LES 25 HET GAAT BEGINNEN. de derde conjugatie, conjugatie III

Transcriptie

1

2 LES 25 HET GAAT BEGINNEN de derde conjugatie, conjugatie III In deze les krijg je te maken met je eerste echte Latijn. Want je gaat een klein stukje tekst van de beroemde Romeinse filosoof Seneca vertalen. Maar voor het zover is, maak je eerst kennis met de derde conjugatie. Als voorbeeld van die conjugatie krijg je het werkwoord emo III, kopen. Maar daarvan krijg je in deze les alleen de grote overzichtsschema s te zien. Wanneer je die bekijkt, zul je zien dat eigenlijk alleen het futurum anders is dan je gewend bent. Zoals bij elk Latijns werkwoord heb je ook bij emo III drie stamtijden. Want van een stamtijd maak je een stam en die heb je nodig om alle vormen van het werkwoord te kunnen maken. De stamtijden van emo III zijn emo. emi. emptum. Van de eerste stamtijd emo dat ik koop betekent, maak je de praesens-stam em-. Van de tweede stamtijd emi dat ik heb gekocht betekent, maak je de perfectum-stam em-. En van de derde emptum - gekocht - maak je de p.p.p-stam empt-. In het schema hiernaast krijg je te maken met twee stamtijden en twee stammen. De eerste drie blokken zijn gevuld met de onvoltooide actieve tijden van gewoon en conjunctivus: ik koop, ik kocht en ik zal kopen. Die zijn, zoals je zult zien, allemaal gebouwd op de praesens-stam em-. Daaronder staan weer drie blokken met de voltooide tijden indicativus en conjunctivus: ik heb gekocht, ik had gekocht en ik zal gekocht hebben staan. Die zijn allemaal gebouwd op de perfectum-stam em- OEFENING 1 Vertaal in het Latijn. 1. Ik zal kopen. 2. De Romein heeft gekocht. 3. Omdat de Galliërs kochten (2 mogelijkheden). 4. Omdat wij kopen. 5. Jullie zullen kopen. 6. Omdat jij gekocht had Academisch Studie- en Uitgeefcentrumk Amsterdam

3 ACTIEF indicativus conjunctivus praes. o.t.t emo emam (omdat) ik koop emis emas emit emat emimus emamus emitis ematis emunt emant imperf. o.v.t. emebam emerem (omdat) ik kocht emebas emeres emebat emeret emebamus emeremus emebatis emeretis emebant emerent fut. o.t.t.t. emam ik zal kopen emes emet ememus emetis ement perf. v.t.t. emi emerim (omdat) ik gekocht heb emisti emeris emit emerit emimus emerimus emistis emeritis emerunt emerint plqpf. v.v.t. emeram emissem (omdat) ik gekocht had emeras emisses emerat emisset emeramus emissemus emeratis emissetis emerant emissent fut ex v.t.t.t. emero ik zal gekocht hebben emeris emerit emerimus emeritis emerint 2016 Academisch Studie- en Uitgeefcentrumk Amsterdam 3

4 OEFENING 2 Vertaal in het Nederlands. 1. Emebamus. 2. Cum emas. 3. Emerant. 4. Ut emeretis. 5. Emet. 6. Emi. de passieve tijden Hiernaast zie je de passieve tijden van emo III. De eerste drie blokken zijn gevuld met de onvoltooide tijden gewoon en conjunctivus: ik word gekocht, ik werd gekocht en ik zal gekocht worden. Deze tijden zijn allemaal gebaseerd op de praesens-stam em-. De onderste drie blokken zijn gevuld met de voltooide tijden indicativus en conjunctivus: ik ben gekocht, ik was gekocht en ik zal gekocht zijn. In deze tijden wordt de p.p.p-stam empt- gebruikt, samen met het Latijnse werkwoord voor zijn. OEFENING 3 Vertaal in het Latijn. 1. Het graan is gekocht. 2. Omdat jullie gekocht werden. 3. Jij zult gekocht worden. 4. Wij slaven waren gekocht. 5. Ik zal gekocht worden. 6. Omdat zij gekocht waren. OEFENING 4 Vertaal in het Nederlands. 1. Cum emptae essemus. 2. Emor. 3. Emebamini. 4. Empta erant. 5. Ememur. 6. Cum emaris Academisch Studie- en Uitgeefcentrumk Amsterdam

5 PASSIEF indicativus conjunctivus praes. o.t.t emor emar (omdat) ik gekocht word emeris emaris emitur ematur emimur emamur emimini emamini emuntur emantur imperf. o.v.t. emebar emerer (omdat) ik gekocht werd emebaris emereris emebatur emeretur emebamur emeremur emebamini emeremini emebantur emerentur fut. o.t.t.t. emar ik zal gekocht worden emeris emetur ememur ememini ementur perf. v.t.t. empta/us/um sum empta/us/um sim (omdat) ik gekocht ben empta/us/um es empta/us/um sis empta/us/um est empta/us/um sit emptae/i/a sumus emptae/i/a simus emptae/i/a estis emptae/i/a sitis emptae/i/a sunt emptae/i/a sint plqpf. v.v.t. empta/us/um eram empta/us/um essem (omdat) ik gekocht was empta/us/um eras empta/us/um esses empta/us/um erat empta/us/um esset emptae/i/a eramus emptae/i/a essemus emptae/i/a eratis emptae/i/a essetis emptae/i/a erant emptae/i/a essent fut ex v.t.t.t. empta/us/um ero ik zal gekocht zijn empta/us/um eris empta/us/um erit emptae/i/a erimus emptae/i/a eritis emptae/i/a erunt 2016 Academisch Studie- en Uitgeefcentrumk Amsterdam 5

6 onregelmatig Van veel werkwoorden van de derde conjugatie moet je de stamtijden leren. Want ze hebben heel dikwijls een eigen perfectumstam en een eigen p.p.p-stam. Aan de techniek verandert niets. Van het perfectum maak je de perfectum-stam door de laatste -i weg te laten. En van het p.p.p. maak je de p.p.p-stam door de letters -um weg te halen. Dat gaat ook zo bij de werkwoorden met onregelmatige stamtijden. OEFENING 5 Vertaal in het Latijn. 1. Zij vroegen. 2. Wij zullen leiden. 3. Jij zult geloofd hebben. 4. Omdat de Romein leefde. 5. Omdat ik bedekt had. 6. Jullie hebben gevoerd. tego III, tegi, tectum credo III, credidi, creditum peto III, petivi, petitum vivo III, vixi, victum duco III, duxi, ductum ago III, egi, actum bedekken geloven vragen, eisen leven leiden voeren, meenemen OEFENING 6 Vertaal in het Nederlands. 1. Tegerunt. 2. Cum credas. 3. Ut petivissemus. 4. Vivebas. 5. Duxisti. 6. Aget. OEFENING 7 Vertaal in het Latijn. 1.Cicero zal verdreven worden. 2. Omdat jij gebroken werd. 3. Omdat jullie bestuurd werden. 4. Ik ben begrepen. 5. Wij werden gezonden. 6. De Romeinen zullen bestuurd worden Academisch Studie- en Uitgeefcentrumk Amsterdam

7 OEFENING 8 Vertaal in het Nederlands. 1. Lectae sumus. 2. Ducar. 3. Cum expellantur. 4. Ut rectae essemus. 5. Frangemur. 6. Cum missa sis. tego III, tegi, tectum credo III, credidi, creditum peto III, petivi, petitum vivo III, vixi, victum duco III, duxi, ductum ago III, egi, actum lego III, legi, lectum expello III, expuli, expulsum rego III, regi, rectum frango III, fregi, fractum intellego III, intellexi, intellectum mitto III, misi, missum bedekken geloven vragen, eisen leven leiden voeren, meenemen lezen verdrijven besturen breken begrijpen zenden helemaal echt In oefeningen die nu komen, staan bijna echte zinnetjes. De Romeinse filosoof Seneca schreef in het jaar 55 of 56 voor keizer Nero die zijn leerling geweest was een stuk dat De clementia heette. Daaruit heb ik kleine stukjes gekozen die een beetje aangepast zijn, maar die verder helemaal echt Latijn zijn. Het stuk dat Seneca geschreven heeft, is alsof keizer Nero rustig thuis voor het raam zit en nadenkt over zijn positie als keizer van het Romeinse Rijk. Nero was, toen Seneca dit schreef, nog maar amper negentien jaar en net keizer geworden. OEFENING 9 1. Ego, vitae necisque dominus credor. 2. In potestate mea posita est fortuna omnium mortalium. 3. Immisi oculos meos in immensam multitudinem seditiosam. 4. Fregerunt iugum omnes mortales cum 2016 Academisch Studie- en Uitgeefcentrumk Amsterdam 7

8 ducerentur a bono imperatore. Ego is het Latijnse persoonlijke voornaamwoord ik in de F1, M1 en N1 vorm. Zie voor de andere functies/ naamvallen het vormenboekje op internet. Het persoonlijk voornaamwoord is verder gewoon een zelfstandig naamwoord. Meus is een gewoon bijvoeglijk naamwoord van het bonus-type en betekent mijn. In het vormenboekje op internet staat het helemaal uitgeschreven. -que is een Latijnse manier om en te zeggen. Romeinen konden deze letters achter elke vorm van elk woord plakken waardoor het dezelfde betekenis kreeg als en ervoor. De beste manier om met dit -que om te gaan is het weghalen waar het staat en in plaats ervan et voor het woord te zetten. Dus: vitae necisque verander je eerst in vitae et necis voor je het gaat vertalen. OEFENING Tu ex omnibus electus es ut regas terras. 6. Vides multitudinem in perniciem alienam suamque pariter exsultaturam si iugum fregerit. 7. In hac tanta facultate non ira me ad iniqua supplicia compulit. Tu is het Latijnse persoonlijke voornaamwoord jij in de F1, M1 en N1 vorm. Zie voor de andere naamvallen/functies van tu het vormenboekje op internet. Met deze tu spreekt Nero zichzelf toe. Hij kijkt als het ware in de spiegel en zegt dan tegen zichzelf... Het onderwerp van fregerit is de multitudo en exultaturam is inderdaad een deelwoord van de toekomst Academisch Studie- en Uitgeefcentrumk Amsterdam

9 ego (nominativus), me (accusativus) -que (achter aan het woord geplakt) nex, necis F stam: necpono III, posui, positum fortuna, fortunae meus adj. immitto III, immisi, immissum oculus, oculi M seditiosus adj. cum onderschikkend voegwoord iugum, iugi N immensus adj. tu (nominativus) eligo III, elegi, electum pernicies F alienus adj. suus adj. pariter bijwoord exsulto I hac adj. tantus adj. facultas, facultatis F ira, irae F iniquus adj. compello III, compuli, compulsum supplicium, supplicii N ik, mij en dood plaatsen fortuin, lot van mij, mijn sturen oog oproerig hoewel (in deze zin) juk onmetelijk jij kiezen ondergang van een ander van zichzelf op gelijke wijze juichen deze (F5) zo groot potentiëel, macht woede oneerlijk dwingen straf 2016 Academisch Studie- en Uitgeefcentrumk Amsterdam 9