Projectnr ALTIC

Transcriptie

1 Het effect van Stesam, Digisam en dikke fractie van drijfmest als alternatieven voor het gebruik van rundveedrijfmest als antistuifmiddel op Texel in 2011 Projectnr ALTIC

2 Alle rechten voorbehouden. Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd, opgeslagen in een automatisch gegevensbestand, of openbaar gemaakt, in enige vorm of op enige wijze, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van ALTIC bv. ALTIC bv stelt zich niet aansprakelijk voor eventuele schadelijke gevolgen die kunnen ontstaan bij het gebruik van gegevens uit deze uitgave. Auteurs: Ing. J.T. Malda Ing. R. Rutgers Datum: juli 2011 Plaats: Dronten ALTIC bv Postbus AC Dronten telefoon: fax: internet: ALTIC 2

3 Inhoud Inleiding... 4 Probleemstelling... 5 Proefopzet... 5 Proefveldgegevens... 5 Behandelingen... 6 Rundveedrijfmest... 6 Dikke fractie van rundveedrijfmest... 6 Stesam... 7 Digisam... 7 Waarnemingen/ monstername/ uitvoering... 7 Resultaten... 8 Conclusies Bijlage 1. Proefveldschema Bijlage 2. Neerslaggegevens (mm per 24 uur) Bijlage 3. Maximale windsnelheden per dag (km/uur) Bijlage 4. Analyse dikke fractie van rundveedrijfmest Bijlage 5. Analyse aangelengde dikke fractie van rundveedrijfmest ALTIC 3

4 Inleiding Ruim 10% van de Nederlandse gronden is min of meer stuifgevoelig. Vooral de gronden in het zuidoosten (Noord-Brabant en Noord-Limburg), het noordoosten (met name de Veenkoloniën) en de Waddeneilanden zijn stuifgevoelig. Door het toepassen van drijfmest kon het stuiven van grond meestal worden voorkomen. Sinds 1 januari 2010 is het in Nederland niet meer toegestaan om drijfmest als anti stuifdek op stuifgevoelige gronden in te zetten. Door haar specifieke omstandigheden heeft Texel hiervoor een vrijstelling van gehad. Echter na 2013 wordt de uitzondering om op Texel drijfmest te mogen gebruiken om stuiven tegen te gaan niet als vanzelfsprekend meer verlengd. Door een combinatie van warme drogende weersomstandigheden en harde wind kan, op lichte en droogte gevoelige gronden met weinig organische stof, verstuiving plotseling en op grote schaal optreden. Jonge planten zijn vaak zeer gevoelig voor stuivend zand. In diverse teelten leidt dit elk jaar weer tot forse schade waarbij het niet ongebruikelijk is dat er volledige percelen moeten worden overgezaaid. In veel gevallen leidt dit tot grote financiële schade door het maken van extra kosten van overzaaien en door de kortere groeiperiode van het gewas. Daarnaast bestaat er bij verstuiving een reële kans dat grondgebonden ziekten zullen worden verspreid. Door het toepassen van drijfmest als anti stuifdek kan verstuiving grotendeels worden voorkomen. Een stuifdek is vaak effectief voor een periode van vier tot acht weken. Gedurende deze periode kunnen de gewassen in het algemeen voldoende blad- en wortelmassa ontwikkelen die de bodem volledig of deels bedekken. Daarmee is het risico van het verstuiven van grond meestal ook verdwenen.het effect van antistuifbestrijders kan sterk worden verminderd in een periode met veel neerslag. Een deel van het product spoelt dan weg met als gevolg dat er een verdunning plaats vindt en het stuifdek minder stevig is. Volgt hierop een periode met veel wind dan bestaat er een kans dat de werkzame periode van het stuifdek te kort wordt. Als de gewassen zich in deze periode onvoldoende hebben ontwikkeld bestaat er alsnog het risico op verstuiving. In de praktijk blijkt dat er alternatieven aangeboden worden om stuiven te voorkomen. Waar mogelijk worden er al diverse preventieve cultuurmaatregelen genomen om verstuiving te voorkomen. Door het zaaibed niet te fijn te maken, voldoende organische stof in de bovenlaag te houden en door inzaai van groenbemesters en inzaai van gerst als anti-stuifdek kan het stuiven van grond worden verminderd. In een groeiseizoen met gematigde temperaturen en niet al te grote windsnelheden kunnen deze cultuurmaatregelen voldoende effectief. Deze maatregelen zijn echter niet altijd realiseerbaar en uitvoerbaar, hebben geen duurwerking of zijn niet voldoende betrouwbaar. Het toepassen van drijfmest of een vergelijkbaar alternatief met dezelfde betrouwbaarheid blijft daarom noodzakelijk. Naast schade aan gewassen kunnen bewoners en toeristen ook behoorlijke overlast door verstuiving ondervinden. Door een combinatie van meeste zonuren van Nederland en een goede vaarverbinding naar het vasteland is Texel een geliefd eiland onder toeristen. Veelal zijn dit dagjesmensen die het eiland per fiets verkennen. Wanneer er regelmatig grote hoeveelheden zand over het eiland stuift is het niet ondenkbaar dat toeristen wegblijven vanwege de overlast die zij hiervan ondervinden. Een aanzienlijk deel van de bewoners en ondernemers op Texel zijn afhankelijk van toerisme en ondervinden daarmee dan ook indirect financiële schade door stuiven. In dit onderzoek zijn op Texel, naast drijfmest, drie producten getoetst die mogelijk als alternatief kunnen dienen voor drijfmest als anti-stuifmiddel ALTIC 4

5 Probleemstelling Akkerbouwers en bollentelers op Texel ondervinden jaarlijks veel hinder en schade aan hun gewassen als gevolg van verstuiving. Door de specifieke Texelse omstandigheden als het open landschap, harde wind en meeste zonuren van Nederland droogt de bovenlaag erg snel op. Daarom moeten er hoge eisen worden gesteld aan maatregelen om stuiven te voorkomen. Op Texel is ongeveer 4000 ha grond geschikt voor akkerbouw. Hiervan is ongeveer 2000 ha stuifgevoelig. Reeds lange tijd wordt er drijfmest toegepast om het stuiven van zand te voorkomen. In de praktijk is dit altijd een betrouwbare en praktische toepassing gebleken. Het toepassen van drijfmest om het verstuiven van zand te voorkomen wordt niet als emissiearm aangemerkt. De drijfmest wordt immers bovengronds uitgereden en niet ingewerkt. Mede daarom is deze methode in Nederland vanaf 1 januari 2010 verboden. Texel heeft hiervoor altijd een vrijstelling gehad. Echter vanaf 2013 wordt deze vrijstelling opnieuw beoordeeld en mag er op Texel mogelijk geen drijfmest meer worden gebruikt om stuiven tegen te gaan. Er worden na 2013 als gevolg van dit mogelijke verbod grote problemen verwacht met verstuiving. Er zullen daarom haalbare en betaalbare alternatieven voor het gebruik van drijfmest als antistuifmiddel moeten worden gevonden. Op Texel speelt er echter nog een probleem bij de zoektocht naar een geschikt alternatief voor drijfmest. Op het eiland is het verboden om grond- en oppervlaktewater te gebruiken. Producten die aangelengd moeten worden met water hebben dan ook op praktische en logistieke bezwaren omdat water van het vasteland moet worden aangevoerd. Veelal is de toepassing dan niet meer haalbaar omdat deze te duur wordt. Door het transport ervan naar Texel vindt er naast logistieke problemen bovendien een aanzienlijke milieubelasting plaats. Op Texel zijn twee demo s aangelegd om eventuele alternatieven voor drijfmest te beoordelen op kun effectiviteit tegen stuiven. Proefopzet Proefveldgegevens Voor de hoofdteelt zijn op twee praktijkpercelen in de buurt van De Cocksdorp twee demo s aangelegd in een bietenperceel. Naast drijfmest zijn op deze percelen drie producten getest op hun effectiviteit om het stuiven van grond tegen te gaan. In het verleden hebben deze percelen regelmatig hinder ondervonden van stuifschade. De bieten zijn eind juli vernietigd om plaatst te maken voor de hoofdteelt. Voor de uitvoering van de demo is dit niet van invloed geweest omdat deze met name bedoeld zijn om ervaring op te doen met de producten en hun effectiviteit te kunnen beoordelen. De percelen zijn onderverdeeld in vier stroken waar op elke strook één van de producten, na het zaaien van de bieten, is verspoten ALTIC 5

6 Behandelingen Op de demopercelen zijn drie producten getoetst of deze als alternatief kunnen dienen voor het gebruik van drijfmest. De volgende drie producten zijn beoordeeld op hun effectiviteit als anti-stuifmiddel: dikke fractie van drijfmest, Stesam en Digisam. Op de demo s is ook rundveedrijfmest toegepast om de producten te kunnen vergelijken met de praktijktoepassing. Van alle producten is ongeveer 12 ton per hectare toegepast. Een proefveldschema van beide demo s is als bijlage 1 bijgevoegd. Rundveedrijfmest Drijfmest is een mengsel van vaste mest en vloeibare mest met gemiddeld 8-10% organische stof. Het is in de demo s aangelegd als standaard om de dikke fractie van drijfmest, Stesam en Digisam te kunnen vergelijken met de praktijktoepassing. Drijfmest moet voor opkomst van het gewas worden toegepast. Foto 1. Rundveedrijfmest na toepassing Foto 2. Close-up rundveedrijfmest Dikke fractie van rundveedrijfmest Dikke fractie ontstaat door rundveedrijfmest te scheiden, Hierbij ontstaat een vloeibare fractie en dikke fractie. De dikke fractie is droog en vrijwel geurloos en heeft gemiddeld 23% organische stof. Het stikstofgehalte in de dikke fractie die voor het grootste deel uit organische stikstof en uit een klein deel ammoniumstikstof bestaat, is ongeveer 44 kg per ton. Voor toepassing als stuifbestrijder moet het aangelengd worden met water waarbij het organische stof gehalte naar 7% daalt en het stikstofgehalte naar 14 kg per ton. De ammoniakvervluchtiging daalt hierdoor aanzienlijk en kan de toepassing eventueel als emissiearm worden aangemerkt. In bijlage 4 is een analyse van de gebruikte dikke fractie van rundveedrijfmest weergegeven. Een analyse van de dikke fractie aangelengd met water is gepresenteerd in bijlage 5. Foto 3. Dikke fractie na toepassing Foto 4. Close-up dikke fractie ALTIC 6

7 Stesam Stesam is een organisch restproduct met ongeveer 8% organische stof afkomstig van de celluloseproductie. In de Veenkoloniën in Drenthe wordt het veel gebruikt als anti-stuifmiddel. Stesam kan eventueel na opkomst over het gewas worden verspoten en moet aangelengd worden met water. Doordat het een beschermlaagje over de grond legt zou het stuiven kunnen worden verminderd. Foto 5. Stesam na toepassing Foto 6. Close-up Stesam Digisam Digisam is een product afkomstig uit een vergister waarin alleen maïs wordt verwerkt. Omdat het geen dierlijke mest bevat mag het bovengronds worden uitgereden. Het bevat ongeveer 9 kg organische stikstof en 5 kg fosfaat per 1000 kg. Digisam hoeft niet aangelengd te worden met water en dient voor opkomst van het gewas te worden toegepast. Foto 7. Digisam na toepassing Foto 8. Close-up Digisam Waarnemingen/ monstername/ uitvoering Gedurende het groeiseizoen zijn de demo s op 3 momenten (5 mei, 25 mei en 23 juni) beoordeelt op stevigheid van het antistuifdek en stuifschade ALTIC 7

8 Resultaten De twee percelen zijn gedurende het groeiseizoen op 3 momenten beoordeeld. Tijdens deze beoordeling is de stevigheid van de vier anti-stuifbestrijders getoetst en is er een cijfer aan toegekend op een schaal van 1 tot en met 10. Hierbij staat 10 voor uitermate goed en 1 voor uitermate slecht. De toepassing met drijfmest is de gangbare praktijktoepassing. Bij beide demo s is daarom bij de eerste beoordeling op 5 mei het cijfer 7 gegeven voor deze toepassing. Aan de hand van dit cijfer kan de effectiviteit van de toepassingen met de dikke fractie van rundveedrijfmest, Stesam en Digisam als stuifdek worden vergeleken met drijfmest. Neerslag kan de effectiviteit van een stuifdek beïnvloeden. Bij de beoordeling is het daarom belangrijk om te vermelden dat er in de maanden april en mei vrijwel geen neerslag van betekenis is gevallen op Texel. Het stuifdek is daardoor redelijk goed intact gebleven. In bijlage 2 zijn de neerslaggegevens van de maanden april, mei en juni weergegeven. Wind is een belangrijke factor bij het optreden van verstuiving. Gedurende de dag kan de wind behoorlijk aantrekken en hoge pieksnelheden behalen. Wanneer een windkracht van meer dan 7 wordt bereikt neemt de kans op verstuiving aanzienlijk toe. De maximale windsnelheden op Texel in deze maanden zijn daarom vermeld in bijlage 3. In tabel is 1 de beoordeling van de producten op hun stevigheid weergegeven. Tabel 1. Beoordeling van de producten op stevigheid op 5 mei, 25 mei en 23 juni Perceel 1 (Vuurtorenweg) Perceel 2 (Hoofdweg) Product 5-mei 25-mei 25-jun 5-mei 18-mei 23-jun Stesam (papiercellulose) Dikke fractie van DRM DRM (rundveedrijfmest) Digisam (maisdigistaat) Verstuiving begint vaak op plekken waar zich een zwak punt bevindt in een stuifdek. Meestal is dit aan de randen van een perceel omdat hier niet de volledige dosering kan worden toegediend of omdat de wind onder het stuifdek kan komen en het hierdoor als het ware optilt. Door een domino effect kan het hele stuifdek op deze manier worden vernietigd. De stevigheid van de randen is daarom apart beoordeeld en weergegeven in tabel 2. Tabel 2. Beoordeling stevigheid van de randen op 5 mei, 25 mei en 23 juni Perceel 1 (Vuurtorenweg) Perceel 2 (Hoofdweg) Product 5-mei 25-mei 25-jun 5-mei 18-mei 23-jun Stesam (papiercellulose) Dikke fractie van DRM DRM (rundveedrijfmest) Digisam (maisdigistaat) Uit tabel 1 blijkt dat op 5 mei bij beide percelen op de stroken waar DRM en Digisam is toegediend er een relatief stevig stuifdek werd gevormd. Digisam leek in vergelijking met DRM een iets steviger stuifdek te hebben. Omdat Digisam een afvalproduct is van maïs bestaat het gedeeltelijk uit zetmeel die mogelijk als een soort lijm lijkt te werken. Wellicht dat de organische maïsdeeltjes en zandkorrels op deze manier bij elkaar worden gehouden. Het toepassen van dikke fractie van rundveedrijfmest en Stesam had een minder stevig stuifdek tot gevolg dan Digisam en DRM. Het resultaat leek op 5 mei echter nog acceptabel om het stuiven van zand te kunnen bestrijden ALTIC 8

9 Bij de beoordeling op 25 mei had het een aantal dagen van tevoren flink gewaaid. Bij het perceel aan de Vuurtorenweg leek het of een gedeelte van het perceel was verstoven. Bij nadere inspectie bleek dat het stuifdek echter nog intact was en dat zand van een buurperceel over de demo is gestoven (foto 9). Een groot deel van de bieten van waar zand het perceel is binnen gestoven had aanzienlijke stuifschade. Wanneer de bovenste zandlaag werd weggeschoven bleek het stuifdek iets minder stevig te zijn in vergelijking met de beoordeling op 5 mei. Hoewel een objectieve beoordeling niet meer mogelijk was door de stuifschade leken de producten te voldoen als anti-stuifbestrijding. Door een naburig perceel vond er dan wel verstuiving plaats maar het stuifdek werd niet weggeblazen door de wind. Foto 9. Verstuiving van grond vanuit een buurperceel (rechtsboven) Foto 10. Stuifschade aan bietenplant Ook bij het perceel aan de Hoofdweg was er op 25 mei enige stuifschade te zien. Dit werd echter in tegenstelling tot het perceel aan de vuurtorenweg niet veroorzaakt door extern zand maar doordat het stuifdek niet stevig genoeg was en verwaaide. Uit tabel 2 blijkt dat de randen van de stroken waar de dikke fractie van rundveedrijfmest en Stesam was toegepast niet bijzonder stevig waren. In de praktijk kwam dit duidelijk naar voren omdat aan de randen van de stroken bij deze twee toepassingen de stuifschade is begonnen. Deze stuifschade beperkte zich echter tot de randen en heeft zich niet uitgebreid over de rest van de strook. Enkele rijen bieten hadden zeer duidelijk schade ondervonden van het stuiven. Het stuifdek bleek bij dit perceel in vergelijking met de beoordeling op 5 mei, door natuurlijke afbraak, eveneens iets minder stevig te zijn. Foto 11. Stuifschade bij dikke fractie DRM Foto 12. Stuifschade bij Stesam Bij de laatste beoordeling op 23 juni hadden de bieten zich dusdanig ontwikkeld dat er geen vrijwel geen stuifschade meer zou kunnen optreden. Gedurende de maand juni heeft het een aantal dagen flink geregend op Texel waardoor de dikke fractie van ALTIC 9

10 drijfmest en Stesam die op de stroken zijn toegepast vrijwel compleet waren verdwenen. Hoewel de grond redelijk stevig aanvoelde kan dit hoogstwaarschijnlijk niet worden toegeschreven aan de dikke fractie van rundveedrijfmest en Stesam. De grond was vochtig en ontleende hier grotendeels zijn stevigheid aan. Bij de stroken met rundveedrijfmest en Digisam was er nog enig organisch materiaal te zien en was er nog een zeer minimale stevigheid van het stuifdek waar te nemen. Digisam leek op deze punten net iets beter te scoren dan rundveedrijfmest. Foto 13. Organische resten van Digisam zijn op 23 juni nog duidelijk te zien Foto 14. Rundveedrijfmest op 23 juni ALTIC 10

11 Conclusies Het voorjaar van 2011 op Texel kenmerkte zich door een lange periode waarin vrijwel geen neerslag van betekenis viel. De natuurlijke afbraak van het stuifdek door o.a. regenval was bij de eerste twee beoordelingen op 5 en 25 mei daardoor nihil. Bij de laatste beoordeling op 23 juni had het een aantal dagen van te voren flink geregend. Uit de beoordeling van de twee demopercelen is gebleken dat, in vergelijking met rundveedrijfmest, alleen Digisam in een vergelijkbaar tot iets betere stevigheid van het stuifdek resulteerde. Digisam lijkt in deze proef daarom technisch als beste alternatief voor het gebruik van rundveedrijfmest naar voren te komen. De stevigheid van het stuifdek met Stesam en de dikke fractie van rundveedrijfmest was duidelijk minder. Het gevormde stuifdek voelde enigszins fragiel en breekbaar aan. Vooral de randen van de stroken lijken zwakke plekken waar deze producten zijn toegepast. Op het perceel aan de Hoofdweg bleek dit ook. Hier had zich aan de randen verstuiving van zand ontwikkeld die schade aan de bieten veroorzaakte. Stesam en dikke fractie van rundveedrijfmest mogen echter niet bij voorbaat worden afgeschreven. Het stuiven had zich beperkt tot de randen en had zich niet verder ontwikkeld. Vanwege het droge voorjaar is het jaar niet erg geschikt geweest om te testen hoe de producten zich bij regelmatige regenval zullen manifesteren. Alleen bij de laatste beoordeling op 23 juni kon dit enigszins worden vastgesteld omdat er enkele dagen van te voren enige neerslag was gevallen. Bij deze beoordeling bleek dat er bij de stroken waar Stesam en de dikke fractie van rundveedrijfmest zijn toegepast er geen resten van deze producten meer aanwezig waren. Bij de toepassing met rundveedrijfmest was er nog enig restmateriaal te vinden. Met Digisam was dit ook het geval en was er bovendien nog enige stevigheid van het stuifdek voelbaar. Er mag daarom worden aangenomen dat in een periode waarin regelmatig neerslag valt, de afbraak van het stuifdek met Stesam en dikke fractie van rundveedrijfmest groter zal zijn dan wanneer Digisam of rundveedrijfmest wordt toegepast. Digisam lijkt in deze proef als beste alternatief voor het gebruik van drijfmest naar voren te komen. Hoewel Digisam niet met water hoeft aangelengd te worden lijkt de beschikbaarheid van het product het grootste probleem te zijn. Het zal waarschijnlijk van het vaste land naar Texel getransporteerd moeten worden en is er onvoldoende productie van Digisam om Texel volledig te kunnen voorzien. Voor Stesam geldt hetzelfde. De dikke fractie van rundveedrijfmest heeft als groot nadeel dat het met water moet worden aangelengd. Dit water zal waarschijnlijk ook van het vaste land moet worden aangevoerd. Vanwege de bovenstaande praktische en logistiek problemen zal per ton gebruikt product, het kostenplaatje van deze producten waarschijnlijk aanzienlijk hoger liggen dan wanneer rundveedrijfmest wordt toegepast. Verder laat de beschikbaarheid van de geteste producten te wensen over. Een belangrijk discussiepunt rondom dit thema is dat het moeilijk aantoonbaar is dat de schadelijke emissies en verkeerstechnische problemen in Den Helder als gevolg van grote transportbewegingen van en naar Texel, minder schadelijk zijn dan de emissie van stikstof uit reeds op het eiland aanwezig product ALTIC 11

12 Bijlage 1. Proefveldschema Perceel 1 Vuurtorenweg RDM Digisam Stesam Dikke fractie Perceel 2 Hoofdweg Dikke fractie Stesam Digisam RDM ALTIC 12

13 Bijlage 2. Neerslaggegevens (mm per 24 uur) dag april mei juni Totaal Bron: Vliegveld Texel ALTIC 13

14 Bijlage 3. Maximale windsnelheden per dag (km/uur) km/uur Beaufort km/uur Beaufort km/uur Beaufort dag april windkracht mei windkracht juni windkracht Gem Bron: Vliegveld Texel ALTIC 14

15 Bijlage 4. Analyse dikke fractie van rundveedrijfmest ALTIC 15

16 Bijlage 5. Analyse aangelengde dikke fractie van rundveedrijfmest ALTIC 16