3 Meer specifieke vraagstukken

Transcriptie

1 3 Meer specifieke vraagstukken 3.1 Inleiding In dit hoofdstuk geeft de raad een reactie op de meer specifieke vragen in de adviesaanvraag. Daarbij wordt voortgebouwd op de meer algemene beschouwingen over onder meer de sturingsfilosofie in het voorgaande hoofdstuk. Paragraaf 3.2 gaat in op het verstedelijkingsbeleid, zowel algemeen als toegespitst op de Noordvleugel van de Randstad. In paragraaf 3.3 komen verschillende vragen met betrekking tot het wonen aan de orde. Paragraaf 3.4 bespreekt het ruimtelijke beleid voor het Groene Hart en plaatst dit in de context van de beleidsvoornemens ten aanzien van de nationale landschappen. Zoals al aangegeven blijft de vraag die betrekking heeft op de nog te verschijnen Nota Mobiliteit nu onbeantwoord. 3.2 Verstedelijking Algemeen De Nota Ruimte introduceert een algemene bundelingsstrategie voor verstedelijking en economische activiteiten. Alleen voor de zes nationale stedelijke netwerken waaronder de Randstad wijst het rijk indicatief bundelingsgebieden aan. Bundeling van verstedelijking en economische activiteiten betekent dat nieuwe bebouwing voor deze functies grotendeels geconcentreerd wordt gelokaliseerd, dat wil zeggen in bestaand bebouwd gebied, aansluitend op het bestaande bebouwde gebied of in nieuwe clusters van bebouwing daarbuiten (par ). Als streefgetal voor de realisatie van woningen en arbeidsplaatsen in het bestaand stedelijk gebied noemt de Nota Ruimte (par ) 40 procent van het totale uitbreidingsprogramma. Volgens de raad kan zo n percentage in de praktijk niet als algemene norm fungeren. Daarvoor zijn de verschillen tussen gemeenten en regio s in bevolkingssamenstelling en bebouwingsdichtheid, in uitbreidingsmogelijkheden en in herstructureringsopgaven, te groot. Wat landelijk gemiddeld gezien mogelijk en wenselijk is, hoeft dat in afzonderlijke stedelijke gebieden niet te zijn. Het streefgetal drukt in de ogen van de raad een ambitie uit om de mogelijkheden van het bestaande stedelijke gebied zo goed mogelijk te gebruiken. Het is aan decentrale overheden om aan die ambitie gebiedsgericht invulling te geven door, conform de SER-ladder, eerst de mogelijkheden na te gaan van het beter benutten van de ruimte die binnen bestaand stedelijk gebied voor wonen en werken beschikbaar is, voordat uitbreiding van het bebouwde gebied aan de orde komt. Decentrale overheden kunnen daarbij de in paragraaf 2.4 van dit advies genoemde interventiestrategieën toepassen. De Nota Ruimte onderkent dat revitalisering, herstructurering en transformatie van woon- en werkgebieden cruciaal zijn voor het bereiken van de ruimtelijke doelen en daar- 35

2 naast het ontstaan van nieuwe achterstandswijken helpen voorkomen en kansen bieden voor het op orde brengen van het grond- en oppervlaktewatersysteem. De nationale opgave voor herstructurering van verouderde bedrijventerreinen wordt geraamd op hectare (ruim 20 procent van het huidige areaal). Veel van deze terreinen liggen in Noord-Brabant en Zuid-Holland. Herstructurering is een complexe aangelegenheid die veel geld kost. De gemiddelde doorlooptijd van een herstructureringsplan bedraagt 10 jaar; dat is twee jaar langer dan voor nieuwe bedrijventerreinen. Het Ministerie van Economische Zaken gaat de investeringssubsidies voor bedrijventerreinen uitsluitend inzetten voor de herstructurering van bestaande terreinen. Het ministerie stelt zich ten doel in de periode tot hectare zogenoemde Topprojecten te doen herstructureren 1. Dat is op zich een prima streven; hiermee resteert wel een omvangrijke herstructureringsopgave die door decentrale overheden samen met het bedrijfsleven zal moeten worden opgepakt. Een probleem daarbij is dat de geldende incentivestructuur van gemeenten ook na doorvoering van de Nota Ruimte primair gericht blijft op het voorzien in de ruimtebehoefte van bedrijven door het aanbieden van nieuwe bedrijventerreinen (zie par. 2.4 van dit advies). De door de SER voorgestelde regel dat een gemeente in het vervolg voor eventuele bebouwing buiten de bebouwde kom overleg en afstemming met de buurgemeenten dient te plegen, helpt de afweging tussen herstructurering en uitleglocatie wat recht te trekken en daagt de gemeenten in de regio uit gezamenlijk te zoeken naar de optimale locaties voor werken (en wonen) 2. Woon-werkbalans De adviesaanvraag vraagt de SER ook de mogelijkheden voor verbetering van de woonwerkbalans van verschillende steden te bezien in relatie tot het beleid van de Nota Ruimte. De raad ziet hier als groot knelpunt dat de grote steden geconfronteerd worden met een dubbele mismatch: op de woningmarkt en op de arbeidsmarkt 3. De woningvoorraad in de vier grootste steden wordt nog steeds gedomineerd door goedkope, vooroorlogse en kleine meergezinshuurwoningen van matige kwaliteit en heeft vooral voor de (hogere) middengroepen weinig te bieden. En de (langdurige) werkloosheid is sterk geconcentreerd aan de onderkant van de arbeidsmarkt. Het lukt niet om het binnenstedelijke aanbod te koppelen aan de vraag naar laaggeschoolde arbeid in de randgemeenten. In de praktijk blijkt voor vele laagopgeleiden een relatief korte woon-werkafstand al een grote belemmering. De grote steden staan voor de opgave om aantrekkelijke woonmilieus voor hogere-inkomensgroepen te ontwikkelen. De buurgemeenten van de grote steden zullen juist voor 1 Zie: Ministerie van Economische Zaken, Actieplan Bedrijventerreinen Samenwerken aan uitvoering, Den Haag 2004, hfst SER-advies Vijfde Nota Ruimtelijke Ordening, op.cit., pp en SER-advies Steden op koers, publicatienr. 02/03, pp. 22 en

3 laag opgeleiden (veelal allochtonen) meer ruimte voor wonen moeten scheppen. Dit onderstreept het belang van een effectieve aanpak van de eenzijdige bevolkingssamenstelling van de grote steden in het verband van de WGR-plus. De woon-werkbalans speelt ook op een lager schaalniveau, dat van de wijk. De meeste bedrijven en voorzieningen en ook de grootste aantallen werkenden zijn te vinden in de gemengde woon- en werkgebieden. Maar de ruimtelijke scheiding tussen wonen en werken neemt toe. Voorzover de schaal, gevaar of hinder van bedrijven en voorzieningen het toelaten verdient functiemenging voorrang. Juist gemengde woon- en werkgebieden bieden een aantrekkelijke omgeving met mogelijkheden om lopend of op de fiets tal van bestemmingen te bereiken. Het kabinet rekent dit locatiebeleid tot de basiskwaliteit. De regels en criteria die de Nota Ruimte in dat verband stelt betreffen echter alleen de noodzaak van functiescheiding en houden geen stimulansen in voor functiemenging waar deze mogelijk en gewenst is. De raad pleit voor een goede koppeling met de regionale planvorming. Waar in regionaal verband moet worden gezocht naar de beste locaties voor wonen en werken, ligt het voor de hand de woon-werkbalans ook primair regionaal te benaderen (en minder op het niveau van de afzonderlijke gemeente). Daarbij hoort verder de zorg voor goed openbaar vervoer tussen woon- en werklocaties. (Noordvleugel) Randstad De Randstad Holland is voor Nederland van grote economische betekenis. Bijna de helft van alle inwoners, banen en werkenden bevindt zich in Randstad. Méér dan de helft van het BNP wordt hier verdiend. Met Schiphol als Europa s vierde luchthaven en Rotterdam als grootste zeehaven beschikt de Randstad over twee mainports. De raad stemt in met de doelstelling die de Nota Ruimte (par ) formuleert: Doelstelling van het rijk is om de internationale concurrentiepositie van de Randstad Holland als geheel te versterken. Versterking van de economie, vergroting van de kracht en dynamiek van de steden en ontwikkeling van de bijzondere kwaliteiten en de vitaliteit van het Groene Hart dragen daaraan bij. Daarnaast is ook borging van de veiligheid tegen hoogwater van essentieel belang. Het rijk wil ruimte scheppen om de grote ruimtevraag voor onder meer wonen en werken zodanig te accommoderen dat dit aan deze doelen optimaal bijdraagt. Het rijk zal de (beperkte) extra middelen voor ruimtelijk beleid met voorrang inzetten voor de verstedelijkingsopgave en de daarmee verbonden infrastructurele voorzieningen in de Noordvleugel van de Randstad. De raad vindt deze prioriteitsstelling heel begrijpelijk, gelet op de hoge verstedelijkingsdruk in de Noordvleugel. Vervolgens is de vraag aan de orde waar in de Noordvleugel de verstedelijkingsopgave wordt gerealiseerd. Nieuwe uitleglocaties worden voorzien in Almere, in de Bloemendalerpolder en rond de as Leiden Haarlemmermeer. Het rijk voert daarover nog overleg met de samenwerkende randstadoverheden. Deze geven aan dat een schaalsprong van 37

4 Almere onvermijdelijk is. Het kabinet gaat nu uit van de bouw van nieuwe woningen in Almere tussen 2010 en 2030, waardoor de stad zou uitgroeien tot ongeveer inwoners (zie par ). Om de bereikbaarheid te waarborgen zijn voor deze optie extra infrastructurele voorzieningen nodig. Bovendien moeten maatregelen worden getroffen voor bescherming van het Vogelrichtlijngebied IJmeer. ECORYS-NEI heeft een kengetallen kosten-batenanalyse (KKBA) uitgevoerd naar vier mogelijke toekomstige verstedelijkingsalternatieven in de Randstad (zie de box in par ). Uit deze analyse komt naar voren dat aan de bundeling van woningbouw in Almere betrekkelijk hoge alternatieve kosten zijn verbonden (ten opzichte van grote bouwlocaties in en om het Groene Hart en ten opzichte van gespreide verstedelijking). In een second opinion wijst het CPB op belangrijke tekortkomingen van bovengenoemde KKBA 4. Deze hebben in het bijzonder betrekking op de gevolgen voor de bereikbaarheid. De correcties die de CPB-studie aanbrengt stellen over het algemeen de spreidingsvariant in een gunstiger licht. De ex ante toets van de drie planbureaus (CPB, RPB en SCP) signaleert een spanning tussen de voorkeuren van woonconsumenten en het aanwijzen van Almere als grote bouwlocatie 5. De ex ante evaluatie van de Nota Ruimte door het Milieu- en Natuurplanbureau wijst uit dat verstedelijkingslocaties aan en op de buitenflank van de Randstadring (waaronder Almere en de Bollenstad) de minste aantasting van milieu, natuur, landschap en water opleveren, en woningbouw in het Groene Hart de meeste aantasting 6. Uit deze evaluaties komt dus geen eenduidig beeld naar voren. Met het kabinet onderschrijft de raad het belang van een no regret -benadering bij de besluitvorming over de verstedelijking in de Noordvleugel. Het gaat hier om majeure keuzes in het toekomstige gebruik van de schaarse ruimte; keuzes waaraan bovendien vaak onomkeerbare gevolgen verbonden zijn. De Nota Ruimte wijst ook terecht op een aantal belangrijke onzekerheden ( over de toekomstige groei van de bevolking en van de economie, over de mogelijkheid om 40% van de woningbouwopgave in bestaand bebouwd gebied te realiseren en over de mogelijkheden voor woningbouw rond Schiphol ). Daarom is het verstandig dat het kabinet kiest voor een gefaseerde aanpak van de stedelijke ontwikkeling van Almere. Daardoor kan gebruik worden gemaakt van nieuwe informatie en inzichten. De keuze van het kabinet voor Almere is mede ingegeven door de beperkingen die de mainport Schiphol, het Groene Hart en de greenport Bollenstreek aan de verstedelijkingsmogelijkheden ten zuiden van Amsterdam opleggen. Bij een zorgvuldige, gefaseerde besluitvorming over verstedelijking in de Noordvleugel past dat de komende jaren wordt 4 Annemiek Verrips, Paul Besseling, Wim Groot, Ioulia Ossokina en Eugène Verkade, Second opinion KKBA s Verstedelijkingsalternatieven Randstad en Corridor, CPB Document no. 57, april CPB, RPB en SCP, Ex ante toets Nota Ruimte, Den Haag, 3 mei Milieu- en natuurplanbureau, Milieu- en natuureffecten Nota Ruimte, Bilthoven (RIVM), april

5 bezien of de beperkingen die nu worden aangegeven ook in de toekomst in de volle omvang nodig en gewenst zijn. Op de mogelijke inpassing van verstedelijking in delen van het Groene Hart gaat de raad in paragraaf 3.4 nader in. Daarbij gaat het niet om het verder knabbelen aan de randen van dit nationale landschap, maar om de vraag of en zo ja, waar nieuwe woonlocaties de landschappelijke en ecologische kwaliteiten van het gebied zouden kunnen bewaren en versterken. Toekomstige verstedelijking mag het goed functioneren van de mainport en de greenport niet belemmeren. Binnen die randvoorwaarden is het zaak te blijven bezien of een deel van de verstedelijkingsopgave op een verantwoorde wijze in een of meer van deze gebieden zou kunnen worden gerealiseerd. Daarbij wil de raad de volgende overwegingen meegeven. De betekenis van de greenport Bollenstreek is niet primair gelegen in het aantal hectares bollenvelden. Het areaal voor de bollenteelt in de kop van Noord-Holland en in Noord- Kennemerland is inmiddels veel omvangrijker. De specifieke betekenis van de traditionele bollenstreek is gelegen in clustering van teelt, logistiek en kenniscentrum in combinatie met toerisme. Dat betekent dat de mogelijkheden voor verstedelijking in dit gebied vooral in het licht van deze factoren moeten worden beoordeeld. De huidige verrommeling in dit gebied geeft aangrijpingspunten voor kwaliteitsverbetering door ontwikkelingsplanologie in regionaal verband. Het kabinet houdt vast aan het uitgangspunt dat Schiphol zich tot 2030 op de huidige locatie verder moet kunnen ontwikkelen (par van de Nota Ruimte). Dat is een heldere keuze die verplaatsing naar een nieuwe locatie voor een lange periode uitsluit. Daarmee wordt kapitaalvernietiging voorkomen. De Nota Ruimte verbindt aan deze keuze dat woningbouw in de omgeving van de luchthaven op plaatsen waar dit uit een oogpunt van geluid en veiligheid niet wenselijk is, moet worden vermeden. Dat is op zich een verstandige conclusie die tot nu toe kennelijk niet door alle betrokkenen ook getrokken is. Het is daarom goed dat het rijk nu voor de komende jaren duidelijke grenzen rond de luchthaven trekt. Het rijk gaat in 2006 zijn visie op de mainportontwikkeling van Schiphol uitbrengen (zie Uitvoeringsagenda par ). De raad vindt een heldere en goed onderbouwde visie op de toekomst van de luchthaven van grote betekenis 7. Het uitbrengen van die visie vormt ook een goed moment om nog eens naar de precieze ligging van de contouren rond de luchthaven te kijken, vooral in het licht van de verdere mogelijkheden om vliegtuiglawaai terug te dringen (door stillere vliegtuigen en/of andere procedures en routes voor starten en landen). Daarbij moet worden bedacht dat ruimere geluidscontouren dan strikt noodzakelijk weliswaar veel zekerheid bieden, maar ook met hoge alternatieve kos- 7 Bij de voorbereiding van dit advies zijn de ontwikkelingsperspectieven van Schiphol als zodanig niet concreet aan de orde gesteld. Bekend is dat bij de organisaties die dit advies dragen momenteel verschillende verwachtingen leven over de uitkomsten van de visie op de toekomst van Schiphol. 39

6 ten gepaard gaan als daardoor onnodig aantrekkelijke woningbouwlocaties in de Haarlemmermeer zouden worden geblokkeerd en extra woon-werkverkeer wordt uitgelokt. Dit alles betekent dat de raad kan instemmen met de keuze van het kabinet voor een gefaseerde stedelijke ontwikkeling van Almere (vooralsnog volgens de middenvariant) en voor het nu stoppen met woningbouw binnen de contouren rond Schiphol 8. Maar dit betekent ook dat ruimte wordt gelaten voor (het bijsturen op basis van) nieuwe inzichten. Daarom is het verstandig om in 2006 aan de hand van de planstudie Schiphol Almere te bezien of de nu gehanteerde uitgangspunten voor de keuze van de middenvariant voor Almere nog geldig zijn (zoals de Uitvoeringsagenda (p. 8) aangeeft) en op basis daarvan na te gaan welke dan de mogelijkheden voor woningbouw in de Noordvleugel zijn. 3.3 Wonen Woningbouwproductie Het aantal gereedgekomen woningen is de afgelopen vijf jaar sterk gedaald, van ruim 90 duizend in 1998 naar 60 duizend in Het dieptepunt lijkt nu wel te zijn bereikt, gezien de stijging van het aantal bouwvergunningen. Overigens leiden niet alle vergunningen daadwerkelijk tot bouwen. Om de noodzakelijk geachte hoeveelheid nieuw te bouwen woningen in de stedelijke regio s in Nederland, in de periode 2005 tot en met 2009 te realiseren wil het rijk concrete woningbouwtaakstellingen afspreken met de kaderwetgebieden c.q. de WGR-plusregio s en de provincies. Het rijk zet daarvoor enige financiële middelen in op grond van het Besluit Locatiegebonden Subsidies (BLS). Als de woningbouwopgave per ultimo 2009 onvoldoende is gerealiseerd kan een financiële sanctie worden toegepast (par ). Het is de vraag of deze benadering voldoende gericht is op het wegnemen van de knelpunten die zich feitelijk bij de woningbouwproductie voordoen. Verder lijkt het niet verstandig (weer) primair te gaan te sturen op kwantitatieve woningbouwdoelstellingen. Kwaliteit moet voorop staan, door het goed afstemmen van het aanbod op de (toekomstige) vraag. Gelet op de gemiddeld lange levensduur van woningen moet door de huidige conjunctuur heen gekeken worden naar toekomstige demografische trends. Juist van een beleidsstuk met zo n lange looptijd als de Nota Ruimte mag een reflectie op de gevolgen van de vergrijzing en van de na 2030 inzettende daling van het aantal huishoudens worden verwacht. Voorts moet worden bedacht dat de woningmarkt vooral een voorraadmarkt is: nieuwbouw voegt per jaar niet meer dan 1 tot 1,5 procent aan het woningbestand toe. Dat onderstreept het belang van een goed beheer (en van kwaliteitsverbetering) van de bestaande woningvoorraad. 8 Vereniging Milieudefensie stemt niet in met vergroting van het vrijwaringsgebied rond Schiphol waar niet gebouwd mag worden, omdat dit de ongewenste verdere groei van de luchtvaart mogelijk maakt. 40

7 Het rijk zou zich vooral moeten richten op het scheppen van goede voorwaarden voor onder meer het ontwikkelen van nieuwe woningbouwlocaties. Provincies en kaderwetgebieden noemen als belangrijk knelpunt bij de realisatie van woningen op Vinex-locaties de langdurige (her)onderhandelingen in de planvormingsfase tussen gemeenten en marktpartijen met grondposities 9. Een verruiming van het grondpolitieke instrumentarium en van de bevoegdheden van decentrale overheden moet hier uitkomst bieden. Het is op zich gewenst meer woninglocaties te ontwikkelen. Daarbij moet worden aangetekend dat van het aanwijzen van nieuwe locaties op korte termijn geen positieve effecten op de woningbouwproductie verwacht mogen worden. Verder komt het aan op een goede maatvoering. Aan de ene kant is dat nodig om het bouwen en herstructureren in bestaand bebouwd gebied niet te ondergraven. Aan de andere kant kan in een stagnerende economie, wanneer de effectieve vraag naar nieuwe woningen onder druk staat, een te ruim aanbod aan woningbouwplannen de feitelijke realisatie ervan vertragen. De spoeling kan dan namelijk voor individuele projectontwikkelaars te dun worden. Concurrerende woonlocaties en keuzevrijheid voor de burger De aandacht voor de kwantitatieve problemen op de woningmarkt zou ook zeker niet ten koste mogen gaan van de zorg voor (verhoging van) de kwaliteit van woningen en woonomgevingen. De Nota Ruimte stelt vast dat de behoefte aan kwalitatief betere woningen op hoofdlijnen en voor de langere termijn onveranderd blijft. Wat de woonomgeving betreft wordt gewezen op de blijvend grote vraag naar woningen in een centrumstedelijke en een groene (stedelijke of landelijke) woonomgeving (par ). De Nota Ruimte stelt vervolgens: Vergroting van de concurrentie kan ook bijdragen aan een betere kwalitatieve afstemming tussen vraag en aanbod. Indien regio s op verschillende plaatsen tegelijkertijd ruimte voor woningbouwprojecten bieden, kan dat concurrentie bevorderen en de woonconsument een grotere keuze in het woningaanbod verschaffen. De raad onderschrijft het grote belang van aantrekkelijke woonlocaties en van een grotere keuzevrijheid voor woonconsumenten. De relatie met een grotere concurrentie aan de aanbodzijde is evenwel wat ingewikkelder dan het citaat uit de Nota Ruimte doet vermoeden, en wel: Doordat de concurrentie tussen projectontwikkelaars en bouwondernemingen zich voor een belangrijk deel toespitst op het aankopen van grond op toekomstige bouwlocaties, om op grond daarvan bouwclaims te verwerven. Omdat de concurrentie tussen gemeenten in een regio in de visie van de SER eerder gematigd dan aangemoedigd zou moeten worden, ten behoeve van een evenwichtige, integrale ontwikkeling van gebieden. In het bijzonder geldt dat een ongebreidelde 9 Zie de jaarlijkse voortgangsrapportage Vinex-uitvoeringsconvenanten (Ministerie van VROM (DGR/ DGW), Voortgang Verstedelijking Vinex 2003, Den Haag 2004, inz. p. II). 41

8 concurrentie tussen centrumstad en randgemeenten geen oplossing biedt voor de bestaande problemen van de eenzijdige bevolkingssamenstelling van de grote steden. Doordat een concurrentie tussen regio s respectievelijk stedelijke netwerken de meeste woonconsumenten gebonden als zij zijn aan een bepaalde werkkring weinig te bieden heeft. Deze concurrentie zou zich moeten toespitsen op een betere profilering van regio s en stedelijke netwerken, op basis van de eigen kwaliteiten, en zo het internationale vestigingsklimaat helpen versterken. 3.4 Nationale landschappen en het Groene Hart Nationale landschappen In de opzet van de Nota Ruimte past logisch dat het rijk slechts van nationale landschappen spreekt. Als nationale landschappen zijn geselecteerd gebieden met internationaal zeldzame of unieke en nationaal kenmerkende landschapskwaliteiten en in samenhang daarmee met bijzondere natuurlijke, cultuurhistorische en recreatieve kwaliteiten. Binnen nationale landschappen geldt een ja, mits voor ruimtelijke ontwikkelingen en een nee, tenzij voor grootschalige verstedelijkingslocaties en bedrijventerreinen. De raad wijst erop dat grootschaligheid een relatief begrip is. Daardoor is de grens tussen de twee regimes, van ja, mits en nee, tenzij, niet eenduidig afgebakend. Verder kan kleinschaligheid geen excuus vormen om maar van alles toe te laten. Verrommeling is immers op zich een kleinschalig fenomeen, maar blijft ongewenst zeker in nationale landschappen. Uitgangspunt moet blijven wat de Agenda voor een Vitaal Platteland (par. 6.2) verstaat onder ontwikkelen met kwaliteit : Ontwikkelingen in het landelijk gebied dienen zodanig begeleid te worden dat kwaliteit ontstaat, gebaseerd op een goed evenwicht tussen ecologische, economische en esthetische aspecten van het landschap. Op basis van de globale begrenzing van nationale landschappen op de PKB-kaart, nemen de provincies een concrete, gedetailleerde begrenzing op in de streekplannen (par ). Landschappen gaan evenwel over bestuurlijke grenzen heen. De begrenzing moet daarom in interbestuurlijk overleg tot stand komen: intergemeentelijk, interprovinciaal en in een aantal gevallen zelfs samen met de buurlanden. Het is van belang de grenzen precies te trekken omdat de verstedelijking en economische ontwikkeling zich vaak juist langs de randen afspelen. Onduidelijke begrenzingen betekenen (rechts)onzekerheid voor burgers en bedrijven en doen afbreuk aan de bescherming van de kwaliteiten van het gebied. Criteria voor de begrenzing van de nationale landschappen geeft de nota echter niet. De raad vindt het voor de hand liggen bij de afbakening criteria te hanteren die betrekking hebben op: landschappelijke kenmerken; functionele relaties (zoals wonen, werken en recreatie); de lagenbenadering (waaronder het watersysteem). 42

9 De Nota Ruimte stelt provincies verantwoordelijk voor de uitwerking en uitvoering van het beleid voor de nationale landschappen. Zij moeten per nationaal landschap de door het rijk benoemde kernkwaliteiten uitwerken. Dat is essentieel: zonder een gebiedsgerichte vastlegging van de kernkwaliteiten van landschappen is het eigenlijk niet mogelijk om de regimes van ja, mits en nee, tenzij toe te passen. Het rijk zal het streekplan op de zorg voor de nationale landschappen toetsen (par ). Gezien de resultaatverantwoordelijkheid van het rijk voor de nationale landschappen als onderdeel van de nationale RHS vindt de raad dat een afdoende kwaliteitsborging noodzakelijk is. Daarbij dient een koppeling te worden gelegd tussen input, output en outcome van de inspanningen van de provincies: Input: Het rijk levert vanuit het Investeringsbudget Landelijk Gebied (ILG) via cofinanciering een bijdrage aan investeringen en beheerskosten. Het rijk zorgt verder voor een stevig instrumentarium (zie paragraaf 2.5 van dit advies). Output: Voor elk nationaal landschap maakt het rijk afspraken met de provincies in het kader van integrale ontwikkelingsprogramma s over de door de provincies te leveren prestaties. De provincies worden hierop afgerekend. Daaruit vloeit een regierol voort van de provincies ten aanzien van gebiedsgerichte ontwikkelingen binnen de nationale landschappen. Outcome (het maatschappelijke effect van de (provinciale) prestaties): Behoud en versterking van de kernkwaliteiten van de nationale landschappen is het beoogde resultaat waar het rijk zelf op afgerekend wordt. Naar het oordeel van de raad zou het kabinet de kwaliteitsborging van nationale landschappen in een PKB-tekst moeten vastleggen. Het Groene Hart De Nota Ruimte merkt het Groene Hart aan als een van de nationale landschappen. Binnen het Groene Hart worden drie samenhangende delen onderscheiden: Het Hollands-Utrechts veenweidegebied; De waarden (Alblasserwaard, Krimpenerwaard, Lopikerwaard); De plassen (Vinkeveense, Loosdrechtse, Nieuwkoopse en Reeuwijkse plassen). De nota past de grenzen van het Groene Hart op een aantal plekken aan ten opzichte van de Vierde Nota Ruimtelijke Ordening Extra (Vinex) (zie par ). De raad vindt dat hierdoor een kans wordt gemist om in gebiedsgerichte ontwikkelingsplanologie woningbouw, bijvoorbeeld in de Bloemendalerpolder, zodanig in te passen dat de kernkwaliteiten van het gebied daardoor niet worden aangetast. De provincies Noord-Holland, Zuid-Holland en Utrecht zullen in opdracht van het rijk en in overleg met andere betrokkenen (verenigd in het platform Groene Hart) een Ontwikkelingsprogramma Groene Hart opstellen om zo een ontwikkelingsperspectief uit te werken. Uit een recente evaluatie van het Groene Hart-beleid komt naar voren dat de beleidsopgave tot nog toe onvoldoende specifiek is gedefinieerd. Het is noodzakelijk en 43

10 onvermijdelijk om echte keuzen te maken 10. De wijze waarop het kabinet daar in de Nota Ruimte vorm aan geeft is een kwaliteitszonering met een indeling in deelgebieden: soms gericht op groene ontwikkeling met beperkingen voor bouwactiviteiten en ontwikkeling van de bestaande steden en dorpen, soms gericht op kwaliteitsverbetering en aanbod van ontwikkelruimte. De raad kan zich vinden in een dergelijke gebiedsgerichte benadering, mits ook aandacht wordt besteed aan versterking van de samenhang van het geheel. Daarbij gaat het onder meer om de netwerken van natuur en landschap en om de voorzieningen voor de toeristisch-recreatieve functie (fietspaden moeten natuurlijk niet ophouden bij de grens van een deelgebied). Tot de specifieke opgaven voor het Groene Hart behoort een duurzaam behoud van de kwaliteiten van veenweidegebieden. Daarmee verbonden is een verhoging van het waterpeil die bedreigend is voor de toekomst van de melkveehouderij in het gebied. Koeien in de wei staan symbool voor de ruimtelijke kwaliteit van de veenweidegebieden 11. Indien de Nederlandse samenleving dat kwaliteitskenmerk wil behouden, zal een beroep moeten worden gedaan op regelingen voor het produceren in gebieden met natuurlijke handicaps respectievelijk zullen bijzondere arrangementen moeten worden getroffen voor agrarisch natuur- en landschapsbeheer (vgl. paragraaf 2.5 van dit advies). De Nota Ruimte stelt vast dat de bestuurlijke samenwerkingsverbanden in de deelgebieden Noord- en Zuidvleugel, regio Utrecht en het Groene Hart, goed functioneren (par ). Uit het evaluatierapport dat ten behoeve van de Nota Ruimte is opgesteld komt een heel ander beeld naar voren 12 : De besturing van het Groene Hart is te complex en te vrijblijvend georganiseerd. Een effectieve interbestuurlijke coördinatiestructuur ontbreekt. Het evaluatierapport stelt vast dat effectieve intergemeentelijke afstemming nodig is. De provincies moeten daarvoor kaders stellen. Daarnaast is het nodig dat er een interbestuurlijk overleg plaatsvindt tussen de drie provincies en de rijksoverheid en dat de rijksoverheid de inspanningen op hoog ambtelijk niveau afstemt. 10 Lysias Advies BV, Kiezen en doen; evaluatie en advies Groene Hart, Amersfoort 2003, p Vgl. Ministerie van LNV, Voedsel en groen Het Nederlandse agro-foodcomplex in perspectief, Den Haag 2000, p. 76; SER-advies Vijfde Nota Ruimtelijke Ordening, op.cit., pp. 36 en Lysias Advies BV, Kiezen en doen; evaluatie en advies Groene Hart, op.cit., p

11 De raad is er niet gerust op dat de noodzakelijke bestuurlijke afstemming en samenwerking in het Groene Hart vanzelf en met de gewenste effectiviteit totstandkomt. Den Haag, 18 juni 2004 H.H.F. Wijffels voorzitter N.C.M. van Niekerk algemeen secretaris 45