don carlos van friedrich schiller regie theu boermans toneelgroep amsterdam en de theatercompagnie

Transcriptie

1 05 06 don carlos van friedrich schiller regie theu boermans toneelgroep amsterdam en de theatercompagnie

2 rolverdeling op de achterzijde tekst friedrich schiller regie theu boermans vertaling tom kleijn dramaturgie rezy schumacher scenografie bernhard hammer lichtontwerp stefan dijkman kostuumontwerp catherine cuijkens kap- en grimeontwerp pilo pilkes assistentie regie marileen bloemhard, bert edelenbos, florian hellwig (stage) assistentie scenografie katrijn baeten productieleiding wolf-götz schwörer casting adviezen hans kemna casting kinderen martha mojet kleedster petra kamphuis kap en grime roswitha evenwel kinderbegeleidster jona rens techniek arist richartz (1e inspiciënt), reyer meeter (1e inspiciënt), niko bovenberg, lykle hemminga, david logger, boy van maasakker, peter pieksma, pieter roodbeen, sjef van de ven, theunis zijlstra souffleur robert joosten decor uitgevoerd door atelier amsterdam kostuums uitgevoerd door atelier toneelgroep amsterdam: farida bouhbouh, renske kraakman, o.l.v. wim van vliet kap en grime uitgevoerd door atelier toneelgroep amsterdam: roswitha evenwel, david verwijveren cello-lessen scarlett arts met dank aan villa ruimzicht, brillen en lenzen ontwerp brochure studio jona en jan versweyveld fotografie jasper zwartjes, chris van der burght druk ssp amsterdam

3 schreeuw om een betere wereld Don Carlos is de eerste samenwerking van Toneelgroep Amsterdam en de Theatercompagnie. De komende jaren worden twee grootschalige voorstellingen geregisseerd door Theu Boermans.

4 De Spaanse koning Philips II regeert met ijzeren hand over de grootste multinational van de 16e eeuw. Het leven aan zijn hof wordt bepaald door de dictatuur van religie en bureaucratie. Mensen vormen in dit systeem de zwakke schakel. Ze worden gedreven door angst, dwang en wederzijds wantrouwen. Kroonprins Carlos is wanhopig. Zijn vader is na de dood van zijn moeder om politieke redenen hertrouwd met Carlos verloofde Elisabeth. Al maanden krijgt hij haar niet te spreken en zij lijkt zich in haar lot te hebben geschikt. Carlos is een gevoelsmens, zijn talent ligt in zijn liefde voor mensen. Een liefde en achting die boven alle standen en etiquette is verheven. Daarom is hij voor de plichtsgetrouwe Philips een nonpersoon. Hij wordt overal buiten gehouden, buiten de macht, buiten de politiek en buiten de vaderliefde. Als eenling in deze hofcultuur is hij wanhopig op zoek naar gelijkgezinden, naar andere mensen binnen het systeem. Het is voor hem dan ook een godsgeschenk wanneer zijn jeugdvriend, Rodrigo, markies van Posa, na een lange reis door Europa terugkeert aan het hof. Carlos hoopt dat Rodrigo hem kan helpen met zijn ongelukkige liefde, maar de markies is ontstemd. Van de revolutionaire doelen die beide vrienden zich in hun jeugd hadden gesteld, het scheppen van een vrije en rechtvaardige wereld, is bij Carlos niet veel over. De wereldverbeteraar Posa probeert zijn onbeantwoorde liefde voor Elisabeth dan ook om te buigen in een liefde voor de mensheid. Hij wil dat Carlos deelneemt aan de vrijheidsstrijd die er op dat moment in de Nederlanden tegen de Spaanse dictatuur wordt uitgevochten. Wanneer hem dat niet lukt, maakt hij van Carlos een werktuig voor zijn plannen. De koning heeft namelijk zijn oog op hem laten vallen en Posa denkt in zijn overmoed dat hij de koning kan sturen in zijn politieke overtuigingen. Maar Philips wordt geteisterd door verdachtmakingen dat zijn echtgenote Elisabeth een relatie met Carlos

5 zou hebben. En hoewel hij verrukt is van Posa s moed en openhartigheid en zelfs een moment de illusie koestert als vader een gedroomde zoon tegenover zich te hebben, kan hij toch niet boven zijn rol van koning uitstijgen. Hij gebruikt Posa zoals hij al zijn hovelingen gebruikt: hij beveelt hem Elisabeth en Carlos te bespioneren. Posa is in tweestrijd. Weigering zou, gezien zijn politieke ambities, niet verstandig zijn. Dus gaat hij schijnbaar in op het bevel. Daarmee bedriegt hij niet alleen Philips, maar ook zijn vriend Carlos die van niets weet. De markies denkt alles onder controle te hebben. Hij weet de verdenking van Carlos af te wenden, overtuigt Elisabeth dat zij haar stiefzoon enthousiast moet maken voor de vrijheidsstrijd en bereidt diens vlucht naar de Nederlanden voor. Toeval en misverstanden doorkruisen echter zijn plannen. Het verraad wordt ontdekt. Posa offert zich op voor zijn vriend door de verdenking van een relatie met de koningin op zichzelf te richten. De diepgekrenkte koning laat hem doodschieten. Carlos neemt het op zich het gedachtegoed van Posa ten uitvoer te brengen. Hij ziet af van zijn liefde en wil naar de Nederlanden vluchten. Maar dan worden brieven van Posa ontdekt met uitgewerkte plannen voor een oorlog van de Nederlanden tegen het Spaanse rijk. Carlos wordt gearresteerd en aan de Inquisitie overgedragen. De bestaande macht triomfeert. Regisseur Theu Boermans brengt ons met zijn voorstelling van Don Carlos het tragische feit onder ogen dat er van een humanere wereld geen sprake kan zijn, wanneer het individu niet de mogelijkheid krijgt zich tot vrij en autonoom mens te ontwikkelen. Bij de voorstelling Don Carlos is een tekstboek uitgegeven met de vertaling van Tom Kleijn, door Toneelgroep Amsterdam en de uitgeverij International Theatre & Film Books. Te koop in het theater, bij TA of in de boekhandel á 10,-.

6 regisseur theu boermans Theu Boermans en zijn gezelschap De Theatercompagnie hebben een zwak voor personages die rebelleren tegen een wereld waarin voor hen zin noch doel te ontdekken valt. In hun confrontaties met de systemen, structuren en instituties, vertegenwoordigd door familie, religie en politiek, worden illusies afgebroken en zelden hersteld. De voorstellingen van regisseur Theu Boermans vragen om emotionele en intellectuele betrokkenheid. Hij staart zich niet blind op de esthetiek van het scenografie bernard hammer Ik ben uitgegaan van de vraag wat een machtscentrum in deze tijd is. Macht leeft tegenwoordig in grote functionele ruimtes. Ergens, op de 50ste etage of ondergronds. Ook schermt macht zich nadrukkelijk af van de samenleving. Deze twee factoren bepalen de ruimte in Don Carlos : iets tussen een groot kantoor en een bunker. Wat aan politiek wordt bedreven, wordt keihard de samenleving in geschoven. Toch voelt men zich in dit machtscentrum ook niet zeker. Er heerst een strijd tussen privé-sfeer en de openbare norm. Er wordt geobserveerd en gecontroleerd. Het is voor de bewoners van dit machtscentrum

7 medium, maar kiest voor mensen. Zijn acteurs spelen toneel zoals het leven wordt geleefd, met een totale inzet. Engagement is voor hem dan ook een houding. Het is de vitaliteit van de mens in zijn zoektocht naar zingeving. In zijn voorstellingen van klassieke teksten confronteert hij de idealen van het verleden vanuit een scherp historisch bewustzijn met het bewustzijn van het hier en nu. Het resultaat is altijd ontnuchterend. De geschiedenis blijkt een slagveld te zijn waarop de eeuwige strijd om zingeving woedt. Maar waaruit ook de hoop en energie ontstaat die ons in leven houden. moeilijk een privé-bestaan te leiden. Het is fragiel en onderontwikkeld. Deze bijna archaïsche privé-sfeer wordt aangeduid met hele simpele theatermiddelen: slordige doeken, die iets geïmproviseerds hebben en de illusie proberen te wekken dat men afgescheiden is van de macht. De ruimtes van de macht zijn leeg. In de moderne esthetica wordt alles steeds leger. We leven met piepkleine objecten: agenda s, mobiele telefoons, laptops Bernhard Hammer is vaste scenograaf van Hans kresnik en Stefan Muller. Hij werkt in Oostenrijk, Zwitserland en Duitsland. Voor de Theatercompagnie creëerde hij o.a. de ruimtes van De kersentuin, Koons, Lulu en Gilgamesj.

8 friedrich schiller en zijn don carlos Vrijheid betekende voor Schiller vooral persoonlijke vrijheid en de vrijheid om autonoom te denken. Inperking van deze vrijheden zou volgens hem ook de ontwikkeling van de samenleving als geheel belemmeren. Een van de meest treffende voorbeelden van hoe een klein en dapper volk zijn individuele en maatschappelijke vrijheid af kan dwingen was voor hem de opstand van de Nederlanden tegen de Spaanse overheersing. Een tijdgenoot schreef Schiller: U had van het Carlos-materiaal wel drie belangrijke stukken kunnen maken. En Schiller geeft toe: Op de eerste plaats is er het politieke drama, waarin twee totaal verschillende eeuwen op elkaar botsen. De 16e eeuw met zijn angst en dwang en de 18e eeuw met zijn humanisme en vrijheidsgedachte. En dan is er het familieportret, schrijft Schiller verder. Over de vader die met de verloofde van zijn zoon trouwt, hem geen liefde

9 kan geven en hem tenslotte aan de Inquisitie uitlevert. En over het verlangen van de zoon naar liefde en vriendschap. En hoe dit verlangen wordt misbruikt door zijn vriend, die vervolgens zo in zijn idealistische plannen verstrikt raakt dat hij de zoon opoffert omdat hij meer van de mensheid houdt dan van hem. Tenslotte is er ook nog het intrigestuk., waarin een hofdame van de zoon houdt, maar ook de maîtresse wordt van de vader en uit wraak en jaloezie de koningin beticht van overspel met haar stiefzoon. Het stuk is ook een ernstige waarschuwing voor de toekomst. Schiller zette de fundamentalistische ideologie en almacht van de Inquisitie op het podium als voorbeeld van repressieve systemen waarin mensen tot machines en de mensheid tot cijferreeksen worden gedegradeerd: Ik wil met mijn Don Carlos een soort mensen in de ziel treffen die tot nu toe nauwelijks onderwerp van een tragedie zijn geweest. Paus wil kruis in gebouwen de Volkskrant, 16 aug 2005 Paus Benedictus heeft maandag een pleidooi gehouden voor de terugkeer van kruisbeelden in openbare gebouwen. In veel landen zijn die de afgelopen jaren verwijderd om de scheiding van kerk en staat te onderstrepen. Het moderne tijdperk geloofde dat als we God terzijde schoven en alleen onze eigen ideeën en onze eigen verlangens volgden, wij werkelijk vrij zouden zijn, maar dit is niet gebeurd.

10 Jappe Claes speelde bij diverse gezelschappen zoals Het Zuidelijk Toneel en de Trust en was (co-) artistiek leider bij De Blauwe Maandag Cie en Theater Theater. Vanaf 1996 is hij vast verbonden aan de Trust / de Theatercompagnie. Hij speelde in diverse films (o.a. Daens, De Zaak Alzheimer) en een aantal televisieseries. Sinds 2003 is Jappe Claes artistiek leider van en docent aan de Regieopleiding aan de Amsterdamse Hogeschool voor de Kunsten. Hans Croiset is acteur, regisseur en artistiek leider. In 2005 ontving hij de VSCD Oeuvreprijs. Hij acteert en regisseert bij verschillende Nederlandse gezelschappen en vertolkt televisie- en filmrollen in Nederland en het buitenland. Ook is hij oprichter van het Publiekstheater in 1973, het Nationale Toneel in 1986 en Het Toneel Speelt in Bij Het Toneel Speelt regisseerde hij afgelopen seizoen o.a. Vondels Jozef in Egypte, eerder speelde hij in Het licht in de ogen van Ger Thijs. Jacob Derwig is sinds seizoen 05/06 aan TA verbonden. Dit seizoen is hij te zien in Don Carlos, Perfect Wedding en Opening Night. Voor zijn komst naar TA was Jacob Derwig vast verbonden aan t Barre Land en De Trust ( ). Hij speelde o.a. de titelrol in de veelgeprezen Trustvoorstelling Hamlet, waarvoor hij een nominatie voor de Louis d Or ontving. Naast het theater was hij ook te zien op televisie en in films. Voor zijn rol in Zus & Zo ontving hij een Gouden Kalf voor beste acteur. Fedja van Huêt is sinds seizoen 05/06 aan TA verbonden. Hij is dit seizoen te zien in Don Carlos, Perfect Wedding en

11 Opening Night. Fedja van Huêt was vast verbonden aan ZT Hollandia, waar hij was te zien was in vele succesvolle voorstellingen als Bitterzoet, de Leenane trilogie, Richard III en de monoloog Ongebluste kalk. Afgelopen seizoen speelde hij de titelrol in Gilgamesj van de Theatercompagnie. Fedja van Huêt speelde hiernaast in een groot aantal films zoals Karakter (Oscar beste buitenlandse film) Amnesia (Gouden Kalf beste acteur) en Wilde Mossels. Myranda Jongeling is vanaf de oprichting in 1988 vast verbonden aan de Trust/de Theatercompagnie. Na de Toneelschool Arnhem speelde ze in vrijwel alle belangrijke producties, waaronder Drie zusters, Lulu, Faust en Hedda Gabler. In 2003 was zij te zien in Brandkoorts, een coproductie met Huis aan de Amstel. Ook speelde zij rollen in diverse films, o.a. in Karakter en De tasjesdief en in tv-series als Pleidooi en Zebra. Hadewych Minis is sinds seizoen 05/06 verbonden aan TA en speelde eerder in Scènes uit een huwelijk in regie van Ivo van Hove. Dit seizoen is ze te zien in Don Carlos, Perfect Wedding en Opening Night. Bij ZT/Hollandia was zij afgelopen seizoen te zien in Seemanslieder/Op hoop van zegen van Christoph Marthaler en in Richard III van Johan Simons. Ook is zij frequent op televisie en in films te zien, onder meer in De Kroon, een tv-film van de VPRO waarin Minis de rol van Prinses Maxima speelt en in de film Phileine zegt sorry. Chris Nietvelt speelde van 1988 tot 1994 bij TA. Dit seizoen is zij teruggekeerd als lid van het ensemble, en speelt zij in Don

12 Carlos, Perfect Wedding en Opening Night. Vanaf 1994 zat Nietvelt bij Het Zuidelijk Toneel, later ZT Hollandia en groeide uit tot een van de meest gezichtsbepalende actrices van het gezelschap. Bij ZT Hollandia speelde zij o.a. in Tim van Athene en Seemannslieder/Op hoop van zegen. Ook speelde ze in de bejubelde voorstelling Elementarteilchen van Schauspielhaus Zürich, in regie van Johan Simons. Frieda Pittoors is sinds seizoen 05/06 aan TA verbonden. Dit seizoen is zij te zien in Don Carlos, Perfect Wedding en Huis van de toekomst. Ze stond vanaf haar achtste jaar op de planken in het professionele theater in België. Vanaf de jaren zeventig was zij ook in Nederland in het theater te zien, o.a. bij Proloog, Sater, Het Zuidelijk Toneel en Discordia. Voor haar komst naar TA speelde Frieda Pittoors bij ZT Hollandia. Daar was zij o.a. te zien in De Leenane trilogie (nominatie Theo d Or), Tim van Athene en Seemannslieder / Op hoop van zegen. Mike Reus is na zijn stage in Hamlet vast verbonden aan de Trust / de Theatercompagnie. Hij speelde o.a. in De kersentuin, Jeff Koons, Lulu, Hedda Gabler, Een meeuw en Een samenzwering van idioten (allen in regie van Theu Boermans). In 2005 speelde hij de hoofdrol in de succesvolle voorstelling The Pillowman, geregis-

13 seerd door Maaike van Langen. Hij behaalde zijn diploma in 1998 aan de Toneelacademie te Maastricht. Hij speelde in diverse televisieseries als Medea, IC en Vuurzee en verschillende speelfilms o.a. Zus & Zo en De dominee. Harry van Rijthoven is verbonden aan de Theatercompagnie. Hij speelde o.a. in Hamlet, Drie zusters, De kersentuin, Een meeuw en Een samenzwering van idioten. Tweemaal speelde hij in een vrije productie van Van den Ende: Duet, met Linda van Dyck en Requiem voor een zwaargewicht met Victor Löw. Op het gebied van televisie is hij naast een aantal losse rollen in series zoals bijvoorbeeld De dageraad al gedurende 15 jaar vaste gast in het kinderprogramma Klokhuis. Gunilla Verbeke is sinds 2001 aan TA verbonden. Ze speelde o.a. het slechtziende meisje Hedvig in De wilde eend en de titelrollen in Carmen en Keetje van Heilbron. Dit seizoen is ze te zien in Scènes uit een huwelijk, Don Carlos, Perfect Wedding en Huis van de toekomst. Voor haar werk bij TA speelde ze o.a. bij het Zuidelijk Toneel in Romeo & Julia, De dame met de camelia s en in De laatsten van De Trust. Thomas Cammaert en Joris Maussen zijn studenten aan de Amsterdamse Toneel en Kleinkunstacademie.

14 ensemble toneelgroep amsterdam joop admiraal, barry atsma, kitty courbois, jacob derwig, roeland fernhout, renée fokker, fred goessens, janni goslinga, marieke heebink, fedja van huêt, hans kesting, hugo koolschijn, chris nietvelt, hadewych minis, frieda pittoors, alwin pulinckx, halina reijn, eelco smits, karina smulders, gunilla verbeke, leon voorberg, benjamin de wit het temmen van de feeks liefde tussen beul en slachtoffer van william shakespeare regie ivo van hove 16 aug t/m 15 dec 05 scènes uit een huwelijk de puinhopen van een bijna ideaal huwelijk van ingmar bergman regie ivo van hove 23 t/m 26 aug 05 don carlos première schreeuw om een betere wereld van friedrich schiller regie theu boermans 18 sep (18, 22 t/m 24 sep try-out), (25 sep première) t/m 18 dec 05 toneelgroep amsterdam / de theatercompagnie perfect wedding première feesten met het hele gezelschap van charles mee regie ivo van hove 1 (1 t/m 3 dec try-out), (4 dec première) t/m 23 dec 05 in stadsschouwburg amsterdam tamtam toneelgroep amsterdam in stadschouwburg amsterdam drie weken lang theater, film, monologen en meer 1 t/m 23 dec 05 kruistochten theatermarathon over het burgerlijk leven van alan ayckbourn regie ivo van hove 14 jan t/m 16 apr 06 Kruistochten is geselecteerd voor Topstukken 05/06. Topstukken presenteert in een serie van vier voorstellingen het beste dat het Nederlands toneel heeft te bieden. schiedam theater aan de schie zo 18 sep (try-out) amsterdam stadsschouwburg do 22 t/m za 24 sep (try-outs), zo 25 sep (première), di 27 t/m vr 30* sep, 1 okt apeldoorn schouwburg orpheus di 4* okt leeuwarden de harmonie do 6* okt rotterdam schouwburg za 8* okt eindhoven stadsschouwburg zo 9* okt den haag koninklijke schouwburg ma 10*, di 11* okt arnhem schouwburg vr 14 okt enschede twentse schouwburg za 15* okt hasselt cultureel centrum di 18* okt maastricht theater aan het vrijthof wo 19* okt gouda

15 (gast)acteurs o.a. de theatercompagnie en ntgent elsie de brauw, thomas cammaert, jappe claes, hans croiset, sanne den hartogh, myranda jongeling, marijn klaver, marjolein ley, joris maussen, hilde van mieghem, celia nufaar, lotte proot, mike reus, harry van rijthoven, oscar van rompaey, thomas ryckewaert, sabri saad el-hamus, frank sheppard, steven van watermeulen e.a. denne een andere kijk op de wereld van barry atsma, esther gerritsen regie leon voorberg tijdens tamtam dec 05, de brakke grond 31 jan, 1 t/m 4 feb 06, tournee januari 06 madame de sade première de opstand van een vrouw van yukio mishima regie krzysztof warlikowski 20 feb (20 t/m 25 feb try-out), (26 feb première) t/m 22 apr 06 huis van de toekomst première spannende reality-show van gerardjan rijnders e.a. regie carina molier 3 mrt (3 t/m 9 mrt try-out), (12 mrt première) t/m 1 apr 06 in compagnietheater amsterdam toneelgroep amsterdam / carina molier opening night première spelen om te leven tekst john cassavetes regie ivo van hove 26 mrt (26 mrt t/m 1 apr try-out), (2 apr première) t/m 27 mei 06 toneelgroep amsterdam / ntgent De voorstellingen van Toneelgroep Amsterdam zijn tijdens de tournees door heel Nederland en België te zien. toneelgroep amsterdam Prinsengracht 437, 1016 HM Amsterdam T: (020) , F: (020) info@toneelgroepamsterdam.nl de theatercompagnie Kloveniersburgwal 50, 1012 CX Amsterdam T: (020) , F: (020) info@theatercompagnie.nl schouwburg vr 21 okt zoetermeer stadstheater za 22 okt amersfoort theater de flint zo 23* okt middelburg stadsschouwburg wo 26 okt utrecht stadsschouwburg ma 31 okt, di 1 nov ijmuiden stadsschouwburg wo 2 nov hoorn schouwburg het park do 3 nov tilburg schouwburg za 5* nov groningen stadsschouwburg di 8*, wo 9* nov gent nt za 12, zo 13 nov amsterdam stadsschouwburg vr 16* t/m zo 18 dec * inleiding voorafgaand aan de voorstelling. wijzigingen voorbehouden. zie voor aanvangstijden en telefoonnummers theaters:

16 don carlos hans croiset philips II, koning van spanje hadewych minis elisabeth van valois, zijn echtgenote fedja van huêt don carlos, de kroonprins thomas cammaert alexander farnese, prins van parma, neef van de koning myranda jongeling hertogin van olivarez, eerste hofdame van de koningin gunilla verbeke markiezin van mondecar, hofdame van de koningin chris nietvelt prinses van eboli, hofdame van de koningin jacob derwig markies van posa, een maltezer ridder jappe claes hertog van alva mike reus graaf van lerma, hoofd van de lijfwacht harry van rijthoven domingo, biechtvader van de koning frieda pittoors grootinquisiteur, van het koninkrijk joris maussen hertog van medina sidonia, admiraal joris maussen don raimond van taxis, opperpostmeester page van de koningin thomas cammaert lotus arian ana balestra maxime bruijn romy gevers valerie mens lotte van der sluis infante clara eugenia, een kind van vijf jaar, afwisselend gespeeld door: dubbelrol