Toelichting bij de. Quartairge logische Kaart TIELT. Kaartblad. ministerie van de Vlaamse Gemeenschap afdeling Natuurlijke Rijkdommen en Energie

Transcriptie

1 Toelichting bij de Quartairge logische Kaart 21 Kaartblad TIELT Kaart en tekst opgemaakt door: Prof. Em. Dr. Guy De Moor met medeweking van Marcel Lootens, Dirk van de Velde en Luk Meert Universiteit Gent 1997 ministerie van de Vlaamse Gemeenschap afdeling Natuurlijke Rijkdommen en Energie

2 Inhoudstafel 1 INLEIDING Kaartindeling Reliëf en hydrografie Inleiding Morfologische eenheden METHODIEK VAN VERZAMELING EN VERWERKING VAN GEGEVENS Inleiding Inventarisatie van de quartairgeologische opbouw Beschrijving Interpretatie Kartering Classificatie Classificatie van de quartaire afzettingen Lithofacies classificatie Stratigrafische interpretatie en correlatie De Quartairgeologische databank Opbouw van de databank Herkomst van de gegevens Samenstelling van de fiche Rangschikking van de fiches Materiële vorm van de databank QUARTAIR-LITHOSTRATIGRAFISCHE EENHEDEN Holoceen alluviaal complex Holoceen alluviaal kleiig facies (k) Holoceen alluviaal zandig facies (K) Holoceen venig facies (v) Holocene eolische zanden (stuifzand en rivierduinzand) (õ) Laat-Weichseliaan / Vroeg-Holoceen complex Het tardiglaciaal-eoholoceen complex (o) Eind-Weichseliaan dekzand (D) Boven-Weichseliaan niveo-fluviale en fluvio-eolische sedimenten Eind-Weichseliaan niveo-fluviaal lemig facies (g) Eind-Weichseliaan niveo-fluviaal zandig facies (G) Weichseliaan loess (n) Weichseliaan fluvioperiglaciaal pakket Inleiding Weichseliaan fluvioperiglaciaal lemig facies (f) Weichseliaan fluvioperiglaciair zandig facies (F) Eemiaan marien zandig facies (E) Eemiaan fluviatiel of perimarien fijn facies (c) Diachrone zandige en lemige hellingssedimenten...47

3 3.11 Pre-Saaliaan terrasgrind (Y) Terrasgrind van Kruishoutem Terrasgrind van Meulebeke Diachroon restgrind (R) QUARTAIR-LITHOSTRATIGRAFISCHE DOORSNEDEN Toelichting METHODIEK VAN DE KAARTVOORSTELLING Inleiding Opbouw van de kaartlegende Lithofaciessymbolen Lithosequentiesymbolen Lithoprofieltypesymbolen Kaartvoorstelling van de lithoprofieltypes Fundamentele voorstellingswijze Ordening van de kaartvlakken Onvolledige boorprofielen Overzicht van de kaartsymbolen voor de lithoprofieltypes CARTOGRAFIE Inleiding Lokalisatie en aantal waarnemingspunten Verwerking van de gegevens tot kaarten Isohypsenkaarten Het reliëf van de basis van het quartair dek Isohypsen van de basis van het Eemiaan Isohypsen van de basis van het Continentaal Weichseliaan Isohypsen van de basis van het pre-saaliaan Isohypsen van de basis van de diachrone hellingssedimenten Isopachenkaarten Isopachen van het quartair dek Isopachen van het Continentaal Holoceen Isopachen van Weichseliaan dekzanden en holocene rivierduinenzanden Isopachen van het fluvio-periglaciaal Weichseliaan Isopachen van het Eemiaan Isopachen van het pre-saliaan Isopachen van de diachrone Jong-Quartaire hellingssedimenten Lithosequentiekaarten Lithosequenties van het fluviatiel Holoceen Lithosequenties van het tardiglaciaal-eoholoceen complex Lithosequenties van dekzanden en rivierduinen Lithosequenties van niveo-eolische, niveo-fluviale en fluvio-eolische afzettingen Lithosequenties van het fluvio-periglaciaal Weichseliaan Lithosequenties van het Eemiaan Lithosequenties van het pre-saaliaan...90

4 6.5 Lithoprofieltypekaart van het quartair dek Inleiding Lithoprofieltypekaart van het Quartair BIBLIOGRAFIE... 93

5 1 INLEIDING 1.1 Kaartindeling Het kaartblad Tielt (1/50.000) (kaartblad 21, Nationaal Geografisch Instituut, Brussel) is ingedeeld in acht deelkaarten die elk 8000 ha beslaan. In totaal beslaat de oppervlakte van het bestudeerde gebied 640 km 2 (32 x 20 km). Die deelkaarten hebben naargelang de bron verschillende identificatiecodes (tabel 1). Het kaartblad Tielt (figuur 1) beslaat het grondgebied van de fusiegemeenten Wingene, Ardooie, Pittem, Tielt, Izegem, Ingelmunster, Meulebeke, Oostrozebeke en Dentergem, die allen tot de provincie West-Vlaanderen behoren. De fusiegemeenten Aalter, Nevele, Deinze, Zulte en Nazareth die ook op dit kaartblad liggen behoren tot de provincie Oost-Vlaanderen. Op de randen van het kaartblad komen delen voor van de fusiegemeenten Oostkamp en Lovendegem op de noordrand; delen van Gent, Sint-Martens-Latem, De Pinte en Gavere op de oostrand; delen van Zingem, Kruishoutem en Wielsbeke op de zuidrand en ten slotte delen van Roeselare en Lichtervelde langs de westrand. Verschillende autosnelwegen (E17, E40, A17), belangrijke verbindingswegen (N35, N50), spoorwegen (De Panne-Gent, Kortrijk-Gent, Brussel-Oostende) en waterwegen (kanaal Gent- Brugge, kanaal Leie-Roeselare, Mandelbeek, Leie, afleidingsvaart van de Leie) doorkruisen het kaartblad. Na de recente rechttrekingen van de Leie (1976) stroomopwaarts Deinze blijven van de oorspronkelijke Leieloop slechts afgesneden meanderresten over en zijn op vele plaatsen grondige veranderingen in de topografie van de alluviale vlakte gebeurd. Deelkaart Topgrafische kaart Geologische kaart Bodemkaart Wingene 21/1 53 W (XXI 1-2) 53W Tielt 21/2 53 E (XXI 1-2) 53E Aalter 21/3 54 W (XXI 1-2) 54W Nevele 21/4 54 E (XXI 1-2) 54E Izegem 21/5 68 W (XXI 5-6) 68W Wakken 21/6 68 E (XXI 5-6) 68E Dentergem 21/7 69 W (XXI 7-8) 69W Deinze 21/8 69 E (XXI 7-8) 69E Tabel 1: Identificatiecode van de deelkaarten Brugge 21 Nederland Gent Antwerpen Fig. 1: Situering van het karteringsgebied Hasselt km Oostkamp 21/1 53W 21/2 53E Aalter 21/3 54W 21/4 54E Lichtervelde Ardooie Wingene Ringbeek Pittem 21/5 68W Tielt Poekebeek Ruislede 21/6 68E 21/7 69W Afleidingskanaal Nevele Deinze Leie Oude Kale Merebeek Gent St.-Martens- Latem 21/8 69E Meulebeke Dentergem Leie Nazaret Izegem Ingelmunster Oostrozebeke Mandel Wielsbeke Zulte Kruishoutem Zingem Fig. 2: Situering van het karteringsgebied 0 5 km Inleiding 7

6 1.2 Reliëf en hydrografie Inleiding Reliëf en hydrografie worden hier vooral beschrijvend benaderd. Genetische aspecten zullen alleen terloops aan bod komen en dan nog vooral als het gaat om de lithostructurele invloed van het tertiair substraat op de erosieve morfologie ontwikkeld aan het oppervlak van het tertiaire substraat. Op vroegere interpretaties van de reliëfsvormen, zoals deze gebonden aan de hypothese van de differentiële neotectonische nawerking van het onderliggend Massief van Brabant en haar invloed op de erosie door het riviernet (Stevens, 1935) of die van de invloed van differentiële klink van de diepe Krijtlagen (E. Vandermeulen, 1955) zullen hier niet verder vermeld worden. Wat de genese van het reliëf op dit kaartblad betreft zijn er in recente tijd enkele belangrijke stellingnamen geweest: het zuidelijk deel van de Vlaamse Vallei is een gebied waar een dik quartair dek voorkomt (G. De Moor, 1963); het interfluvium tussen Leie en Schelde ten zuiden van de lijn Kruishoutem - Mullem is een oud-quartair inversieterras van de Oerschelde (G. De Moor, 1963); het Leiedal is een diep uitgeschuurde en deels opgevulde uitloper van de Vlaamse Vallei, het quartair dek is er merkelijk dikker aan de westkant van de holocene Leie dan aan de oostkant (G. De Moor, 1965, 1972, 1995); het heuvelig interfluvium aan de westkant van het Leiedal is een cuestalandschap door differentiële erosie aangepast aan de lithostructuur van het tertiair substraat (G. De Moor, 1965); de versneden opgelijnde randheuvels op de westkant van het Leiedal zijn grotendeels oud-quartaire inversieterrassen van de Leie (G. De Moor, 1965); de oost-west gerichte microreliëfsrug Landegem - Baarle komt overeen met de positie van de cuesta van Tielt die ingevolge de diepte van de insnijding van het zuidelijk deel van de Vlaamse Vallei en de noordwaartse helling van de tertiaire lagen, noordwaarts verschoven ligt. Ze reflecteert zich vanonder het quartair dek in het microreliëf doordat thermokarst in de omgevende zones met een dikker quartair dek belangrijker geweest is dan onder de bedolven cuesta (G. De Moor, 1963). De genese van de micromorfologische (en lithologische) tegenstelling tussen het westelijk en het oostelijk deel van het Leiedal en in t bijzonder de verklaring van het merkwaardig ruggenpatroon ten westen van de Leie en van de parallelle hydrografische assen van Leie en Mandel met hun verbindingsdalen vormt een probleem dat door Stevens (1935) geformuleerd geweest is en later ook nog door anderen benaderd geweest is. Het is evenwel duidelijk dat het gebrek aan relevante kennis van de quartaire afzettingen die samen met de ontwikkeling van die vormen tot stand gekomen zijn, de formulering van voldoende wetenschappelijk geargumenteerde interpretaties tot hiertoe gehypothekeerd heeft. M. Lootens heeft in 1978 een merkwaardige studie van de quartaire afzettingen in dit deel van het Leiedal gedaan die het inzicht in de evolutie van de opvulling van de jong-pleistocene vallei verdiept heeft. Hij heeft daardoor de weg geopend naar een wetenschappelijk onderbouwde genetische interpretatie van het microreliëf in het Leiedal ten zuiden van Deinze. Veel van de interessante micromorfologische en hydromorfologische problematiek blijft evenwel onopgelost en wacht op gedetailleerde morfologische analyse en op functioneel quartairgeologisch onderzoek. Alhoewel de analyse van de reliëfsvormen de interpretatie van afzettingen ongetwijfeld in de hand kan werken, blijft het getuigenis van de sedimenten toch nog het belangrijkste argument voor de formulering van de genese van accumulatieve reliëfsvormen Morfologische eenheden Het kaartblad Tielt strekt zich uit over drie belangrijke morfologische eenheden: het interfluviale heuvelland ten westen van het Leiedal (ook cuestalandschap van Centraal West-Vlaanderen genoemd), waar de hoogte tot boven de +50 m kan rijzen. Brede WNW-OZO georiënteerde cuestaruggen, afgezet door zuidwaarts geëxposeerde steilere cuestafronten volgen er elkaar op, gescheiden door brede subsequente dalen. Het hydrografisch patroon is er evenwel nog complexer en schijnt er min of meer uit te stralen vanaf de hoogten rond Tielt. Op de oostkant van dit interfluvium kan men vanaf Meulebeke tot Lotenhulle de geïnverseerde en versneden resten van het oorspronkelijke dalwandterras van het midden-pleistocene Leiedal herkennen (Terras van Meulebeke); het interfluviale terras ten oosten van het Leiedal (ook plateauterras van Kruishoutem - Wortegem genoemd) waar de hoogte rond +60 m schommelt; het zuidelijk deel van de Vlaamse Vallei met vooral haar uitloper in het brede consequent georiënteerde Leiedal ten zuiden van Deinze, waar de hoogte varieert tussen +7 m in de alluviale vlakte van de Leie, en +17 m op de 8 Inleiding

7 hoogste ruggen in de omgeving van Oostrozebeke. De micromorfologie van ruggen en valleien ten westen van de Leie is duidelijk verschillend van het vlakke en zandige gebied dat ten oosten van de Leie overheerst in de dalbodem van dit brede, diep ingesneden en deels opgevulde boven-pleistocene dal en waar de hoogte meestal schommelt tussen +12 m en +14 m, lichtjes noordwaarts afhellend. Hierna worden de voornaamste morfologische eenheden (figuur 3) en hun kenmerken kort besproken waterscheidingskam rivierlopen vertrekkend vanaf de cuesta vantielt donken en binnenbochtlobben Fig. 3: Morfologische kenmerken Het interfluviale Heuvelland van centraal West-Vlaanderen De noordrand van het kaartblad grenst aan de depressie van het kanaal Gent- Brugge (ook genoemd depressie van Beernem) (G. De Moor, 1960, 1971). Op het kaartblad zelf volgen van noord naar zuid de volgende eenheden in dit interfluviale heuvelland elkaar op (figuur 4 ): De cuesta van Lotenhulle - Hertsberge De vlakke, zwak noordwaarts hellende cuestarug strekt zich uit aan beide kanten van de autosnelweg Brussel-Oostende vanaf Bellem tot voorbij Beernem in het westen. Noordwaarts sluit ze geleidelijk aan bij de depressie van Beernem van waaruit in dit oostelijk gedeelte verschillende ondiepe beekvalleitjes regressief binnendringen. Langs de zuidelijke topconvexiteit van het duidelijke cuestafront reikt de hoogte tot +25 m. Hierdoor domineert de voorliggende depressie met 10 m hoogteverschil. Deze cuesta is ontwikkeld in de zanden van Vlierzele. De ontwikkeling van deze cuesta in zanden werd toegeschreven aan de grotere erosieweerstand van bevroren zanden onder de periglaciale omstandigheden van de laatste ijstijden (G. De Moor, 1965, 1992). In de omgeving van Aalter komt op de cuestarug ook de getuigenheuvel van Aalter (tot +26 m) voor De subsequente depressie van Blauwhuis - Poeke Deze westnoordwest-oostzuidoost gerichte depressie die vanaf Hertsberge vertrekt wordt in haar oostelijk gedeelte gevolgd wordt door de benedenloop van de Poekebeek. De dalbodem van de depressie ligt op +14 à +15 m en helt van west naar oost km Inleiding 9

8 De subsequente depressie van Ardooie en het vlak van Marialoop Dit hele gebied is lager gelegen tussen +30 m aan de voet van het noordelijk cuestafront en +20 m aan de rug van Emelgem in t zuiden, alhoewel er enkele getuigenheuvels (Poelberg te Tielt met topzone ontwikkeld in klei van Merelbeke) en voorheuvels (Bergmolen te Ardooie) in voorkomen waarop de hoogte terug tot +40 m stijgt. De depressie omvat een patroon van kleine ondiepe beekvalleitjes en lage beekinterfluvia met hoogteverschillen die meestal niet meer dan 5 m bedragen Ze is ingesneden in Ieperiaanzanden (zanden van Egem - Kortemark). In deze zanden zijn de dalflanken meestal zeer zwak hellend behalve in het doorbraakdal door de rug van Emelgem, maar daar zijn de beekdalen ingesneden in Ieperiaanklei. In het westelijk gedeelte is de hydrografie obsequent naar de Mandelvallei gericht, vertrekkend vanaf het cuestafront van Tielt (Roobeek, Devebeek). In het meer oostelijk deel komen beekvalleitjes voor die rechtstreeks naar het Leiedal gericht zijn (Pepelaarbeek, Hoogleembeek). De genese van dit hydrografisch patroon is beïnvloed door de weerstandbiedende rol die de grindlagen op het vroegere dalwandterras van Meulebeke aan de oostkant uitgeoefend hebben op; de terugschrijdende erosie vanuit het diepere Leiedal vooraleer de terrasinversie opgetreden is en waardoor het wesa klei van Ieper 1 cuestacomplex van oedelem - Zomergem (klei van Asse) b zand van Ieper met kleiige intercalaties 2 microcuesta van Knesselare (zanden van Aalter) c klei van Merelbeke 3 depressie van Beernem (zanden van Vlierzele) d zandige klei van Anderlecht 4 cuesta van Lotenhulle - Hertsberge (zanden van Vlierzele) e zand van Vlierzele 4a getuigenheuvel van Aalter (zanden van Aalter) f zand van Aalter 5 depressie van Poeke - Blauwhuis (klei van Anderlecht) g Bartoonkleicomplex met zandige tussenlagen 6 cuesta van Tielt (klei van Merelbeke) h quartaire deklagen 7 depressie van Ardooie (zand van Ieper) i waargenomen stratigrafisch contactvlak 8 rug van Emelgem (topklei van de klei van Ieper) j zandsteenplaten 9 depressie van de Mandel (overgeërfde subsequente depressie in de klei van Ieper) 10 cuestarug van de klei van Ieper Fig. 4: Schematische doorsnede van de cuesta s in centraal West-Vlaanderen (G. De Moor, 1967) De cuesta van Tielt Deze cuesta vormt een brede zwak noordwaarts hellende rug die noordwaarts geleidelijk aansluit bij de depressie van Poeke - Blauwhuis maar zuidwaarts plots afgebroken wordt door het steil en enigszins obsequent ingesneden cuestafront waarop Aarsele, Tielt, Pittem en Koolskamp gelegen zijn. Op talrijke plaatsen langs de topconvexiteit van het cuestafront reikt de hoogte tot +40 à +50 m. Aan beide kanten van de topconvexiteit ontspringen zuidwestwaarts, respectievelijk noordoostwaarts stromende beken waarvan de dalhoofden tot nabij het cuestafront doordringen. Dit laatste is typisch het geval met het dalhoofd van de Reigerbeek tussen de hoogten van Kanegem en van Aarsele en ook met de bovenloop van de Poekebeek. Deze cuesta is ontwikkeld in de min of meer zandige klei van Anderlecht (klei van Pittem en de lokaal ontwikkelde klei van Merelbeke). 10 Inleiding

9 telijk gedeelte zich nog voor de doorbraak van het terras ingesneden had. Congelifluxieprocessen onder periglaciale omstandigheden van de laatste ijstijden hebben de uitruiming van deze kryoplaine in de zeer vorstgevoelige zanden van het Ieperiaan in de hand gewerkt (G. De Moor, 1965, 1992) De rug van Emelgem Deze eenheid vormt een zeer lage subsequente rug op de noordzijde van de Mandelvallei. De hoogte reikt hier tot +25 m, terwijl de dalbodems van de nauwe doorbraakdalen op +17 m liggen. Hij komt overeen met een lithostructurele rug ontwikkeld in een eerste opduiking van de noordwaarts hellende Ieperiaanklei boven de depressie van Ardooie. Hij ligt morfologisch afgezonderd van de rest van de cuestarug van de Ieperiaanklei door de zuidelijk gelegen diep ingesneden pleistocene Mandelvallei. De rug is doorsneden door de obsequente valleien van de Roobeek en van de Devebeek die vanuit de depressie van Ardooie de vallei van de Mandel van Roeselare vervoegen De subsequente vallei van de Mandel van Roeselare Die vormt het overmaatse (500 à 700 m brede) subsequente zijdal van het Leiedal tussen Oostrozebeke en Roeselare. Aan de voet van de zeer afgevlakte dalflanken kan men er zandige laagterrasresten herkennen, gelegen op een hoogte van ongeveer +17 m. Meer centraal ligt de iets lager gelegen meer kleiige dalbodem van de holocene vallei. Die alluviale vlakte waarin de kleine rivier stroomt, ligt op +14 à +15 m, heeft een gemiddelde breedte van hoogstens 200 m en helt zeer langzaam naar het oosten. Ze vertegenwoordigt het deels opgevulde holocene dal dat zich in de zandige opvulling van het boven-pleistocene dal ingesneden had. Het laagterras domineert de smalle alluviale vlakte over een tweetal meter. De pleistocene vallei die dit dal onderligt is diep ingesneden in de Ieperiaanklei (klei van Kortrijk). Haar westnoordwest-oostzuidoost verloop situatie op de meest noordelijke rand van de uitbreiding van de grote Ieperiaankleiplatte suggereert dat ze zich ingesneden had tot in de Ieperiaanklei aan de voet van een vroegere stand van het noordwaarts terugschrijdende cuestafront van de klei van Egem - Merelbeke dat daar voldoende lange tijd gestabiliseerd gebleven was (G. De Moor, 1965) Cuestarug van de Ieperiaanklei In de meest zuidoostelijke hoek komt een uitloper voor van de grote cuestarug van de Ieperiaanklei in het interfluvium tussen Leie en Kustvlakte. Verschillen in het hydrografisch patroon binnen het lage laten toe centraal West-Vlaanderen onder te verdelen: op de noordoostkant van dit lage heuvelgebied stroomt de subsequente Poekebeek. Op haar rechteroever ontvangt ze een aantal oostnoordoost gerichte zijbeken die allen nabij het front van de cuesta van Tielt ontspringen (Reigerbeek, Budingbeek, Boven-Poekebeek afkomstig van Tielt). Die beken stromen in overmaats brede dalen die ingesneden zijn doorheen de kleiige lagen van het Paniseliaan waarin de cuestarug gevormd is en die zich grotendeels in de fijne Ieperiaanzanden ontwikkeld hebben. Ze danken hun boogvormig dwarsprofiel aan de grote gevoeligheid van deze zanden voor hellingsprocessen onder periglaciale omstandigheden. Het quartair dek is er weinig dik en bestaat vooral uit herwerkt sediment afkomstig van het lokaal tertiair substraat; in de zone Wingene - Zwevezele, op de noordwestkant van het lage heuvelgebied van centraal West-Vlaanderen, komen beken voor die naar het noorden of naar het noordwesten stromen. Daartoe behoren de Rinkbeek ten westen van Zwevezele, de Speibeek en de Ringbeek ten oosten van Wingene, allen zijbeken van het Waardammestelsel. Hun richting schijnt minder beïnvloed door de lithostructuur van het tertiair substraat waarin ze uitgeschuurd zijn. De valleien zijn er weinig ingesneden in een overigens lager landschap, tenzij ten zuiden van Zwevezele, waar, nabij het front van de cuesta van Tielt, wel enkele diep ingesneden dalhoofden voorkomen, zoals dat van de Jobbeek nabij Zwevezele; in de depressie van Ardooie die het zuidwestelijk deel van dit lage heuvelland beslaat, komen obsequente rivieren voor (Roobeek van Ardooie, Devebeek te Meulebeke) die zuidwaarts naar de Mandel van Roeselare stromen nadat ze eerst nog langs kleine doorbraakdalen doorheen de rug van Emelgem getrokken zijn. De weerstand gevormd door de grindbedekking op het terras van Meulebeke heeft lange tijd de ontwikkeling van een direct subsequente afvloei naar het Leiedal verhinderd; op het Vlak van Marialoop, in het gebied tussen Aarsele, Marialoop en Meulebeke, komen enkele beken voor die rechtreeks vanuit het westen naar het Leiedal stromen om er in de Mandelbeek uit te monden nadat ze eerst ingevolge terugschrijdende erosie doorheen het dalwandterras van Meulebeke getrokken waren en de zeer lage waterscheidingskammen meer westwaarts verschoven hadden. Daartoe behoren de Pepelaarbeek en de Hoogleembeek. Inleiding 11

10 Het Terras van Meulebeke Op de westflank van het Leiedal situeert zich een successie van ZZW-NNO opgelijnde, min of meer langwerpige heuvels waarvan de hoogte lichtjes daalt van +35 m nabij Meulebeke naar ongeveer +23 m nabij Lotenhulle. Zeer typisch is de rug Hulsvelde-Ketelberg te Meulebeke; ook al omdat daar bovenop een regelmatig eolisch herwerkte zandige bovenlaag voorkomt. De rij kruist het cuestafront van Tielt nabij Aarsele. Die heuvels domineren zowel de depressie van Ardooie aan de westkant als het Leiedal aan hun oostkant. Ze maken deel uit van het versneden en geïnverseerde Terras van Meulebeke. Vlissingen Bergen-op-Zoom Oostende Brugge Axel Antwerpen Kleine Nete Grote Nete Duinkerke Gent Demer Herk IJzer Leie Dender Aalst Brussel Arques Estaires Lys Lille Kortrijk Doornik Zenne Dijle Escaut 0 25 Km Scarpe Haine Mons tussen 0 en -15 m dieper dan -15 m Fig. 5a: Uitbreiding en isohypsen van de basis van de quartaire afzettingen in de Vlaamse vallei (G. De Moor, 1972) De Vlaamse Vallei Ten noorden van de lijn Hansbeke - Drongen (Baarle) ligt op het kaartblad Tielt een klein deel van de Vlaamse Vallei (figuur 5). Het behoort dus tot het brede diepe boven-pleistocene thalwegenstelsel dat zich vooral ten noorden van Gent uitgeschuurd had en dat in een opeenvolging van diepe insnijdingsfasen en opvullingsfasen uiteindelijk op het einde van het Weichseliaan met vooral fluvioperiglaciale sedimenten opgevuld was. In deze noordoostelijke uithoek van het kaartblad Tielt kan men binnen de Vlaamse Vallei volgende micromorfologische eenheden onderscheiden: Het kom- en bultengebied van Hansbeke Dit overgangsgebied omvat een aantal lage afgevlakte bulten rond het peil +10 m à +12 m, waartussen sterk gebogen beekvalleitjes en een aantal min of meer langgerekte microdepressies voorkomen. De bulten (zoals de Ro te Hansbeke) vormen opduikingen van het tertiair substraat terwijl onder de beekvalleitjes en de depressies smalle maar diepe geulen in het oppervlak van het tertiair substraat ingesneden zijn De rug van Landegem Deze lage rug tussen Baarle en Landegem gelegen op een hoogte van +10 à +11 m domineert het omgevende Vlakland van Vinderhoute naar het noorden en de depressie van de Moerstraat naar het zuiden. Opvallend is de ongewone westnoordwest-oostzuidoost richting. De rug vertegenwoordigt het onderliggend versneden cuestafront van de cuesta van Tielt dat hier op 10 à 15 m diepte de Vlaamse Vallei doorkruist (G. De Moor, 1963). De rug is doorsneden door een klein doorbraakdal van de Merebeek langs waar de ontwatering van de zuidwaarts gelegen depressie van de Moerstraat gebeurt Het vlakland van Vinderhoute Dit gebied bestaat uit een zeer vlakke, dikwijls drassige zone die zich uitstrekt ten noorden van de rug van Landegem op een peil +7 à +8 m. Ze is nauwelijks te onderscheiden van de dalbodem van de Oude Kalevallei (+6 à +7 m) waarin de talrijke kleine beekjes afkomstig van dit vlakland uitmonden. 12 Inleiding

11 NEDERLAND Brugge Gent 0 10 km Oudenaarde Kortrijk FRANKRIJK rijksgrens grens van de Vlaamse vallei grofzandig middelmatig zandig middelmatig tot fijn zandig lemig-zandig (zandige bovenlaag) zandlemig tot lemig (zandige onderlaag) Fig. 5b: Dominerende lithologische samenstelling van het globale quartair dek in de Vlaamse vallei en haar zuidelijke uitlopers (G. De Moor, 1972). Inleiding 13

12 De Vallei van de Oude Kale Meer speciaal betreft het hier de oost-west gerichte sectie van de Oude Kalevallei tussen Merendree en Vinderhoute- Molenbrug. De Oude Kalevallei, afkomstig van Nevele, waar ze de Poekebeek ontvangt, loopt hier aan de zuidzijde van de oost-west gerichte dekzandrug van Vinderhoute - Merendree alvorens er aan de Molenbrug noordwaarts doorheen te breken. De alluviale vlakte van deze kleine waterloop is er ongewoon breed (500 à 600 m) en moeilijk te onderscheiden van het vlakland van Vinderhoute. Breedte, richting en insnijdingsdiepte laten wel toe ze duidelijk te onderscheiden van de consequente vallei van de Oude Kale stroomopwaarts Landegem. Ook zijn de typische randruggen die daar voorkomen hier afwezig De dekzandrug Vinderhoute - Merendree Op deze oost-west gerichte dekzandrug bereikt de hoogte +12 m. Hierdoor domineert deze dekzandrug duidelijk de alluviale vlakte van de Oude Kale Het zuidelijk deel van de Vlaamse Vallei Het noordoostelijk gedeelte van het kaartblad Tielt gelegen in de veelhoek Landegem - Drongen (Baarle) - Lozer - Deinze - Zevergem ten zuiden van de Rug van Landegem vormt het westelijk gedeelte van het zuidelijk deel van de Vlaamse Vallei. Dit gebied omvat een aantal morfologische componenten die, gezien het verschil in micromorfologie aan beide kanten van de alluviale vlakte van de Leie, in twee groepen kunnen ondergebracht worden. Ten oosten van de alluviale vlakte van de Leie bevinden zich het vlakland van Nazareth en het rivierduincomplex van Deurle; ten westen van de alluviale vlakte van de Leie strekt zich het westelijk ruggencomplex uit dat micromorfologische elementen omvat die overwegend van zuidzuidwest naar noordnoordoost gericht zijn. Het ruggencomplex omvat de meer ZW-NO gerichte rug van Bachte - Baarle en meer westwaarts de lage langgerekte smalle randruggen van Vosselare en van Nevele respectievelijk ten oosten en ten westen van de vallei van de Oude Kale. De rug van Bachte - Baarle en de rug van Vosselare lopen zuidwaarts samen en vormen samen met de rug van Landegem een driehoekig complex dat de depressie van de Moerstraat omsluit. Westwaarts leunt dit ruggencomplex niet direct tegen het lage heuvelland aan, maar is ervan gescheiden door de overgangsstrook van Poesele die zich uitstrekt vanaf het kom- en bultengebied van Hansbeke in het noorden (waarmee ze een zekere overeenkomst vertoont) tot aan de vallei van de Beneden - Poekebeek stroomopwaarts Nevele en die zuidwaarts grenst aan de randzone van Meigem. In heel dit gebeid is de overgang naar het hier overigens zeer lage interfluvium ten westen van de Vlaamse Vallei zeer weinig opvallend. Alleen ten zuiden van Meigem, waar de rug van de Cuesta van Tielt geleidelijk opduikt, wordt de begrenzing beter merkbaar. Deze gehele micromorfologische structuur van het zuidelijk deel van de Vlaamse Vallei loopt zuidwaarts verder in het Leiedal en de gemeenschappelijke elementen zullen daar verder besproken worden, vooral wat betreft de dalbodem van de holocene vallei van de Leie en de westelijke ruggen. Enkele elementen van het reliëf in het zuidelijk deel van de Vlaamse Vallei worden hierna meer in detail bekeken Het vlakland van Nazareth Dit deel vormt een opvallend vlak zandig gebied, gelegen ten oosten van de Leie op een hoogte rond +10 m. De typische micromorfologie van de W-O gerichte dekzandruggen van de eigenlijke Vlaamse Vallei ontbreekt hier nagenoeg volledig. Er komen wel enkele nauwelijks ingesneden beken voor die er zich op het zandig oppervlak ontwikkelen door diffuse samenstroming van het afvloeiend water en die door zeer lage, stroomopwaarts samensmeltende interfluvia van elkaar gescheiden zijn. De menselijke invloed op het afwateringspatroon is er belangrijk zoals blijkt uit de vele gegraven grachten en doorsteken. Ten oosten van de weg Kruishoutem-Deinze, op het eigenlijke vlak van Nazareth komt tussen Ouwegem en Nazareth een afwateringspatroon van grachten voor die van west naar oost gericht zijn en die naar de Boven-Schelde afwateren. Op het meest westelijke gedeelte van het vlak van Nazareth komen wel kleine beekjes voor die rechtstreeks naar de Leie afvloeien. Ten oosten van het rivierduincomplex van Deurle, maar dit is dan al grotendeels buiten de noordrand van het kaartblad komen wel enkele natuurlijke beken voor die noordwaarts naar de Leie stromen en die in beter merkbare depressies lopen. Het is evenwel niet duidelijk in hoever deze depressies verband houden met de beekwerking, dan wel met de fluvioperiglaciale micromorfologie van het pleistocene opvullingsvlak, of ook nog met latere oppervlakkige eolische herwerking. In elk geval komt het vlak van Nazareth in essentie overeen met het fluvioperiglaciale opvullingsvlak van de Vlaamse Vallei en is dus te beschouwen als het laagterras dat enkele meters uitsteekt boven de valleibodem van de alluviale vlakte. 14 Inleiding

13 De alluviale Leievlakte Ten noorden van Deinze, in het zuidelijk deel van de Vlaamse Vallei, vormt de vallei van de Leie een brede strook die van zuidzuidwest naar noordnoordoost loopt. De veralgemeende breedte van die strook bedraagt gemiddeld 1 à 2 km maar vertoont lokaal soms vernauwingen. De laagste alluviale gedeelten van die valleibodem liggen er op +7 à +8 m ten noorden van Deinze. De valleibodem is er geen uniform isohypse kleiig vlak; het omvat lage kleiige zones en iets hogere ( 0,5 à 1 m) meer zandige gedeelten. De veralgemeende hoogteligging van de valleibodem is een paar meter beneden het laagterras. Lokaal, waar de valleiwanden rechtstreeks de ruggen op dit laagterras aansnijden, kan het hoogteverschil groter zijn. Het veralgemeend hoogteverschil tussen het laagterras en de alluviale valleibodem neemt zuidwaarts toe, wat grotendeels een gevolg is van de sterkere longitudinale helling van het laagterras en de toenemende hoogte van de aanwezige ruggen. De vallei van de Leie is ontstaan ten gevolge van de insnijding van de rivier beneden het eind-pleistocene opvullingsvlak terwijl de alluviale vlakte die de valleibodem ten dele beslaat overeenkomt met het oppervlak van de jongere opvulling van die insnijding. De rivier zelf heeft een breedte van enkele tientallen meter en slingert zich met grote meandervormige kronkels doorheen deze valleibodem. De straal van die kronkels is van de orde van 500 m, maar kan soms oplopen tot meer dan 1000 m. Op sommige plaatsen zijn de kronkels transversaal zeer sterk uitgerokken en toegenepen. Dit laatste is typisch het geval te Vosselareput ten noorden van Astene. Langsheen die kronkels kan de rivier zelf soms sterk meanderend verlopen. Dit is duidelijk waarneembaar langsheen de uitgerokken kronkel van Vosselareput. Op vele plaatsen zijn doorsteken gebeurd waardoor het oorspronkelijk rivierpatroon niet altijd duidelijk is. Langsheen de zomerbedding strekt zich, vooral aan de concave oever daar waar de convexe oever dikwijls het laagterras aansnijdt, een min of meer zuidelijke oeverwal uit die iets hoger ligt, wat zandiger is en die dikwijls door de trekweg geaccentueerd wordt. Verder af van de rivier strekken zich daarachter de alluviale kommen van de overstromingsvlakte uit. Over het algemeen snijdt de rivier aan de buitenbocht van de kronkels de rand van het laagterras aan en komt aan de overeenkomstige binnenbocht een min of meer brede sikkelvormige zone voor die door kleiig alluvium ingenomen wordt. Dit is het eigenlijke alluviale gedeelte van de valleibodem. Binnen de planconcave kant van deze kleiige alluviale sikkels komt meestal een grote zandige binnenbochtlob voor die 0,5 à 1,0 m hoger ligt dan de alluviale klei maar die zich toch duidelijk beneden het niveau van het aangrenzende laagterras uitstrekt. Die binnenbochtlobben kunnen soms halfcirkelvormig zijn, soms ook sterk uitgerokken (zoals aan de Leiehoek te Astene), aansluitend op het rivierverloop zelf. Op die binnenbochtlobben zelf hebben zich lokaal kleine beken ingesneden die naar de rivier afvloeien (zoals de Kalebeek op de binnenbochtlob van Ooidonk). Soms kunnen er daar kleine bulten voorkomen die zich nog op het niveau van het laagterras uitstrekken en die in t geheel geen alluvium dragen. Sommige van die bulten, waar het laagterrasmateriaal ontsluit, zijn benoemd geweest als donken (donk van Ooidonk). Deze gehele micromorfologie is goed bewaard in de kom van Ooidonk die hier als morfotype vooropgesteld wordt (figuur 6). Uittreksel uit de topgrafische kaarten km 21/4 54E 21/7 69W 21/8 69E Fig. 6: Uittreksel uit de topografische kaarten 1874 Door laterale vernauwing van de opeenvolgende alluviale sikkels krijgt men inderdaad de indruk dat de alluviale vallei uit een opeenvolging van grote kommen bestaat die door vallei-engten van elkaar gescheiden zijn. Dit laatste is vooral zichtbaar aan de brug van Sint Martens Leerne waar de alluviale zone nauwelijks 100 m breed is tussen de brede kom van Ooidonk en de wat smallere al- Inleiding 15

14 luviale sikkel van Deurle. Ten noorden van Deinze, komen op dit kaartblad een vijftal van die komvormige zones voor; van noord naar zuid zijn dit de Latemse Meersen, de kom van Deurle, de grote kom van Ooidonk (gescheiden van de vorige door de vallei-engte van Sint Martens Leerne), de kom van Vosselareput en de grote complexe kom van Deinze, gescheiden van de vorige door de vallei-engte tussen de Maaigemhoek en de Leiehoek (Astene). Opvallend is dat die binnenbochtlobben (zoals de Leiehoek, de Maaigemhoek) in tegenstelling tot de alluviale sikkels wel bewoond zijn. Dit vormt op zichzelf een aanwijzing voor de hoogste waterstanden in de winterbedding. Veel complexer is de kom van Deinze - Vosselareput. In het oostelijk gedeelte (Vosselareput) treedt naar Deinze toe geen vernauwing op van de alluviale sikkel. Die splitst zich integendeel in een noordelijk gedeelte dat de zuidrand van het laagterras aan de Rekkelinge volgt en een zuidelijke alluviale sikkel die langs de rand van het laagterras tussen Astene en Deinze doorloopt met tussen beide het afgesneden binnenbochtlobgedeelte van Hulhage. Ten noorden van Deinze - Hulhage strekt zich een grote langgerekte kom uit waarvan de oostelijke buitenrand gevolg wordt door de Zeverenbeek - Rekkelingebeek die de Leie te Bachte-Maria-Leerne vervoegt, en de westelijke buitenrand door de Oude Kaandelbeek die de Leie vervoegt te Deinze en waartussen op de noordkant van d Hulhage een alluviale strook voorkomt. Het geheel suggereert een grote meander van de Leie met het Centrum van Deinze gelegen op het smalle doorgesneden zuidelijk gedeelte van een grote binnenbochtlob. De hydromorfografie van deze grote bocht suggereert dat de loop van de Zeverenbeek naar de Oude Kale toe door insnijding van de beide randbeken reeds vroeg naar de Leie toe afgetapt geweest is maar biedt geen antwoord op de vraag of die beide beken een verlaten Leiekronkel zijn gaan volgen Het rivierduinencomplex van Deurle In de omgeving van Deurle strekt zich ten oosten van de Leie het belangrijk rivierduinencomplex van Deurle uit. De breedte van deze duinstrook bereikt tot 2 à 3 km. De grootste duinen bereiken een hoogte van +22 m (onder andere in de Brakelduinen en nabij de dorpskern van Deurle) Het westelijk ruggencomplex en de vallei van de Oude Kale Het ruggencomplex omvat van oost naar west achtereenvolgens de volgende eenheden: de ZW-NO gerichte rug van Bachte - Baarle gelegen op de westkant van de alluviale vlakte van de Leie; de rug van Vosselare (oostelijke randrug van de vallei van de Oude Kale); de tussenliggende depressie van de Moerstraat; de zuid-noord gerichte vallei van de Oude Kale stroomopwaarts Landegem; de rug van Nevele ten westen van de vallei van de Oude Kale. De rug van Vosselare en de rug van Nevele vormen respectievelijk de oostelijke en de westelijke randrug van de vallei van de Oude Kale. Evenals deze vallei dringen zij verder door ten zuiden van Nevele, waar de Oude Kale de Poekebeek opvangt die er door de westelijke randrug heen breekt, zelfs tot voorbij Meigem, waar de Oude Kale oorspronkelijk de Kleine Reigersbeek opving die de noordelijke voortzetting van de Maanbeek vormt. Verder zuidwaarts blijkt de dalbodem van de Oude Kale vallei een zeer laag zadel te vertonen tegenover de grote valleibocht van de Oude Kaandel - Zeverenbeek - Rekkelingenbeek waardoor eventuele recente afvloei ( vóór het graven van de afleidingsvaart van de Leie) vanuit de Mandelbeek-Zeverenbeek naar de Oude Kale toe, althans onder een permanente vorm, in vraag kan gesteld worden. Die ruggen liggen op een hoogte +10 m in het noorden (Baarle, Landegem) en lopen zuidwaarts op tot +14 m. De gemiddelde breedte is van de orde van 500 m. De rugtop is zeer vlak en vertoont zelf soms kleine longitudinale depressies. Het meest uitgesproken reliëf komt voor ten zuiden van Vosselare, naar Bachte toe. Daar ook domineert de rug het duidelijkst de dalbodem van de Oude Kale vallei die op +7 à +8 m gelegen is en meestal niet meer dan 200 m breed is. De symmetrische randligging van de zandige ruggen van Vosselare en van Nevele langsheen de Oude Kale en de achterliggende zandlemige depressie suggereren dat het hier ten dele zou kunnen gaan om resten van een oeverwalverschijnsel ontstaan langs een ondiepe en nog weinig meanderende vallei die in ontwikkeling was in een laagte tussen fluvio-eolische welvingen op het boven-pleistocene opvullingsvlak van de Vlaamse Vallei. De rug van Vosselare en de rug van Bachte - Baarle lopen ingevolge richtingsverschil beiden zuidwaarts samen nabij Bachte. Daartussen strekt zich de zandlemige vlakbodemdepressie van de Moerstraat uit die hoogsten 2 m lager ligt dan de omgevende ruggen en die op haar noordrand door de rug van Landegem afgesloten is. Deze depressie wordt moeizaam ontwaterd door de Merebeek die langs een klein doorbraakdalletje te Landegem-Wilde doorheen de rug van Landegem breekt. 16 Inleiding

15 De randzone van Meigem Tussen de Kalevallei en de rand van het zuidelijk deel van de Vlaamse Vallei, waar het tertiair substraat opduikt en de hoogteligging tot boven +20 m stijgt, strekt zich de randzone van Meigem uit. Ze vormt een randzone waar reeds wat meer microreliëf voorkomt De overgangszone van Poesele Het Leiedal Dit is het brede overmaatse consequente (ZW-NO gerichte) dal dat zich ten zuiden van Deinze uitstrekt in het verlengde van het zuidelijk deel van de Vlaamse Vallei tussen het lage heuvelland van centraal West-Vlaanderen aan de westzijde en het interfluviaal terras van Kruishoutem aan de oostzijde. Op het kaartblad Tielt komt zeer weinig van de oostelijke dalwand voor; de westelijke dalwand is wel goed vertegenwoordigd vanaf Vinkt over Aarsele tot in de omgeving van Oostrozebeke. Die westelijke dalwand is het hoogst en het steilst en komt best tot uiting tussen Vinkt en Aarsele waar hij de cuesta van Tielt snijdt, en verder ook tussen Meulebeke en Oostrozebeke waar hij tegen het terras van Meulebeke aanleunt. Te Aarsele ligt de topconvexiteit op meer dan 20 m boven de dalbodem van het Leiedal. Tussen Aarsele en Meulebeke, waar Ieperiaanzand ontsluit aan het oppervlak van de tertiaire formaties is de overgang veel minder duidelijker. De breedte van de dalbodem bereikt 7 tot 8 km; de hoogte wisselt tussen +8 m in de alluviale gebieden van de holocene Leievallei en +15 tot maximum +17 m op de ruggen die ten westen van de Leievallei voorkomen zuidwaarts Grammene. Opvallend is de uitgesproken morfografische asymmetrie tussen het oostelijk en het westelijk gedeelte van de brede dalbodem, zowel wat betreft de micromorfologie als de lithologie van de oppervlakkige sedimenten die aan de westkant van de Leievallei lemiger en aan de oostkant zandig zijn. De westkant, dit is het gedeelte ten westen van de holocene alluviale Leievlakte vertoont een sterk uitgesproken microreliëf met langgerekte dalparallelle ruggen waartussen zich eveneens dalparallelle ( dit is parallel met het ZW-NO gerichte consequente Leiedal) valleien uitstrekken. De ogenschijnlijk consequente oriëntatie van de micromorfologie induceerde intuïtief de vraag naar de mogelijke invloed van het tertiair substraat op de genese van dat microreliëf vooral toen nog niet gekend was dat de dikte van de quartaire afzettingen hier meer dan 25 m bereikt. In de dalbodem van het Leiedal kunnen dezelfde morfologische eenheden herkend worden als in het zuidelijk deel van de Vlaamse Vallei, wat de morfografische continuïteit tussen beide gebieden onderlijnt. Aan de voet van de westelijke dalflank komt bovendien de kleine depressie van de Maanbeek voor die ten noorden van Nevele niet meer te herkennen is. In het westelijk deel van de dalbodem komen dus drie parallelle valleisystemen voor: de grote centrale as van de kraalvormige alluviale Leievlakte; de dalsliert Mandelbeek- Vondelbeek- Zeverenbeek; de randdepressie van de Maanbeek Het vlakland van Tuttegem Dit is het laag en vlak gebied gelegen aan de oostkant van de alluviale vlakte van de Leie. Het vormt de zuidelijke voortzetting van het vlakland van Nazareth in het Leiedal ten westen van de baan Kruishoutem-Deinze. De hoogte schommelt er tussen +10 m en +12 m. In tegenstelling tot het hydrografisch patroon op het vlak van Nazareth komen hier verschillende natuurlijke beken voor, weliswaar in zeer weinig ingesneden valleitjes. Die stromen rechtreeks vanaf het interfluviaal plateau van Kruishoutem de oostelijke dalflank van het Leiedal af en lopen op het vlak van Tuttegem noordwaarts naar de Leie in beekvalleitjes die op het vlak van Tuttegem weinig gedifferencieerd voorkomen. Daartoe behoren onder andere de Kattebeek, de Tichelbeek, de Zaubeek en de Olsenebeek. Dit gebied komt overeen met het laagterras van de boven-pleistocene Leie op de oostkant van de pleistocene vallei. Die laatste heeft een jong-quartaire morfogenese ondergaan die aansluit bij die van de Vlaamse Vallei De alluviale Leievlakte Die sluit aan bij de alluviale vlakte van de Leie ten noorden van Deinze. Ook ten zuiden van Deinze komt ze overeen met de vallei die in het laagterras ingesneden werd door uitdieping die zich in een of meerdere fasen na de het beëindigen van de fluvioperiglaciale opvulling van de volglaciale dalbodem voorgedaan had. Valleibodemmorfologie en aard van de valleibodemsedimenten tonen dat de insnijdingsfasen door gedeeltelijke opvulling gevolgd geweest zijn en dat de jongste, en in dit gebied minst volledige opvulling met de kleiige alluviale zone overeenkomt. Inleiding 17

16 De morfologie van de alluviale vlakte stroomopwaarts Deinze verschilt weinig van die in de meer noordelijke gelegen gedeelten. Wel blijkt de structuur van de alluviale kommen iets minder complex te zijn dan ten noorden van Deinze (figuur 6). Tussen Deinze en Gottem kan de plancurvatuur evenwel geringer zijn. De dalbodem van de alluviale vallei ligt er op +7.5 à +8.5 m. Hij omvat een opeenvolging van grote kommen die verbonden zijn door vallei-engten waar de winterbedding veel smaller is zodat de vallei een kraalvormig uitzicht verkrijgt. De kommen kunnen er een diameter van meer dan 1 km bereiken. Specifiek is dat de rivier zelden of niet meandert in de overstromingsvlakte zelf maar tegen de rand aangedrukt ligt (dit in tegenstelling tot wat in de kom van Vosselareput gebeurt). Hierdoor lijkt de loopt hier nog meer een opeenvolging van dalmeanders van de holocene vallei te volgen. Binnen de valleibodem treft men er naast lagere kleiige sikkels in de binnenbochten van de rivierloop dikwijls ook binnenbochtlobben aan die iets hoger liggen en zandiger zijn maar toch beneden het eigenlijke laagterras gelegen zijn. Die morfologie suggereert dat de binnenbochtlobben althans ten dele resten zouden kunnen zijn van een onvolledig opgevulde erosieve vallei die nog voor de vorming van de vroeg-holocene vallei in het boven-pleistocene opvullingsvlak ingesneden werd. De terrasvormige binnenbochtlobben zijn hier duidelijk waarneembaar aan de Neerhoek tegenover Oeselgem, nabij de Ham te Olsene en aan de Leiehoek te Gottem. De binnenbochtlob van het Kasteel van Zulte nabij de Leiehoek te Zulte daarentegen ligt zoveel hoger dan het klei-oppervlak van de alluviale vlakte dat daar een erosierest van het fluvioperiglaciaal opvullingsvlak aan de oostkant van de Leie kan vermoed worden (dat wil zeggen een donk). Evenals in Ooidonk is ook hier het oppervlak ingesneden door kleine beken. Deze binnenbochten zijn, alhoewel niet als dusdanig vermeld, toch zichtbaar op de morfografische kaart van het gebied Deinze-Oostrozebeke (Lootens,1979) (figuur 7). Fig 7: Uittreksel uit de morfografische kaart van het gebied Deinze - Oostrozebeke. (M. Lootens, 1973) 18 Inleiding

17 Het westelijk ruggencomplex Deze zone strekt zich uit ten westen van de Leie vanaf Oostrozebeke in t zuiden tot Deinze in t noorden. Ten noorden van Deinze, in het zuidelijk deel van de Vlaamse Vallei, kan ze verder vervolgd worden in het ruggencomplex van Vosselare. Het bestaat uit een groep langgerekte ovaloïde, soms zwak-sikkelvormige ruggen waarvan de lengte-as dalparallel verloopt van ZW naar NO. De ruggen zijn zowel longitudinaal als transversaal gescheiden door dalparallelle valleibodems van verschillende hydrografische assen (Mandelbeek-Zeverenbeek en Maanbeek) en van hun dwarsdalen zoals de Wakkense Mandel en de Mandel van Gottem die vanaf de Mandelbeek naar de Leie gericht zijn. De topvlakken van de ruggen culmineren tussen +15 en +17 m in het zuiden en hebben zowel individueel als in het geheel de neiging om noordwaarts zeer langzaam in hoogte te verminderen. De micromorfologie van deze ruggen is niet altijd uniform (figuur 6). De topvlakken zijn meestal niet volledig vlak maar vertonen op hun beurt kleine, eveneens dalparallelle valleitjes die evenwel weinig ingesneden zijn tenzij op de rugranden waar ze in de grotere beekvalleien uitmonden, wat op een relatief recente impact van de regressieve erosie vanuit de hydrografische hoofdassen wijst. In sommige gevallen vormen ze nog gesloten topvlak-depressies waarvan de ontwatering soms door antropogene ingrepen mogelijk geworden is. Ten noorden van Oostrozebeke kan men in het gedeelte van het Leiedal tot Deinze volgende ruggen onderscheiden: het ruggencomplex Oostrozebeke - Wakken; de rug Wakken - Gottem; de rug Dentergem-Wontergem; de rug Grammene - Deinze (Deinzekouter); de rug van Zeveren (tussen de Zeverenbeek en de Maanbeek); de rug van Olsene - Zulte, de enige rug ten oosten van de Leie die, alhoewel wat lager, toch nog bulten vertoont tot +15 m zoals aan de Kapellehoek te Zulte). Deze ruggen zijn goed zichtbaar op de mofografische kaart (figuur 7) De dalsliert van de Mandel en van de Vondelbeek-Zeverenbeek De vallei van de Beneden-Mandelbeek loopt vanaf Oostrozebeke, waar de subsequente Mandel van Roeselare uitmondt in het Leiedal, naar Dentergem om verder noordwaarts aan te sluiten op de vallei van de Vondelbeek-Zeverenbeek. Die vervoegt dan zelf ten noorden van Deinze (Zeveren) de grote bocht van de Oude Kale- Rekkelingen en op die manier ook de Leie. Aansluiting op de Kalevallei is er niet, wel een zeer lage waterscheiding. De afvoer in deze westelijke as is zeer complex en gebeurt min of meer gefragmenteerd. Enerzijds komen er tussen deze as en de Leie zelf verschillende doorbraakdalen voor (zoals te Wakken en te Gottem). Die helpen de ruggen te individualiseren en kunnen kortsluiting in de afvloei veroorzaken door directe afvloei naar de Leie. Anderzijds bestaat er tussen de Mandelbeek en de Zeverenbeek en zeker naar de Kale toe geen continuïteit in rivierloop wegens het voorkomen van zeer lage zadels. De valleitjes van deze westelijke tak vertonen morfologische kenmerken die in t geheel niet overeenkomen met het belang van de afvloei van de kleine beken die er thans in stromen. De dalbodem bereikt een breedte van verschillende honderden meter en ligt soms 7 m tot 8 m beneden het topvlak van de omgevende ruggen. Op sommige plaatsen zijn de valleiflanken zelfs relatief steil. Deze westelijke tak ontvangt ten noorden van Wakken de Pepelaarbeek en ten zuiden van Wakken de Hoogleenbeek De randzone van Dentergem De randzone van Dentergem loopt ten zuiden van Deinze over Zeveren en Dentergem naar de uitgang van de vallei van de Mandel van Roeselare in het Leiedal. Noordwaarts sluit ze aan op de randzone van Meigem De randdepressie van de Maanbeek - Kleine Reigersbeek De kleine randdepressie van de Maanbeek loopt parallel met de westelijke as van de Mandel-Zeverenbeek aan de voet van de westelijke dalwand van de boven-pleistocene vallei. Ze loopt noordoostwaarts verder vanaf de voet van de heuvel van Aarsele langs Vinkt en vervoegt de Kleine Reigersbeek die nabij Meigem in de Oude Kalevallei uitmondt De noordrand van het interfluviaal terras van Kruishoutem De centrale zuidrand van het kaartblad Tielt raakt de meest noordelijke uitloper van het interfluviaal terras van Kuishoutem. Dit plateau-achtig topvlak ligt op een hoogte van +60 à +65 m tussen de grote dalen van Boven-Schelde en Inleiding 19