Aanbevelingen voor het Groenbeleidsplan van de Wageningse natuurorganisaties

Transcriptie

1 Aanbevelingen voor het Groenbeleidsplan van de Wageningse natuurorganisaties Wageningen, 25 maart Opstellen van een Visie voor het Groenbeleidsplan In het Groenbeleidsplan (GBP) is in Hfst. 4 een beleidskader opgenomen en zijn de verschillende structuurelementen per beleidsveld (zoals recreatie en ecologie) uitgewerkt. Deze aanpak is waardevol. Wat naar ons idee nog ontbreekt in het GBP is een groene visie op het Wageningse groen. We stellen daarom voor een dergelijke visie op te stellen. Hiervoor dienen allereerst de verschillende groenstructuren en -gebieden te worden geïnventariseerd op: - De natuurwaarden (dier- en plantensoorten, paddestoelen) - De abiotische factoren zoals bodemtype en waterhuishouding - De huidige inrichting (bv. bosplantsoen, opgaande heesters, gazon, etc.) en beheer (bv. eenmaal/jaar maaien van een grasberm) - De waardering van de verschillende functies en waarden (zoals landschappelijke/ belevingswaarde, recreatieve waarde, natuurwaarde) voor de verschillende gebieden. Met behulp van deze inventarisaties en gegevens: - Kunnen per groengebied/wijk (of structuurelement) de expliciete afwegingen en keuzes worden gemaakt tussen de verschillende mogelijkheden. - Bovenstaande keuzes leiden tot de uiteindelijke doelen. Hierin wordt aangegeven wat we nastreven ten aanzien van de verschillende waarden/ functies voor de specifieke groengebieden/ wijken. - De opgestelde doelen worden concreet uitgewerkt in het Groenbeleidsplan, of in deelplannen per wijk/gebied (of structuurelement). De voorgestelde aanpak is naar ons idee belangrijk omdat op deze manier aan de hand van de verzamelde gegevens de verschillende mogelijkheden voor de groengebieden/ het openbaar groen tegenover elkaar kunnen worden afgewogen. Zo kan tot een meer expliciete keuze in inrichting/ beheer worden gekomen. De in het Groenbeleidsplan opgenomen uitwerking per structuurelement is waardevol, maar de bovengenoemde afweging ontbreekt nog. We zien ons voorstel dan ook als een aanvulling op het voorliggende plan. Bovenstaande inventarisatie moet vooral niet te ingewikkeld/ uitgebreid worden, maar praktisch worden aangepakt. De Wageningse natuurorganisaties zijn bereid een bijdrage te leveren bij zowel de inventarisatie van de natuurwaarden en de huidige waarden en functies, als mee te denken bij het bepalen van de uiteindelijke doelen. Voor de nadere uitwerking, zie de bijlage onder Ad 1 2. Oproep voor een beter groenbeheer en -inrichting De afgelopen jaren is door de gemeente flink bezuinigd op het gemeentelijk groenbeheer en de groeninrichting. Dit heeft grote gevolgen gehad voor het openbaar groen: zo zijn grotere struiken vervangen door lage struiken of gras/gazon, vindt het beheer op sommige plekken plaats met 1

2 grootschalig en zwaar materieel (met als gevolg schade aan bodem en vegetatie) en worden bomen die te duur zijn in onderhoud soms gekapt en niet meer vervangen. Om het huidige groenbeheer te verbeteren is het daarom naar ons idee noodzakelijk dat er beduidend meer geld beschikbaar komt voor groenbeheer en -inrichting. Zonder een hoger groenbudget zullen een groot deel van de hopelijk in het Groenbeleidsplan op te nemen goede voornemens, niet kunnen worden uitgevoerd. We zijn als natuurorganisaties voorstander van een beheer waarbij meer rekening wordt gehouden met de natuur- en beeldwaarde van het groen, bijvoorbeeld door grasvegetaties en struiken gefaseerd te maaien/ te snoeien, een meer gevarieerde aanplant van struiken (met ook grotere en inheemse soorten) en het materieel af te stemmen op bodem en vegetatie. Voor de nadere uitwerking, zie de bijlage onder Ad 2 3. Het opstellen van een stedelijke groenstructuur/ natuurnetwerk We bevelen aan om een stedelijk natuurnetwerk op te stellen: groene gebieden (parken en plantsoenen) die met elkaar verbonden zijn door groenstructuren als houtsingels, bomenlanen en groene bermen binnen de bebouwde kom. Voor wilde dieren en planten wordt het daardoor makkelijker om zich in de bebouwde kom te verspreiden. Ook de groene verbindingen tussen de bebouwde kom en het buitengebied zijn belangrijk, omdat via deze groene vingers dieren en planten de stad in kunnen komen. Door beheer en inrichting hierop af te stemmen kunnen specifieke diergroepen en plantenvegetaties worden gestimuleerd. Zo kan er bv. voor gekozen worden om struweelvogels, zoogdieren en insecten (waaronder vlinders) te stimuleren. Een dergelijk groen netwerk vervult niet alleen een functie t.a.v. de stedelijke biodiversiteit maar ook t.a.v. een aantal andere doelstellingen zoals klimaatadaptatie, recreatie, ruimtelijke kwaliteit, leefbaarheid, reductie geluidsoverlast, fijnstof opname, waterberging en last but not least het Wageningse imago. Als natuurorganisaties zijn we gaarne bereid een uitgewerkt voorstel voor het natuurnetwerk op te stellen en dit inhoudelijk terug te koppelen met de gemeente. Voor de nadere uitwerking, zie de bijlage onder Ad 3 4. Het opstellen van een Stedelijk Bomenplan Bomen in de stad zijn landschappelijk waardevol, er zijn belangrijke natuurwaarden aan verbonden en ze zijn goed voor de gezondheid en het welzijn van de bewoners, onder meer door het wegfilteren van luchtverontreiniging en het s zomers beperken van de extra opwarming in de stad. In een aantal wijken en straten in Wageningen staan weinig of geen bomen in de openbare ruimte. Bovendien zijn er de afgelopen jaren op verschillende plekken in de stad bomen gekapt, zonder dat er bomen zijn terug geplant. We hebben het idee dat de beheerkosten hierbij een belangrijke rol spelen. Daarnaast zijn de voorwaarden voor verlening van een kapvergunning op het moment te algemeen en worden de vergunningen soms te gemakkelijk verleend. Op dit moment heeft de gemeente geen plan waarin is aangegeven hoe met het aanwezige bomenbestand wordt omgegaan, waar bomen kunnen worden aangeplant en wat voor typen en soort bomen. 2

3 Als natuurorganisaties pleiten we daarom voor het opstellen van een stedelijke Bomenvisie of - plan, al of niet als onderdeel van het Groenbeleidsplan. In dit plan kunnen de hierboven genoemde aspecten worden meegenomen. Voor de nadere uitwerking, zie de bijlage onder Ad 4 Ad 1 : Visie voor het Groenbeleidsplan Bijlage bij aanbevelingen voor het groenbeleidsplan We bevelen aan om allereerst een Visie op te stellen op het groen in de stad, waarbij we onderstaande aanpak voorstellen. Het belangrijk om voor de verschillende groengebieden en -structuren (zoals een park, bomenlaan, kleinschalig groen) de volgende aspecten te inventariseren: 1.1.: De verschillende functies en waarden (zoals landschappelijke/ belevingswaarde, recreatieve waarde, natuurwaarde, cultuur-historische waarde, waterberging). We merken hierbij op dat de landschappelijke/ belevingswaarde niet is meegenomen in de huidige opzet van het plan. Omdat deze waarde naar ons idee een belangrijk aspect vertegenwoordigd van het openbaar groen, bevelen we aan deze waarde bij de inventarisatie mee te nemen. 1.2: De abiotische (zoals bodemtype, waterhuishouding) en biotische factoren (voorkomen van dier- en plantensoorten en paddestoelen, voor zover praktisch haalbaar). Na bovenstaande inventarisatie dient ook voor de verschillende groengebieden- en structuren: 1.3: De huidige inrichting (bv. bosplantsoen, struikgewas, gazon, etc.) en het huidige beheer (bv. tweemaal/jaar maaien van bloemrijke grasberm) te worden geïnventariseerd. Met behulp van bovenstaande inventarisaties en gegevens over inrichting en beheer kunnen dan: 1.4: De afwegingen en keuzes worden gemaakt tussen de verschillende mogelijkheden. Hierbij dient ook rekening te worden gehouden met het beschikbare budget (zie onder punt 2), het te realiseren gemeentelijke Natuurnetwerk (zie onder punt 3) en de principiële uitgangspunten*. 1.5: Bovenstaande keuzes leiden tot de uiteindelijke doelen. Hierin wordt aangegeven wat we nastreven ten aanzien van de verschillende waarden/ functies voor zowel de specifieke gebieden als het openbaar groen als geheel. 1.6: De opgestelde doelen kunnen concreet worden uitgewerkt in een algemeen stedelijk groenplan, dat verder wordt uitgewerkt in deelplannen (= inrichtings- en beheerplannen) per wijk of gebied. Het is belangrijk dat bij deze uitwerking ook de gemeentelijke afdeling groenbeheer, de bewoners van de verschillende wijken en de maatschappelijke organisaties worden betrokken. Op deze manier is de kans groter dat de groenplannen praktisch uitvoerbaar zijn en voldoende draagvlak hebben. 1.7: Voor staduitbreidingen en -inbreidingen en herontwikkeling van terreinen/ wijken dienen de onder 1.4 opgestelde doelen te worden vertaald in randvoorwaarden voor inrichting en beheer van het openbaar groen. De implementatie (punten 1.6 en 1.7) zien we het liefst uitgewerkt als onderdeel van het Groenbeleidsplan. Mocht dit niet mogelijk zijn, dan in deelplannen die direct op het Groenbeleidsplan aansluiten. De Wageningse natuurorganisaties zijn bereid een bijdrage te leveren bij zowel de inventarisatie van de huidige waarden en functies en de natuurwaarden, als mee te denken bij het bepalen van de uiteindelijke doelen. 3

4 We bevelen aan om bij het bovenstaande proces ook de Wageningse bewoners en organisaties actief te betrekken en de tussenresultaten terug te koppelen. *: Voorbeelden van principiële keuzes zijn het uitwerken en versterken van het stedelijk natuurnetwerk en het werken zonder onkruidbestrijdingsmiddelen. Ad 2. Oproep voor een beter groenbeheer en -inrichting Recente geschiedenis De afgelopen 10 jaar is behoorlijk bezuinigd op het groenbeheer. In 20O5 heeft de gemeenteraad besloten dat voor het niveau van het groenbeheer in het grootste deel van Wageningen het niveau Laag (niveau 2) wordt aangehouden, zoals beschreven in de Kwaliteitscatalogus voor de openbare ruimte. Alleen voor het centrum wordt het niveau Basis (niveau 3) aangehouden. (De kwaliteitsbeoordeling in de catalogus loopt van Zeer laag (niveau 1) tot Zeer hoog (niveau 5)) Bovengenoemde bezuinigingen hebben in de praktijk onder meer geleid tot: - Achterstallig en soms te eenvormig onderhoud van het openbaar groen, waardoor de aantrekkelijkheid afneemt. Zo worden struiken soms te rigoreus gesnoeid waardoor ze afsterven en niet meer worden vervangen. Ook worden struiken soms in een keer allemaal gesnoeid, waardoor natuurwaarden (insecten, vogels) verloren gaan en het groen minder aantrekkelijk wordt. - Het vervangen van grotere struiken en heggen door lage struiken of gras/gazon. - De aanplant van onderhoudsvriendelijke exoten zoals Cotoneaster-soorten en Laurierkers. Deze soorten hebben geen/ weinig natuurwaarde en zijn niet aantrekkelijk om te zien. - Het inzetten van zwaar materieel (grote tractoren) voor het maaien van grasstroken/ snoeien van (braam-)struweel. Hierdoor wordt de bodem verdicht en de vegetatie beschadigd (recent in park de Blauwe Bergen ). - Het vaak niet meer vervangen van bomen in de openbare ruimte die gekapt zijn. Het gevolg is dat het aantal bomen in bepaalde wijken afneemt. Een belangrijke voorwaarde voor een beter groenbeheer is een substantieel ruimer budget, zodat onder meer de in het verleden doorgevoerde bezuinigingen kunnen worden teruggedraaid. Hieronder onze aanbevelingen voor een beter(e) groeninrichting en beheer met meer aandacht voor de natuur- en beeldwaarde : - Kruidenrijke bermen en grasvegetaties gefaseerd maaien (minimaal 20% laten staan), waarbij het maaisel wordt afgevoerd. Bij tijdstip van maaien rekening houden met voorkomende planten- en diersoorten. - Struiken en heesters gefaseerd snoeien (maximaal de helft in een keer snoeien) en snoei afstemmen op de optimale snoei voor de specifieke soort. - Een meer gevarieerde aanplant van struiken (dus meerdere soorten op een plek) i.p.v. huidige monocultuur. Een mogelijkheid is bv. om verschillende grotere (met name inheemse) struiken aan te planten, met daaronder (met name uitheemse) bodembedekkende in- en uitheemse soorten. Door soorten met verschillende bloeitijden aan te planten is er het hele seizoen voedsel voor onder meer bijen en hommels. - In het algemeen een meer natuurlijk beheer realiseren. Dit kan soms ook goedkoper zijn, bv. bij het minder vaak maaien van gazon/ grasland of waar dat kan de bladeren laten liggen (beiden gunstig voor insecten, vogels en zoogdieren). Daarnaast dient op een aantal plaatsen ook ruimte te zijn voor een meer cultuurlijk beheer (bv. bij rozenperken). - In te zetten materieel afstemmen op de draagkracht van de bodem. - Bij kap van bomen in de openbare ruimte in principe bomen herplanten van dezelfde grootte-orde. 4

5 De onderstaande aanbevelingen hebben indirect met groeninrichting of -beheer te maken: - Richtlijnen opstellen ter bescherming van het bestaande openbaar groen bij ruimtelijke planvorming (in- en uitbreidingsplannen, herontwikkeling), bij werkzaamheden. - Betere handhaving bij het illegaal in bezit nemen van openbaar groen. - Meer aandacht besteden aan waterberging, door bv. daken af te koppelen van het riool, niet gebruikte verharding te vervangen door groen en bij geheel verharde parkeerplaatsen gebruik te maken van open tegels. - Betere communicatie met bewoners en belangenorganisaties over belangrijke aanpassingen in groeninrichting en -beheer (onder meer kap van bomen). Dit onderwerp is ook als knelpunt aangegeven in Hfst. 3.2 van het Groenbeleidsplan. De natuurorganisaties denken graag mee over de uitwerking van deze aanbevelingen Ad 3 : Het opstellen van een Natuurnetwerk/ stedelijke groenstructuur Het Natuurnetwerk zal zijn opgebouwd uit de grotere groengebieden (parken en plantsoenen) in en om de stad, die zoveel mogelijk door groenstructuren (houtsingels, bomenlanen, groene bermen) met elkaar zijn verbonden. Hierbij dient ook voldoende aandacht te worden besteed aan de groene verbindingen tussen de bebouwde kom en het buitengebied ( groene vingers ), omdat via deze groenzones dieren en planten de stad in kunnen komen (Een bestaande groene vinger is bv. de Generaal Foulkesweg met de omringende parken en tuinen. Te ontwikkelen groene vingers zijn bv. de Kortenoordsingel, de Ritzema Bosweg en de Nude (de straat)). Hieronder beschrijven we de aspecten die bij het opstellen van het stedelijke groenstructuur volgens ons van belang zijn: Bij het in kaart brengen van het huidige groene netwerk is het goed om de verschillende groenstructuren (zoals bosplantsoen, struweel, grasberm, bomenlaan) apart aan te geven, omdat sommige diergroepen en -soorten planten gebonden zijn aan specifieke groenstructuren. Daarnaast is het van belang om voor de verschillende delen van de stedelijke groenstructuur aan te geven welke diersoorten en/of -groepen en plantensoorten er voorkomen (voor zover bekend), welke er potentieel kunnen voorkomen en waarnaar de voorkeur uit gaat (die diergroepen of plantengemeenschappen die je wilt behouden of stimuleren). Inrichting en beheer van de verschillende delen van het groene netwerk kunnen dan worden afgestemd op de voorwaarden die deze voorkeurgroepen stellen. Ten aanzien van plekken waar de verbinding van matige kwaliteit is of ontbreekt, kan worden voorgesteld deze te verbeteren of aan te leggen. Voorbeeld Er kan voor worden gekozen om een deel van de gemeentelijke groenstructuur af te stemmen op struweelvogels (zangvogels die broeden in ongestoord struikgewas/ dichte bosjes/ braamstruweel) als heggemus, winterkoning en tjiftjaf. Als broedplaats zijn met name struiken als meidoorn en sleedoorn geschikt, omdat de doornen bescherming bieden tegen katten en honden. Daarnaast zorgt voldoende variatie in de omringende vegetatie (bloemrijk grasland, ruigten, struiken) voor voldoende insecten en dus voldoende voedsel. Om die reden is het ook goed om voldoende vruchtdragende struiken aan te planten (zoals meidoorn, hazelaar, gelderse roos) en zaaddragende bomen (zoals els en berk). Een groenstructuur die aan bovenstaande randvoorwaarden voldoet, is ook geschikt voor bosrand- en graslandvlinders. Maar ook voor zoogdieren (zoals egel, eekhoorn, (vleer-)muizen) en amfibieën (als er een ondiepe waterpartij met flauwe hellingen aanwezig is). Op deze manier kan een natuurnetwerk ontstaan waarvan een relatief groot aantal dier- en plantensoorten gebruik kan maken. Door ook particuliere tuinen natuurlijker in te richten en te beheren, kan het natuurnetwerk verder worden versterkt. De gemeente kan dit stimuleren door de bewoners te wijzen op de voordelen zoals meer bloeiende 5

6 planten, vlinders en vogels in een natuurlijker tuin. Er zijn veel mogelijkheden om een groene maar onderhoudsluwe tuin aan te leggen waarbij geen bestrijdingsmiddelen worden gebruikt. Ter ondersteuning kan de gemeente zich aansluiten bij Operatie Steenbreek (zie In het laatste concept-groenbeleidsplan (d.d.18 februari) is in Hfst.4.1, het creëren en versterken van (een) ecologische stedelijke structuur opgenomen als één van de doelstellingen van het beleidsveld Ecologie. In Hfst. 4.3 wordt als eerste integrale uitgangspunt genoemd het realiseren van heldere en sterke groene verbindingen. We zijn blij met het opnemen van deze uitgangspunten in het plan en stellen voor ze concreet uit te werken tot een stedelijke groenstructuur. Hiervoor is het wel belangrijk dat het beleidsveld ecologie onderdeel uitmaakt van alle structuurelementen. Voor de meeste woonbuurten en de bedrijvenparken is dit nu niet het geval. Bijkomende voordelen van het natuurnetwerk: - Er is voldoende aandacht voor de afstemming van inrichting en beheer van de grotere groengebieden en - structuren (verbindingszones), dus het Natuurnetwerk op de gewenste diergroepen en plantengemeenschappen. - Ook de landschappelijk/ cultuur-historisch waardevolle groenstructuren kunnen onderdeel uitmaken van dit natuurnetwerk. Deze structuren bevatten meestal ook belangrijke natuurwaarden en/of zijn belangrijk als verbindingszone. - Doordat duidelijk is welke gebieden tot het Natuurnetwerk behoren, kunnen beheer en inrichting hierop worden afgestemd en kan de bescherming van deze groenstructuur beter worden geregeld. Als natuurorganisaties zijn we bereid om een uitgewerkt voorstel voor het Natuurnetwerk op te stellen. Ad 4 : Het opstellen van een Stedelijk Bomenplan Bomen zijn belangrijk in de bebouwde kom, onder meer voor de landschappelijke/ beeldwaarde, de natuurwaarde, positieve effecten op de gezondheid en het welbevinden van de bewoners, het beperken van temperatuurextremen in de zomer (bomen geven schaduw en verdampen water, waardoor de temperatuur daalt) en het wegfilteren van stof en luchtverontreiniging. In een aantal wijken van Wageningen staan relatief veel bomen (zoals in de Hamelakkers), in andere wijken (bv. de Buurt en de Bloemenbuurt) zijn geen of weinig bomen aanwezig in de openbare ruimte/ straten. De laatste jaren zijn op flink wat plekken in de stad volwassen bomen verwijderd, zonder dat er bomen zijn herplant. Dit gebeurt ook in wijken en straten waar al weinig bomen staan, zoals in de Buurt. Een bron van zorg is ook dat de kapvergunningen worden verleend aan de hand van (te) algemene en subjectieve criteria (zoals opgenomen in de Bomenverordening), waardoor soms niet voldoende duidelijk is waarom een vergunning wordt verleend. De gemeente beschikt op dit moment niet over een bomenbeleidsplan met een visie t.a.v. het Wageningse bomenbestand, waarin onder meer richtlijnen kunnen worden opgenomen t.a.v. de aanplant van bomen (welke typen en soorten), de bescherming van bomen bij ruimtelijke ontwikkelingen en hoe om te gaan met bomenlanen. Als natuurorganisaties denken we dat het van groot belang is een dergelijke visie op te stellen. We stellen daarom voor om een stedelijke Bomenvisie of -plan op te stellen, al of niet als onderdeel van het Groenbeleidsplan. In dit stedelijk Bomenplan plan dienen in ieder geval de volgende aspecten worden meegenomen: - Keuze van typen en soorten bomen: Waar wil je bomen aanplanten en op welke plek wil je welke boomtypen/ -soorten? Er kan bv. voor gekozen worden om binnen het natuurnetwerk met name inheemse bomen aan te planten, en daarbuiten ook uitheemse soorten. Zo kunnen naaldbomen ook belangrijk zijn voor vogels (als broedgelegenheid en voedsel). - De wijze waarop wordt omgegaan met de aanwezige bomen en bomenlanen: bv. hoe behoud/ herstel je cultuur-historisch waardevolle bomenlanen (zoals Grintweg, Generaal Foulkesweg), maar ook andere 6

7 bomenlanen (Van Uvenweg, Ritzema Bosweg)? Daarnaast de vraag of in bomenlanen altijd een soort dient te worden aangeplant, of dat soms ook meerdere soorten kunnen worden aangeplant. - De wijze waarop wordt omgegaan met herplant bij kap van bomen in de openbare ruimte. - De wijze waarop wordt omgegaan met behoud en aanplant van bomen als sprake is van ruimtegebrek (onderof bovengronds). - De wijze waarop wordt omgegaan met het aanwezige bomenbestand bij herontwikkeling van een terrein of renovatie van woningen. - Hoe kan de vergunningverlening m.b.t. het kappen van bomen worden aangepast/ verbeterd. Van belang dat de afweging wel of geen kap, plaatsvindt aan de hand van meer objectieve en concrete criteria, dan nu het geval is. Hierin kan dan ook rekening worden gehouden met het belang van de te realiseren stedelijke groenstructuur. Deze aanbevelingen zijn opgesteld namens de volgende organisaties: - Bomenstichting, afdeling Wageningen - KNNV, afdeling Wageningen en omstreken - Platform Duurzaam Wageningen - Vereniging Mooi Wageningen - Wagenings Milieu Overleg 7