Doelmatigheid van het opleidingsaanbod: ROA arbeidsmarktprognoses en -indicatoren

Transcriptie

1 Doelmatigheid van het opleidingsaanbod: ROA arbeidsmarktprognoses en -indicatoren Dr. Didier Fouarge CDHO, Utrecht, 4 oktober 2016

2 ROA ( Researchcentrum voor Onderwijs en Maastricht University Thema: aansluiting onderwijs-arbeidsmarkt: Contract onderzoek Wetenschappelijk onderzoek Project Onderwijs-Arbeidsmarkt (POA) = arbeidsmarktprognoses 2

3 Inhoud Arbeidsmarkt in beweging Doel en opzet van arbeidsmarktprognoses Prognoses tot 2020 Gebruik van het ArbeidsmarktInformatieSysteem (AIS) 3

4 Arbeidsmarkt in beweging

5 Jeugdwerkloosheid, 2015 (Eurostat) Research Centre for Education 5

6 6

7 7

8 Werkloosheid (recent afgestudeerden; HBO/WO-monitor) 8 werkloosheid HBO ONDERWIJS 4 HBO TAAL EN CULTUUR 8 HBO ECONOMIE 6 HBO TECHNIEK 6 HBO LANDBOUW EN NATUUR 9 HBO GEZONDHEIDSZORG 4 HBO GEDRAG EN MAATSCHAPPIJ 6 WO ONDERWIJS 6 WO TAAL EN CULTUUR 9 WO ECONOMIE EN RECHT 6 WO TECHNIEK 4 WO LANDBOUW EN NATUUR 7 WO MEDISCH 4 WO GEDRAG EN MAATSCHAPPIJ 10

9 Arbeidsdeelname ouderen stijgt Aandeel jarigen Aandeel 65-plussers jaar Aandeel jarigen Aandeel 65-plussers 9

10 Aanbodkant (samenstelling naar opleiding) Procenten Upgrading: meer hoogopgeleiden, minder laagopgeleiden Verschuiving binnen mbo: minder aanbod mbo2-3; meer aanbod mbo Jaar vmbo niveau of lager mbo 2/3 niveau hbo niveau havo/vwo niveau mbo 4 niveau wo niveau 10

11 Beroepenkant (naar modaal opleidingsniveau) Procenten Jaar vmbo niveau of lager hbo niveau mbo niveau wo niveau 11

12 Beroepenkant : toename in gemiddeld opleidingsniveau: 0,8 jaar Twee mogelijke verklaringen: 1 Substitutie van laagopgeleiden door hoogopgeleiden binnen beroepen (verdringing) 12

13 Beroepenkant : toename in gemiddeld opleidingsniveau: 0,8 jaar Twee mogelijke verklaringen: 1 Substitutie van laagopgeleiden door hoogopgeleiden binnen beroepen (verdringing) 2 Verandering in structuur van werkgelegenheid: stijging werkgelegenheid in hoogopgeleide beroepen 13

14 Beroepenkant : toename in gemiddeld opleidingsniveau: 0,8 jaar Twee mogelijke verklaringen: 1 Substitutie van laagopgeleiden door hoogopgeleiden binnen beroepen (verdringing) 2 Verandering in structuur van werkgelegenheid: stijging werkgelegenheid in hoogopgeleide beroepen 65% 35% 14

15 TOP 10 Krimp-beroepen Beroepsnaam Medewerkers drukkerij en kunstnijverheid Productiemachinebedieners Secretaresses Assemblagemedewerkers Boekhoudkundig medewerkers Lassers en plaatwerkers Productieleiders industrie en bouw Land- en bosbouwers Boekhouders Slagers MON 1996 (2014) MBO VMBO (MBO) MBO VMBO (MBO) MBO VMBO (MBO) MBO MBO MBO VMBO (MBO) 15

16 TOP 10 Krimp-beroepen Beroepsnaam MON 1996 (2014) TOP 10 Groei-beroepen Beroepsnaam MON 1996 (2014) 16 Medewerkers drukkerij en kunstnijverheid Productiemachinebedieners MBO VMBO (MBO) Sociaal werkers, groeps- en woonbegeleiders Managers zorginstellingen Secretaresses MBO Zakelijke dienstverleners MBO (HBO) Assemblagemedewerkers VMBO (MBO) Bedrijfskundigen en organisatieadviseurs Boekhoudkundig medewerkers MBO Financieel specialisten en economen HBO Lassers en plaatwerkers VMBO (MBO) Leidsters kinderopvang en onderwijsassistenten Productieleiders industrie en bouw MBO Sportinstructeurs MBO Land- en bosbouwers MBO Procesoperators MBO Boekhouders MBO Grafisch vormgevers en productontwerpers Slagers VMBO (MBO) Docenten beroepsgerichte vakken secundair onderwijs MBO HBO HBO MBO MBO (HBO) HBO

17 Correlatie groei van beroepenloongroei 17

18 Correlatie groei van beroepenprobleemoplossend vermogen (PIAAC) Trend in aantal werkenden (in %) Trend in aantal werkenden (in %) Computer gebruik op werk Probleemoplossend vermogen Laagopgeleid Middelbaaropgeleid Laagopgeleid Middelbaaropgeleid Hoogopgeleid Geschat Hoogopgeleid Geschat 18

19 Groei van beroepen naar probleemoplossend vermogen (PIAAC) 1.80 Werkgelegenheid (1996=1) Jaar 1ste kwintiel 2de kwintiel 3de kwintiel 4de kwintiel 5de kwintiel 19

20 Doel en opzet van arbeidsmarktprognoses 20

21 Doel en opzet van prognoses Arbeidsmarktinformatie over de toekomstige arbeidsmarkt (elke twee jaar) Vergroot transparantie van de arbeidsmarkt Signaalwerking (=informatievoorziening): over verwachte fricties tussen vraag naar / aanbod van arbeid Waarom is dit belangrijk? Helpen bij optimale keuzes rond (om/bij) scholing en werk Ex-post aanpassingen duurder dan ex-ante aanpassingen 21

22 Doel en opzet van prognoses 22

23 23

24 Relevantie Relevant voor: 24 Studenten: scholingskeuze, studie- en beroepsvoorlichting Werkgevers: HR, werving en selectie, knelpunten Baanzoekers / UWV: kans op werk Opleiders: aanbod opleidingen, om- en bijscholing Beleidsmakers: macrodoelmatigheid Gedetailleerd, elke twee jaar: 97 opleidingen, 114 beroepen, relevantie >< betrouwbaarheid 21 bedrijfssectoren, 35 arbeidsmarktregio s (sinds 2014)

25 Doel en opzet van prognoses 6 jaar vooruit (nu 2020) 25 Verder vooruit meer onzerkerheden Hele arbeidsmarkt met alle interacties tussen deelmarkten ( sector specifieke modellen) Ramingen die niet al te ver vooruitgaan, zoals de ramingen naar sector en opleiding van het ROA (zie ROA, 2011), zijn zinvol omdat ze de markt van informatie voorzien. Daarnaast houden de ramingen van het ROA wel rekening met de wisselwerking tussen deelmarkten. (CPB, 2013) Financiering = mix van publiek/privaat Ministeries van OCW, EZ, BZK, SZW UWV, SBB, Randstad Nederland Begeleidingscommissie: UvA, CBS, CPB, Leido, LDC

26 Methodiek prognoses ROA ramingen van verwachte vraag en aanbod per beroep/opleiding (aantallen, geen info over loon) Werkenden = Loondienst of zelfstandigen, jaar, 1 uur of meer Eigen (verklarende) econometrische modellen Met als input: Tijdreeksen uit Enquête Beroepsbevolking (EBB ) Ramingen door CPB: groei, arbeidsparticipatie naar leeftijd, geslacht en opleiding Panteia/EIM: werkgelegenheidsontwikkeling naar sector CBS: ontwikkeling beroepsbevolking OCW: instroom vanuit onderwijssectoren naar arbeidsmarkt Periodieke evaluaties 26

27 Methodiek prognoses Aanbod tot 2020: Instroom schoolverlaters Kortdurig werklozen Vraag tot 2020: Uitbreidingsvraag (<0 bij krimp) Vervangingsvraag Substitutievraag Confrontatie van verwachte aanbod en vraag 27

28 Methodiek prognoses Research Centre for Education Relevante indicatoren van frictie tbv doelmatigheidstoets: Indicator Toekomstige Arbeidsmarktsituatie (ITA) Perspectief van schoolverlater: kansen naar opleiding ( Hoeveel moeite kost het voor gediplomeerden om passende baan te vinden? ) Indicator Toekomstige Knelpunten naar Beroepsgroepen (ITKB) Perspectief van werkgevers: knelpunten in recrutering naar beroep ( Hoeveel moeite kost het voor werkgevers om hun baanopening te vullen? ) Indicator = aanbod tot 2020/vraag tot 2020 Kwalitatieve typering: Perspectieven: zeer goed slecht (vanuit studiekiezer gezien) Knelpunten: zeer grote geen (vanuit werkgever gezien) 28 28

29 Animatiefilmpje rond arbeidsmarktinformatie 29

30 Enkele kritische keuzes Vraag: Vraag en technologische ontwikkeling in sector vraag naar beroep Vraag naar opleiding is afgeleid van vraag naar beroep Houdt rekening met up-/downgrading Geen vervanging bij krimp Interacties op de arbeidsmarkt worden gemodelleerd Aanbod: Aanbod buitenlandse studenten wordt meegeteld Overaanbod op deelmarkt heeft gevolgen voor andere verwante deelmarkten (passieve substitutie) 30

31 Prognoses voor hbo en wo 31

32 Perspectieven naar opleidingsniveau Instroom Uitbreidingsvraag Vervangingsvraag ITA Loopbaanperspectieven mbo 2/ matig slecht mbo matig redelijk hbo redelijk goed wo redelijk zeer goed Groei verwacht en toch zijn perspectieven niet goed. Hoe kan dat? Werkloosheid nog steeds hoog Verwachte instroom vanuit HO stijgt Ouderen werken langer door druk vervangingsbehoefte 32

33 33

34 34

35 35

36 Gebruik van het ArbeidsmarktInformatieSysteem (AIS) 36

37 Grote kring van gebruikers Studiekeuze 123 Keuzegids (mbo, hbo, wo) LDC UWV Randstad Vragen rond doelmatigheid opleidingsaanbod Mediaandacht 37

38 ROA data portal ArbeidsmarktInformatieSysteem (AIS) Actuele cijfers uit vele bronnen (ROA Schoolverlatersonderzoeken, EBB, SSB, DUO, SCP Aanbod/Vraag panels, PIAAC, ) ROA prognoses + risico indicatoren Sector, beroep, opleiding, regio Goed om te weten: Opleidingstypes zijn afgeleid van ISCED Meerdere CROHO s binnen 1 opleidingstype WO = WO & HBO master; HBO = HBO & WO bachelor 38

39 De arbeidsmarkt naar opleiding en beroep tot 2020 : Niet technische uitleg methode: zie inleiding van rapport Bijlage B: lijst van beroepen en opleidingen Bijlage C: lijst van arbeidsmarktindicatoren in AIS Classificatie van opleidingen: (met in de bijlage de relatie tussen ISCED, CROHO en de ROA opleidingstypes) Classificatie van beroepen: (met in de bijlage de relatie tussen ISCO beroepen en ROA beroepsgroepen) 39

40 ROA data portal: voorbeelden ITA WO biologie, wiskunde, milieu = goed meer baanopeningen dan instroom Uitwijkmogelijkheden: hbo verpleegkunde en medische diagnostiek vs hbo bedrijfskunde en hrm Conjunctuurgevoeligheid: Hoog bij WO informatica Loopbaanperspectief: Matig voor hbo leraar basisonderwijs ; zeer goed voor hbo bedrijfseconomie 40

41 Voorbeeld 1 HBO automotive Wat zijn de arbeidsmarktkansen voor die opleiding? 1. Uit documentatie opleidingsclassificatie: Automotive HBO werktuigbouwkunde 2. ITA opzoeken in systeem: zeer goed perspectief Beroepen voor HBO werktuigbouwkunde? 18% ingenieur (niet elektro), 7% technici bouwkunde Perspectieve in die beroepen? Ingenieur (niet elektro): zeer grote knelpunten voor werkgevers 41

42 Voorbeeld 2 Perspectieven voor HBO sociaal-cultureel? 1. Welke opleidingen vallen hieronder? 2. Perspectieven: ITA = slecht 3. Wordt je dan werkloos? Niet per se: Aanpassingsmechanismen: accepteer lager loon, werk buiten richting of onder niveau, Uitwijkmogelijkheden = hoog 42

43 Voorbeeld 3 Vraag Uni: MSc Business Intelligence / Big data ISCO beroep: Managers informatie- en communicatietechnologie ROA beroep: Managers ICT Knelpunten: zeer groot Systeemanalisten en ICT-adviseurs ROA beroep: Software- en applicatieontwikkelaars Knelpunten: groot 43

44 Tot slot 44

45 Tot slot Enquêtes onder afgestudeerden zijn erg nuttig Doelmatigheidsindicatoren: hebben van werk, werk op niveau, werk binnen studierichting, loon, spijt. maar enquêtes geven geen doorkijk naar de toekomst. Prognoses doen dat wel: schatting van verwachte vraag en aanbod + interacties tussen deelmarkten AIS is rijk aan informatie over: de huidige arbeidsmarktsituatie de verwachte ontwikkelingen in vraag en aanbod 45

46 Leidt arbeidsmarktinformatie tot betere allocatie? Hier is betrekkelijk weinig over bekend: Beschikbaarheid van arbeidsmarktinformatie verbetert de transitie van school naar werk (Saniter & Siedler, 2014) Zwakke reactie van aanbod op korte termijn loonveranderingen (Bardhan et al., 2013) Studenten uit arm milieu reageren positief op arbeidsmarkt signalen (Hastings et al., 2015) Contact met decaan verbetert studiekeuze (Borghans et al., 2015) Behoefte aan experimenten over of en welke arbeidsmarktinformatie aankomt, en bij wie 46

47 Handige verwijzingen: Informatie over het Project Onderwijs-Arbeidsmarkt (POA): Rapport de arbeidsmarkt naar opleiding en beroep tot 2020: Technische verantwoording prognoses en uitleg arbeidsmarktindicatoren: Opleidingsclassificatie: Beroepenclassificatie: 47

48 Contact Inhoudelijke vragen: Dr. Didier Fouarge, Praktische vragen AIS: Sander Dijksman, CDHO, Utrecht, 4 oktober 2016