Kernbewustzijn en analogie in kunst Werken met doorvoeld weten in vaktherapie

Transcriptie

1 Dr. Henk Smeijsters Lector KenVaK Hogescholen Zuyd-Utrecht-ArtEZ Hoofdopleider Master of Arts Therapies Lid MethodologieNetwerk van het landelijk Forum Praktijkgericht Onderzoek 22 januari 2010 Kernbewustzijn en analogie in kunst Werken met doorvoeld weten in vaktherapie

2

3 Niet alles wat we weten is cognitief

4 Het onbewuste is terug en het is nog slim ook, vooral bij complexe problemen (Dijksterhuis, 2007) Na de cognitieve/verbale revolutie vindt er een emotionele/verbeeldende revolutie plaats (LeDoux, 1996) Geluk is maakbaar door aandachtig op te gaan in positieve ervaringen in het hier-en-nu (Lyubomirsky, 2008)

5 Enkele bronnen uit de wereld van de therapie

6 Een aantal cliënten is verbaal moeilijk toegankelijk. Hiervoor zijn gedrags- en experiëntiële technieken nodig die zich richten op een breed gebied van de persoon (Arntz & Bögels, 2000). Bij cliënten met beperkte verbale vaardigheden zijn vaktherapieën een nuttige aanvulling op of zelfs een alternatief voor schema-focused therapy (SFT) (Bernstein, Arntz & de Vos, 2007). Door disfuncties in de prefrontale hersenen en een niet of slecht functionerend amygdala-proces kunnen er op onbewuster niveau disfuncties zijn waaraan geen cognities te pas komen (Den Boer, 2007). Voor sommige cliënten is de dialectische gedragstherapie volgens Linehan (DGT) nogal abstract. Er is een aanpak nodig die op een minder abstract niveau denken en voelen bij elkaar brengt. Het moment nu is belangrijk (psychologen in het onderzoek van Smeijsters, 2007).

7 Kernbewustzijn

8 Een stroom van gewaarwordingen Niet-denkend, gevoelsmatig, intuïtief We voelen hoe iets is, zonder dat we dit kunnen uitleggen Blood sweat & tears i.t.t. woorden, begrippen en cijfers Mensen die dingen meemaken hoef je niet uit te leggen wat ze voelen

9 Uitgebreid bewustzijn Bewust Rationeel begrijpen Cognitie Woorden Kernzelf Kernbewustzijn Proto-zelf Bewust Niet-denkend begrijpen Gevoel Woordloze vertelling Bioregulatie: stofwisseling, reflexen (Damasio, 2003)

10 Vitality affects in het kernzelf

11 Vitality affects zijn de dynamische, kinetische kwaliteiten van gevoelens, gedachten en gedragingen zoals doorgaan, voorbij schieten, exploderen, crescendo, decrescendo, uit elkaar barsten, uitdoven Vitality affects worden bepaald door de parameters ritme, tempo, intensiteit, vorm, beweging, aantal De baby herkent eenzelfde patroon van parameters in verschillende verschijnselen (het eigen gevoel, de reactie van de ouders in geluid, beweging enz.) (Stern, 2000)

12 Vitality affects in het present moment

13 Wat zich in het present moment gevoelsmatig in ons afspeelt de lived story wordt het dichts benaderd in de muzikale frase en bewegingsfrase Kunstzinnige vorm en vitality affects komen samen in het present moment. Kunst stelt ons in staat tijdens het present moment het innerlijk te matchen met iets buiten ons. Het zijn niet begrippen, woorden en cijfers die de lived story weerspiegelen en doen weerklinken. Symboliseren in woorden en cijfers treedt achteraf op, het is de après coup ervaring (praten over de ervaring). (Stern, 2004; Smeijsters, 2008)

14 Analogie tussen psychisch proces en kunstvorm

15 Weten door kunst We doorleven kunst in ons kernzelf We begrijpen kunst ook zonder uitleg Kunst: Voert ons gevoelsmatig mee, we denken haar niet Roept zonder uitleg in het kernzelf een gevoel op dat een vorm van weten is Weerspiegelt en weerklinkt onze innerlijke ervaring en roept deze op Beïnvloedt ons emotionele welzijn

16 Uitgebreid Bewustzijn (denken) M E D I U M Vitality affects Kernzelf met Kernbewustzijn P R E S E N T Proto-zelf (bioregulatie) M O M E N T Voelend weten Het medium laat zien en horen hoe je beleeft en handelt en laat je ontdekken hoe je anders kunt beleven en handelen Damasio, Stern, Smeijsters

17 Vaktherapie

18 BEELDEND Niek Baeten Monique Gerritsen Suzanne Haeyen Ingrid Pénzes Marijke Rutten-Saris Karin Schouten Celine Schweizer Gemmy Willemars Anja Ysermans DANS Ingrid Baart Renate Hoenselaar Nanon Janssen Ina van Keulen osematie Samaritter Astrid Struyk DRAMA Marjo Baars Elsa van den Broek Claire Dujardin Sandra Knijn Susanne Kuss Renée Oudijk Jaap Welten Marc Willemsen MUZIEK Monique van Bruggen Esther Kluck-Walpot Ineke van Hest Jack Verburgt Dorothé vd Hoeven Han Kurstjens Ad de Laat Clare Macfarlane Kathinka Poismans Ria Veldhuizen

19 Niet-denkend intuïtief voelend weten Creatieve therapie Improviserend experimenterend spelend handelend Analogie psychisch proces en vormgeving in medium

20 Empowerment

21 Hoe werkt vaktherapie? Werkt vaktherapie als geneeskunde? Gaan vaktherapeuten uit van gestandaardiseerde cliënten met dezelfde kenmerken en klachten? Passen zij daarop op basis van RCT s evidence based behandelprotocollen toe? Gaan zij ervan uit dat de vaktherapeut zijn persoonlijke inbreng het beste kan beperken en zich aan het behandelprotocol moet houden?

22 Of: Gaan zij ervan uit dat elke therapiesituatie bepaald wordt door de kenmerken van de reëel aanwezige cliënten en vaktherapeut? Gaan zij ervan uit dat de kracht van vaktherapie zit in het opbouwen van een inspirerende, uitdagende, enthousiasmerende, creatieve, improviserende therapeutische relatie tussen de persoonlijkheid van de vaktherapeut, de resources van de cliënten en het medium? Richten zij zich op het probleemoplossend vermogen, de empowerment en creativiteit van vaktherapeut en cliënten?

23 Consequenties voor onderzoek

24

25 Resultaten onderzoek Praktijkkennis therapeuten BEROEPSPRAKTIJK Ervaringskennis cliënten Behandeling

26 In, door en voor de praktijk Practice based evidence: praktijkkennis expliciteren, uiteenlopende ervaringen met elkaar vergelijken, systematiseren, analyseren, toepassen, evalueren Co-creatie: in een kritische dialoog met elkaar succesvolle praktijken (re)construeren en doorontwikkelen Trustworthy: de onderzoeksresultaten zijn in de ogen van therapeuten en cliënten herkenbaar, volledig, authentiek, geloofwaardig en toepasbaar

27

28

29 Dank voor uw Aandacht

30 Arntz, A. & Bögels, S. (2000). Schemagerichte cognitieve therapie voor persoonlijkheidsstoornissen. Houten: Bohn Stafleu Van Loghum. Bernstein, D.P., Arntz, A. & Vos, M.E. de (2007). Schemagerichte therapie in de forensische setting. Theoretisch model en voorstellen voor best clinical practice. Tijdschrift voor Psychotherapie, 33, Boer, J.A. den (2004). Neurofilosofie. Hersenen, bewustzijn, vrije wil. Amsterdam: Boom. Bosch, L.M.C van den (2007). Dialectische gedragstherapie. In: E.H.M. Eurelings-Bontekoe, R. Verheul & W.M. Snellen (red.). Handboek persoonlijkheidspathologie. Houten: Bohn Stafleu Van Loghum. Damasio, A.R. (2003). Ik voel dusik ben. Amsterdam: Wereldbibliotheek. Dellemann, O. (2009). Positieve psychiatrie. Maandblad Geestelijke Volksgezondheid, 64 (5), Dijksterhuis, A. (2007). Het slimme onbewuste. Denken met gevoel. Amsterdam: Bert Bakker. Duncan, B.L., Miller, S.D. & Sparks, J.A. (2004). The heroic client. A revolutionary way to improve effectiveness through client-directed, outcomeinformed therapy. San Fransisco: Jossey-Bass.

31 Hutschemaekers, G. & Nijnatten, C. van (2008). De scientist practitioner en evidence based practice. Maandblad Geestelijke volksgezondheid, 12, Hutschemaekers, G., Tiemens, B. & Smit, A. (2006). Weg van professionalisering. Paradoxale bewegingen in de geestelijke gezondheidszorg. Wolfheze: GRIP De Gelderse Roos. LeDoux, J.E. (1996). The emotional brain. New York: Simon & Schuster. Lyubomirsky, S. (2008). De maakbaarheid van het geluk. Amsterdam: Archipel. Smeijsters, H. (red.)(2005). Praktijkonderzoek in vaktherapie. Bussum: Coutinho. Smeijsters, H. (2005). Sounding the Self. Gilsum-NH: Barcelona publishers. Smeijsters, H. (red.)(2006). Handboek muziektherapie. Houten: Bohn Stafleu Van Loghum.

32 Smeijsters, H. (2007). Agressieregulatie door vaktherapieën in de forensische psychiatrie. Heerlen: Hogeschool Zuyd KenVaK. Smeijsters, H. (2008). De kunsten van het leven. Deel 1 en Deel 2. Diemen: VEEN Magazines. Smeijsters, H. (2008; 3e druk). Handboek creatieve therapie. Bussum: Coutinho. Smeijsters, H., Braak, J. van den, Helmich, M., Reumers, H. & Wekken, J. van der (2009). Vaktherapie in de Justitiële Jeugdinrichtingen en de Gesloten Jeugdzorg. Kaderdocument voor alle vaktherapieën. Heerlen: KenVaK / Melos. Stern, D. (2000). The interpersonal world of the infant. New York: Basic Books. Stern, D. (2004). The present moment in psychotherapy and everyday life. New York: Norton & Company.