek 1: Werkgelegenheid volgens geslacht (%) Grafiek 2: Werkgelegenheid volgens geslacht en activiteitensector (%) Grafiek 3: Werkgelegenheid volgens socioprofessionele categorie (%) Grafiek 4: Werkgelegenheid volgens socioprofessionele categorie en activiteitensector (%) Grafiek 5: Werkgelegenheid volgens leeftijdscategorie (%) Grafiek 6: Werkgelegenheid volgens leeftijdscategorie en activiteitensector (%) Grafiek 7: Werkgelegenheid volgens woonplaats (%) Grafiek 8: Werkgelegenheid volgens woonplaats en activiteitensector (%) Grafiek 9: Werkgelegenheid volgens woonplaats en bedrijfsgrootte(%) Grafiek 10: Werkgelegenheid volgens kwalificatieniveau (%) Grafiek 11: Werkgelegenheid volgens kwalificatieniveau, activiteitensector en bedrijfsgrootte (%) Grafiek 12: Het gebruik van uitzendkrachten in 2008 (%) Grafiek 13: Havenbedrijven en rechtstreeks of in onderaanneming uitgevoerde transportactiviteiten (%) Grafiek 14: Havenbedrijven en gebruikte transportmiddelen (%) Grafiek 15: Wijzigingen van een of meerdere gebruikte transportmiddelen in de toekomst (%) 64 Grafiek 16: Havenbedrijven en de evolutie van de omzet in 2008 ten opzichte van 2005 (%) Grafiek 17: Havenbedrijven en aandeel van de omzet gerealiseerd in het Brussels Hoofdstedelijk Gewest (BHG) Grafiek 18: Havenbedrijven en schatting van de omzet voor 2009 en Grafiek 19: Investeringen gerealiseerd van 2006 tot 2009 per type onderneming (%) Grafiek 20: Type van gerealiseerde investeringen (%) Grafiek 21: Investeringsprojecten gedurende de komende drie jaar per type onderneming (%). 78 Grafiek 22: Type van investeringsprojecten gedurende de komende drie jaar (%) Grafiek 23: Vestigingsplaats van de havenondernemingen bij hun oprichting (%) Grafiek 24: Periode waarin de havenbedrijven zich zijn komen vestigen sinds of na hun oprichting (%) Grafiek 25: Havenbedrijven en plannen met hun huidige installaties (%) Grafiek 26: Havenbedrijven en het aandeel leveranciers uit het Brussels Gewest (%) Grafiek 27: Havenbedrijven en onderaanneming (%) Grafiek 28: Uitbesteding van activiteiten (%) Grafiek 29: Uitbestede activiteiten in het Brussels Gewest (%)... 94

14

15 Inleiding Onderhavige studie van het Brussels Observatorium van de Arbeidsmarkt werd met de steun van het Europees Sociaal Fonds uitgevoerd op verzoek van de Haven van Brussel en ligt in de lijn van de voorgaande publicaties. Net als de vorige editie van 2007 omvat deze studie twee complementaire luiken, met als hoofddoel het sociaaleconomische gewicht van de bedrijven gevestigd in de haven van Brussel te analyseren. Het eerste luik kwam in samenwerking met de Nationale Bank van België (NBB) tot stand en beoogt het economische belang van de haven van Brussel te evalueren. Hiertoe werd een analyse gemaakt van de bezoldigde tewerkstelling en de toegevoegde waarde die rechtstreeks door de Brusselse havenbedrijven of onrechtstreeks door de havenactiviteiten worden gegenereerd. Het geheel van directe en indirecte gevolgen geeft aldus een idee van de globale impact van de activiteiten van de havenbedrijven op de gehele nationale economie. In dit luik geeft de evaluatie van het economisch belang van de haven van Brussel de specifieke structurele kenmerken van de haven weer. In de mate van het mogelijke werd hiervoor gebruik gemaakt van de algemene methodologie die door de NBB werd uitgewerkt om de andere Belgische havens te analyseren. Deze analyse behandelt dus voornamelijk de administratieve gegevens van de bedrijven die deel uitmaken van de bedrijfstakken die een functionele en geografische band met de haven van Brussel hebben. Het functionele aspect hangt samen met de aard van de activiteit van de bedrijven, terwijl het geografische aspect verband houdt met de perimeter van de haven zoals die door het Gewestelijk Bestemmingsplan wordt bepaald (GBP). Op deze manier kan niet enkel de meerwaarde van de haven van Brussel voor het Gewest geschat worden, we kunnen de haven tevens met de andere Belgische zeehavens vergelijken. We merken niettemin op dat, hoewel dezelfde methodologie werd gebruikt als voor de vorige editie, de verkregen resultaten niet onmiddellijk met de vorige resultaten vergelijkbaar zijn. Sommige voordien geselecteerde bedrijven werden immers niet meer in de analyse opgenomen omdat hun activiteiten ondertussen gewijzigd zijn en de gegevens die de NBB heeft gebruikt om de onrechtstreekse impact te evalueren, werden aangepast. Het tweede luik van de studie ligt in de lijn van de vorige enquêtes die het Brussels Observatorium voor de werkgelegenheid heeft uitgevoerd. Het evalueert het sociaaleconomische gewicht van de haven van Brussel en analyseert hiervoor de kwantitatieve en kwalitatieve gegevens die d.m.v. een enquête werden ingezameld. Deze enquête werd voornamelijk tijdens het laatste 1

16 kwartaal van 2009 afgenomen bij een representatieve steekproef van bedrijven gevestigd in de haven van Brussel. Het voornaamste voordeel van deze onderzoeksmethode is dat op deze manier kwalitatieve gegevens en waarderingselementen verzameld kunnen worden die in de administratieve statistieken niet aan bod komen. In vergelijking met de gegevens van de NBB bevraagt de enquête bovendien niet enkel de bedrijven die hun jaarrekeningen moeten publiceren, maar ook overheidsbedrijven, verenigingen zonder winstoogmerk (met name beroeps- of vrijetijdsorganisaties die van de waterweg gebruik maken) of buitenlandse ondernemingen waarvan de bedrijfszetel in de havenzone ligt en die een economische band met de haven van Brussel hebben. Deze rechtstreeks op het terrein verkregen informatie werd nadien gebruikt om het aantal bezoldigde arbeidsplaatsen dat uit de gegevens van de NBB naar voren komt, te corrigeren. We vermelden verder dat de vragenlijst van de enquête behoudens enkele kleine wijzigingen grotendeels op de vorige editie is gebaseerd, zodat de verkregen resultaten in enige mate vergeleken kunnen worden. Ook de thema s die in de vragenlijst aan bod komen zijn gelijkaardig en handelen voornamelijk over de human ressources, de economische kenmerken zoals transport, investeringen en omzet en over hun vestiging en hun Brusselse verankering. 2

17 Luik 1: Sociaaleconomisch belang van de haven van Brussel In dit eerste luik van de studie wordt een analyse gemaakt van het sociaaleconomisch belang van de haven van Brussel op basis van gegevens over de bezoldigde werkgelegenheid 1 (uitgedrukt in voltijdse equivalenten of personen) en gegevens over de toegevoegde waarde van de ondernemingen die in de havenzone of in de onmiddellijke omgeving van de haven zijn gevestigd, los van het feit of zij maritieme activiteiten verrichten. Naast de bezoldigde werkgelegenheid en de toegevoegde waarde die rechtstreeks door de Brusselse havenbedrijven worden gegenereerd, wordt bij de schatting van het economisch belang van de haven van Brussel eveneens rekening gehouden met de werkgelegenheid en de toegevoegde waarde die rond de havenactiviteiten ontstaan, bij in België gevestigde leveranciers en onderaannemers. Deze onrechtstreekse impact van de havenondernemingen wordt berekend volgens de methodologie die de Nationale Bank van België (NBB) heeft ontwikkeld. De onderzochte micro-economische gegevens hebben betrekking op de periode Ze zijn afkomstig van de jaarrekeningen neergelegd bij de Balanscentrale 2 en de statistieken opgemaakt door het Instituut voor de Nationale Rekeningen, dat onder meer werd geraadpleegd voor een raming van de onrechtstreekse impact van de havenbedrijven, via de aankoop van goederen of diensten bij leveranciers of bij onderaannemers. Voor een dertigtal ondernemingen komen de gegevens met betrekking tot de directe werkgelegenheid uit de enquête. Dit is het geval voor de ondernemingen die niet verplicht zijn om hun jaarrekeningen te publiceren (meer in het bijzonder overheidsbedrijven, verenigingen zonder winstoogmerk [met name, beroeps- of vrijetijdsorganisaties met activiteiten die verband houden met de aanwezigheid van het water] of buitenlandse ondernemingen). Daarnaast gaat het ook om enkele multiregionale ondernemingen waarvoor de enquête meer specifieke werkgelegenheidsgegevens aanleverde dan de databank van de NBB. Eerst wordt uitgelegd hoe de Nationale Bank en het Brussels Observatorium voor de Werkgelegenheid hebben bepaald welke bedrijven binnen het kader van deze studie tot de haven van Brussel worden gerekend. Daarna volgt een bespreking van de werkgelegenheid en de toegevoegde waarde van deze bedrijven. 1 De directe werkgelegenheid betreft alleen de loontrekkenden, terwijl de indirecte werkgelegenheid ook de zelfstandigen omvat. 2 Voor het boekjaar 2008 werd rekening gehouden met de jaarrekeningen die tot januari 2010 bij de Balanscentrale werden neergelegd. Hoewel de Belgische ondernemingen hun jaarrekeningen ten laatste zeven maanden na de afsluiting van het boekjaar bij de Balanscentrale moeten neerleggen, komen een aantal ondernemingen (vooral de kleine ondernemingen en zij die zich in problemen bevinden) deze verplichting niet altijd na. Aan het begin van het volgende jaar (namelijk januari 2010 voor de rekeningen van 2008) gaat het nog slechts om een zeer beperkt aantal bedrijven, waardoor de invloed op de cijfers miniem is. 3

18 4

19 Deel 1: Selectie van de ondervraagde bedrijven Historisch gezien gaat de eerste havenstudie, gepubliceerd door de Nationale Bank van België (NBB), terug tot Op dat moment werd alleen de haven van Antwerpen onderzocht. Nadien werden tevens de overige Vlaamse zeehavens, vervolgens ook het Luikse havencomplex en uiteindelijk, sinds , eveneens de haven van Brussel bestudeerd. Het doel van deze havenstudies, die ieder jaar door de NBB worden bijgewerkt, is om het economisch belang van de Belgische havens volgens een uniforme methode 4 te evalueren. De vorige editie van de studie naar het sociaaleconomisch belang van de bedrijven in de haven van Brussel, die dateert van april en tot stand kwam dankzij de samenwerking tussen het Brussels Observatorium voor de Werkgelegenheid en de NBB, was in die zin een primeur. Het was immers de eerste keer dat het belang van het Brusselse havengebied werd onderzocht volgens een methodologie die dicht aanleunt bij degene die de NBB voor de andere Belgische havens hanteert. Voor deze nieuwe uitgave van de studie naar het sociaaleconomisch belang van de bedrijven gevestigd in de haven van Brussel vonden nauwe contacten plaats met de NBB. Het doel bestond erin om, in de mate van het mogelijke door toepassing van de algemene methodologie, de specifieke structurele kenmerken van de Brusselse haven te achterhalen. Hoewel dezelfde logica werd gevolgd als bij de vorige editie, zijn een aantal bedrijven vanwege een wijziging in hun activiteiten uit het toepassingsgebied van de studie verdwenen. Dit weerspiegelt zich ook in de rechtstreeks door de havenbedrijven gegenereerde werkgelegenheid en toegevoegde waarde, waardoor een onmiddellijke vergelijking tussen de gegevens onmogelijk is. Hetzelfde geldt voor de werkgelegenheid en de toegevoegde waarde die dankzij de havenondernemingen bij de toeleveringsbedrijven en onderaannemers ontstaan: doordat de gegevens waar de NBB 6 gebruik van maakt ook enkele aanpassingen hebben ondergaan, is een rechtstreekse vergelijking van de resultaten uitgesloten. 3 Vennix S., Juni 2008, Economisch belang van de Belgische havens: Vlaamse zeehavens, Luiks havencomplex en haven van Brussel - Verslag 2006, NBB, Working Paper De principes van deze methodologie worden toegelicht in bijlagen 1 tot 4 van Working Paper 86, NBB, Lagneaux F., Juni 2006, Economisch belang van de Belgische havens: Vlaamse zeehavens en Luiks havencomplex - Verslag Brussels Observatorium van de Arbeidsmarkt en de Kwalificaties, April 2007, Socio-economisch belang van de bedrijven gevestigd in de haven van Brussel. 6 Voor meer details, zie: Mathys C., Juli 2010, Economisch belang van de Belgische havens: Vlaamse zeehavens, Luiks havencomplex en haven van Brussel - Verslag 2008, NBB, Working Paper

20 Net als in de vorige editie wordt het belang van de Brusselse havenzone uitgedrukt in termen van de werkgelegenheid en de toegevoegde waarde die rechtstreeks en onrechtstreeks door de Brusselse havenbedrijven worden gegenereerd. De evaluatie van de economische impact die rechtstreeks door de havenbedrijven wordt voortgebracht, is hoofdzakelijk gebaseerd op de jaarrekeningen die door elk bedrijf bij de Balanscentrale worden neergelegd. De indirecte effecten worden geraamd op basis van de gegevens van het Instituut voor de Nationale Rekeningen 7. Teneinde de rechtstreekse en onrechtstreekse impact van de havenactiviteiten in het kader van haar studies te meten, selecteert de Nationale Bank een referentiepopulatie, met name de bedrijven van een welbepaalde havenzone, en dit op grond van een zowel functioneel als geografisch selectiecriterium. De functionele dimensie verwijst naar de aard van de activiteit zodat de ondernemingen worden geselecteerd op grond van hun hoofdactiviteit, bepaald door hun NACE-BEL-code 8. De activiteitensectoren die voor de studie van de haven van Brussel in aanmerking zijn genomen, zijn dezelfde als in de studie van de Vlaamse zeehavens en het Luikse havencomplex. Bovendien maakt de Nationale Bank in het kader van haar havenstudies een onderscheid tussen twee clustertypes die de activiteitensectoren verzamelen die een economische band met de bestudeerde haven hebben 9. De eerste, de zogenaamde maritieme cluster, groepeert de activiteitensectoren die eigen zijn aan de haven en waarvan het bestaan voor de haven essentieel is (beheer en onderhoud, navigatie, verscheping, laden, sluizen, bewaring, uitbaggering, ). De tweede, niet-maritieme cluster, omvat vier activiteitensectoren, met name de industrie 10, de handel 11, het transport over land 12 en de andere diensten 13. Hoewel deze vier segmenten geen rechtstreekse economische band met de haven hebben, vertonen ze toch een nauwe en 7 De meting van de rechtstreekse en onrechtstreekse impact is overigens complementair met de enquêtegegevens die in het tweede luik van deze studie ruimschoots aan bod komen. Terwijl de rechtstreekse impact betrekking heeft op een referentiepopulatie, hebben de enquêtegegevens betrekking op een representatieve steekproef van havenbedrijven waarvan kwantitatieve gegevens werden verzameld die soms onbestaande zijn in traditionele statistieken en kwalitatieve gegevens die niet voorkomen in administratieve statistieken. Naast de voorbije evolutie van de bezoldigde arbeid, beoogde de enquête bijvoorbeeld ook te achterhalen op welke manier de bedrijfsleiders de evolutie van hun werkgelegenheid de komende twee jaar tegemoet zien. 8 De economische activiteitennomenclatuur NACE-BEL werd opgesteld in een geharmoniseerd Europees kader. Zo werd een NACE-BEL-code aan de individuele ondernemingen of plaatselijke entiteiten toegekend op grond van hun hoofdactiviteit en dit naargelang de informatie die zij geven. De einddoelstelling van de NACE-BEL-code bestaat erin de klassering van economische en sociale informatie te vereenvoudigen en dit hoofdzakelijk met statistische doeleinden. 9 De NACE-BEL-code toegekend aan de onderneming op basis van haar hoofdactiviteit bepaalt in welke cluster de onderneming wordt opgenomen. Zo kan het zijn dat een onderneming tot de niet-maritieme cluster behoort hoewel ze toch havenactiviteiten verricht, maar op een secundaire manier. 10 Groepeert de voedingsindustrie, de chemie, de vervaardiging van elektrisch en elektronisch materiaal, de vervaardiging van transportmateriaal, energie en water, de bouw, alsook andere vormen van industrie (waaronder de hout-, papier- en kartonindustrie en de recuperatie van recycleerbaar materiaal). 11 Groepeert de keten van tussenpersonen van de groot- en kleinhandel die een band hebben met de haven (leveranciers, handelaars verbonden met de eerder vermelde industrieën, import-export, ). 12 Omvat de verschillende types van goederentransport over land (weg en spoor, aangezien het transport over water tot de maritieme cluster behoort). 13 Groepeert de bedrijven die wel een ondersteunende, maar geen specifiek maritieme dienstverlening in de havenzone bieden (coördinatiecentra, vastgoedactiviteiten van de bedrijven, verhuur van voertuigen, consultancy, onderhoudsdiensten ). 6

21 wederzijdse vorm van afhankelijkheid met de haven omwille van de geografische nabijheid en het veelvuldig gebruik van de haveninfrastructuur. De geografische dimensie verwijst op haar beurt naar de zone die voor elke haven werd bepaald en gebaseerd is op de betrokken postnummers en straatnamen. Zodra de geografische perimeter werd vastgelegd, varieert de geografische selectie van de bedrijven echter naargelang ze tot een van de twee vastgestelde clusters behoren. De activiteiten van de bedrijven die tot de niet-maritieme cluster behoren, hebben enkel een onrechtstreekse economische band met de haven, maar moeten wel geografisch in de havenzone aanwezig zijn om in aanmerking te worden genomen. Voor deze bedrijven, die in de meerderheid zijn, is de geografische aanwezigheid van doorslaggevende aard. De bedrijven uit de maritieme cluster daarentegen, hebben een rechtstreekse economische band met de haven, maar bevinden zich niet altijd noodzakelijk in de vastgelegde perimeter. Overeenkomstig de methodologie die ook voor de andere Belgische havens wordt gebruikt, hanteert de Nationale Bank dezelfde twee criteria (functionele en geografische) om te bepalen welke bedrijven tot de Brusselse havenzone behoren. De afbakening van de Brusselse havenzone in de huidige publicatie wijkt evenwel licht af van de afbakening in de publicatie van de NBB. Het gebied dat in deze studie als haven van Brussel wordt beschouwd, omvat behalve de zone voor haven- en vervoersactiviteit (ZHVA) zoals bepaald in het Gewestelijk Bestemmingsplan (GBP), ook de Picardstraat, omwille van de fysieke nabijheid van het kanaal en voornamelijk de functionele verwantschap. Bovendien werd in het kader van deze studie, om rekening te houden met de eigenheden van de Brusselse haven, samen met de Nationale Bank beslist om aan deze eerste selectie van bedrijven een aantal ondernemingen toe te voegen die niet noodzakelijk aan de twee vooraf bepaalde selectiecriteria voldoen. Zo werden ook ondernemingen die gebruik maken van de waterweg of die concessiehouder zijn van de haven en die officieel tot NACE-BEL-categorieën behoren die niet door de Nationale Bank worden meegerekend, in de analyse opgenomen. Hetzelfde geldt voor bedrijven die een bedrijfszetel in de havenzone hebben, maar die hun rekeningen met een ander adres publiceren dat buiten deze zone ligt. Het is eveneens nuttig te herhalen dat de rekeningen neergelegd bij de Balanscentrale de voornaamste bron van de verwerkte gegevens zijn. Het is dus mogelijk dat bepaalde ondernemingen aan de selectie van de Nationale Bank ontsnappen, ook al hebben zij een economische band met de haven van Brussel. Zoals gezegd, verkeren verenigingen zonder winstoogmerk, openbare nutsbedrijven en buitenlandse ondernemingen die in België geen jaarrekeningen neerleggen in deze situatie. Om die reden werden de gegevens met betrekking tot 7

22 de directe werkgelegenheid die voor deze bedrijven 14 uit de enquête naar voren zijn gekomen mee verwerkt in de bespreking van de directe werkgelegenheid die door de bedrijven in de havenzone wordt gegenereerd. Wat de multiregionale ondernemingen betreft, werd rekening gehouden met de werkgelegenheidscijfers die via de enquête werden verzameld, wanneer die beduidend lager waren dan de cijfers in de jaarrekeningen. In totaal werd om al deze redenen voor een dertigtal bedrijven gebruik gemaakt van de gegevens die door middel van de enquête werden meegedeeld. Alles in beschouwing genomen, tellen we zo n 360 bedrijven in de havenzone, waaronder 12,6% industriële ondernemingen en 87,4% dienstenondernemingen. 14 We merken evenwel op dat wij geen gegevens hebben over de toegevoegde waarde van deze bedrijven die in België geen rekeningen publiceren. 8

23 Deel 2: Havenbedrijven en werkgelegenheid In de eerste plaats maken we een raming van de directe bezoldigde arbeid die in 2008 door de bedrijven in het Brusselse havengebied werd geschept en een indeling van deze werkgelegenheid volgens de activiteitensector waartoe de betrokken ondernemingen behoren. Daarnaast zullen we deze sectorale verdeling van de rechtstreeks door de havenondernemingen gecreëerde banen vergelijken met de situatie in de Vlaamse zeehavens en het Luikse havencomplex. Vervolgens onderzoeken we de evolutie van de bezoldigde werkgelegenheid in de periode van 2006 tot 2008, eveneens vanuit sectorperspectief. We sluiten dit deel af met een onderzoek naar de afgeleide werkgelegenheid die de havenbedrijven doen ontstaan, en dit volgens het type van activiteit. 9

24 1. Directe werkgelegenheid 1.1 Werkgelegenheid in de haven van Brussel Voor 2008 wordt de rechtstreeks door de Brusselse havenbedrijven gegenereerde bezoldigde werkgelegenheid op ongeveer voltijdse equivalenten (VTE) geschat, wat neerkomt op ongeveer personen 15. Deze bedrijven zorgen dus rechtstreeks voor bijna 1% van alle bezoldigde banen in het Brussels Gewest 16 en 0,15% van de Belgische interne werkgelegenheid. Tabel 1: Directe werkgelegenheid in de haven van Brussel in 2008 Sector VTE Aantal banen Personen Relatief aandeel Personen/ bedrijf Maritieme cluster ,5 13 Niet-maritieme cluster ,5 17 Industrie ,9 33 Handel ,2 11 Vervoer over land ,6 15 Andere diensten ,9 22 Totaal havenzone ,0 16 Bron: Nationale Bank van België, Observatorium De resultaten 17 tonen aan dat het grootste deel van deze werkgelegenheid zich in de zogenaamde niet-maritieme activiteitencluster bevindt. Terwijl immers 9,5% van de arbeidsplaatsen tot de maritieme cluster kunnen worden gerekend, behoren meer dan negen van de tien voltijdse equivalenten in dienst bij havenbedrijven tot de niet-maritieme cluster. Binnen deze nietmaritieme cluster is de sector van de handel (in het bijzonder de groothandel, gevolgd door de autohandel) het best vertegenwoordigd, met net geen tewerkgestelde personen. Daarna volgt de industrie, die iets meer dan personen werk verschaft, waarvan bijna twee derde zich in de bouw situeert en de rest voornamelijk in de industriële segmenten van de energie en de voeding werkt. Verder zien we dat een gemiddeld havenbedrijf, alle sectoren samen genomen, 16 loontrekkenden in dienst heeft 18. De gemiddelde grootte van de havenbedrijven varieert naargelang de 15 Voor de omzetting van voltijdse equivalenten (VTE) in personen (en omgekeerd) wordt dezelfde equivalentiefactor toegepast. Volgens deze factor stemt 1 arbeidsplaats in 2008 overeen met 88,92% van een voltijdse betrekking. We merken eveneens op dat de cijfergegevens inzake de bezoldigde arbeid die door de Nationale Bank worden meegedeeld, ongeacht of het om rechtstreekse of onrechtstreekse werkgelegenheid gaat, in VTE worden uitgedrukt. Zij werden overeenkomstig de equivalentiefactor in personen omgezet. De gebruikte enquêtegegevens waren daarentegen in personen uitgedrukt en werden door toepassing van de equivalentiefactor in VTE omgerekend. 16 Bron: Rijksdienst voor Sociale Zekerheid, gedecentraliseerde statistieken op 31 december Voor meer details over de sectorale verdeling van de werkgelegenheid, zie tabel A.1 in de bijlage. 18 Voor de berekening van de gemiddelde bedrijfsgrootte werd eveneens rekening gehouden met bedrijven die geen personeel in de havenzone tewerkstellen. 10

25 onderneming tot de maritieme (13 eenheden) of de niet-maritieme (17 eenheden) activiteitencluster behoort. Ook binnen de niet-maritieme cluster zijn er verschillen, naargelang de activiteitensectoren wijkt het gemiddelde aantal werknemers per bedrijf in meerdere of mindere mate af van het geheel van de havenbedrijven. Zo gaat de gemiddelde grootte van 33 eenheden in de industrie tot 11 eenheden in de handel. 1.2 Werkgelegenheid: vergelijking met de andere Belgische havens 19 In vergelijking met de Vlaamse zeehavens en het Luikse havencomplex 20, vertoont de structuur van de Brusselse havenarbeid bepaalde specifieke kenmerken. Tabel 2: Directe werkgelegenheid in de Belgische havens in 2008 (%) Sector Antwerpen Gent Oostende Zeebrugge Luik Brussel Maritieme cluster 42,3 8,3 29,5 48,2 3,6 9,5 Niet-maritieme cluster 57,7 91,7 70,5 51,8 96,4 90,5 Industrie 38,6 74,8 41,3 20,4 87,3 24,9 Handel 4,1 8,8 5,3 9,6 3,3 36,2 Vervoer over land 5,8 3,1 8,1 11,9 1,1 7,6 Andere diensten 9,3 5,0 15,9 9,9 4,7 21,9 Totaal 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 Bron: Nationale Bank van België, Observatorium Enerzijds stellen we vast dat terwijl het aandeel van de directe werkgelegenheid gegenereerd door de maritieme cluster in Brussel slechts 9,5% bedraagt, dit percentage (en het zal niemand verwonderen) veel hoger is in Zeebrugge (48,2%), Antwerpen (42,3%) en Oostende (29,5%). In Gent daarentegen is het percentage vergelijkbaar (8,3%) en in het Luikse havencomplex zelfs lager (3,6%), aangezien dit twee industriële havens bij uitstek zijn. Anderzijds merken we tevens op dat in de andere havens, in vergelijking met de Brusselse havenzone, de industriële werkgelegenheid in de niet-maritieme cluster in verhouding sterker aanwezig is. Zeebrugge vormt hierop een uitzondering, aangezien de industriële werkgelegenheid er iets minder vertegenwoordigd is dan in de haven van Brussel. Verder zien we dat de tertiaire sector in Brussel duidelijk sterker vertegenwoordigd is dan in de andere Belgische havens, vanwege het grote aantal handelsactiviteiten en andere diensten. We vestigen er de aandacht op 19 Om deze vergelijking te maken, worden voor de haven van Brussel de gegevens gebruikt die door de NBB werden berekend en die in deze analyse worden voorgesteld. Deze gegevens wijken enigszins af van de situatie van de haven van Brussel zoals die in de publicatie van de NBB wordt benaderd (Mathys C., Juli 2010, Economisch belang van de Belgische havens: Vlaamse zeehavens, Luiks havencomplex en haven van Brussel Verslag 2008, Working Paper 192). Ter herinnering: deze verschillen zijn vooral te verklaren door een licht afwijkende definitie van de havenperimeter, door de selectie van bedrijven die gebruik maken van de waterweg of ondernemingen die in de haven concessiehouder zijn maar niet aan het functionele criterium voldoen of hun jaarrekeningen niet in België publiceren, en van enkele ondernemingen die een bedrijfszetel in de havenzone hebben, maar die voor de publicatie van hun rekeningen een adres buiten de zone opgeven. 20 Voor meer details over de sectorale verdeling van de werkgelegenheid in de Belgische havens, zie tabellen A.2 en A.3 in de bijlage. 11

26 dat de haven van Brussel een stedelijke bevoorradingshaven is. Dit verklaart de sterke aanwezigheid van de handel, zoals importeurs, en de aanwezigheid van de zware tertiaire sector (logistieke en transportactiviteiten). Wat de dienstenondernemingen betreft, gaat het deels om bedrijven, met een hoofdactiviteit, in de recyclage, verenigingen zonder winstoogmerk, zoals beroeps- en vrijetijdsorganisaties die gebruik maken van de waterweg, evenals de transport- en distributiediensten. We wijzen er evenwel op dat het daarnaast ook om andere diensten aan bedrijven gaat die in de niet-maritieme cluster werden ingedeeld, om een vergelijking met de andere Belgische havens te kunnen maken. 12

27 2. Evolutie van de directe werkgelegenheid 2.1 Evolutie van de werkgelegenheid in de haven van Brussel In de periode van 2006 tot is de directe werkgelegenheid in de Brusselse havenbedrijven positief geëvolueerd, met een groei die op 4,0% of 191 voltijdse equivalenten wordt geschat. Deze groei is iets groter dan op het niveau van het Brussels Hoofdstedelijk Gewest, waar deze volgens het Instituut voor de Nationale Rekeningen 3,6% bedraagt 22. De werkgelegenheid in de Brusselse haven is overigens voornamelijk in 2007 gegroeid (+3,1%). In 2008 is de groei gestabiliseerd (+0,8% ). Tabel 3: Evolutie van de directe werkgelegenheid in de haven van Brussel van 2006 tot 2008 (VTE) Sector Aantal Evolutie in % Maritieme cluster ,8 3,8 1,9 Niet-maritieme cluster ,8 3,0 0,7 Industrie ,3 3,1-0,7 Handel ,3 0,4 1,0 Vervoer over land ,2 8,7-2,3 Andere diensten ,0 5,7 3,0 Totaal havenzone ,0 3,1 0,8 Bron: Nationale Bank van België, Observatorium De evolutie van de bezoldigde werkgelegenheid vertoont een aantal verschillen naargelang de activiteitencluster en de segmenten waaruit die bestaat 23. Een analyse van de groei over de ganse periode en de groei op jaarbasis leert ons enerzijds dat de maritieme cluster het relatief beter heeft gedaan dan de niet-maritieme cluster, en dit voornamelijk dankzij het segment van de vrachtbehandeling. Anderzijds is de groei over de volledige periode binnen de niet-maritieme cluster groter bij de dienstverleners (+9,0% of 90 extra VTE) en de transportbedrijven (+6,2% of 22 VTE). Verder stellen we vast dat de bezoldigde werkgelegenheid in de transport- en industriesector (met uitzondering van het energiesegment) in 2008 en terugval kende, terwijl de werkgelegenheid bij de dienstverleners en in de handel bleef toenemen. 21 De gegevens van de Nationale Bank dekken de periode , terwijl de resultaten van de enquête betrekking hebben op de periode In de periode die beide luiken overlappen ( ) zien we dezelfde evolutie, namelijk een relatief belangrijke groei van de werkgelegenheid in 2007 en een vertraging van de groei in De resultaten van de enquête tonen overigens aan dat de bezoldigde werkgelegenheid in 2009 is beginnen afnemen (zie luik 2, deel 2, punt 1.3.1). 22 Bron: Nationale Bank van België, Instituut voor de Nationale Rekeningen, 2010, Regionale rekeningen Er dient te worden opgemerkt dat de resultaten voor het jaar 2008 in deze publicatie volgens de voorlopige methode werden verkregen en dus nog kunnen worden herzien. Het aantal in deze publicatie genoemde loontrekkenden werd door toepassing van de equivalentiefactor in voltijdse equivalenten omgezet. 23 Voor meer details over de sectorale evolutie van de werkgelegenheid, zie tabel A.4 in de bijlage. 13

28 2.2 Evolutie van de werkgelegenheid: vergelijking met de andere Belgische havens In 2008 is de werkgelegenheid in de Belgische havens zeer verschillend geëvolueerd ten opzichte van vorig jaar. Zo werd voor de haven van Antwerpen een daling met -0,4% opgetekend, terwijl de haven van Oostende een groei van +3,6% liet noteren. De haven van Brussel bekleedt de derde plaats. Tabel 4: Evolutie van de directe werkgelegenheid in de Belgische havens van 2007 tot 2008 (%) Sector Antwerpen Gent Oostende Zeebrugge Luik Brussel Maritieme cluster 3,3 2,3-0,2 6,6 0,3 1,9 Niet-maritieme cluster -3,0 0,3 5,2 0,2 1,7 0,7 Industrie -4,8-0,1 5,2-0,3 1,8-0,7 Handel -1,2-2,5 2,3-2,2 1,3 1,0 Vervoer over land 1,3 12,3 12,9 2,7 3,0-2,3 Andere diensten 1,5 5,8 2,5 0,4 0,5 3,0 Totale variatie in % -0,4 0,5 3,6 3,1 1,7 0,8 Totale variatie in VTE Bron: Nationale Bank van België, Observatorium We merken tevens op dat de globale evolutie in alle Vlaamse havens licht positief is en 0,3% bedraagt. Deze zwakke prestatie is vooral toe te schrijven aan de haven van Antwerpen, die bijna drie op vijf banen van alle Vlaamse zeehavens concentreert en waar men een netto achteruitgang in de auto-industrie heeft vastgesteld. Het matige, maar positieve resultaat van de haven van Gent, die meer dan een kwart van de werkgelegenheid in de Vlaamse zeehavens vertegenwoordigt, is het gevolg van de verslapping van de metaalverwerkende nijverheid, die evenwel voornamelijk werd gecompenseerd door de vooruitgang van het transport over de weg en de andere logistieke diensten. In de andere havens is de werkgelegenheid over dezelfde periode sterker gegroeid, en dit in de meeste activiteitensegmenten. Deze groei was vooral merkbaar in de metaalverwerkende nijverheid en het transport in Oostende, in het transport en de maritieme cluster in Zeebrugge en in de energie, de chemische en de metaalindustrie in Luik (hetzij respectievelijk 3,6%, 3,1% en 1,7%). 14

29 3. Indirecte werkgelegenheid gegenereerd door de haven van Brussel Naast de directe werkgelegenheid genereren de Brusselse havenbedrijven ook indirecte werkgelegenheid door goederen en diensten aan te kopen bij leveranciers en onderaannemers in België. Terwijl de rechtstreekse werkgelegenheid zich in het Brussels Gewest situeert - in de haven van Brussel of in haar directe omgeving - overschrijdt de onrechtstreekse werkgelegenheid de gewestgrenzen, vermits het gaat om de werkgelegenheid die dankzij de havenactiviteiten bij in België gevestigde leveranciers en onderaannemers ontstaat. Om een inschatting te maken van de indirecte werkgelegenheid die de Brusselse havenactiviteit via de prestaties van leveranciers en onderaannemers van de havenbedrijven in de Belgische economie genereert, maakt de Nationale Bank gebruik van de cijfers van het Instituut voor de Nationale Rekeningen 24 en past op deze gegevens haar eigen berekeningsmethode 25 toe. Voor 2008 wordt de door de Brusselse havenbedrijven indirect gegenereerde werkgelegenheid op ongeveer voltijdse equivalenten geraamd, wat overeenstemt met zo n personen. Tabel 5: Directe en indirecte werkgelegenheid in de haven van Brussel in 2008 Sector Directe werkgelegenheid Indirecte werkgelegenheid VTE Personen % VTE Personen % Maritieme cluster , ,1 Niet-maritieme cluster , ,9 Industrie , ,1 Handel , ,7 Vervoer over land , ,7 Andere diensten , ,4 Totaal havenzone , ,0 Bron: Nationale Bank van België, Observatorium 24 Er zijn geen ramingen van de indirecte effecten (qua werkgelegenheid en toegevoegde waarde) voor de openbare administratie en de verenigingen zonder winstoogmerk. 25 De methodologie voor de raming van de indirecte effecten wordt beknopt toegelicht in bijlage 1 van Working Paper 86, NBB, Lagneaux F., Juni 2006, Economisch belang van de Belgische havens: Vlaamse zeehavens en Luiks havencomplex - Verslag Meer details over deze methodologie zijn te vinden in Working Paper 67, NBB, Coppens F., Mei 2005, Indirect effects A formal definition and degrees of dependency as an alternative to technical coefficients. 15

30 16

31 Deel 3: Havenbedrijven en toegevoegde waarde Net als voor de werkgelegenheid, zal in een eerste fase de toegevoegde waarde rechtstreeks gegenereerd door de Brusselse havenbedrijven in 2008 worden bestudeerd volgens het type van activiteit. Bovendien wordt deze sectorale spreiding vergeleken met het sectoraal profiel dat in de andere Belgische havens overheerst. Vervolgens onderzoeken we de evolutie van de toegevoegde waarde van de havenbedrijven voor de periode van 2006 tot We besluiten met een analyse van de indirecte toegevoegde waarde die uit de activiteit van de havenbedrijven voortvloeit. 17

32 1. Directe toegevoegde waarde 1.1 Toegevoegde waarde in de haven van Brussel Met een directe toegevoegde waarde van 679,6 miljoen 26 in 2008, zijn de Brusselse havenbedrijven goed voor 1,2% van de totale toegevoegde waarde van het Brussels Gewest 27, terwijl zij, zoals gezegd, 0,9% van het totale aantal bezoldigde arbeidsplaatsen scheppen. Op nationaal niveau creëren zij 0,2% van de totale toegevoegde waarde. Tabel 6: Directe toegevoegde waarde in de haven van Brussel in 2008 (miljoenen euro s - lopende prijzen) Sector Bedrag Relatief aandeel Maritieme cluster 23,6 3,5 Niet-maritieme cluster 656,0 96,5 Industrie 236,8 34,8 Handel 268,3 39,5 Vervoer over land 21,6 3,2 Andere diensten 129,3 19,0 Totaal havenzone 679,6 100,0 Bron: Nationale Bank van België Een verdeling volgens sector 28 wijst uit dat de handelsbedrijven bijna twee vijfde van deze toegevoegde waarde realiseren, de industrie iets meer dan een derde (waarbij een groot deel wordt ingenomen door de energiesector, hetzij zeven tiende) en de dienstverleners 19,0%. 1.2 Toegevoegde waarde: vergelijking met de andere Belgische havens In vergelijking met het sectorale profiel van de andere Belgische havens 29, vertoont de haven van Brussel bepaalde specifieke kenmerken die ook al in het deel over de werkgelegenheid aan het licht kwamen. Enerzijds wijzen we nogmaals op het relatieve overwicht van niet-maritieme activiteiten in de haven van Brussel (het is immers een stedelijke bevoorradingshaven). Dit is trouwens ook zo in Gent en Luik, twee industriële havens. Anderzijds is de industriesector, voor de niet-maritieme cluster in de Brusselse havenzone, minder prominent aanwezig dan in de andere havens, behalve Zeebrugge. Bovendien is de dienstensector er sterker vertegenwoordigd. 26 Anders dan bij de raming van de directe werkgelegenheid, waar de gegevens van de Nationale Bank werden aangevuld met de enquêtegegevens om het aantal rechtstreekse banen zo goed mogelijk te benaderen, hebben de resultaten in verband met de door de havenzone gegenereerde toegevoegde waarde alleen betrekking op de ondernemingen die hun jaarrekeningen in België publiceren en die loontrekkenden in dienst hebben. 27 Bron: Nationale Bank van België, Instituut voor de Nationale Rekeningen, 2010, Regionale rekeningen Voor meer details over de sectorale verdeling van de toegevoegde waarde, zie tabel A.1 in de bijlage. 29 Voor meer details over de sectorale verdeling van de toegevoegde waarde in de Belgische havens, zie tabellen A.5 en A.6 in de bijlage. 18

33 Verder dient voor de havens van Antwerpen, Oostende en Zeebrugge, naast het meer of minder uitgesproken belang van de maritieme cluster, ook de aandacht te worden gevestigd op het aandeel van de petrochemie in Antwerpen, de metaalverwerkende nijverheid in Oostende en de energie en elektronische uitrustingen in Zeebrugge. In de haven van Gent wordt de concentratie aan industriële activiteiten gedomineerd door de automobiel- en metaalverwerkende nijverheid, in het Luikse havencomplex door de metaalindustrie, gevolgd door de energie, chemie en bouw. Tabel 7: Directe toegevoegde waarde in de Belgische havens in 2008 (%) Sector Antwerpen Gent Oostende Zeebrugge Luik Brussel Maritieme cluster 40,3 7,1 24,4 44,6 2,2 3,5 Niet-maritieme 59,7 92,9 75,6 55,4 97,8 96,5 Industrie 43,0 62,5 51,9 29,5 87,5 34,8 Handel 7,5 24,8 4,7 9,0 6,3 39,5 Vervoer over land 2,5 2,0 5,8 8,4 0,4 3,2 Andere diensten 6,8 3,6 13,1 8,6 3,6 19,0 Totaal 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 Bron: Nationale Bank van België 19

34 2. Evolutie van de directe toegevoegde waarde 2.1 Evolutie van de toegevoegde waarde in de haven van Brussel De directe toegevoegde waarde tegen lopende prijzen van de Brusselse havenbedrijven is in 2008 met 10,9% gestegen ten opzicht van Deze ontwikkeling was iets gunstiger dan die op gewestniveau, waar de stijging volgens het Instituut voor de Nationale Rekeningen 8,1% 30 bedroeg. De stijging van de toegevoegde waarde van de haven die voor 2007 werd vastgesteld (+4,2%), heeft zich in 2008 nog iets meer verstevigd (+6,5%). In 2007 was deze positieve ontwikkeling vooral te danken aan de ondernemingen in de maritieme cluster en aan de handels- en transportsector, terwijl de groei in de industrie, voor alle segmenten samen, en in de andere logistieke diensten stagneerde. In 2008 gaat de directe toegevoegde waarde van de ondernemingen in de maritieme cluster en in de industrie, de handel en het transport achteruit. Daar tegenover staat de duidelijke vooruitgang van de andere logistieke diensten, die voornamelijk te danken is aan de ingebruikname van het zuiveringsstation van Aquiris. Tabel 8: Evolutie van de directe toegevoegde waarde in de haven van Brussel van 2006 tot 2008 (miljoenen euro s - lopende prijzen) Sector Bedrag Evolutie in % Maritieme cluster 23,6 28,7 23,6 0,2 21,9-17,7 Niet-maritieme cluster 589,2 609,7 656,0 11,3 3,5 7,6 Industrie 242,9 242,1 236,8-2,5-0,3-2,2 Handel 255,4 275,5 268,3 5,0 7,9-2,6 Vervoer over land 22,7 24,3 21,6-4,7 6,9-10,8 Andere diensten 68,2 67,8 129,3 89,6-0,6 90,8 Totaal havenzone 612,8 638,4 679,6 10,9 4,2 6,5 Bron: Nationale Bank van België 2.2 Evolutie van de toegevoegde waarde: vergelijking met de andere Belgische havens Tussen 2007 en 2008 hebben de verschillende havens een evolutie laten optekenen die ligt tussen -12,5% voor de haven van Gent en +9,1% voor de haven van Oostende. In deze uiteenlopende ontwikkelingen neemt de haven van Brussel met een groei van 6,5%, die alleen door de haven 30 Bron: Nationale Bank van België, Instituut voor de Nationale Rekeningen, 2010, Regionale rekeningen Er dient te worden opgemerkt dat de resultaten voor het jaar 2008 in deze publicatie volgens de voorlopige methode werden verkregen en dus nog kunnen worden herzien. 31 Voor meer details over de sectorale evolutie van de toegevoegde waarde, zie tabel A.7 in de bijlage. 20