genderdiversiteit Lesbrief bij lespakket Lang Leve de Liefde

Transcriptie

1 Lang Leve de Liefde en Seksuele diversiteit genderdiversiteit Lesbrief bij lespakket Lang Leve de Liefde

2 Inhoud Lesbrief met verdiepingsles bladzijde 2 Achtergrondinformatie Begrippen bladzijde 7 Feiten & cijfers bladzijde 11 Identiteit en coming out bladzijde 13 Reacties uit de omgeving bladzijde 14 Reacties van leerlingen bladzijde vragen van jongeren: welke antwoorden bladzijde 16 kunt u geven? Aandachtspunten bij lessen over seksuele-en genderdiversiteit Aandachtspunten en tips bladzijde 20 Websites voor jongeren bladzijde 27 Websites voor docenten bladzijde 27 Interessante methodieken bladzijde 29 Column: Jongensdingen bladzijde 30 Les seksuele diversiteit Thema s bladzijde 32 Leerdoelen bladzijde 32 Benodigdheden bladzijde 32 Voorbereiding bladzijde 33 Opzet van de les bladzijde 33 Uitwerking van de les bladzijde 33 Bronnen bladzijde 40 Leerlingenmateriaal: Kaartjes met vragen over seksuele-en genderdiversiteit Informatieblad voor leerlingen: veelgestelde vragen van jongeren over homoseksualiteit Werkblad filmpje Coming-out Download en print deze materialen zelf via LESBRIEF 1 SEKSUELE DIVERSITEIT

3 Lesbrief met verdiepingsles Deze lesbrief bevat een verdiepingsles over seksuele diversiteit en genderdiversiteit. De les hoort bij de lessenserie Lang Leve de Liefde. Diversiteit in seksualiteit en gender kan veel vragen oproepen bij leerlingen. Vooroordelen zijn soms lastig te bespreken. Deze verdiepingsles gaat in op deze aspecten. Wat is seksuele diversiteit? Seksuele diversiteit gaat over al die verschillende vormen waarmee mensen uiting geven aan hun seksualiteit. Wat is genderdiversiteit Genderdiversiteit gaat over al die verschillende vormen waarmee mensen uiting geven aan gender. Dit is breder dan het onderscheid man/vrouw. Wanneer geeft u deze les? Als er in les 1 al veel vragen van leerlingen zijn, kunt u de les meteen na deze eerste les geven. De voorkeur verdient echter om de verdiepingsles na de volledige lessenserie (zes lessen) Lang Leve de Liefde te geven. In de voorgaande zes lessen hebben leerlingen leren praten over relaties en seksualiteit. Er is meer openheid en veiligheid in de klas ontstaan. In die sfeer is het voor leerlingen makkelijker om zich kwetsbaar op te stellen en te praten over seksuele diversiteit en genderdiversiteit. LESBRIEF 2 SEKSUELE DIVERSITEIT

4 Inhoud lesbrief De lesbrief bestaat uit drie delen. Het eerste deel bevat achtergrondinformatie voor de docent. Hier vindt u begrippen, feiten en cijfers over seksuele diversiteit en genderdiversiteit, reacties en veelgestelde vragen van jongeren. Ook vindt u hier handvatten om op een goede manier te reageren op homonegatief, heteronormatief en gendernormatief gedrag van leerlingen. Het tweede deel bevat aandachtspunten voor het geven van de les. Het derde deel bevat de uitwerking van de les over seksuele diversiteit. Daarin komen de volgende onderdelen aan bod: Lesdoelen Benodigdheden Uitwerking van de les Leerlingenmaterialen Goed onderbouwde interventie Het RIVM Gezond Leven heeft deze lesbrief Seksuele Diversiteit bij Lang Leve de Liefde erkend als goed onderbouwde interventie. Sterke punten van de lesbrief, volgens het RIVM Gezonde School, zijn de aansprekende materialen, de didactische werkvormen en de e-coaching voor docenten. Op de website vindt u ook een printversie van de lesbrief, de werkbladen, de informatiebladen en de kaartjes met vragen over seksuele diversiteit. Om de site te gebruiken, moet u een account aanmaken. De website is ook te bereiken via De websites en zijn voor jongeren die zich oriënteren op hun seksuele voorkeur (en genderidentiteit). Ondersteuning door de GGD Informeer bij de GGD in uw regio welke ondersteuning geboden wordt rondom Lang Leve de Liefde. U kunt bij de GGD vaak terecht voor workshops over Lang Leve de Liefde en soms ook voor het lesmateriaal. Vignet Gezonde School Deze lesbrief draagt bij aan het behalen van het vignet Gezonde School (deelcertificaat relaties en seksualiteit). Website voor docenten De website helpt docenten die lesgeven over seksuele diversiteit. Voor veel docenten is lesgeven over seksuele diversiteit geen routineklus. Op de website vindt u ervaringsverhalen, video s en tips van docenten hoe zij omgaan met de meest voorkomende dilemma s in relationele en seksuele vorming, zoals het bespreekbaar maken van seksuele diversiteit. LESBRIEF 3 SEKSUELE DIVERSITEIT

5 1 Achtergrondinformatie Begrippen Feiten & cijfers Identiteit en coming out Reacties uit de omgeving Reacties van leerlingen 15 vragen van jongeren: welke antwoorden kunt u geven?

6 Achtergrondinformatie 1 Waarom een les over seksuele diversiteit en genderdiversiteit? Het is belangrijk dat u informatie geeft over seksuele en genderdiversiteit omdat u daarmee jongeren ondersteunt met lesbische, homo-, bi- of transgendergevoelens (LHBT-jongeren). De tweede reden is dat heteroseksuele jongeren door deze les (meer) respect hebben voor mensen met homo-, lesbische, bi- of transgendergevoelens. Door stigmatisering en negatieve reacties te verminderen, helpt u LHBT-jongeren om zich veilig en erkend te voelen op school en daarbuiten. Er wordt op school toch al voorlichting gegeven? Ongeveer twee derde van de scholieren in het voortgezet onderwijs geeft aan dat ze geen specifieke voorlichting over homo- en biseksualiteit heeft gehad. Voorlichting over transgenders en transgendergevoelens ontbreekt vrijwel helemaal. Is voorlichting over seksuele diversiteit verplicht? Ja. Sinds 1 december 2012 zijn scholen verplicht aandacht te besteden aan seksualiteit en seksuele diversiteit. Hiervoor is voor de onderbouw van het voortgezet onderwijs kerndoel 43 aangepast. De Inspectie van het Onderwijs monitort sinds 2015 de implementatie van voorlichting over seksualiteit en seksuele diversiteit op scholen. Onderbouw voortgezet onderwijs kerndoel 43: De leerling leert over overeenkomsten, verschillen en veranderingen in cultuur en levensbeschouwing in Nederland, leert eigen en andermans leefwijze daarmee in verband te brengen, leert de betekenis voor de samenleving te zien van respect voor elkaars opvattingen en leefwijzen, en leert respectvol om te gaan met seksualiteit en diversiteit binnen de samenleving, waaronder seksuele diversiteit. Wat is een veilige school? Veel scholen vormen geen sociaal veilige plek voor LHBTleerlingen. Terwijl veilig heid en acceptatie belangrijke voorwaarden zijn voor de ontwikkeling van jongeren. Met deze lesbrief werkt u aan een veilige school: Een veilige school is een school die er voortdurend aan werkt dat leerlingen, docenten en ondersteunend personeel zich prettig en geaccepteerd voelen. Veiligheid is een voorwaarde om goed te kunnen leren en werken. Een positief schoolklimaat waarin iedereen zichzelf kan zijn, is van wezenlijk belang voor het leervermogen van leerlingen, om zich actief voor te bereiden op hun plek in de samenleving. Sociale veiligheid is meer dan alleen het tegengaan van onveiligheid. Het gaat ook over het creëren van de ruimte waarin leerlingen positief sociaal gedrag leren, door bijvoorbeeld gedragsregels die op school met elkaar zijn afgesproken en die door iedereen worden gedragen. Daarnaast gaat het om het tegengaan van grensoverschrijdend en ongewenst gedrag. Het scheppen van een sociaal veilig klimaat is van belang voor het bespreekbaar maken van seksuele diversiteit. Wanneer een school LHBT-vriendelijk is voor leerlingen en medewerkers neemt de acceptatie van lesbiennes, homoseksuelen, biseksuelen en transgenders toe. De manier waarop op een school over seksuele diversiteit wordt gesproken, is een belangrijke indicator voor de veiligheid op scholen. Meer info: LESBRIEF 5 SEKSUELE DIVERSITEIT

7 Worden LHBT-jongeren vaker gepest? In het voortgezet onderwijs krijgen leerlingen met lesbische, homoseksuele of biseksuele gevoelens ongeveer tweeënhalf keer zo vaak als andere leerlingen te maken met vervelende ervaringen zoals uitschelden, buitensluiten, geroddel en grappen. Het woord homo is één van de meest gebruikte scheldwoorden op school. Bijna een derde van de leerlingen denkt dat homojongeren niet open kunnen zijn over hun seksuele voorkeur op school. De helft van de jongeren die openlijk voor hun lesbische, homoseksuele, biseksuele of transgendergevoelens uitkomt (LHBT-jongeren) werd in 2014 gepest of kreeg andere negatieve reacties wegens hun seksuele identiteit. Het percentage LHBT-scholieren dat wekelijks wordt gepest, is met zestien procent vier keer zo hoog als bij heteroseksuele leerlingen (vier procent). Ook bij de rapportage van leerlingen over hun ervaringen van verschillende geweldsvormen (waaronder verbaal en fysiek) komen (LHBT-leerlingen) vaker naar voren als slachtoffer. Ook voelen zij zich minder vaak veilig op en rond school (bijvoorbeeld in het fietsenhok). LHBT-jongeren ervaren een negatievere sfeer in de klas en een slechtere band met de docent. Zij vinden school minder leuk en spijbelen vaker. Uit de tweejaarlijkse Veiligheidsmonitor van onderzoeksinstituut ITS blijkt dat in 2014 een duidelijke toename was van incidenten gericht tegen leerlingen en personeel vanwege hun homoseksualiteit. 1 Waarom is het voor LHBT-leerlingen onveilig op school? Er zijn diverse oorzaken van een onveilige klimaat voor LHBTleerlingen op scholen: Leerlingen die tot een minderheid behoren, die afwijken van de groepsnormen in de klas of die op een andere manier opvallen, hebben een groter risico om gepest te worden. Jongeren leggen elkaar strikte gender- en seksuele normen op. Jongens die zich te vrouwelijk en meisjes die zich te mannelijk gedragen, kunnen het mikpunt zijn van pesten. Dit kunnen hetero-, homo, biseksuele en transgenderjongeren zijn. Als lesbische, homo - en biseksuele jongeren zich ongelukkig voelen en mogelijk meer teruggetrokken gedrag laten zien kunnen zij een gemakkelijk mikpunt zijn voor pesters. Veel jongeren denken dat je op school beter niet of in beperkte mate kunt uitkomen voor een homoseksuele voorkeur. Negatieve houdingen, opvattingen en gedragsregels worden vaak van ouder op kind doorgegeven. Niet alleen het gezin heeft een dergelijke socialiserende invloed, maar ook omgevingen zoals de buurt, de school en de kerk. Uitkomen voor je homo-, lesbische, bi-en/of transgendergevoelens op school is dan ook vaak lastig. Veel jongeren passen zich aan om niet vanwege hun seksuele voorkeur of genderidentiteit gepest te worden. Transgenderleerlingen worstelen met stereotype gendernormen, hun eigen onbeantwoorde vragen over hun lichaam en identiteit en soms met de grensoverschrijdende vragen van anderen. Ook homoseksuele docenten zijn kwetsbaar voor pesten en intimidatie, van zowel leerlingen als collega s. Als LHBTleerlingen onzichtbaar blijven en personeelsleden systematisch (moeten) zwijgen over hun seksuele oriëntatie uit vrees voor reacties van anderen, is dit een signaal dat er een taboesfeer heerst. Lees meer: kwetsbare-lhbt-jongeren-school LESBRIEF 6 SEKSUELE DIVERSITEIT

8 Begrippen Wat is seksuele diversiteit? Seksuele diversiteit gaat over al die uiteenlopende vormen waarmee mensen uiting geven aan hun seksualiteit in gedrag, sociale contacten en leefwijzen. Wat betekent seksuele voorkeur (seksuele oriëntatie)? Seksuele voorkeur - ook wel seksuele oriëntatie genoemd gaat over de voorkeur die je hebt voor een jongen of meisje. Seksuele oriëntatie bestaat uit drie dimensies: seksuele aantrekking seksueel gedrag zelfbenoeming als homo, lesbisch of biseksueel. Deze drie dimensies komen vaak overeen, maar niet altijd. Bij jongens vallen ze vaker samen dan bij meisjes. Er zijn dus meer meisjes die zich aangetrokken voelen tot meisjes en jongens, maar zichzelf bijvoorbeeld niet biseksueel noemen. Het percentage volwassenen dat zich homo, lesbisch of bi noemt, is aanzienlijk kleiner dan het aantal mensen dat (ooit) seks heeft gehad met iemand van hetzelfde geslacht. Waar staat LHBT voor? LHBT staat voor lesbisch, homo, bi of transgender. Een jongen die meestal op jongens valt, noemen we homo. Een meisje dat meestal op meisjes valt, noemen we lesbisch. Val je op allebei, dus op jongens en meisjes, dan noemen we dat biseksueel. Een transgender is iemand die zich niet thuis voelt in het toegeschreven geboortegeslacht. Transgender is geen vierde seksuele oriëntatie, het gaat om genderidentiteit. Er zijn dus homo-, bi- en heteroseksuele transgenders. De LHBT-groepen vallen onder één noemer, omdat zij veelal met dezelfde processen van zelfacceptatie en acceptatie door de buitenwereld te maken krijgen. Soms wordt de I van intersekse aan LHBT toegevoegd. Wat is biseksualiteit? Biseksualiteit betekent het hebben van seksuele gevoelens voor beide geslachten. Er zijn veel jongeren die zich niet biseksueel noemen, maar zich wel aangetrokken voelen tot mannen én vrouwen, seks met ze hebben en relaties aangaan met beide geslachten. Veel mensen voelen op z n minst enige aantrekking tot beide geslachten. Toch blijft biseksualiteit vaker onzichtbaar, onder andere door negatieve vooroordelen over biseksualiteit. Bijvoorbeeld dat biseksuelen niet kunnen kiezen of dat biseksualiteit een fase zou zijn. Om biseksuele jongeren te ondersteunen, is het belangrijk deze vooroordelen te ontkrachten en positief aandacht te besteden aan biseksualiteit. mannelijkheid of vrouwelijkheid is te zien in gedrag, kleding en houding. Dit noemen we genderexpressie (of genderrol). Of gedrag (en dus genderexpressie) als mannelijk of vrouwelijk wordt geïnterpreteerd, is cultureel bepaald. Wat is genderstereotiep en gendernonconform? Wanneer rollen, gedragingen en opvattingen in overeenstemming zijn met de traditionele oftewel typische man/ vrouwrollen en verwachtingen, dan heet dit genderstereotiep. Is dit niet het geval, dan heet dit gendernonconform. Wat als genderstereotiep en gendernonconform wordt gezien, is sterk maatschappelijk bepaald en verschilt per cultuur. Denk bijvoorbeeld aan het gebruik van cosmetica, kleding, houding en het laten groeien of weghalen van lichaamshaar. 1 Wat is genderidentiteit? Genderidentiteit is de innerlijke beleving van gender. De meeste mensen ervaren zichzelf als man of vrouw. Er zijn ook mensen die zich er tussenin voelen of die zich zowel man als vrouw voelen, of iets daarbuiten. Iemands genderidentiteit staat los van iemands geboortegeslacht, juridisch geslacht en lichamelijke kenmerken. Wat is genderdiversiteit? Genderdiversiteit gaat over de verschillende vormen waarmee mensen uiting geven aan gender. Dit is dus breder dan het onderscheid man/vrouw. Wat is transgender? Een transgender is iemand die zich niet thuis voelt in het toegeschreven geboortegeslacht. Bijvoorbeeld: iemand die als meisje is geboren, voelt zich van binnen een jongen of andersom. Er zijn ook transgenders die zich meer tussen jongen en meisje in voelen staan. Het onbehagelijke gevoel dat je genderidentiteit niet past bij je lichaam heet ook wel genderdysforie. Letterlijk: onvrede met je geslacht/ je lichaam. Transgenders die veel last hebben van dit gevoel gaan meestal een medisch traject in om hun lichaam met hormonen en soms operaties te veranderen. Maar dit gebeurt niet altijd. In plaats van transgender wordt ook wel gesproken over transpersonen of een persoon met transgevoelens. Transgenders kunnen net als niet-transgenders ( cis-genders ) homo-, bi- of heteroseksueel zijn. Wat is gender? De Engelse term gender betekent letterlijk: sekse. Gender wordt vooral gebruikt om te verwijzen naar de culturele, maatschappelijke en psychologische invullingen van mannelijkheid en vrouwelijkheid. De uiting van je genderidentiteit, Symbool man, vrouw, transgender LESBRIEF 7 SEKSUELE DIVERSITEIT

9 Wat betekent intersekse? Intersekse is een parapluterm voor diverse aangeboren condities waarbij de ontwikkeling van het geslacht verschilt van wat dokters over het algemeen onder man of vrouw verstaan. Het gaat om verschillen in de chromosomen, geslachtsklieren of de anatomie. De meeste mensen met een intersekse conditie voelen zich man of vrouw. Voorbeelden zijn meisjes die zijn geboren zonder baarmoeder, jongens die een extra X-chromosoom hebben of baby s waarvan niet meteen duidelijk is of het om een jongetje of een meisje gaat. Naar schatting zijn er ongeveer mensen (0,5 procent) in Nederland met een vorm van intersekse. Hieronder vallen ook personen die zelf niet weten dat ze een dergelijke conditie hebben. Wat is travestiet? Travestie betekent het verkleden als iemand van de andere sekse ( cross-dressing ). Travestieten willen hun lichaam dus niet aanpassen, maar vinden het leuk, plezierig of seksueel opwindend om zich te kleden als man of vrouw. Sommige travestieten verkleden zich alleen thuis of privé. Anderen zoeken juist de spotlight op en doen het als entertainment. Andere namen: drag queens en drag kings. Travestie zegt niets over je seksuele voorkeur: zowel hetero s als homo s, zowel mannen als vrouwen kleden zich graag in een andere rol. Wat zijn holebi s? Verzamelnaam voor homoseksuele, biseksuele en lesbische mensen. Van oorsprong een Vlaamse afkorting. Welke benamingen gebruiken jongeren zelf? Gay: de Engelse term gay wordt soms gebruikt om homoseksuele en/of lesbische mensen te beschrijven. Gay betekent ook wel vrolijk. Queer: de Engelse term queer gebruiken jongeren als ze zichzelf niet in de hokjes homo, hetero en bi en/of man of vrouw voelen passen. Queer betekent ook wel anders. Gender-fluïde: deze term gebruiken jongeren als zij willen aangeven dat zij hun genderidentiteit als iets flexibels of vloeibaars zien en zich dus niet (voor altijd) in één hokje man of vrouw voelen passen. 1 Wat betekent homofiel? Homos betekent in het Grieks gelijk, philia betekent liefde. Het begrip homofilie wordt vooral in conservatieve en religieuze kringen gebruikt. Het begrip zou aanduiden dat je wel homoseksuele gevoelens hebt, maar niets met die gevoelens doet (geen seks hebt met het eigen geslacht). Het woord homofilie roept bij veel homomannen en lesbische vrouwen een negatief gevoel op. Ze vinden dat daarmee wordt ontkend dat homoseksuele en lesbische mensen ook seks hebben. Vroeger werd de term homofilie gebruikt door psychiaters die homoseksuele gevoelens als afwijkend zagen. Welke termen voor LHBT s worden in andere talen en culturen gebruikt? Het kan zijn dat leerlingen in de klas een term voor LHBT s gebruiken die u niet kent. Vaak zijn het scheldwoorden, of woorden met negatieve connotaties en dubbele betekenissen. Zemmel (soms verbasterd tot zemmer) is afkomstig uit het Berbers en een veelgebruikt scheldwoord voor homo, klootzak of sukkel. Een positiever Marokkaans woord voor homoseksueel is mithly, dit betekent: hetzelfde als ik. Eşcinsel is een veelgebruikt Turks woord voor homoseksueel. Het Arabische woord Liwat wordt soms voor seks tussen twee mannen gebruikt maar verwijst naar een mengeling van gewelddadige seks, pedoseksualiteit en bestialiteit ( sodomie ). Voor seks tussen twee vrouwen is er het Arabische woord Sihaq. Luti (louty): Degene die anaal gepenetreerd wordt. Arabische term uit de Koran. Komt van Lut, die in de Bijbel Lot genoemd wordt. Luti wordt opgevat als homo, veel moslims denken dan ook aan (kinder)verkrachting. Het verhaal van Lut/Lot (uit Sodom) gaat over verkrachting en niet over homorelaties. Marica, marico n: Spaanstalig scheldwoord voor lesbische vrouw (marica) of homoman (marico n). Marico n betekent eigenlijk: kleine Maria of man die zich als meisje gedraagt. Mariku: Antilliaans scheldwoord voor homoseksuele man. Machoro: Antilliaans scheldwoord voor lesbische vrouw. Schuurmeid: Surinaams scheldwoord voor lesbische vrouw. Boeler: Surinaams scheldwoord voor homoseksuele man, iemand die anale seks heeft. Ciota, pedał: Poolse woorden voor flikker, homo. Hamdjensgara : formeel, positief geladen woord voor homoseksueel in Farsi (Perzisch). Kuni : scheldwoord voor homo in Farsi, kun betekent kont. LESBRIEF 8 SEKSUELE DIVERSITEIT

10 Andere termen in het Arabisch: Mafoel : homo met negatieve bijklank; diegene die geeft/gepenetreerd wordt. Fael : degene die neemt/penetreert. Vaak niet als homo-identiteit gezien. Shadh (shaz): homo ( shadh betekent afwijkend, abnormaal). Gay (in Syrië gebruikt) is niet neutraal maar draagt een negatieve connotatie. Termen als biseksueel en transgender bestaan niet als zodanig in Syrië. Gual gualo : In het Tigrinya (Eritrea), betekent letterlijk: meisjesachtige jongen. Gebre Sodom: ondanks de verwijzing naar negatieve oorsprong meest nette/ neutrale vertaling voor homoseksueel in Tigrinya (wordt gebruikt voor zowel homo s als lesbiennes). Er zijn geen woorden voor transgender en biseksueel in Tigrinya. In China wordt tongzhi gebruikt als term voor homo, lesbisch en transgender. De term betekent ook wel kameraad. Tongzhi betekent homo, lesbisch of transgender in het Chinees Hier staat in het Arabisch lesbisch 1 Wat is homofobie? Homofobie betekent letterlijk: angst voor homoseksualiteit. Het begrip wordt steeds minder gebruikt, omdat de quasimedische term zou aanduiden dat homoseksualiteit iets is waarvoor je een psychiatrische angst kunt hebben (zoals voor spinnen, arachnofobie). Een betere term om negatieve gevoelens tegen homoseksualiteit uit te drukken, is homonegativiteit of homohaat. Naast homofobie bestaan er ook varianten als lesbofobie en bifobie, die het ontkennen, veroordelen of opzettelijk onzichtbaar maken van lesbische vrouwen of biseksuelen aanduiden. Transfobie is de angst voor transgender en gendergevarieerde identiteiten, personen en/of hun gedrag. Homonegativiteit en transnegativiteit komen voort uit de normatieve ideeën over mannelijkheid en vrouwelijkheid. Wat is coming-out? Coming-out betekent dat een homoseksuele, lesbische of biseksuele jongere anderen vertelt dat hij of zij zich aangetrokken voelt tot iemand van hetzelfde geslacht of tot beide geslachten. Dit wordt ook wel uit de kast komen genoemd. In de westerse cultuur is een coming-out een belangrijk moment. Niet iedereen vindt coming-out nodig. Als de omgeving heel negatief is over homo- en biseksualiteit is een coming-out extra moeilijk, soms zelfs onmogelijk. Coming-out kan zelfs gevaarlijk zijn. Het belangrijkste is dat iemand het vertelt op het moment dat hij/zij er klaar voor is, in het eigen tempo en op plekken waar hij/zij open wil zijn. En op een manier die bij de persoon en zijn omgeving past. Sommige jongeren kiezen er bewust voor later uit de kast te komen, bijvoorbeeld als ze van school gaan of naar een andere stad verhuizen. Hamdjensgara betekent homoseksueel in Farsi (Perzisch) Gay (gai, gei) wordt in veel Europese en Aziatische talen gebruikt en betekent van oorsprong vrolijk. Schwul (Duits): homo. Schwul betekent ook zwoel : warm en broeierig. Meleg (Hongaars): homo, betekent ook warm. De termen homoseksueel en heteroseksueel zijn pas in de tweede helft van de 19e eeuw bedacht om op een neutrale manier seksuele voorkeuren te beschrijven. Het woord coming-out doet vermoeden dat het eenmalig is: als je het eenmaal verteld hebt, dan ben je er klaar mee. Dat is niet zo. Bij iedere nieuwe ontmoeting, opleiding, verhuizing besluiten homo s, lesbiennes en bi s opnieuw of ze het wel of niet vertellen. Omdat heteroseksualiteit vanzelfsprekend gevonden wordt, kennen hetero s geen coming-out. Transpersonen hebben ook te maken met coming-out. Wat is coming-in? Coming-in gaat over het moment waarop iemand met homo- of biseksuele gevoelens sociale contacten maakt met andere homo s, lesbiennes en biseksuelen. Een minderheid van de LHBT-tieners neemt deel aan groepsontmoetingen via homo-organisaties of aan de gay scene (zoals het bezoeken van homo-cafés of speciale LHBT-feesten). Sociale contacten gaan voor de meeste LHBT-jongeren eerst en voornamelijk via internet. Wat zijn Gay-Straight Allianties? Een Gay-Straight Alliance (letterlijk een Homo-Hetero Alliantie) oftewel een GSA, is een groep waarin homo-, lesbische, hetero-, biseksuele, en transgenderleerlingen LESBRIEF 9 SEKSUELE DIVERSITEIT

11 en docenten samenwerken aan een LHBT-vriendelijke school met een tolerante sfeer. Door een GSA wordt zichtbaar gemaakt dat er op school LHBT-leerlingen zijn. Hiernaast kan leerlingenparticipatie in de vorm van een GSA een contactpunt zijn voor lesbische, homo-, biseksuele en transgenderleerlingen die rolmodellen zoeken. Ook buiten het onderwijs zijn GSA s actief, bijvoorbeeld in de sport en in bedrijven. GSA s worden ondersteund door het COC. Voor meer informatie: Wat is het GSA Docentennetwerk? Het GSA Docentennetwerk is een netwerk van docenten die zich voor het onderwerp seksuele diversiteit op scholen en de GSA interesseren. Doelen: Verstevigen van de banden tussen docenten die het belangrijk vinden dat seksuele diversiteit bij hen op school op de agenda staat. Het uitwisselen van kennis over hoe dit kan worden aangepakt. Meer informatie op: GSA voor docenten. Wat is Paarse Vrijdag? Paarse Vrijdag is een initiatief van Gay Straight Alliances waarin iedereen die tegen homonegativiteit is, wordt opgeroepen om op de tweede vrijdag van december paars te dragen. Waar staat de regenboogvlag voor? De regenboogvlag bestaat uit strepen met de kleuren van de regenboog. De vlag is het internationale symbool van de homobeweging en symboliseert dat iedereen - lesbische vrouwen, homoseksuele mannen, biseksuelen en transgenders - zichzelf moeten kunnen zijn, zich geaccepteerd en veilig voelen, op school, op straat, op het werk, in de sport of waar dan ook. De vlag wordt o.a. gehesen op Comingout Dag. Wat is de Gay Pride/Canal Parade? De Gay Pride Parade of Gay Pride is een jaarlijkse manifestatie van LHBT-personen met zowel een feestelijk als een emancipatoir, demonstratief karakter. Gay Pride is ontstaan ter herdenking van de Stonewall-rellen in 1969 in New York. In Nederland wordt de feestelijke herdenking hiervan Roze Zaterdag genoemd. Deze vindt steeds in een andere stad plaats. De Amsterdam Gay Pride vindt daarnaast sinds 1996 plaats. Het festival heeft als doel om diversiteit zichtbaar te maken, mensen trots te laten zijn op wie ze zijn en solidair te zijn met doelgroepen en landen waar dit (nog) niet voor geldt. Hoogtepunt van de Amsterdam Gay Pride is de Canal Parade, een bonte botenparade die op de eerste zaterdag van augustus door de grachten vaart. Honderdduizenden bezoekers komen op dit evenement af: homo en hetero, mannen, vrouwen, transpersonen, jong en oud. 1 Is discriminatie van LHBT s verboden? Ja, in Nederland is direct en indirect onderscheid op grond van godsdienst, levensovertuiging, politieke voorkeur, ras, geslacht, nationaliteit, hetero- of homo- seksuele gerichtheid of burgerlijke staat verboden. Dat is geregeld via de Algemene wet gelijke behandeling. Direct onderscheid is: mensen ongelijk behandelen met verwijzing naar de genoemde kenmerken. Bijvoorbeeld: iemand een baan of stage weigeren omdat hij/zij homo/lesbisch is. Indirect onderscheid betekent: mensen ongelijk behandelen op grond van een schijnbaar neutraal kenmerk, dat vervolgens toch leidt tot uitsluiting van een specifieke groep. Bijvoorbeeld: een uitgaansgelegenheid die de regel hanteert dat alleen gemixte groepjes van mannen en vrouwen naar binnen mogen, waardoor homomannen niet binnenkomen. De Algemene wet gelijke behandeling bepaalt dus dat discriminatie vanwege iemands seksuele oriëntatie en sekse (waaronder genderidentiteit) verboden is. Het COC en diverse politieke partijen pleiten ervoor dat LHBT-discriminatie expliciet in de grondwet wordt opgenomen. LESBRIEF 10 SEKSUELE DIVERSITEIT

12 Wat betekent de roze driehoek? In de Tweede Wereldoorlog zaten er niet alleen joden in concentratiekampen, maar ook veel homoseksuelen. Zij voldeden niet aan het ideaalbeeld van de nazi s: zoveel mogelijk zonen voortbrengen ter versterking van de Germaanse natie. Homoseksuelen moesten een roze driehoek dragen (zoals joden een gele ster, de Davidster). De kleur onderstreepte de vermeende vrouwelijkheid van homo s. Naar schatting hebben er in Europa homoseksuelen in concentratiekampen gezeten. Zeker van hen zijn in kampen vermoord. Lange tijd is de vervolging van homoseksuelen doodgezwegen. Vanaf 1970 gingen homo s en lesbiennes bewust de roze driehoek dragen, maar dan met de punt omhoog in plaats van de punt omlaag. Om te laten zien dat ze trots zijn op wie ze zijn. Het Homomonument in Amsterdam bestaat uit drie driehoeken die samen weer een driehoek vormen. Meer info: Feiten en cijfers Hoeveel mensen zijn er homo- of biseksueel? Uit onderzoek in 2011 onder 15- tot 70-jarigen blijkt dat vier procent van de mannen zich uitsluitend aangetrokken voelt tot mannen en één procent van de vrouwen zich uitsluitend aangetrokken voelt tot vrouwen. Vijf procent van de mannen en tien procent van de vrouwen voelt zich zowel aangetrokken tot mannen als tot vrouwen. Het grootste deel van deze groep valt vooral op het andere geslacht. Negen procent van de mannen en acht procent van de vrouwen heeft wel eens seks gehad met iemand van het eigen geslacht. De groep mensen die zich enigszins of evenveel aangetrokken voelt tot de eigen sekse is groter dan de groep die zich uitsluitend tot de eigen sekse voelt aangetrokken. Hoeveel jongeren zijn homo- of biseksueel? Het grootschalige onderzoek Seks onder je 25e uit 2012 laat zien dat 2,7 procent van de jongens en 1,5 procent van de meisjes vooral of alleen op seksegenoten vallen. Van de jongens valt 0,3 procent en van de meisjes 0,9 procent net zoveel op jongens als op meisjes. Er is ook een groep die vooral op het andere geslacht valt maar ook een beetje op seksegenoten. Dat geldt voor 1,7 procent van de jongens en 4,8 procent van de meisjes. 1 Eén op de elf jongens en één op de vijf meisjes heeft wel een seks gehad met iemand van het eigen geslacht of zou dat willen proberen. Bij de meisjes heeft de meerderheid dat (nog) niet gedaan, bij de jongens ongeveer de helft wel en de andere helft niet. Op een school voor voortgezet onderwijs met tweeduizend jongeren (met ongeveer evenveel jongens als meisjes) kun je meer dan 50 meisjes en 50 jongens als lesbisch, homo of biseksueel verwachten en acht transgenderleerlingen (zes transmeisjes en twee transjongens). Welke verschillen zijn er tussen jongens en meisjes? Jongens voelen zich vaker dan meisjes uitsluitend of vooral aangetrokken tot het eigen geslacht. Meisjes voelen vaker dan jongens enige aantrekking tot het eigen geslacht of evenveel aantrekking tot jongens én meisjes. De wens om seks uit te proberen met seksegenoten komt aanzienlijk vaker voor bij meisjes. Jongens hebben juist wat vaker al seksuele ervaring gehad met een andere jongen. Van alle meisjes die ten minste enige aantrekking voelen tot seksegenoten, noemt veertig procent zich hetero en één op de negen lesbisch. Onder jongens is dit omgedraaid: veertig procent van de jongens noemt zich homo en minder dan een kwart noemt zich hetero. 6,4 % (wens tot seksueel gedrag) (ten minste enige seksuele aantrekking 1,2 % 0,8 % 0,1 % 3,5 % 0 % 0 % Zelfbenoeming als homo/ lesbisch/bi) Overlap tussen verschillende aspecten van seksuele voorkeur bij jongens LESBRIEF 11 SEKSUELE DIVERSITEIT

13 13 % (wens tot seksueel gedrag) (ten minste enige seksuele aantrekking 1,6 % 2,8 % 4,9 % 3,8 % 0 % 0 % Zelfbenoeming als homo/ lesbisch/bi) 1 procent van de jongens heeft vaker dan één keer seks gehad met een seksegenoot. Dertien procent van de meisjes en vijf procent van de jongens heeft dit nog nooit gedaan, maar zou het wel willen proberen. Hoeveel mensen met transgendergevoelens zijn er in Nederland? Veel mensen voelen zich niet 100 procent man of vrouw. Ongeveer zes procent van de mensen die als man is geboren, voelt zich voor een beetje of helemaal vrouwelijk. Van alle als vrouw geboren mensen voelt ongeveer vier procent zich voor een beetje of helemaal mannelijk. Een klein deel van deze mensen (respectievelijk 0,6 procent en 0,25 procent) voelt ook onvrede met het eigen lichaam en hebben behoefte aan een geslachtsaanpassende behandeling. Volgens schattingen is ongeveer één op de 250 volwassenen transgender. Overlap tussen verschillende aspecten van seksuele voorkeur bij meisjes Op welke leeftijd ontdekken jongeren dat ze zich aangetrokken voelen tot seksegenoten? Uit onderzoek onder (openlijke) homo- en biseksuele jongeren blijkt dat meisjes gemiddeld 13,5 jaar en jongens gemiddeld 12,6 jaar zijn als ze ontdekken dat ze zich (ook) tot seksegenoten aangetrokken voelen. Een deel van hen doet in deze periode al seksuele ervaringen op met partners van het eigen geslacht. Een vaste leeftijd waarop iemand weet of hij of zij transgender is, bestaat niet. De een weet het al op zesjarige leeftijd, de ander ontdekt het pas op veertigjarige leeftijd. Wel hebben de meeste transgenders vanaf jonge leeftijd het gevoel anders te zijn. Hoeveel jongeren vrijen wel eens met iemand van het eigen geslacht? Bijna zes procent van de jongens en bijna zeven procent van de meisjes heeft wel eens seks gehad met iemand van het eigen geslacht. Ruim vier procent van de meisjes en ruim drie Het is niet precies bekend hoeveel jongeren transgendergevoelens hebben. Er zijn jaarlijks ongeveer 200 tot 250 kinderen en jongeren die zich melden voor diagnostiek en behandeling bij de genderteams van het VUmc in Amsterdam en het LUMC in Leiden. Transvisie Zorg in Amsterdam biedt psychosociale hulp aan kinderen en jongeren met transgendergevoelens en heeft per jaar contact met circa 150 kinderen en hun ouders. Niet alle kinderen die zich voor begeleiding en diagnostiek melden, blijven die transgendergevoelens houden. Zijn er verschillen in seksuele gezondheid tussen homo-, hetero- en biseksuele jongeren? Er zijn nauwelijks verschillen tussen homo-, hetero- en biseksuele jongens en meisjes als het gaat om condoomgebruik bij een nieuwe partner. Wat betreft consequent condoomgebruik doen homojongens het beter dan heterojongens. Homoen biseksuele jongens en bi-meiden hebben zich aanzienlijk vaker laten testen op soa s (inclusief hiv) dan heterojongens en -meiden. Ervaringen met seksueel grensoverschrijdend gedrag komt aanzienlijk vaker voor bij homoseksuele jongens en biseksuele meiden dan bij heteroseksuele jongeren. Ook komen problemen met seks, zoals opwindings- of erectieproblemen, iets vaker voor bij homo- en biseksuele jongens. LESBRIEF 12 SEKSUELE DIVERSITEIT

14 Hoe is het gesteld met de psychosociale gezondheid van homoseksuele en biseksuele jongeren? Lesbische, homo- en biseksuele jongeren geven hun leven een 6, heteroseksuele scholieren geven hun leven een 8-. Lesbische, homo- en biseksuele jongeren hebben in vergelijking met leeftijdgenoten meer problemen thuis en een minder goede relatie met hun ouders. Zij ervaren minder steun vanuit het gezin en kunnen minder goed met hun ouders over hun zorgen praten. Lesbische, homo- en biseksuele jongeren kampen vaker met psychische, emotionele en gedragsproblemen en spijbelen vaker. Waarom komt zelfmoord onder homo- en biseksuele jongeren vaker voor? Bijna een vijfde van de lesbische, homo - en biseksuele jongeren heeft (enige tijd) moeite om zijn of haar seksuele voorkeur te accepteren. Bijna de helft van deze jongeren heeft ooit suïcidale gedachten gehad en ruim één op de tien heeft ooit een zelfmoordpoging gedaan. Onder homo-, biseksuele en lesbische jongeren is het aantal zelfmoordpogingen 4,5 maal zo hoog als onder heteroseksuele leeftijdgenoten. Ook onder transgenderjongeren lijkt suïcide veel voor te komen, hoe vaak is niet bekend. Lesbische, homoseksuele en biseksuele jongeren die regelmatig negatieve reacties krijgen uit hun omgeving kampen vaker met een lager zelfbeeld, eenzaamheid en depressieve klachten. Factoren die meespelen zijn: negatieve ervaringen, eenzaamheid, het gevoel anders te zijn, gepest worden en/ of geen duidelijk toekomstbeeld hebben. Negatieve reacties over de seksuele voorkeur op school is de belangrijkste voorspeller van zelfmoordgedachten en zelfmoordpogingen onder LHBT-jongeren. Afwijzing van de seksuele voorkeur door ouders staat op de tweede plaats. 1 Sommige jongeren zijn extra kwetsbaar. LHBT-jongeren die meer negatieve reacties meemaken, zijn vaker suïcidaal. Jongeren die religieus zijn opgevoed en een niet-nederlandse culturele achtergrond hebben, hebben vaker een zelfmoordpoging gedaan. Biseksuele jongeren doen vaker een zelfmoordpoging dan homo- en lesbische jongeren. Mogelijk komt dit vanwege de onzichtbaarheid van biseksualiteit en negatieve reacties van homo- én heteroseksuele jongeren. Van transgenders - waaronder jongeren van 16 tot 24 jaar - weten we dat 21 procent een zelfmoordpoging heeft gedaan. Dat cijfer is ongeveer tien keer zo hoog als onder de algemene bevolking. Tips voor zelfmoordpreventie Identiteit en coming-out Op welke leeftijd komen jongeren uit de kast? De leeftijd waarop jongens voor het eerst aan iemand vertellen dat ze (ook) op seksegenoten vallen, is gemiddeld 16,6 jaar. Bij meisjes is dat 15,9 jaar. Dit proces van comingout duurt vaak enkele jaren. Gemiddeld houden lesbische, homo- en biseksuele jongeren 3,5 jaar hun seksuele voorkeur verborgen. Zij kunnen er in deze periode met niemand over praten en durven geen hulp te vragen. Ze zijn bang voor negatieve reacties. Zij kunnen zich eenzaam voelen en zien niet altijd positieve voorbeelden in hun omgeving. Jongens zijn in vergelijking met vroeger steeds jonger bij hun eerste coming-out. Bij meisjes is dit verschil minder duidelijk. Veel jongeren benoemen de periode waarin ze erachter komen dat ze (ook) op hetzelfde geslacht vallen als een periode van verwarring en onzekerheid. Pas als ze er zelf over uit zijn wat ze zijn wordt dit aan anderen verteld. Ook geldt dat de coming-out afhankelijk is van de persoon en diens culturele en religieuze achtergrond. Zo houden jongeren met een religieuze of bi-culturele achtergrond (je voelt jezelf thuis bij twee of meer culturen, bijvoorbeeld Marokkaans en Nederlands) hun seksuele voorkeur langer geheim. Religieuze jongeren zitten vaker dan niet-religieuze jongeren in de kast en ervaren minder acceptatie van hun ouders. LESBRIEF 13 SEKSUELE DIVERSITEIT

15 Worstelen homo s, lesbiennes en bi s met hun identiteit? Veel jonge homo- en biseksuele jongeren worstelen enige tijd met hun identiteit. Dertig procent van de jongens geeft aan liever hetero zijn en 22 procent vindt het niet fijn om als homo of bi te leven. Bij meisjes geldt dit voor tien en acht procent. Jongens hebben vaak meer moeite met het accepteren van hun geaardheid dan meisjes. Deze cijfers worden positiever naarmate jongeren ouder worden. Vinden jongeren het lastig om uit de kast te komen? 63 procent van de jongens en 76 procent van de meisjes zegt het geen probleem te vinden om aan iemand te vertellen dat hij of zij homo, lesbisch of bi is. 67 procent van de jongens en 85 procent van de meisjes geeft ook eerlijk antwoord als andere mensen ernaar vragen. De meeste homoseksuele en biseksuele leerlingen hebben het moeilijker met de twijfel om niet geaccepteerd te worden dan met hun homoseksuele gevoelens. Zeker als in hun omgeving het woord homo vaak als scheldwoord wordt gebruikt. LHBT-jongeren missen vaak positieve rolmodellen en een duidelijk beeld van hun toekomst. Veel jongeren krijgen geen begeleiding als het gaat om hun homo-, bi-, lesbisch- of transgender-zijn. Daarom duurt het proces van coming-out vaak enkele jaren. De drempel om hulp te zoeken is vaak hoog en ouders weten er vaak lange tijd niets van af. Reacties uit de omgeving Wordt homo- en biseksualiteit geaccepteerd door jongeren? De meeste jongeren vinden vriendschappen met homoseksuele jongeren geen probleem. Meisjes hebben in het algemeen een positievere houding dan jongens. 76 procent van de leerlingen geeft aan dat homo-, lesbische- en bijongeren hun vriend mag zijn. Twaalf procent van de jongens en drie procent van de meisjes zegt de vriendschap te verbreken als een van hun vrienden homoseksueel of lesbisch zou zijn, bijvoorbeeld omdat men bang is dat de ander seks met hen wil. Zichtbare intimiteit tussen jongens of meisjes is aanzienlijk minder geaccepteerd. Bijna alle jongeren vinden het oké als een jongen en een meisje elkaar zoenen op straat. Maar liefst 34 procent van de leerlingen van het voortgezet onderwijs (11-16 jaar) keurt dit af als het om twee jongens gaat. Negentien procent keurt dit af als het om twee meisjes gaat. Eén op de tien jongeren in Nederland is negatief over transgenders. Eén op de vijf leerlingen gaat liever niet om met iemand van wie niet duidelijk is of het een meisje of een jongen is. Ongeveer een op de acht leerlingen heeft moeite met een homoseksuele leraar. Waarom zijn biseksuele jongeren vaak onzichtbaar? Biseksuele jongeren verbergen vaker hun seksuele voorkeur en hebben een lagere zelfacceptatie dan homoseksuele jongeren. Dit komt onder andere doordat er negatieve vooroordelen bestaan over biseksualiteit, zoals: Mensen zijn o f heteroseksueel o f homoseksueel. Iemands seksuele voorkeur verandert niet. Mensen die op beide seksen vallen, zijn verward of willen niet kiezen. Iedereen is (een beetje) biseksueel, dus het is niks bijzonders. Biseksuelen zijn homoseksuelen die het nog niet weten of niet durven vertellen. Alleen vrouwen en meisjes kunnen biseksueel zijn. Onder mannen en jongens komt het niet voor. Om biseksuele jongeren te ondersteunen, is het belangrijk deze vooroordelen te ontkrachten en positief aandacht te besteden aan biseksualiteit. Meer info hierover op: biseksualiteit-10-keer-vraag-antwoord 1 Welke jongeren keuren homoseksualiteit af? Homonegativiteit speelt vooral bij jongens. Homonegativiteit komt iets vaker voor bij jonge jongeren, bij jongeren met een Turkse of Marokkaanse achtergrond, bij streng christelijke en islamitische jongeren en bij lager opgeleide jongeren. Vanuit culturen waarin zedelijke familie-eer een grote rol speelt, wordt homoseksualiteit vaak geassocieerd met seksueel misbruik en/of pedofilie. Er bestaan veel mythes en vooroordelen. Deze kunnen verschillen in verschillende culturen. Een mythe kan zijn dat homoseksuele relaties niet uitgaan van gelijkwaardigheid. Of dat homoseksualiteit alleen te maken heeft met seks en lust en niet met liefde of trouw. Kunnen LHBT-leerlingen open zijn over hun voorkeur? De meeste leerlingen zeggen dat je op school beter niet uit de kast kunt komen. Op de vraag Kan iemand op jouw school eerlijk vertellen dat hij of zij homoseksueel is? antwoordt slechts 22 procent dat iemand dat tegen iedereen op school zou kunnen vertellen. Ongeveer drie op de tien scholieren vindt dat leerlingen die (ook) op hetzelfde geslacht vallen, dit beter niet kunnen vertellen in de klas. Heterojongeren hebben een ambivalente houding als het gaat om de openheid van homoseksuelen. Zij hechten veel belang aan authenticiteit: iemand die echt zichzelf is, dwingt respect af. Maar tegelijkertijd moeten jongeren zich wel houden aan gendernormen. Homojongens die zich vrouwelijk gedragen, of die zich na hun coming-out anders gaan uiten, kunnen door leerlingen als nep of niet zichzelf gezien worden. De meerderheid van de transgenders heeft wel eens te maken met negatieve reacties in hun omgeving. LESBRIEF 14 SEKSUELE DIVERSITEIT

16 Reacties van leerlingen Hoe reageren leerlingen in de klas op homo- en biseksualiteit? Jongens denken over het algemeen negatiever over homoseksualiteit dan meisjes. Jongeren associëren homoseksualiteit bij mannen met vrouwelijk gedrag: homo s gedragen zich vrouwelijk en vrouwelijke mannen zijn homo. Meisjes zien net als jongens homomannen vaak als vrouwelijk, maar voor meisjes is dit een neutraal of zelfs positief gegeven. Er is veel onbegrip over biseksualiteit. Biseksualiteit onder meisjes wordt bijvoorbeeld vooral spannend en sexy gevonden door jongens - en daarmee niet serieus genomen. Soms zijn leerlingen van mening dat in hun omgeving of cultuur homoseksualiteit niet bestaat. Ook zijn er leerlingen die denken heel tolerant te zijn, maar dingen zeggen als van mij mogen ze er zijn, als ze maar van mij afblijven of ze moeten dat zelf maar weten, als ik het maar niet hoef te zien. Zulke uitspraken zijn een teken van schijntolerantie. Wanneer heterojongeren wél homoseksuele mannen of vrouwen in hun directe familie- of vriendenkring hebben, is er een grote kans dat zij positiever staan tegenover homo- en biseksualiteit. Hoe veilig is het in de klas voor jongeren met transgendergevoelens? Veel jongeren willen liever geen onduidelijkheid als het gaat om gender. Als niet duidelijk is of iemand man of vrouw is, kan dit leiden tot pesterijen of ervoor zorgen dat transgenderjongeren genegeerd worden in de klas. 15 procent van de jongeren tussen jaar gaat liever niet om met mensen van wie niet duidelijk is of ze man of vrouw zijn. Tegelijkertijd dwingt iemand die echt zichzelf is, respect af onder leerlingen. Soms krijgen transgenderleerlingen vragen over hun geslachtsdelen van klasgenoten. Nieuwsgierige vragen over hun lichaam creëren onveilige situaties en kunnen zeer confronterend zijn. In het bijzonder voor jongeren die twijfelen over hun genderidentiteit of zich niet prettig voelen in hun lichaam. Als vragen of pesterijen de grenzen van de lichamelijke integriteit van jongeren overschrijden, dan gaat het om een vorm van seksueel geweld. Waarom reageren leerlingen negatief? Wanneer iemand zou laten merken dat hij/zij (ook) homo- of biseksuele gevoelens heeft, wijkt hij/zij af van de heteronorm. Het afwijzen van homoseksualiteit heeft er deels mee te maken dat jongeren in een levensfase zitten waarin ze sterk met hun eigen identiteit en seksualiteit bezig zijn en zich afzetten tegen variaties op de heersende heteroseksuele norm. Daarnaast kan een negatieve houding tegenover homoseksualiteit status geven. Dit is het geval als mannelijkheid en intimiderend heteroseksueel gedrag hoog in aanzien staan in een groep. De afwijzende leerlingen zijn vaak het meest luidruchtig vanwege hun sterke negatieve emoties. Zij zetten de toon in de school en nemen twijfelaars op sleeptouw. Zo kan er een meerderheid ontstaan van leerlingen die schijnbaar tegen homo s is. Jongeren imiteren vaak populair gedrag. Zo kan het zijn dat neutrale of zelfs positieve leerlingen meegaan in een negatieve sfeer. 1 Dat jongeren in het bijzonder ontvankelijk zijn voor dergelijke negatieve vooroordelen, houdingen of angsten heeft te maken met hun levensfase. Jongeren denken nog vaker zwart-wit. Hun lichaam ver andert tijdens de puberteit. Jongeren gaan op een andere manier met relaties om en zij gaan zich afvragen wie zij zelf zijn en waar zij bij horen. De onzekerheid die deze veranderingen met zich meebrengen, samen met de verhoogde gevoelig heid voor wat leeftijdgenoten van hen vinden, kan verklaren waarom leerlingen in de puberteit sterker vasthouden aan seksestereotype beelden en gendernormen strikter handhaven. Door openlijk homoseksualiteit en gedrag dat niet-genderconform is af te keuren, hopen jongeren onzekerheid weg te nemen en hun eigen status te verhogen. De omgeving ouders, vrienden, school kan dit proces nog eens versterken doordat deze beelden en normen expliciet of impliciet worden bekrachtigd. Als een school in de sociale omgang ruimte geeft aan deze mechanismen, kan het zijn dat de school ook wellicht impliciet - als organisatie steun geeft aan negatief gedrag of niet actief bijdraagt aan het voorkomen daarvan. In conservatief georiënteerde kringen kan de afweer van jongeren ook gevoed worden door religieuze voorschriften die seksualiteit tussen mannen verbieden. Waarom laten veel leerlingen niet merken dat ze homo-, biseksuele of transgender-gevoelens hebben? De angst voor stigmatisering en het risico om buiten de groep te vallen, zijn de belangrijkste redenen om niets te laten merken van hun gevoelens. Zij zijn ook bang dat medeleerlingen en docenten erachter komen dat zij homoseksuele gevoelens hebben. Zeker als zij twijfelen over hun gevoelens. Vaak willen LHBT-jongeren die niet uit de kast zijn, liever niet teveel gelabeld worden. En geven zij de voorkeur aan taalgebruik over aantrekking in plaats van identiteit. Bijvoorbeeld: ik val op meisjes in plaats van ik ben lesbisch. Negatieve connotaties en stereotypen zijn reden voor sommige LHBT-jongeren om de termen homo, lesbisch of bi niet te gebruiken. In plaats daarvan gebruiken ze Engelse termen of zelfgekozen benamingen voor hun seksuele voorkeur of genderidentiteit (gay, queer, genderfluid). LESBRIEF 15 SEKSUELE DIVERSITEIT

17 15 vragen van jongeren: welk antwoord kunt u geven? Soms kunnen leerlingen over homoseksualiteit vragen stellen waarop u als docent misschien niet zo snel weet te reageren. Hier ziet u vijftien vragen en antwoorden, als start van een gesprek met leerlingen over homoseksualiteit/seksuele diversiteit. 1 Wanneer ben je homo, lesbi of bi? Je bent homo, hetero of bi als je zelf vindt dat je homo, hetero of bi bent. Bijvoorbeeld omdat je (ook) valt op iemand van je eigen geslacht. Als je jezelf aangetrokken blijft voelen tot iemand van hetzelfde geslacht, vind je het misschien het prettigste om jezelf homo of lesbisch te noemen. Of bi, als je zowel op jongens als op meisjes valt. De labels homo, lesbisch, biseksueel en hetero zijn vooral handig om aan andere mensen duidelijk te maken wat je voelt en om gelijkgestemden te vinden. Ze passen niet altijd bij iedereen. 2 Zijn homoseksuele mensen te herkennen? Nee, net als heteroseksuele mensen kunnen homoseksuele mensen dik, lang, aardig, onaardig, zacht, stoer, slim, dom, verwijfd, mannelijk, kortharig, langharig, uitgesproken of stil zijn. Sommige mensen denken een goede gaydar (radargevoel voor homoseksualiteit) te hebben. Hoewel mensen wel in staat lijken te zijn kenmerken te herkennen, hebben ze het ook vaak mis. Er is wetenschappelijke bewijs dat een gaydar niet bestaat. Het idee van een gaydar is zelfs schadelijk: het bevestigt namelijk vooral de stereotype beelden die mensen hebben over homoseksuele en lesbische mensen. 3 Gedragen homo s zich altijd meer vrouwelijk? Er zijn bepaalde regels/verwachtingen over hoe jongens en meisjes moeten zijn. Verwacht wordt dat jongens zich jongensachtig en meisjes zich meisjesachtig voelen en gedragen. Bijvoorbeeld dat jongens stoer zijn, nooit huilen en geen jurk dragen, zich niet opmaken. En dat meisjes lief/zacht zijn en niet van voetbal houden. Toch zijn er jongens die vaak huilen en meisjes die van voetballen houden. Er zijn jongens die meisjesachtige kleren dragen en meisjes die jongensachtige kleren dragen. Er zijn ook meisjes die zich stoer gedragen en sterk zijn. Die jongens en meisjes kunnen homo of hetero zijn. Jongens die te meisjesachtig of meisjes die te jongensachtig zijn, wijken dus af van deze gendernormen of genderstereotypen en krijgen vaak te maken met negatieve opmerkingen van de omgeving. Dit geldt vooral voor jongens die zich niet als een echte man gedragen. Ze vinden dan dat ze op een vrouw lijken. Dit beoordelen ze als een teken van zwakte. Dat heeft op zich niets met homoseksualiteit te maken. Er zijn wel mensen die denken dat homojongens geen echte mannen zijn en dat lesbische meiden geen echte vrouwen zijn. Maar die mensen halen mannelijkheid, vrouwelijkheid en homoseksualiteit door elkaar. 1 4 Hoe reageren ouders als ze horen dat hun zoon of dochter homo, lesbisch of biseksueel is? Ouders en vrienden reageren in grote meerderheid positief. Vaak hadden ze het eigenlijk wel verwacht. Maar er zijn ook ouders die tijd nodig hebben om te wennen aan het idee. Dat betekent dat in die periode de steun vanuit ouders vaak ontbreekt. Er zijn ook ouders die het in het begin moeilijk vinden en teleurgesteld zijn. Ze hadden verwacht dat hun zoon of dochter zou gaan trouwen en een gezin zou stichten. Sommige ouders worden boos of negeren de gevoelens van hun zoon of dochter. De meeste ouders accepteren het op den duur wel. In sommige gevallen wordt iemand door de ouders en andere familieleden verstoten. In bepaalde culturen kan de familie-eer daarbij een rol spelen. Homoseksualiteit tast de familie-eer aan waardoor er soms zelfs sprake is van geweld. Dat kan dwang, psychisch of fysiek geweld zijn. Dit eer-gerelateerd geweld is bedoeld om eerschending te voorkomen of de geschonden familie-eer te herstellen. Voor jongeren die uitgestoten dreigen te worden, bestaan opvangmogelijkheden. Percentage dat (heel) goed reageerde op coming-out: Moeder: 85 procent Vader: 72 procent Beste vriend of vriendin: 95 procent Heterovrienden/vriendinnen: 96 procent Medescholieren: 90 procent Percentage dat nu (heel) positief staat tegen iemands homo- of biseksualiteit: Moeder: 88 procent Vader: 84 procent Beste vriend(in): 96 procent Heterovriend(inn)en: 90 procent Medescholieren: 85 procent 5 Is homoseksualiteit meer geaccepteerd bij vrouwen dan bij mannen? Daar lijkt het wel op. Seksuele relaties tussen vrouwen worden meestal minder vaak veroordeeld dan seksuele relaties tussen mannen. Mensen vinden het vaker aanstootgevender als twee mannen op straat zoenen dan als twee vrouwen zoenen. Seks tussen twee mannen vinden volwassen Nederlanders vaker walgelijk dan tussen twee vrouwen (27 procent versus 11 procent). Hoewel het uiten van homoseksualiteit meer toegestaan lijkt, blijft het voor meisjes soms toch moeilijk om erkenning te krijgen voor hun seksuele gevoelens en liefde voor vrouwen. Bijvoorbeeld omdat heteromannen voor hun eigen plezier over seks tussen vrouwen fantaseren. Of omdat mensen homoseksuele gevoelens en relaties bij vrouwen als een fase zien. LESBRIEF 16 SEKSUELE DIVERSITEIT