Nationale Milieuverkenning

Transcriptie

1 Nationale Milieuverkenning

2

3 Nationale Milieuverkenning RIJKSINSTITUUT VOOR VOLKSGEZONDHEID EN MILIEU met medewerking van Adviesdienst Verkeer en Vervoer (AVV) Alterra b.v. Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS) Centraal Planbureau (CPB) Energie-onderzoek Centrum Nederland (ECN) Koninklijk Nederlands Meteorologisch Instituut (KNMI) Nationaal Lucht- en Ruimtevaart Laboratorium (NLR) Rijksinstituut voor Kust en Zee (RIKZ) Rijksinstituut voor Integraal Zoetwaterbeheer en Afvalwaterbehandeling (RIZA) Sociaal en Cultureel Planbureau (SCP) onderzoek in dienst van mens en milieu RIJKSINSTITUUT VOOR VOLKSGEZONDHEID EN MILIEU Samsom bv, Alphen aan den Rijn, 2000

4 2 Maatschappelijke ontwikkelingen en draagvlak voor milieu Vormgeving lay - out en productie : Studio RIVM Druk en afwerking : Wilco bv, Amersfoort Fotografie: blz. 39 VROM blz. 65, 85, 111 Benelux Press blz 153 Lowie van Liere blz. 224 Karin Janmaat blz. 235 Frans Lemmers CIP-gegevens ISBN ISSN NUGI 825 RIVM Bilthoven Alle rechten voorbehouden. Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand, of openbaar gemaakt in enige vorm of op enige wijze, hetzij elektronisch, mechanisch, door fotokopieën, opnamen of enige andere manier, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever. Voor zover het maken van kopieën uit deze uitgave is toegestaan op grond van artikel 16b Auteurswet 1912j het Besluit van 20 juni 1974, Stb 351, zoals gewijzigd bij Besluit van 23 augustus 1985, Stb 471 en artikel 17 Auteurswet 1912, dient men de daarvoor wettelijk verschuldigde vergoedingen te voldoen aan de Stichting Reprorecht (postbus 882, 1180 AW Amstelveen). Voor het overnemen van gedeelten uit deze uitgave in bloemlezingen, readers en andere compilatiewerken dient u zich te richten tot: Samsom bv, Postbus 14, 2400 MA Alphen aan den Rijn. 4

5 c Voorwoord Volgens de Wet Milieubeheer, waarin de milieuplanbureaufunctie van het Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu (RIVM) is geformaliseerd, wordt elke vier jaar ter voorbereiding op een nationaal milieubeleidsplan een milieuverkenning opgesteld. Het Kabinet is voornemens het vierde Nationaal Milieubeleidsplan (NMP4) vervroegd uit te brengen, te weten aan het begin van het jaar De Nationale Milieuverkennning 5 (MV5) wordt ongeveer een half jaar voor het NMP4 uitgebracht. De vijfde milieuverkenning omvat een beschrijving en analyse van de ontwikkeling van de milieukwaliteit en de betekenis voor de volksgezondheid, natuur en leefomgeving in Nederland in de periode tegen de achtergrond van ontwikkelingen op Europese en mondiale schaal. Voor enkele onderwerpen is tot 2050 en 2100 gekeken. Deze lange termijn analyse is met name gericht op identificatie van de hardnekkige milieuproblemen en op verkenning van het potentieel van bestaande en denkbare veranderingen in technologie, productiestructuur en consumptief gedrag. De analyse is tot stand gekomen in samenwerking met de Adviesdienst Verkeer en Vervoer (AVV), het Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS), het Centraal Planbureau (CPB), het Energie-onderzoek Centrum Nederland (ECN), het Koninklijk Nederlands Meteorologisch Instituut (KNMI), het Nationaal Lucht- en Ruimtevaart Laboratorium (NLR), het Rijksinstituut voor Kust en Zee (RIKZ), het Rijksinstituut voor Integraal Zoetwaterbeheer en Afvalwaterbehandeling (RIZA), Alterra b.v. en het Sociaal en Cultureel Planbureau (SCP). Langs deze weg wordt beoogd de analyse van de toekomstige knelpunten vanuit diverse wetenschappelijke invalshoeken te beschouwen. de wnd. Directeur-Generaal, Dr. G. Elzinga 5

6

7 INLEIDING 1 Inhoudsopgave Voorwoord 5 Inhoudsopgave 7 Samenvatting 11 1 Inleiding Doel en reikwijdte van de Milieuverkenning Domeinen van duurzame ontwikkeling Scenario s en onzekerheden Structuur van de Milieuverkenning Maatschappelijke ontwikkelingen Inleiding Maatschappelijke ontwikkelingen in de wereld Inleiding Demografie Economie Energie Ruimte Milieubeleid Maatschappelijke ontwikkelingen in Europa Inleiding Demografie Economie Energie Ruimte Milieubeleid Maatschappelijke ontwikkelingen in Nederland Inleiding Demografie Economie Energie Ruimte Milieubeleid 62 7

8 1 INLEIDING 3 Milieu op wereldschaal Inleiding Internationaal milieubeleid Hardnekkige milieuproblemen Klimaatverandering Verzuring en vermesting Natuurlijke hulpbronnen: land Natuurlijke hulpbronnen: vis Natuurlijke hulpbronnen: water Ontwikkeling van de biodiversiteit Ontwikkeling van de volksgezondheid 84 4 Milieu in Europa Inleiding Europees milieubeleid Hardnekkige milieuproblemen Inleiding Klimaatverandering Grootschalige luchtverontreiniging De kwaliteit van het oppervlaktewater Geluid Risico s in Nederland van Europese kerncentrales Ontwikkeling van de biodiversiteit Inleiding Natuurbeleid Milieukwaliteit en biodiversiteit Ontwikkeling van de volksgezondheid en leefbaarheid Inleiding Milieukwaliteit en volksgezondheid Leefomgeving en leefbaarheid Milieu in Nederland Inleiding Maatschappelijke ontwikkelingen in Nederland De betekenis van milieu voor natuur, gezondheid en leefomgeving Klimaatverandering Inleiding Doelstellingen en beleid Emissies 118 8

9 INLEIDING Verzuring en grootschalige luchtverontreiniging Inleiding Doelstellingen en beleid Emissies Luchtkwaliteit en depositie Kosteneffectiviteit NO X en verzuring Vermesting Inleiding Doelstellingen en beleid Productie en afzet van dierlijke mest Emissie van ammoniak naar de lucht Vermesting van bodem en grondwater Vermesting oppervlaktewater Verdroging Inleiding Doelstellingen en beleid Oorzaken van verdroging Verdroging in Toename van vermesting door bestrijding van verdroging Verstoring Inleiding Geluid Externe veiligheid Lokale luchtkwaliteit Grensoverschrijdende milieudruk door consumptie en handel Inleiding Consumptie en ruimtegebruik Consumptie en energiegebruik Milieudruk door import en export Milieukwaliteit en natuur Inleiding De betekenis van milieukwaliteit voor planten- en diersoorten Natuurgebieden in Nederland Milieukwaliteit en terrestrische natuurgebieden Milieukwaliteit en natuur in graslanden buiten de natuurgebieden Milieukwaliteit en aquatische planten en dieren in natuurgebieden Invloed van klimaatverandering op de natuur Milieukwaliteit en volksgezondheid Inleiding Van kwantiteit naar kwaliteit van leven Met milieukwaliteit samenhangend gezondheidsverlies Gezond en veilig 214 9

10 1 INLEIDING 5.10 Leefomgeving en leefbaarheid Inleiding Ontwikkelingen in de afgelopen dertig jaar Woningen en woonmilieus in de toekomst Leefomgeving en recreatie Kosten van het milieubeleid Inleiding Milieukosten per doelgroep Milieukosten per thema Perspectieven op duurzame ontwikkeling Inleiding Hardnekkige milieuproblemen Inleiding Hardnekkige milieuproblemen op wereldschaal Hardnekkige milieuproblemen in Europa Hardnekkige milieuproblemen in Nederland Perspectieven op duurzame productie en consumptie Inleiding Veranderingen in productiestructuur Veranderingen in consumptiepatronen Barrières voor duurzame ontwikkeling Inleiding Barrières in het sociale domein Barrières in het economische domein Barrières in het institutionele domein 251 Bijlagen Emissies in Nederland per thema 253 Afkortingen, begrippen en verklaring van tekens 259 Referenties