Hoofdstuk 3 geeft een overzicht van de documenten die in het najaar ter besluitvorming zullen worden aangeboden en de planning daarbij.

Transcriptie

1 Notitie beleidskeuzes Wet maatregelen WWB Hoofdstuk 1 Introductie 1. Doel van dit document Op 1 januari 2015 gaat de Wet werk en bijstand (WWB) op in de Participatiewet. De regelgeving van de huidige WWB gaat niet één op één over, maar wijzigt inhoudelijk op een aantal punten, als gevolg van de Wet maatregelen WWB. De Eerste Kamer moet nog instemmen met deze wetswijziging (naar verwachting eind juni 2014). Om de organisatie voor te bereiden op de uitvoering van deze wet zijn verschillende keuzes nodig. Dit document legt een aantal richtinggevende beleidskeuzes voor ter invulling van beleidsruimte die de Wet maatregelen WWB biedt. Per maatregel wordt hieronder ingegaan op de achtergrond en de voorgestelde beleidskeuzes. De beleidskeuzes worden vervolgens uitgewerkt en vertaald in verordeningen en beleidsregels, die in één bestuurlijk traject, gelijktijdig met de stukken in het kader van de Participatiewet, ter besluitvorming worden aangeboden. Op dat moment wordt ook de financiële impact van de voorstellen in beeld gebracht. 2. Wetstraject Het wetsvoorstel Wet maatregelen WWB Het wetsvoorstel is in november 2013 ingediend bij de Tweede Kamer. De behandeling in de Tweede Kamer heeft geleid tot de amendering van het wetsvoorstel. Hiermee is de gemeentelijke beleidsruimte vergroot. De Eerste Kamer heeft op 1 juli jl. ingestemd met het wetsvoorstel. Inwerkingtreding is 1 januari 2015 met een overgangsperiode van een half jaar voor de kostendelersnorm. Het wetsvoorstel Hervorming kindregelingen Het afzonderlijke wetsvoorstel Hervorming kindregelingen heeft een hoge impact door de wijziging van de normensystematiek en de inkomensachteruitgang bij alleenstaande ouders in de bijstand. De eerste Kamer heeft op 24 juni ingestemd met het wetsvoorstel. Inwerkingtreding is 1 januari 2015, zonder overgangstermijn. 3. Leeswijzer In hoofdstuk 2, paragraaf 1 t/m 7, volgen de beleidskeuzes behorende bij de nieuwe WWB. Per maatregel wordt ingegaan op de wettelijke kaders, de gemeentelijke beleidsruimte en de voorgestelde invulling daarvan. Hoofdstuk 3 geeft een overzicht van de documenten die in het najaar ter besluitvorming zullen worden aangeboden en de planning daarbij. Hoofdstuk 4 beschrijft de insteek van de communicatie met en naar klanten en partners. 1

2 Hoofdstuk 2 De inhoud van de wetswijziging per onderwerp 1. Kostendelersnorm Kern van de wetswijziging: wat verandert? De kostendelersnorm introduceert een nieuwe normensystematiek voor klanten die samen met andere volwassenen vanaf 21 jaar een woning bewonen. Zij worden verondersteld kosten met deze medebewoners te kunnen delen. De hoogte van de bijstandsnorm wordt afhankelijk van het aantal medebewoners: hoe meer medebewoners, hoe lager de norm. De aard of de hoogte van het inkomen van die medebewoners speelt daarbij geen rol. De kostendelersnorm gaat op termijn ook gelden voor andere uitkeringen, waaronder de AOW. Onder druk van de belangenorganisaties voor ouderen en mantelzorgers is de invoeringsdatum van de kostendelersnorm voor de AOW met een jaar uitgesteld. Voor overige mantelzorgers geldt dit uitstel niet wel is dit nog onderwerp van discussie. Een aantal groepen is van de kostendelersnorm uitgesloten: a. Personen jonger dan 21 jaar b. Personen met wie de klant een commerciële relatie heeft (bijv. wanneer de ene bewoner een kamer verhuurt aan de ander, of wanneer alle bewoners op het adres een commerciële relatie hebben met een verhurende derde) c. Studenten Gevolgen voor de klant: wat gaat de klant merken vanaf 1 januari 2015 Klanten met medebewoners zullen er (afhankelijk van het aantal medebewoners) fors op achteruit gaan. In bijlage 1 is een aantal scenario's uitgewerkt om de impact hiervan te schetsen. Voor het zittend bestand in de WWB en Bbz geldt een overgangsperiode van een half jaar (tot 1 juli 2015). Alle WWB'ers met één of meer medebewoners moeten in die periode herbeoordeeld worden volgens de kostendelersnorm. Op basis van de nu bij ons bekende gegevens is bij 1300 Utrechtse klanten sprake van medebewoners. Naar schatting zullen 800 klanten daadwerkelijk achteruit gaan in inkomen. Een lager inkomen heeft niet alleen gevolgen voor de bestedingsruimte van de klant, maar ook voor eventuele doorbetalingen van vaste lasten, een eventueel schulddienstverleningstraject of inkomensbeslag. Ook bij de beoordeling van bijzondere bijstand speelt de kostendelersnorm een rol. Het gaat dan om niet-wwb ers met een hoger inkomen dan WWB. Een percentage van het inkomen boven bijstandsniveau wordt bij de beoordeling van bijzondere bijstand gezien als draagkracht. Gemeentes bepalen zelf wanneer sprake is van draagkracht, maar het is wel altijd een afgeleide van de bijstandsnorm die voor de persoon van toepassing zou zijn. De draagkracht van kostendelende niet- WWB ers wordt groter, als hun inkomen straks tegen de lagere kostendelersnorm wordt afgezet. Immers, hoe groter het verschil tussen hun inkomen en de toepasselijke bijstandsnorm, hoe groter hun draagkracht en dus hoe kleiner hun recht op bijzondere bijstand. Gevolg zal zijn dat een klein deel van de niet- WWB ers met hoger inkomen, minder of geen bijzondere bijstand meer krijgt. Beleidsruimte De wet biedt geen beleidsruimte waar het gaat om de hoogte van de bijstandsnorm. Wel hebben gemeentes invloed op en dus een belangrijke taak in het zorgvuldig informeren van klanten. Dit zal gericht, regelmatig en zorgvuldig moeten gebeuren, bijvoorbeeld door klanten die er als gevolg van de kostendelersnorm op achteruit gaan, persoonlijk te informeren. Met extra aandacht voor klanten die te maken hebben met schulddienstverlening, beslag, en dergelijke. Bijzondere bijstand De wet biedt de ruimte om zelf te bepalen welk deel van het inkomen van niet- WWB ers als draagkracht wordt gezien. Het gaat echter wel altijd om een percentage of afgeleide van de toepasselijke bijstandsnorm. Voor kostendelers is dat straks de kostendelersnorm. Er is dus geen ruimte om voor kostendelers met een inkomen boven bijstandsniveau, de draagkrachtregels zo aan te passen dat zij hetzelfde recht op bijzondere bijstand houden als nu. 2

3 2. Toeslagen/verlagingen Op dit moment bestaat een uitkering uit een wettelijke basisnorm en een gemeentelijke toeslag op basis van het wel/niet kunnen delen van woonkosten. Mensen die hun woonkosten niet kunnen delen, krijgen standaard de maximale toeslag: 20% van het minimumloon. In andere situaties varieert de toeslag tussen 0% en 20%, afhankelijk van de mate waarin kosten gedeeld kunnen worden. In geval van gehuwden wordt de uitkering met hetzelfde percentage verlaagd bij kosten delen. Dit stelsel van toeslagen en verlagingen komt te vervallen. De kostendelersnorm zorgt er namelijk al voor dat de bijstandsnorm is afgestemd op het wel/niet kunnen delen van de woonkosten. In de nieuwe wet is de basisnorm bij géén kostendelers, gelijk aan de huidige norm met maximale (20%) toeslag. Gemeentes kunnen de uitkering dan nog wel verlagen in geval van daklozen (zij zijn namelijk geen kostendeler maar hebben óók geen woonkosten) en schoolverlaters. Dit moet geregeld worden in beleidsregels. De huidige verordening voor toeslagen en verlagingen komt te vervallen. Beleidsruimte Het college bepaalt, of en met welk percentage een uitkering verlaagd wordt in geval van daklozen en schoolverlaters. Voorstel hierbij: 1. Schoolverlaters: in lijn met het huidige beleid is het voorstel géén verlaging op de uitkering toe te passen. De meerwaarde ervan is niet vast komen te staan. Daarnaast is de verlaging niet goed te handhaven aangezien we niet vaak met rechtstreekse schoolverlaters te maken hebben (zij gaan veelal eerst tijdelijk werken of werk zoeken en worden dan niet meer als schoolverlater gezien). De wetswijziging brengt geen aanleiding om nu wel een verlaging in te voeren. Schoolverlaters die bij hun ouders wonen, komen overigens al onder de kostendelersnorm te vallen. 2. Daklozen: Momenteel krijgen daklozen een toeslag op hun uitkering van 5% van het minimumloon, ofwel 68 per maand. In het nieuwe stelsel zou dit overeenkomen met een verlaging van 15% op de maximale uitkering. Advies is, het huidige beleid niet één op één door te voeren maar te onderzoeken of de huidige toeslag kan vervallen. Overwegingen hierbij: - Een daklozenuitkering in Utrecht is momenteel relatief hoog vergeleken met die van een persoon met woonkosten dit wordt versterkt als straks kostendelers een lagere uitkering zullen krijgen. De huidige toeslag van 5% die daklozen ontvangen, is echt bedoeld voor woonkosten, die zij feitelijk niet hebben. De gemeente betaalt immers de nachtopvang. - De daklozenuitkering is relatief hoog ten opzichte van de zak- en kleedgeldnorm die geldt voor mensen die in hostels verblijven. De nachtopvang is momenteel overvol; de regels rond de nachtopvang zijn om die reden al aangescherpt om een vlottere doorstroom vanuit de dakloosheid te bewerkstelligen. Het is niet gezegd dat een eventueel lagere daklozenuitkering daaraan bijdraagt, maar het zal er ook niet mee conflicteren. - De daklozenuitkering in Utrecht is, mede gezien het feit dat in Utrecht de gemeente óók de kosten van de nachtopvang betaalt, relatief hoog vergeleken met andere centrumgemeentes (voorbeeld: Amersfoort, Amsterdam, Leiden, Den Haag, Leeuwarden). Dit kan een aanzuigende werking hebben. Naast deze overwegingen spelen andere afwegingen en belangen mee, die zorgvuldig en in samenhang met elkaar bekeken moeten worden, alvorens tot een concreet voorstel te kunnen komen. Alle relevante in- en externe partners moeten hierbij betrokken worden. 3. Afschaffing aparte bijstandsnorm alleenstaande ouders Wettelijk bepaald: Deze wijziging is geen onderdeel van het wetsvoorstel WWB maatregelen, maar van het wetsvoorstel 'kindregelingen' dat per 1 januari 2015 in werking moet treden. Het wetsvoorstel 'kindregelingen' regelt een vereenvoudiging van toeslagen en heffingskortingen waar (alleenstaande) ouders voor in aanmerking komen (zoals de kinderopvangtoeslag en de alleenstaande ouderkorting). Een maatregel die daarmee gepaard gaat is het afschaffen van de aparte hogere bijstandsnorm voor alleenstaande ouders. Zij krijgen dan de (lagere) norm van een alleenstaande, aangevuld met 'kindregelingen' die uitbetaald worden door de belastingdienst en die niet (meer) gekort worden op de bijstand. Netto gaan de alleenstaande ouders met WWB er als gevolg van die wijziging ruim 500 op jaarbasis op achteruit. Er is geen overgangsregeling. In Utrecht hebben 1630 alleenstaande ouders een bijstandsuitkering. 3

4 NB Bij behandeling van dit wetsvoorstel in de Eerste Kamer heeft minister Asscher toegezegd een bepaalde groep ouders een jaar te ontzien. Het gaat om de groep die er door dit wetsvoorstel nog meer op achteruit gaat, omdat zij volgens de belastingdienst geen alleenstaande ouder zijn (bijvoorbeeld omdat hun partner in detentie zit of omdat ze bij ouders of familie inwonen). Zij zouden dan geen recht hebben op de kindregelingen. Onbekend is nog, hoe e.e.a. voor deze groep gedurende het komende jaar gerepareerd moet worden, en welke rol gemeentes daarin hebben. Beleidsruimte Er is geen beleidsruimte. Gemeentes mogen de alleenstaande ouders ook niet compenseren voor het bedrag dat zij er jaarlijks in inkomen op achteruit gaan. Gemeentes kunnen de alleenstaande ouders in ieder geval ondersteunen door hen tijdig, zorgvuldig en met regelmaat te informeren over deze wijzigingen en hoe ze de aanvulling vanuit de kindregelingen moeten aanvragen. Uitgangspunt is om de Utrechtse alleenstaande ouders met bijstandsuitkering via bijeenkomsten te informeren en daarbij actief te wijzen op de mogelijkheden die zij hebben. 4. Verplichte tegenprestatie Wettelijk bepaald: De mogelijkheid tot het opleggen van een tegenprestatie is al opgenomen in de huidige WWB, maar in de nieuwe regelgeving worden gemeentes opgedragen beleid te ontwikkelen rond de tegenprestatie en dit vast te leggen in een verordening. Gemeentes worden dus verplicht invulling te geven aan de tegenprestatie. De manier waarop dat gebeurt, staat hen echter vrij, binnen de volgende wettelijke kaders: - De tegenprestatie mag niet leiden tot verdringing op de arbeidsmarkt en het mag ook niet gaan om betaalde werkzaamheden. - De tegenprestatie mag re-integratie niet in de weg staan, maar het hoeft er ook niet aan bij te dragen. - Bepaalde doelgroepen mogen worden ontheven. - Een klant heeft zelf invloed op de keuze voor de invulling van de tegenprestatie Gemeentes krijgen geen extra middelen voor het uitvoeren en handhaven van de tegenprestatie. Gemeentes die kiezen voor een strak regime, moeten hier dus zelf menskracht voor vrijmaken om dit te handhaven. De raad bepaalt uiteindelijk de kaders rond de invulling van de tegenprestatie in een verordening. Het Utrechtse college heeft reeds aangegeven geen tegenprestatie als verplichting op te willen leggen, maar een maatschappelijke bijdrage zoals vrijwilligerswerk wel te willen stimuleren. Waarbij de invulling past bij de wensen en mogelijkheden van de klant. Beleidsruimte De gemeente bepaalt zelf op welke manier en voor wie een tegenprestatie wordt opgelegd, en in welke mate er een sanctiebeleid wordt gevoerd. Aansluitend bij het standpunt van het college, is het advies het volgende aan de raad voor te stellen: - Klanten worden actief gewezen op de mogelijkheid en het belang van een maatschappelijke bijdrage. Veel klanten geven hier al invulling aan een bepaalde vorm van maatschappelijke bijdrage. De maatschappelijke bijdrage die zij al leveren, wordt in beeld gebracht het is een wettelijke verplichting om de tegenprestatie die klanten leveren, bij te houden. Klanten die nog geen maatschappelijke bijdrage leveren, worden hier actief op gewezen en zoveel mogelijk gemotiveerd en gestimuleerd om alsnog iets op te pakken. Het is niet vrijblijvend - bij bijstand past een bepaalde mate van wederkerigheid - maar er wordt geen sanctie of dwang toegepast. 5. Uniformeren verplichtingen Wettelijk bepaald: In de nieuwe wet wordt een aantal re-integratieverplichtingen toegevoegd. Deze nieuwe reintegratieverplichtingen concretiseren op een aantal onderdelen de huidige, meer abstract geformuleerde verplichtingen, waar gemeenten hun eigen invulling aan konden geven. Die vrijheid wordt dus ingeperkt. De klant moet 'naar vermogen' aan de verplichtingen voldoen. Bij het niet nakomen ervan volgt een wettelijke maatregel van 100% (zie volgende paragraaf Maatregelenbeleid ). 4

5 De (al dan niet nieuwe) verplichtingen waar het om gaat, gaan onder andere over het ingeschreven moeten staan bij een uitzendbureau, het feit dat kleding of gedrag de re-integratie niet mag belemmeren, en de bereidheid te verhuizen of een bepaalde reistijd te accepteren als dit voor het verkrijgen van werk noodzakelijk is. In bijlage 2 zijn de exacte verplichtingen op een rij gezet, waar het om gaat. Kijkend naar de praktische betekenis van deze verplichtingen voor onze klanten, dan lijkt de impact mee te vallen in die zin, dat klanten niet veel meer, beter of anders moeten presteren. Klanten zijn nu al verplicht om werk te aanvaarden, te behouden, en hun best te doen om werk te verkrijgen en eventuele belemmeringen daarbij na te laten. Het feit dat nu gespecificeerd is in de wet, wat daaronder moet worden verstaan, doet daar niet aan af. Als de gemeente van mening is dat de klant onvoldoende zijn best doet bijvoorbeeld door kleding of vaardigheden, zal de gemeente dit objectief moeten aantonen. Dat is nu ook al het geval, en ook nu is de beoordeling sterk afhankelijk van de individuele situatie. Wat wél nieuw is, is het feit dat het niet nakomen van deze verplichtingen bestraft moet worden met een zwaardere sanctie. Dat betekent dat de gemeente een zeer zorgvuldige vertaling van de verplichtingen naar de uitvoeringspraktijk moet maken. Dit is dus de ruimte die de gemeente heeft. Gemeentes moeten overigens voor alle klanten in een plan van aanpak vastleggen, welke verplichtingen gelden en hoe invulling wordt gegeven aan de re-integratieactiviteiten. Beleidsruimte: De gemeente heeft niet zozeer beleidsruimte om in te vullen, maar geeft wel zelf invulling aan een uitvoeringskader. Dat gaat over de manier waarop invulling wordt gegeven aan de verplichtingen, aan wie (in een plan van aanpak) welke verplichtingen worden opgelegd en hoe de gemeente deze gaat beoordelen. Voorstel hierbij is: Logischerwijs zullen de verplichtingen met name gelden naarmate een klant dichter bij de arbeidsmarkt staat en dus meer van hem verwacht kan worden. Uitgangspunt zal in alle gevallen moeten zijn, dat verplichtingen alleen worden opgelegd als zij in redelijkheid en objectief getoetst kunnen worden ze hebben immers een forse sanctie tot gevolg. Dit impliceert dat terughoudend moet worden omgegaan met verplichtingen die niet goed beoordeeld kunnen worden, zoals bepalingen omtrent de kleding van de klant of de bereidheid te reizen. De beoordeling van de verplichtingen zal in ieder geval zorgvuldig moeten gebeuren volgens een gedegen uitvoeringskader. Overigens, daar waar klanten verwijtbaar een baan verliezen of niet accepteren, is in de huidige situatie de sanctie ook al fors. Dit verandert dus niet. 6. Maatregelenbeleid Wettelijk bepaald: Het maatregelenbeleid is op dit moment gemeentelijk. De gemeente bepaalt welke verlaging wordt opgelegd op de uitkering, als de klant bepaalde (re-integratie-)verplichtingen niet nakomt. Van een aantal re-integratieverplichtingen (zie volgende paragraaf) wordt de maatregel geüniformeerd in de wet. Gemeentes zijn verplicht de uitkering, als die verplichtingen niet worden nagekomen, één tot drie maanden lang met 100% verlagen. Gemeentes kunnen zaken als de ernst van de gedraging of de mate van verwijtbaarheid niet, of nog maar heel beperkt, mee laten wegen. De wet geeft verder de volgende kaders: - De hoogte van de maatregel is altijd 100%. Hierin bestaat dus geen beleidsvrijheid. - Bij een eerste gedraging duur de maatregel minimaal één, maximaal drie maanden - Bij een tweede gedraging duurt de maatregel langer dan de eerste, maar maximaal drie maanden. - Bij een derde en volgende gedraging duurt de maatregel weer langer, maar maximaal drie maanden. - Een maatregel kan uitgesmeerd worden over een langere periode dan een maand (maar maximaal drie maanden), mits de gemeente daarvoor kiest in het eigen beleid. Een maatregel van 100% kan dan bijvoorbeeld worden opgelegd in de vorm van twee maanden 50%. - Een klant kan een verzoek indienen om een maatregel vroegtijdig ongedaan te maken. De klant moet dan aantonen dat hij 'tot inkeer is gekomen' en dat hij inmiddels wel aan zijn verplichtingen voldoet. 5

6 Wat merkt de klant? Het maatregelenbeleid wordt in geval van deze re-integratieverplichtingen verzwaard, omdat gemeentes verplicht zijn een maatregel op te leggen en minder mogelijkheden hebben van een maatregel af te zien of een maatregel te matigen. Door zorgvuldig om te gaan met de verplichtingen waar de maatregelen voor gelden (zie ook volgende paragraaf uniformeren verplichtingen ) en door de geboden beleidsruimte zo mild mogelijk in te vullen, blijven de gevolgen voor de klant zoveel mogelijk beperkt. De verzwaring geldt overigens alléén voor de nieuw in de wet opgenomen verplichtingen. Voor andere verplichtingen en gedragingen (denk aan niet meewerken aan de tegenprestatie, of aan agressie) blijft het gemeentelijk maatregelenbeleid bestaan, inclusief de huidige gemeentelijke beleidsvrijheid. In Utrecht worden momenteel tussen de 30 en 40 maatregelen per maand opgelegd in het kader van schending van re-integratieplicht. Het merendeel daarvan zal onder het wettelijke regime gaan vallen. Beleidsruimte: De gemeente moet in een verordening regelen, wat de precieze duur van een maatregel is, of en hoe de maatregel wordt uitgesmeerd en hoe de genoemde inkeerregeling wordt uitgevoerd. Advies is het volgende voor te stellen aan de raad: 1. De duur van de maatregel (één tot drie maanden) Het ligt dan voor de hand om de minimaal mogelijke periode te hanteren een 100% sanctie is immers op zichzelf al fors. Dat komt neer op één maand bij de eerste gedraging, twee maanden in geval van recidive en drie maanden bij een derde en volgende keer. 2. Het spreiden van de sanctie over een langere periode Voorstel is hier in principe geen gebruik van te maken. In het huidige beleid worden ook al sancties van 100% opgelegd, zonder deze over een langere periode uit te smeren. Dat leidt in de regel niet tot zeer onwenselijke situaties zoals het stagneren van schulddienstverlening. Uitgangspunt is in de huidige situatie dat sancties alleen terecht en na zorgvuldige beoordeling worden opgelegd en als dat zo is, moet de sanctie ook daadwerkelijk worden gevoeld. Het nieuwe, wettelijke regime is weliswaar strenger, maar dat uitgangspunt hoeft niet anders te zijn. Klanten hebben immers ook dan verplichtingen en als die niet nagekomen worden, past een sanctie. Het verschil met nu is dat de gemeente minder vrijheid heeft om die sanctie te verzachten, maar wel invloed kan uitoefenen door alleen díe verplichtingen op te leggen aan een klant, die ook echt passen bij wat van de klant verwacht kan worden. Geeft de klant daar geen gehoor aan, dan past ook in het nieuwe regime een forse sanctie. 3. De invulling van een inkeerregeling Voorstel is een sanctie altijd minimaal één maand te effectueren. Wanneer (bij recidive) een sanctie over meerdere maanden is opgelegd, kan dus niet eerder dan na een maand de sanctie worden kwijtgescholden. Dit is in lijn met het voorgaande: We zijn terughoudend met de nieuwe wettelijke verplichtingen, maar áls we deze opleggen, is dat ook terecht en controleerbaar. Komt een klant de verplichtingen vervolgens niet na, dan leggen we altijd een minimale sanctie op van een maand. Dat is consequent en duidelijk. 7. Einde categoriale bijzondere bijstand Wettelijk bepaald: De mogelijkheid om voor bepaalde groepen categoriale bijzondere bijstand te verstrekken, vervalt. De individuele bijzondere bijstand wordt verruimd. Het Utrechtse armoedebeleid kent een aantal categoriale regelingen. Een deel daarvan kan vooralsnog ongewijzigd blijven bestaan. Dit geldt voor de U-pas en daaraan gekoppelde regelingen, en voor de collectieve ziektekostenverzekering, waarvoor een uitzondering in de wet wordt gemaakt. 6

7 Twee regelingen worden wel geraakt: 1. De langdurigheidstoeslag (wettelijke regeling) De langdurigheidstoeslag is een jaarlijkse tegemoetkoming voor mensen die minimaal drie jaar een inkomen hebben tot 110% van het bijstandsniveau dit is de maximaal mogelijke inkomensgrens volgens de wet. De toeslag moet een individueel getoetste regeling worden, de individuele inkomenstoeslag, voor mensen die langdurig een laag inkomen hebben en geen zicht hebben op verbetering van dat inkomen. Wettelijke kaders hierbij: - De gemeente regelt in een verordening hoe hoog de toeslag is (mag dus ook 0 zijn, als de gemeente geen uitvoering meer wil geven aan de toeslag) en wat we verstaan onder langdurig een laag inkomen hebben. De huidige maximale wettelijke inkomensgrens van 110% van het bijstandsniveau wordt losgelaten. - Daarnaast moet (individueel) beoordeeld worden welke inspanningen de klant heeft verricht om tot inkomensverbetering te komen, en wat de krachten en bekwaamheden van de klant zijn. Het feit dat de toeslag individueel beoordeeld moet worden, maakt de uitvoering ervan lastig en kostbaar. Momenteel wordt de toeslag namelijk maximaal efficiënt uitgevoerd door deze waar mogelijk automatisch te verstrekken. Alle aanvragen individueel beoordelen is budgettair niet mogelijk. Er zal dus een praktische keuze gemaakt moeten worden waarbij het belang en de gelijke behandeling van rechthebbenden voorop staat, en waarbij we de ruimte in de wet maximaal benutten. Weliswaar zo efficiënt mogelijk, maar er zal hoe dan ook meer uitvoeringscapaciteit nodig zijn. 2. De reserveringstoeslag 65+ (Utrechtse regeling) Het betreft hier een toeslag lijkend op de langdurigheidstoeslag, maar dan voor AOW gerechtigden. De wet biedt straks geen mogelijkheid meer voor deze categoriale regeling. Er is ook geen sprake van overgangsrecht. Wel geeft de wet de ruimte om bijzondere bijstand op basis van groepskenmerken te verstrekken. Dat houdt in dat aangenomen kan worden dat een klant bepaalde kosten maakt, als hij tot een bepaalde groep behoort. Die kosten moeten dan wel worden aangetoond. De huidige reserveringstoeslag zal dus van rechtswege moeten stoppen. Vereenvoudiging armoedebeleid Momenteel loopt in Utrecht een traject ter vereenvoudiging van het armoedebeleid. Hierin wordt de taakstelling van het college, 1 miljoen te bezuinigen op uitvoeringskosten van de armoederegelingen, meegenomen. Dit traject loopt parallel aan de wetswijzigingen. Beleidsruimte Gemeentes geven zelf invulling aan hun armoedebeleid. De nieuwe wettelijke kaders betekenen voor Utrecht dat op de volgende punten keuzes moeten worden gemaakt: - Invulling geven aan de individuele inkomenstoeslag - Invulling geven aan de ruimere mogelijkheden tot verstrekken van individuele bijzondere bijstand (waaronder bijzondere bijstand op basis van groepskenmerken ) Deze en andere keuzes worden meegenomen in het traject rond vereenvoudiging van het armoedebeleid. Het collegeakkoord is hier de grondslag voor, het armoedebeleid wijzigt in brede zin en alle inhoudelijke keuzes binnen het armoedebeleid worden in dat kader gemaakt. De WWB-deadline van 1 januari 2015 is niet leidend voor de vereenvoudiging van het armoedebeleid. Op 1 januari 2015 zijn er in het armoedebeleid dus alleen (technische) wijzigingen die direct volgen uit de WWB, te weten het vervallen van de reserveringstoeslag en het aanpassen van de uitvoering van de langdurigheidstoeslag. De langdurigheidstoeslag voldoet daarmee na 1 januari 2015 aan de dan geldende wettelijke kaders. 7

8 Hoofdstuk 3 Bestuurlijk traject De beschreven beleidsruimte, waar de nodige suggesties bij zijn gedaan, zal in beleidsregels en verordeningen ter besluitvorming aan college en raad worden voorgelegd. Hierbij een overzicht van de wijzigingen die worden voorgelegd in verordeningen en beleidsregels: Verordeningen - Re-integratieverordening de tegenprestatie wordt onderdeel van deze verordening. - Verordening maatregelen het strengere regime van de wettelijke maatregelen wordt opgenomen in de verordening. De gemeentelijke maatregelen worden waar nodig aangepast. - Verordening langdurigheidstoeslag deze verordening wordt in afwachting van vereenvoudiging armoedebeleid nog niet aangepast - Verordening toeslagen/verlagingen - komt te vervallen Beleidsregels - Beleidsregels verlaging daklozen deze worden opgesteld conform beschreven invulling van de beleidskeuzes - Richtlijnen bijzondere bijstand deze worden indien nodig aangepast als gevolg van de vereenvoudiging van het armoedebeleid - Richtlijn reserveringstoeslag komt te vervallen. De documenten worden gelijk met het bestuurlijk traject rond de participatiewet vastgesteld in college en raad. De raadscommissie wordt voorafgaand hieraan betrokken in de vorm van een informatiebijeenkomst (september 2014). 8

9 Hoofdstuk 4 Communicatie en Betrokkenheid De wijzigingen in het bijstandsbeleid vragen om duidelijke communicatie naar onze inwoners: klanten en niet-klanten. Communicatie en betrokkenheid zijn dan ook de rode draad door de verdere uitwerking en implementatie van de bijstand en de overgang ervan naar de Participatiewet. We gaan uit van een aantal strategische keuzes in de Utrechtse aanpak van de wijzigingen in de bijstand: Om de veranderingen voor inwoners zo goed mogelijk uit te leggen wordt communicatie zoveel mogelijk in samenhang met de veranderingen als gevolg van de Participatiewet, en met andere decentralisaties binnen het sociaal domein voorbereid. De communicatie rond het bijstandsbeleid moet dus steeds passen in de context van de communicatie rond die transities. Het moet duidelijk zijn dat een groot deel van de wijzigingen geen Utrechtse keuze is maar Rijksbeslissingen zijn. Er wordt veel ingezet op het actief betrekken van en meedenken met klanten en partijen en niet alleen informeren. Betrekken doen we bijvoorbeeld door het delen van de denkrichtingen en voorstellen met de Kliëntenraad WWB en het uitwisselen van gedachten hierover. We denken met klanten mee door het niet alleen te informeren over wat er verandert, maar ook door hen (persoonlijk) te wijzen op wat hun mogelijkheden zijn in de nieuwe situatie en hen daarbij actief door te verwijzen. De Utrechtse aanpak is gericht op samen aan de slag. Dit vraagt ook een hoge inzet op communicatie. Het is daarom van belang om spelers op te zoeken via bestaande kanalen. Inwoners en organisaties zoeken we op plaatsen/platformen waar zij al aanwezig zijn in plaats van nieuwe kanalen in te richten. Gerichte communicatie naar partners en klanten We willen graag al onze partners en klanten goed informeren over de veranderingen. We willen bereiken dat verschillende doelgroepen informatie op maat krijgen, zowel op inhoud als op het moment waarop wij hen informeren. Daarnaast willen we dat informatie eenduidig is, bijvoorbeeld in de afstemming tussen gemeente en haar samenwerkingspartners. Wij willen één verhaal vertellen. Wanneer het gaat om het informeren van partners en klanten, zijn er verschillende doelgroepen: Utrechters De komst van de Participatiewet, waar de WWB in opgaat, brengt ingrijpende veranderingen met zich mee. Het is daarom belangrijk dat informatie over deze veranderingen voor alle Utrechters vindbaar en toegankelijk is. Voor (toekomstige) klanten die er direct mee te maken hebben, maar ook voor inwoners die willen weten wat er verandert. Via het digitale kanaal en via de media informeren we Utrechters hierover. We doen dat in samenhang met de decentralisaties in het sociale domein. Klanten Klanten willen vooral weten wat er concreet voor hen gaat veranderen. Wat betekent de komst van de Participatiewet en de wijzigingen in de bijstand voor mijn persoonlijke situatie? Wij maken daarbij onderscheid tussen bestaande klanten en nieuwe klanten per 1 januari De bestaande klanten zijn de klanten die in 2014 al in de WWB zitten. We zullen hen tijdig, gericht en op maat informeren over wat er voor hen verandert. We beginnen daar nu al mee, via algemene communicatie (nieuwsbrief en website) en naarmate 1 januari nadert, zullen wij ze gerichter informeren, door middel van brieven, bijeenkomsten en/of persoonlijk contact. Nieuwe doelgroepen zijn klanten die per 1 januari 2015 instromen in de Participatiewet. Het is belangrijk dat we samen met onze partners, waar deze klanten nu al in beeld zijn, kijken naar hoe we hen (en hun omgeving) zo goed mogelijk kunnen informeren over wat straks te verwachten is bij een beroep op bijstand. Wij organiseren bijeenkomsten voor klanten voor wie de wijzigingen veel impact hebben. Hierbij nodigen we ook partners uit zoals de Belastingdienst. We willen klanten goed en op tijd uitleggen wat het voor hen betekent en hoe ze via andere instanties (financiële) hulp kunnen krijgen. 9

10 Partners De gemeente werkt samen met een groot en gevarieerd aantal partners zoals zorgpartijen en organisaties voor maatschappelijke opvang. De gemeente Utrecht hecht veel belang aan het informeren van haar partners over de veranderingen. Deze partners hebben immers ook een grote rol in het informeren en begeleiden van klanten. Het gaat dan in de eerste plaats om informatie over wat er verandert met de komst van de Participatiewet, maar ook over de veranderingen in de Utrechtse aanpak. We willen continu in gesprek zijn over de keuzes die we maken en de dienstverlening. Ook in de toekomst blijven we elkaar blijven informeren en betrekken. Dat kan op vele manieren: via de website, maar vooral ook via bijeenkomsten en persoonlijk contact. 10