Oral Health Impact Profile. Meetinstrument voor de invloed van de mondgezondheid op de levenskwaliteit

Transcriptie

1 M.J. van der Meulen, F. Lobbezoo, M.T. John, M. Naeije Thema: Mondgezondheid en levenskwaliteit 1 Oral Health Impact Profile. Meetinstrument voor de invloed van de mondgezondheid op de levenskwaliteit kennistoets q-keurmerk redactie ntvt Een Nederlandstalige versie van de Oral Health Impact Profile, een vragenlijst waarmee de invloed van de mondgezondheid op de levenskwaliteit van patiënten kan worden vastgesteld, werd ontwikkeld en vervolgens psychometrisch getoetst bij een groep patiënten met klachten over het ontbreken van gebitselementen of over hun gebitsprothese(n). Tevens werd een verkorte versie van deze zogeheten OHIP-NL49, de OHIP-NL14, psychometrisch getoetst bij een groep patiënten met temporomandibulaire stoornissen. De psychometrische eigenschappen van de OHIP-NL49 en de OHIP- NL14 bleken zeer goed te zijn; zowel de betrouwbaarheid als de validiteit waren groot. De conclusie was dan ook dat de OHIP- NL49 en de OHIP-NL14 uitstekend geschikt zijn voor het bepalen van de invloed van de mondgezondheid op de levenskwaliteit. Meulen MJ van der, Lobbezoo F, John MT, Naeije M. Oral Health Impact Profile. Meetinstrument voor de invloed van de mondgezondheid op de levenskwaliteit Nederlands Tijdschrift voor Tandheelkunde 2011; 118: doi: /ntvt Inleiding Er zijn meerdere vragenlijsten ontwikkeld waarmee de invloed van de mondgezondheid op de levenskwaliteit van patiënten kan worden vastgesteld. De bekendste daarvan is de Oral Health Impact Profile (OHIP). Deze 49 vragen tellende lijst is ontwikkeld op grond van aanbevelingen van de World Health Organization (WHO) (World Health Organization, 1980; Slade en Spencer, 1994). De WHO adviseerde toen bij het meten van de levenskwaliteit de functionele en de sociale beperkingen van lichamelijke klachten beter van elkaar te onderscheiden. Locker (1988) bewerkte vervolgens deze uitgangspunten voor orale klachten tot een model waarin die beperkingen werden ondergebracht in een hiërarchische rangschikking van 7 aparte domeinen. Deze domeinen vormden de basis voor de OHIP. Met de oorspronkelijk Engelstalige vragenlijst zijn inmiddels veel onderzoeken uitgevoerd. De psychometrische eigenschappen, in het bijzonder de betrouwbaarheid en de validiteit, bleken uitstekend te zijn. De OHIP is al in veel talen vertaald. De relatie tussen een toename van orale klachten en hogere OHIP-scores is vastgesteld bij een grote verscheidenheid van orale aandoeningen, variërend van ontbrekende gebitselementen, gebitsprotheseklachten, kaakgewrichtspijn tot esthetische problemen. Ook blijkt de vermindering van de klachten ten gevolge van een behandeling tot reductie van OHIP-scores te leiden. Inmiddels zijn verschillende kortere versies van de OHIP verschenen die met minder inspanning van de patiënt een vergelijkbare indruk van de invloed van de mondgezondheid op de levenskwaliteit geven. De meest gebruikte is de OHIP- 14. Deze is tot stand gekomen door 14 vragen van de OHIP- 49 te selecteren op grond van 2 uitgangspunten. Deze waren dat elk van de 7 domeinen van de OHIP-49 vertegenwoordigd moest zijn en dat de geselecteerde vragen de hoogste verklaarde variantie van de OHIP-49 hadden (Slade, 1997). De vragen van de OHIP kunnen worden beantwoord op een 5-puntenschaal die varieert van nooit (0) tot zeer vaak (4). De totale score van de OHIP-49 kan zo variëren van 0 tot 196, terwijl de aparte domeinscores een indruk geven van het niveau waarop de gevolgen van het orale probleem zich afspelen. Scores van de OHIP-14 variëren van 0 tot 56. Hogere scores op de OHIP geven een lagere levenskwaliteit aan. Het doel van het onderzoek was versies van de OHIP-49 en OHIP-14 te ontwikkelen die geschikt zijn voor Nederlands sprekende patiënten. Om dat doel te bereiken werden 3 projecten uitgevoerd: - De OHIP-49 werd in het Nederlands vertaald (OHIP- NL49). - De OHIP-NL49 werd psychometrisch getoetst bij een groep patiënten met klachten over het ontbreken van gebitselementen of over hun gebitsprothese(n). - De voor de dagelijkse praktijk meer handzame OHIP- NL14, die de overeenkomstige vragen van de OHIP-14 bevatte, werd getoetst bij een groep patiënten met temporomandibulaire stoornissen door de uitkomst ervan te vergelijken met die van de OHIP-NL49. Nederlands Tijdschrift voor Tandheelkunde maart 2011

2 Aantal OHIP-NL49 Spearman s Puntpatiënten rho biseriële correlatie Status mondgezondheid Uitstekend 7 25,3 0,4*** Zeer goed 20 23,6 Goed 45 39,4 Matig 34 49,7 Slecht 12 93,5 Mondbranden Nee 95 40,7 0,2 ns Ja 22 58,2 Dentale status Natuurlijke dentitie 37 27,0 0,3** Frameprothese 39 53,8 Volledige gebitsprothese 35 47,2 Aantal gebitselementen ,1-0,4** , ,0 Specifieke orale klachten ,7 0,7*** , ,7 Aan orale klachten-gerelateerde hinder ,4 0,7*** , ,9 tertielen ns = niet significant ** = p < 0,01; *** = p < 0,001 Tabel 1. Associaties, vastgesteld met Spearman s rho en puntbiseriële correlatie, tussen orale klachten en gemiddelde scores op de OHIP-NL49 van 119 patiënten met klachten over het ontbreken van gebitselementen of over hun gebitsprothese(n). Materiaal en methode Vertaling OHIP De OHIP-49 werd in het Nederlands vertaald volgens de internationale richtlijnen voor de aanpassing van meetinstrumenten aan een andere taal en cultuur (Beaton et al, 2000). Hierbij werden 2 voorwaartse en 2 terugwaartse vertalingen gemaakt door 4 onafhankelijke vertalers. Een panel van deskundigen vergeleek de versies met elkaar en voegde ze volgens de gestelde criteria samen tot de OHIP-NL49 (zie appendix). Deze bleek een goede betrouwbaarheid en validiteit te hebben (Van der Meulen et al, 2008). Voor de OHIP- NL14 werden de corresponderende vragen van de OHIP-14 gebruikt. Deelnemers Aan de psychometrische toets van de OHIP-NL49 namen 119 patiënten met klachten over het ontbreken van gebitselementen of over hun gebitsprothese(n) deel. De patiënten waren in verband met deze klachten door hun tandarts verwezen naar de afdeling Implantologie en Prothetische Tandheelkunde van een academisch centrum voor tandheelkunde. Zij vulden de OHIP-NL49 en een vragenlijst over hun tandheelkundige klachten en de daaraan gerelateerde hinder in het dagelijkse leven in. Hun gemiddelde leeftijd was 57,1 ± 12,2 jaar en 69% was vrouw. De OHIP-NL14 werd getoetst bij 245 patiënten met temporomandibulaire stoornissen die door hun tandarts waren verwezen naar een kliniek voor temporomandibulaire disfunctie van een academisch centrum voor tandheelkun- Nederlands Tijdschrift voor Tandheelkunde maart 2011

3 Klacht Aantal OHIP-NL49 rho OHIP-NL14 rho patiënten Pijngerelateerde hinder 0,5*** 0,5*** ,2 ± 23,4 6,5 ± 7, ,0 ± 25,2 9,6 ± 8, ,7 ± 35,4 17,3 ± 11,7 Hinder kaakfuncties 0,3*** 0,4*** ,4 ± 24,6 7,0 ± 7, ,9 ± 33,7 13,3 ± 11, ,6 ± 38,6 16,0 ± 12,7 Intensiteit temporomandibulaire pijn 0,4*** 0,4*** ,7 ± 24,3 6,1 ± 8, ,7 ± 30,3 11,9 ± 9, ,6 ± 36,9 15,7 ± 12,1 Mondbranden (puntbiseriële correlatie) 0,3*** 0,4*** Nee ,2 ± 28,0 9,5 ± 9,2 Ja 42 54,2 ± 42,0 16,6 ± 13,9 Status mondgezondheid 0,3*** 0,2*** Uitstekend 18 34,9 ± 27,7 10,6 ± 9,5 Zeer goed 43 30,5 ± 23,8 8,7 ± 7,6 Goed ,8 ± 32,2 9,7 ± 10,8 Matig 56 47,3 ± 32,4 13,7 ± 11,1 Slecht 9 74,4 ± 49,9 22,9 ± 15,3 tertielen *** p < 0,001 Tabel 2. Associaties, vastgesteld met Spearman s rho en puntbiseriële correlatie, tussen orale pijnklachten en gemiddelde scores op de OHIP-NL49 en OHIP-NL14 van 245 patiënten met temporomandibulaire stoornissen. de. Hun gemiddelde leeftijd was 41,0 ± 14,9 jaar en 77% was vrouw. Ook zij vulden de OHIP-NL49, en een vragenlijst over temporomandibulaire stoornissen met de daaraan gerelateerde hinder bij de functies van de mandibula en het dagelijkse functioneren. Alle patiënten gaven schriftelijk toestemming voor de anonieme verwerking van hun gegevens ten behoeve van het onderzoek. Psychometrische toetsen Van de OHIP-NL49 en de OHIP-NL14 werd de betrouwbaarheid onderzocht door het bepalen van de interne consistentie (Cronbach s alfa) en door een vergelijking tussen test en hertest. Dit laatste gebeurde door een kleine groep patiënten binnen 2 weken nogmaals de OHIP-NL49 te laten invullen (intraclasscorrelatie-coëfficiënt, ANOVA). De validiteit werd gemeten door de associatie te bepalen tussen orale klachten waarvan kon worden verwacht dat zij verband houden met de levenskwaliteit, en de scores op de OHIP-NL49 en de OHIP-NL14. Voor de toets van de OHIP- NL49 werd gebruikgemaakt van problemen door het ontbreken van gebitselementen en klachten bij het dragen van een gebitsprothese. Voor de toets van de OHIP-NL14 werden de aan temporomandibulaire stoornissen gerelateerde pijnklachten en hun gevolgen gebruikt. Bij alle patiënten werd bovendien geïnformeerd naar de status van de mondgezondheid in het algemeen. Voor de statistische analyses van de validiteit werd de Spearman-rho-toets gebruikt en de puntbiseriële correlaties bij dichotome variabelen. In het onderzoek naar de validiteit van de OHIP-NL14 werd in het bijzonder aandacht besteed aan de verschillen en overeenkomsten tussen de uitkomsten van de OHIP-NL49 en de OHIP-NL14. Resultaten De interne consistentie en de test-hertest-betrouwbaarheid van de OHIP-NL49 en de OHIP-NL14 bleken goed tot zeer goed te zijn. Voor de OHIP-NL49 waren de respectievelijke waarden: Cronbach s alfa = 0,96 en ANOVA intraclasscorrelatie-coëfficiënt = 0,82. Voor de OHIP-NL14 waren deze Nederlands Tijdschrift voor Tandheelkunde maart 2011

4 waarden respectievelijk 0,90 en 0,80. Van het onderzoek naar de validiteit van de OHIP-NL49 en de OHIP-NL14 zijn de resultaten te zien in respectievelijk tabel 1 en 2. De associaties waren alle in de verwachte richting. Bij de patiënten met problemen door het ontbreken van gebitselementen en klachten over hun gebitsprothese was bijvoorbeeld de negatieve Spearman-rho-waarde voor de associatie tussen de OHIP-NL49 en het aantal gebitselementen -0,35 (p < 0,01). Dit betekent dat hoe minder gebitselementen aanwezig waren, hoe negatiever de invloed van de mondgezondheid op de levenskwaliteit was. Ook bij de OHIP-NL14 waren alle zelfgerapporteerde pijnklachten over de temporomandibulaire stoornissen significant gecorreleerd met de OHIP-scores (p < 0,01-0,001). Uit de vergelijking tussen de waarden van de OHIP- NL49 en de OHIP-NL14 bleek dat de correlatie zeer hoog was: Pearson s correlatiecoëfficiënt = 0,97. Discussie De vragenlijst komt als een betrouwbaar en valide meetinstrument uit het onderzoek naar voren. Zowel de OHIP- NL49 als de OHIP-NL14 voldoet aan de criteria die voor gebruik in klinische situaties worden gehanteerd. In mondzorgpraktijken zal de meer patiëntvriendelijke OHIP-NL14 de voorkeur verdienen. Voor onderzoeksdoeleinden kan beter de OHIP-NL49 worden gebruikt. Normscores voor de OHIP-NL49 en OHIP-NL14 zijn nog niet bepaald. In vervolgonderzoek zou hieraan aandacht moeten worden besteed. Summary Oral Health Impact Profile. An instrument for measuring the impact of oral health on the quality of life A Dutch-language version of the Oral Health Impact Profile, a questionnaire by means of which the impact of oral health on the quality of life of patients can be determined, was developed and subsequently psychometrically tested among a group of patients with complaints concerning missing dentition or their dentures. In addition, a shortened version of this so-called OHIP-NL49, the OHIP-NL14, was psychometrically tested among a group of patients with temporomandibular disorders. The psychometrical characteristics of both the OHIP-NL49 and the OHIP-NL14 were very good: both the reliability and the validity were high. The conclusion was, that the OHIP-NL49 and the OHIP-NL14 are well suited for determining the impact of oral health on the quality of life. Bron M.J. van der Meulen 1, 2, 3, F. Lobbezoo 1,2, M.T. John 4, M. Naeije 1,2 Uit 1 de afdeling Functieleer en Restauratieve Tandheelkunde, leerstoelgroep Orale Kinesiologie, van het Academisch Centrum voor Tandheelkunde Amsterdam (ACTA), 2 het Onderzoeksinstituut MOVE van de Universiteit van Amsterdam en de Vrije Universiteit Amsterdam; 3 de Stichting voor Bijzondere Tandheelkunde in Amsterdam en 4 het Department of Diagnostic and Biological Sciences and Division of Epidemiology and Community Health van de University of Minnesota in de Verenigde Staten. Datum van acceptatie: 2 september 2010 Adres: mw. M.J. van der Meulen, ACTA, Gustav Mahlerlaan 3004, 1081 LA Amsterdam m.vd.meulen@acta.nl Conclusie De OHIP-NL49 en de OHIP-NL14 zijn betrouwbare en valide instrumenten voor het bepalen van de invloed van de mondgezondheid op de levenskwaliteit. In mondzorgpraktijken kan de verkorte OHIP-NL14 worden toegepast in alle situaties waarin de beslissing over een uit te voeren behandeling mede wordt genomen op grond van een beoordeling van de gevolgen van de klachten en de behandeling voor de levenskwaliteit van de patiënt. Literatuur * Beaton DE, Bombardier C, Guillemin F, Ferraz MB. Guidelines for the process of cross-cultural adaptation of self-report measures. Spine 2000; 25: * Locker D. Measuring oral health: a conceptual framework. Community Dent Health 1988; 5: * Meulen MJ van der, John MT, Naeije M, Lobbezoo F. The Dutch version of the Oral health Impact Profile (OHIP-NL): Translation, reliability, and construct validity. BMC Oral Health 2008; 8: 11. * Slade GD, Spencer J. Development and evaluation of the Oral Health Impact Profile. Community Dent Health 1994; 11: * Slade GD. Derivation and validation of a short-form oral health impact profile. Community Dent Oral Epidemiol 1997; 25: * World Health Organization. International classification of impairments, disabilities and handicaps: a manual of classification. Geneva: World Health Organization, Nederlands Tijdschrift voor Tandheelkunde maart 2011

5 Appendix. De OHIP-NL49 en de OHIP-NL14. De vragen met een grijze achtergrond behoren tot de OHIP-NL14. Wilt u bij elk van de onderstaande klachten en problemen nagaan hoe vaak u er gedurende de afgelopen maand last van hebt gehad, en wilt u dan het antwoord omcirkelen dat het meest van toepassing is. nooit zelden af en toe tamelijk vaak erg vaak 1. Hebt u moeite gehad met het kauwen van bepaald voedsel vanwege problemen met uw gebit, mond of gebitsprothese? 2. Hebt u moeilijkheden gehad met het uitspreken van bepaalde woorden vanwege problemen met uw gebit, 3. Hebt u een tand of kies opgemerkt die er niet goed uitzag? Hebt u het gevoel gehad dat uw uiterlijk is beïnvloed door 5. Hebt u het gevoel gehad dat u een slechte adem had vanwege 6. Hebt u het gevoel gehad dat uw smaakvermogen is afgenomen vanwege problemen met uw gebit, mond 7. Zijn er etensresten tussen uw tanden of onder uw gebitsprothese blijven zitten? 8. Hebt u het gevoel gehad dat uw spijsvertering slechter is geworden vanwege problemen met uw gebit, 9. Hebt u het gevoel gehad dat uw gebitsprothese niet goed paste? 10. Hebt u pijn in uw mond gehad? Hebt u een pijnlijke kaak gehad? Hebt u hoofdpijn gehad vanwege problemen met uw gebit, 13. Hebt u gevoelige tanden of kiezen gehad, bijvoorbeeld door heet of koud eten of drinken? 14. Hebt u kiespijn gehad? Hebt u pijnlijk tandvlees gehad? Hebt u moeite gehad om bepaald voedsel te eten vanwege 17. Hebt u pijnlijke plekken in uw mond gehad? Hebt u een ongemakkelijk zittende gebitsprothese gehad? Hebt u zich zorgen gemaakt over tandheelkundige problemen? 20. Hebt u zich onzeker gevoeld vanwege uw gebit, uw 21. Hebt u zich ellendig gevoeld door tandheelkundige problemen? 22. Hebt u zich ongemakkelijk gevoeld over het uiterlijk van uw gebit, 23. Hebt u zich gespannen gevoeld vanwege Is uw spraak onduidelijk geweest vanwege Heeft men sommige woorden van u verkeerd begrepen vanwege problemen met uw gebit, mond 26. Hebt u het gevoel gehad dat er minder smaak zat aan uw voedsel vanwege problemen met uw gebit, Nederlands Tijdschrift voor Tandheelkunde maart 2011

6 27. Hebt u uw tanden niet goed kunnen poetsen vanwege Hebt u het eten van bepaald voedsel moeten vermijden vanwege problemen met uw gebit, 29. Is de samenstelling van uw voeding onbevredigend geweest vanwege problemen met uw gebit, mond 30. Hebt u wel eens problemen gehad met uw gebitsprothese waardoor u niet kon eten? 31. Hebt u vermeden om te glimlachen vanwege Hebt u maaltijden moeten onderbreken vanwege Is uw slaap onderbroken geweest vanwege Bent u van streek geweest vanwege problemen Hebt u moeite gehad om zich te ontspannen vanwege Hebt u zich gedeprimeerd gevoeld vanwege Is uw concentratie beïnvloed geweest door Hebt u zich een beetje opgelaten gevoeld vanwege Hebt u vermeden om uit te gaan vanwege Bent u minder tolerant geweest tegenover uw echtgenoot, partner of familie vanwege problemen Hebt u moeite gehad in het omgaan met andere mensen vanwege problemen met uw gebit, 42. Bent u wat prikkelbaar geweest tegen andere mensen vanwege problemen met uw gebit, 43. Hebt u moeite gehad met het uitvoeren van uw dagelijkse bezigheden vanwege problemen 44. Hebt u het gevoel gehad dat uw gezondheid in het algemeen er op achteruit is gegaan vanwege problemen 45. Hebt u enig financieel verlies geleden vanwege Hebt u niet zoveel kunnen genieten van het gezelschap van andere mensen vanwege problemen 47. Hebt u het gevoel gehad dat het leven in het algemeen minder bevredigend was door problemen 48. Hebt u totaal niet kunnen functioneren vanwege Hebt u niet naar uw volle vermogen kunnen werken vanwege problemen met uw gebit, mond Nederlands Tijdschrift voor Tandheelkunde maart 2011