Verslag Netwerkbijeenkomst Taal en Gezondheid

Transcriptie

1 Verslag Netwerkbijeenkomst Taal en Gezondheid Dinsdag 4 oktober, tussen half zes en zes, stroomt de elfde verdieping van het Stadskantoor in Utrecht vol. Ruim honderdvijftig mensen zijn afgekomen op de Netwerkbijeenkomst Taal en Gezondheid, georganiseerd door de gemeente Utrecht, het Utrechts Fonds Achterstandswijken (UFA) en het UMC Utrecht. Zij hebben zich opgegeven voor twee van de acht workshops. Alle workshops gaan over het versterken van taal- en gezondheidsvaardigheden en betere aansluiting van zorg- en dienstverlening bij Utrechters. Centrale vraag: hoe kan het beter? Dát het beter kan, daar is iedereen van overtuigd. Utrechters die minder gezondheidsvaardig en/of laaggeletterd zijn nemen hun medicijnen vaker verkeerd in, begrijpen minder van de instructies van de arts en missen vaker afspraken. Vanuit de zorg is verbetering mogelijk in de omgang met deze cliënten en patiënten. Denk aan extra instructies en eenvoudig taalgebruik, maar ook aan het gesprek aangaan over dit gevoelige onderwerp en goed doorverwijzen. Het kan aan beide kanten beter. Daarom ontmoeten deze twee werelden elkaar: de taaldocenten en andere professionals die laaggeletterden helpen met taal, en de artsen, medewerkers Jeugdgezondheidszorg en andere professionals in het zorg- en sociale domein. Een unieke combinatie. Welkom: help, een buurtteam Terwijl het buiten langzaam donker wordt, nemen de deelnemers plaats aan de picknicktafels voor het plenaire deel, dat van start gaat met een welkomstwoord van dagvoorzitter Annet van den Akker (beleidsadviseur afdeling Volksgezondheid, gemeente Utrecht). In het programma Meetellen in Utrecht werkt de gemeente samen met mensen met een afstand tot de arbeidsmarkt aan onderzoek door hen en over hen, om na te gaan wat nodig is in de stad. Een heel bijzonder programma, vertelt Van den Akker, waarbij ze samen onderzoeksvragen opstellen over zaken als sociale contacten, werk en vrijwilligersactiviteiten. Zonder de Meetellers zouden we nooit zo goed deze doelgroep kunnen bevragen. Bij het opstellen van de enquête laten we hen de vragen hardop voorlezen. Het viel ons op dat zij opmerkingen die tussen haakjes stonden, niet voorlazen. Ze dachten dat daar niks belangrijks stond. Wat ook beter kan: een uitnodiging voor een gesprek bij het buurtteam. Sommige mensen vinden dat een angstaanjagend idee, want bij het woord team denken ze dat ze moeten verschijnen voor een heel peloton mensen. 1

2 Opening: Utrecht inclusief Wethouder Kees Diepeveen (zorg en maatschappelijke ondersteuning, welzijn, wijkgericht werken, participatie en cultuur) opent de bijeenkomst. Hij meldt dat het vandaag ook Dierendag is, maar belangrijker in dit verband, Week van de Toegankelijkheid. In deze week schenken we aandacht aan het VN-verdrag van de rechten van mensen met een beperking. Niet goed kunnen lezen en schrijven is een flinke beperking. Utrecht wil een inclusieve stad zijn, waarin iedereen kan meedoen. Concreet houdt dat in dat iedereen moet kunnen leren lezen en schrijven. Ook het aanleren van digitale vaardigheden hoort daarbij. Voor de beste zorg moet je zelf van alles regelen, en dat gaat steeds vaker online. Inleiding: wat kan er beter? De inleiding door Jany Rademakers gaat over het centrale thema: aandacht voor mensen met lage gezondheidsvaardigheden, wat kan er beter? Prof. dr. Jany Rademakers is hoogleraar gezondheidsvaardigheden en patiëntparticipatie. Daarnaast is ze hoofd onderzoeksafdeling van het NIVEL. Rademakers laat de relevante cijfers zien: 1,3 miljoen laaggeletterden van jaar, waarvan 65% autochtoon. Drie op de tien Nederlanders (28,7%) heeft problemen met het vinden, begrijpen, beoordelen of toepassen van gezondheidsinformatie. En bijna de helft van alle Nederlanders (48%) heeft moeite met eigen regie over gezondheid, ziekte en zorg. In Utrecht kampen mensen uit de wijken Zuidwest, Noordwest, Overvecht en Binnenstad vaker dan gemiddeld met een stapeling van gezondheidsproblemen of gezondheidsrisico s. Het probleem van lage gezondheidsvaardigheden is heel concreet: deze mensen zijn minder gezond, het leidt tot hogere kosten voor de samenleving en door de toenemende focus op e-health dreigt een tweedeling in de maatschappij. Er zijn mensen die prima de regie over hun eigen gezondheid kunnen voeren en er zijn mensen die dat niet of niet voldoende kunnen. Mensen met lage gezondheidsvaardigheden weten minder goed wanneer ze iets zelf kunnen oplossen en wanneer ze naar een arts moeten gaan, bezoeken de huisarts en eerste hulp vaker, maken hogere kosten in de basisverzekering en kennen minder goed de weg in de zorg (ook letterlijk). Hoe kan het beter? In het kort, twee antwoorden. Ten eerste: zorg ervoor dat de patiënt zelf zijn vaardigheden kan verbeteren. En ten tweede: zorg voor een betere aansluiting van zorg en ondersteuning op de wensen en mogelijkheden van mensen met lage gezondheidsvaardigheden. Ofwel: zorg op maat. Rademakers sluit af met een reeks aanbevelingen voor de praktijk, zoals: maak formulieren en websites beter 2

3 toegankelijk, gebruik beeldmateriaal en pas op dat je de vaardigheden van de patiënt niet overschat. Maar ook: betrek mensen met lage gezondheidsvaardigheden bij de ontwikkeling, implementatie en evaluatie van gezondheidsinformatie en zorg, maak gebruik van de toolkits die er zijn en investeer in informatie in begrijpelijke taal. Podiumgesprek: dus toch doorvragen Wat raakte je, vraagt de dagvoorzitter aan huisarts Berthon Rikken. Rikken: Die 48 procent die niet goed de eigen regie kan voeren. Dát wil ik graag op de agenda s zetten. Het is de start van een gesprek op het podium tussen Rikken, Gollan Raouf, taalvrijwilliger en apotheker, en taalambassadeur Ben van Dijk, die zelf op latere leeftijd heeft leren lezen en schrijven. Via een leesgroepje in de bibliotheek kwam hij terecht bij Prago, waar hij nu wekelijks naar school gaat. Kan hij nu goed lezen en schrijven? Van Dijk: Nou.. half. Ik kan lezen en schrijven ja, maar het valt nog niet mee. Vooral als ik iets op de computer moet doen. Dat durf ik niet zo goed. Raouf geeft taallessen aan nieuwkomers. Het Nederlandse gezondheidssysteem komt tijdens de lessen vaak ter sprake. Raouf: De meeste nieuwkomers vinden ons systeem lastig. De huisarts is wel laagdrempelig, maar ze durven niet goed door te vragen als ze iets niet snappen. Rikken herkent dat. Daarbij komt nog dat je maar tien minuten hebt voor een patiënt. Maar het belangrijkste is dat de informatie goed overkomt. Dus tóch doorvragen! Pauze: netwerken 3

4 De workshops De volledige workshopverslagen en presentaties vindt u op Workshop 1 Afstemming tussen eerste en tweede lijn in de begeleiding van patiënten met lage gezondheidsvaardigheden Berthon Rikken, huisarts en voorzitter UFA We hebben het onderwerp breder getrokken, naar overdrachten binnen de eerste lijn vooral. En dan kom je soms op het spanningsveld met privacy. Maar mensen vinden het meestal ook helemaal niet erg als je informatie doorgeeft aan volgende hulpverleners. Workshop 2 Toegankelijke zorg voor patiënten met lage gezondheidsvaardigheden. Aanpak van het UMC Utrecht Jeanine van der Giessen, UMC Utrecht Kern van onze aanpak is de insteek op zowel organisatieniveau als op communicatieniveau. Het UMC Utrecht kiest daarnaast voor een traject gericht op medewerkers en op patiënten en hun familie. Beide met een andere insteek, maar met hetzelfde doel: mensen kansen bieden om mee te doen. 4

5 Workshop 3 Aansluiten in de spreekkamer bij laaggeletterde gezinnen Céline van Klei, jeugdarts Volksgezondheid Utrecht Het bespreken van laaggeletterdheid is vaak lastig. Het helpt als je de concrete signalen benoemt: ik zie dat u de afspraak bent vergeten, klopt het dat u het lastig vindt dit op te schrijven? En zeg vervolgens dat het veel voorkomt, dat het normaal is dat veel mensen moeite hebben met lezen en schrijven. Workshop 4 Kennis delen over de gezondheidsvaardigheden van Utrechters Mariëlle Beijersbergen en Fleur van Heeswijk, Volksgezondheid Utrecht Een belangrijk resultaat uit de Volksgezondheidsmonitor Utrecht (VMU) is dat 8% van de Utrechters moeite heeft met het begrijpen van schriftelijke gezondheidsinformatie. Dit sluit niet aan bij de waarnemingen van de deelnemers: zij denken dat het daadwerkelijke percentage veel hoger ligt. 5

6 Workshop 5 Verbeterplan laaggeletterdheid en de implementatie daarvan in de huisartsenpraktijk Meike Klinkhamer, huisarts Als huisarts kun je een verschil maken door laaggeletterdheid te herkennen en te erkennen. Hoe stem je je communicatie en praktijkinrichting af op laaggeletterden? Stichting UFA heeft voor de Utrechtse huisartsen een taalbox opgesteld met informatie, tips en tools. Workshop 6 Lesmaterialen Taal en Gezondheid Mariëlle van Rooij, taalconsulent bij Taal doet meer; Mariet Hattink, taalregisseur bij Stichting Lezen & Schrijven; Engelien Boonstra, jeugdverpleegkundige bij Jeugdgezondheidszorg Utrecht In deze workshop hebben we laten zien hoe we in de praktijk met taalcoaching de gezondheidsvaardigheden van cursisten verbeteren. 6

7 Workshop 7 Ervaar de wereld van de laaggeletterde patiënt en zijn moeilijkheden met veilig medicijngebruik Gudule Boland, programmaleider verantwoord medicijngebruik bij migranten en laaggeletterden Pharos Mijn boodschap: zorgverlener, stap over de drempel en check of je patiënt je uitleg begrepen heeft. Veel zorgverleners hebben met enige regelmaat het idee dat een patiënt hen niet begrepen heeft, maar realiseren zich niet dat de patiënt misschien laaggeletterd is. Workshop 8 De Nederlandse Talking Touch Screen (TTS), ontwikkeld voor gebruik in de fysiotherapiepraktijk Anita Cremers, TNO en Hogeschool Utrecht, lectoraat co-design, en Marlies Welbie, Hogeschool Utrecht, lectoraat leefstijl en gezondheid De Talking Touch Screen is een digitale vragenlijst op de ipad, gericht op laaggeletterden. Het blijkt dat alle patiënten de voorkeur geven aan deze vragenlijst boven de oorspronkelijke papieren versie. 7