Kerngegevens Jacco Duel Yvon de Reuver

Transcriptie

1 Kerngegevens 2014 Jacco Duel Yvon de Reuver

2 December 2014 Veteraneninstituut, Doorn Alle rechten voorbehouden. Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand, of openbaar gemaakt, in enige vorm of op enige wijze, hetzij elektronisch, mechanisch, door fotokopieën, opnamen, of enig andere manier, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van het Veteraneninstituut. Het Veteraneninstituut (Vi) voert namens het Ministerie van Defensie een belangrijk deel van het Nederlandse veteranenbeleid uit en bevordert de maatschappelijke waardering en het welbevinden van Nederlandse veteranen en hun thuisfront. 2

3 Inhoud 1 Inleiding Aanleiding Leeswijzer Belangrijkste bevindingen Oordeel over veteranenbeleid Oordeel over dienstverlening van het Veteraneninstituut Ervaren waardering Invloed van uitzending op verdere leven Invloed van militaire werk- en uitzendervaring op loopbaan Kenmerken van de deelnemers aan het onderzoek Demografische kenmerken Militair verleden Meningen van veteranen over veteranenbeleid en dienstverlening Tevredenheid over veteranenbeleid en dienstverlening Belang van veteranenbeleid en dienstverlening Ervaren waardering als veteraan Dienstverlening door het Veteraneninstituut Gebruik van ondersteuning en diensten Ervaring met dienstverlening Behoefte aan dienstverlening zonder gebruik Belangrijkste diensten voor veteranen Lidmaatschap en deelname aan bijeenkomsten De arbeidsmarktpositie van veteranen Werk zoeken na dienstverlaten Werkloosheid na dienstverlaten De invloed van militaire werk- en uitzendervaring op loopbaan en werk Tevredenheid met loopbaan Bijlage 1. Steekproef, dataverzameling en respons Bijlage 2. De vragenlijst

4 4

5 1 Inleiding 1.1 Aanleiding Met het onderzoek Kerngegevens veteranen 2014 willen we een beter zicht krijgen op de wensen, behoeften en ervaringen van veteranen rondom drie thema s. Die thema s zijn het veteranenbeleid, de dienstverlening door het Veteraneninstituut (Vi) en de bruikbaarheid van militaire werk- en uitzendervaring bij het vinden en vervullen van werk na de militaire dienst. Aan het onderzoek hebben 500 veteranen deelgenomen (een respons van 51%; zie bijlage 1 voor een beschrijving van de opzet en uitvoering van het onderzoek en bijlage 2 voor de vragenlijst). Deze veteranen zijn onderverdeeld in vier leeftijdscohorten: (1) tot en met 35 jaar; (2) van 36 tot en met 50 jaar; (3) van 51 jaar tot en met 65 jaar; (4) 66 tot en met 90 jaar. Waar dat relevant is, beschrijven we de verschillen tussen deze cohorten. 1.2 Leeswijzer De volgende paragraaf vat de belangrijkste bevindingen van dit onderzoek samen. Meer uitgebreide informatie over de bevindingen is terug te vinden in hoofdstuk 2 (kenmerken van de responsgroep), hoofdstuk 3 (meningen van de veteranen over veteranenbeleid en dienstverlening) en hoofdstuk 4 (arbeidsmarktpositie). De hoofdstukken 3 en 4 bevatten ook informatie in blauwe kaders die afkomstig is uit eerdere onderzoeken van het Veteraneninstituut. Met die informatie kunnen wij de bevindingen uit dit onderzoek in een breder perspectief zetten. 1.3 Belangrijkste bevindingen Oordeel over veteranenbeleid De veteranen zijn over het algemeen (zeer) positief over het veteranenbeleid, de huidige nazorg voor Nederlandse militairen en veteranen, het uitdragen en stimuleren van waardering voor veteranen door de overheid/defensie, de Nederlandse Veteranendag, de veteranendag in de regio of gemeente, de veteranendag van het eigen operationeel commando (krijgsmachtdeel) en herdenkingen van omgekomen militairen. Van deze aspecten vindt men het herdenken van omgekomen militairen het belangrijkst. Het minste belang hecht men in het algemeen aan de veteranendag in de regio of gemeente. Oudere veteranen zijn over het algemeen positiever over de veteranendag in de regio of gemeente, de veteranendag van het eigen krijgsmachtdeel en herdenkingen. Uit jaarlijkse evaluaties van de Nederlandse Veteranendag door het Vi weten we dat oudere veteranen ook vaker dan jongere veteranen de regionale en lokale veteranendagen bezoeken. Oudere veteranen zijn ook vaker lid van een vereniging voor oud-militairen of veteranen dan jongere veteranen. De oudere veteranen nemen ook vaker deel aan reünies Oordeel over dienstverlening van het Veteraneninstituut De veteranen zijn over het algemeen (zeer) positief over de dienstverlening van het Veteraneninstituut. Ongeveer vier op de vijf veteranen vindt de dienstverlening van het Veteraneninstituut belangrijk. Onder de veteranen van 51 jaar en ouder vindt men meer veteranen die de dienstverlening belangrijk vinden dan onder de veteranen tot 51 jaar. Van de veteranen geeft 6% aan dat ze gebruik hebben gemaakt van dienstverlening van het Veteraneninstituut. Oudere veteranen maken relatief meer gebruik van de dienstverlening dan jongere veteranen. Degenen die gebruikmaken van de dienstverlening zijn positief. Zes procent is een opmerkelijk laag percentage veteranen dat gebruikmaakt van deze dienstverlening. Uit eerder onderzoek weten we dat alle deelnemers aan dat onderzoek op de één of andere manier gebruikmaken van diensten van het Veteraneninstituut. Bijvoorbeeld door informatie te zoeken via de website, social media, per telefoon of mail of persoonlijk contact. Of bijvoorbeeld door het (deels) lezen van checkpoint of de nieuwsbrief, het aanvragen van treinkaartjes, of door het zoeken 5

6 van hulp via het centraal aanmeldpunt (sinds 11 juni 2014: het Veteranenloket). Dit roept de vraag op wat de veteranen in dit onderzoek onder dienstverlening verstaan en of dat beeld overeenkomt van het beeld dat het instituut zelf heeft van dienstverlening. Uit dit onderzoek komt verder naar voren dat bijna de helft van de veteranen die zegt gebruik te hebben gemaakt van het Veteraneninstituut waarschijnlijk een andere organisatie bedoelt (met name Stichting de Basis). Ook blijkt dat veteranen vinden dat het Veteraneninstituut diensten moet leveren die zij niet tot haar takenpakket rekent, zoals psychische hulp en zorg bieden, het organiseren van veteranendagen, herdenkingen en contact tussen veteranen en het verzorgen van belangenbehartiging. Kortom, het lijkt dat er onder een deel van de veteranen een ander begrip leeft van de diensten die het Veteraneninstituut levert of zou moeten leveren (in hun ogen) dan bij het Veteraneninstituut zelf Ervaren waardering De overheid en Defensie blijkt voor bijna de helft van de veteranen een bron van waardering. Vanuit de media, de samenleving of de directe omgeving ervaren minder veteranen waardering dan vanuit de overheid en Defensie. In 2014 is de ervaren waardering vanuit de vier actoren (overheid en Defensie, media, samenleving, directe omgeving) hoger dan in In vergelijking met 2013 is er echter een lichte daling voor de ervaren waardering vanuit de overheid, de media en de samenleving. De afgelopen jaren is het percentage veteranen dat noch waardering noch een gebrek aan waardering voelt van de vier actoren min of meer gelijk gebleven. Die percentages variëren dit jaar tussen de 36% (overheid en Defensie) en 54% (samenleving) Invloed van uitzending op verdere leven Ongeveer één op de twintig veteranen (5,5%) ervaart een (zeer) negatieve invloed van de uitzending op het leven. Onder jongere veteranen (tot 36 jaar) is dit ongeveer één op de zeventig (1,4%). Onder deze groep jongere veteranen ondervindt ongeveer twee op de vijf (44%) zowel een positieve als negatieve invloed op het leven. Het percentage veteranen dat een (zeer) positieve invloed ervaart varieert van 40% (51-65 jarigen) tot 52% (van 21 tot 51 jaar) Invloed van militaire werk- en uitzendervaring op loopbaan Van de 500 deelnemers aan dit onderzoek hebben 392 veteranen na hun dienstverlaten gewerkt of hadden ze kunnen werken (omdat ze niet met pensioen zijn gegaan of gedeeltelijk arbeidsongeschikt waren). Van hen is een kwart één of meer keer werkloos geweest; gemiddeld is men in totaal vijftien maanden werkloos geweest. Onder de veteranen die in de periode 1979 tot 1987 de dienst hebben verlaten zijn relatief meer veteranen werkloos geweest (40%). De veteranen die in de periode voor 1979 en na 2005 de dienst hebben verlaten zijn relatief minder vaak werkloos geweest (respectievelijk 14% en 19%). Bijna de helft van de veteranen vindt dat de militaire werkervaring heeft bijgedragen tot het vinden en vervullen van werk op de civiele arbeidsmarkt (respectievelijk 40% en 49%). Minder veteranen zien een bijdrage van uitzendervaringen bij het vinden en vervullen van later werk (respectievelijk 18% en 29%). Voor jongere veteranen is de bijdrage van zowel militaire werk- als uitzendervaring bij het vinden en vervullen van werk wel (veel) groter dan voor oudere veteranen. Over het algemeen zijn de veteranen tevreden over hun loopbaan na het verlaten van Defensie. Driekwart (75%) zegt (heel) tevreden te zijn, terwijl ongeveer één op de twaalf (9%) respondenten (heel) ontevreden is. 6

7 2 Kenmerken van de deelnemers aan het onderzoek 2.1 Demografische kenmerken Tabel 1 toont de demografische kenmerken van de respondenten. Uit de tabel blijkt dat de meeste respondenten mannen zijn. Meer dan de helft van de respondenten is 55 jaar of ouder, is gehuwd, woont samen (al dan niet met kinderen), heeft één of meer kinderen, heeft ten minste middelbaar beroepsonderwijs genoten en heeft een netto inkomen van één tot twee keer modaal. 1 Bijna de helft van de respondenten heeft een betaalde baan (van twaalf uur of meer per week) en eveneens bijna de helft van de respondenten is met pensioen, functioneel leeftijdsontslag, of geniet van de uitkeringswet gewezen militairen. 2.2 Militair verleden Tabel 2 toont de kenmerken van het militaire verleden van de respondenten. De meeste respondenten hebben ervaring opgedaan bij de Koninklijke Landmacht en verlieten als soldaat of korporaal (of vergelijkbare rang of stand) de dienst. De duur van de militaire loopbaan varieert van 1 tot 41 jaar. Ruim een kwart van de respondenten heeft een militaire loopbaan van één of twee jaar. Veruit de meeste respondenten hebben aan één missie deelgenomen. Veteranen uit het jongste leeftijdscohort hebben aan gemiddeld meer missies deelgenomen dan de veteranen uit het oudste leeftijdscohort (gemiddeld twee versus één missie). Ongeveer een derde van de respondenten heeft aan een missie deelgenomen in de periode vóór 1979 en ongeveer één op de zes respondenten heeft aan een recente (na 2005) missie deelgenomen. De 500 respondenten hebben samen 705 missies op hun naam staan. Eén respondent heeft deelgenomen aan de Tweede Wereldoorlog. Bijna de helft van de respondenten heeft missie-ervaring opgedaan op de Balkan. Ongeveer de helft van de respondenten ervaart een (zeer) positieve invloed van de missie(s) op hun leven. Voor ongeveer 6% is die invloed (zeer) negatief. Binnen de groep van veteranen tot 50 jaar en met name binnen de groep tot 35 jaar ervaren meer veteranen een positieve invloed op hun leven dan binnen de groep veteranen van jaar. Verder geldt dat onder de jongere veteranen een groter deel van hen een gemengd gevoel heeft over de invloed (zowel positief als negatief) dan onder de andere leeftijdscategorieën. Daarnaast bevinden zich onder de veteranen van 51 en ouder relatief meer veteranen die neutraal staan tegenover de invloed (niet positief of negatief). Zie ook tabel 3. 1 Modaal is ongeveer 1900,- per maand. 7

8 Tabel 1. Demografische kenmerken Aantal a % Tabel 2. Militair verleden Aantal a % Geslacht Man ,8 Vrouw 18 3,6 Leeftijd Tot en met , , ,8 66 en ouder ,4 Burgerlijke staat Ongehuwd 59 11,8 Gehuwd ,8 Gescheiden 39 7,8 Weduwnaar 41 8,2 Woonsituatie Thuiswonend 6 1,2 Alleenstaand 69 13,8 Alleenstaand met kind(eren) 10 2,0 Samenwonend zonder ,8 kind(eren) Samenwonend met ,0 kind(eren) Overig 11 2,2 Kinderen , , , ,4 4 of meer 53 10,6 Opleidingsniveau Geen of lager onderwijs 35 7,0 Lager voorbereidend beroeps 81 16,2 onderwijs Middelbaar algemeen 98 19,6 vormend onderwijs Middelbaar beroepsonderwijs ,2 Hoger algemeen vormend 42 8,4 onderwijs Hoger beroepsonderwijs 69 13,8 Wetenschappelijk onderwijs 22 4,4 Overig 11 2,2 Inkomen Geen of minder dan modaal ,2 Een tot twee keer modaal ,2 Mee dan twee keer modaal 61 12,2 Wil ik niet zeggen 35 7,0 Arbeidsmarktpositie b Opleiding 9 1,8 Betaald werkzaam ,9 Onbetaald werkzaam 19 3,8 Werkloos 15 3,0 Met pensioen ,1 Arbeidsongeschikt 13 2,6 a. De aantallen hoeven niet op te tellen tot 500 vanwege respondenten die niet geantwoord hebben. b. Respondenten konden meerdere antwoordopties aankruisen. Gediend bij b KNIL 4 0,8 Koninklijke Marine ,3 Koninklijke Landmacht ,7 Koninklijke Luchtmacht 53 10,6 Koninklijke Marechaussee 21 4,2 Koopvaardij 1 0,2 Rang of stand bij verlaten dienst Soldaat c ,8 Korporaal c ,6 Onderofficier ,4 Officier 67 13,4 Burger 3 0,6 Duur militaire loopbaan (in jaren) , , , , ,8 21-of meer ,8 Aantal missies , , ,2 4 of meer 22 4,4 Inzetperiode b,d Voor , , , ,2 Na ,7 Missie(gebied) e WO-II / voorm. Nederlands- Indië / Nieuw Guinea / Korea ,2 Midden-Oosten 95 19,1 Golfregio / Irak 55 11,1 Balkan ,1 Afrika 20 4,0 Afghanistan ,1 Overig f 41 8,2 a. De aantallen hoeven niet op te tellen tot 500 vanwege respondenten die niet geantwoord hebben. b. Respondenten konden meerdere antwoordopties aankruisen. c. Of vergelijkbare stand/rang. d. 497 respondenten rapporteerden samen 586 inzetperiodes. e. 497 respondenten rapporteerden samen 705 missie(gebieden). f. Overig bevat 13* Cambodja, 1* Haïti en 27* niet ingevuld. 8

9 Tabel 3. Invloed van missie op het leven in percentages per leeftijdscohort Leeftijd tot en met en ouder totaal (Zeer) positief 52,1 51,9 39,6 47,1 46,5 Zowel positief als negatief 43,8 34,9 34,6 32,5 35,4 Niet positief of negatief 2,7 6,6 18,9 15,3 12,7 (Zeer) negatief 1,4 6,6 6,9 5,1 5,5 Uit een onderzoek onder veteranen naar hun welbevinden blijkt het totaalbeeld van de invloed van de missie op het verdere leven overeen te stemmen. Verder blijkt de invloed van de missie samen te hangen met het welbevinden van veteranen; een positieve invloed hangt samen met een beter welbevinden en een negatieve invloed met minder welbevinden. Bron: Veteraan, hoe gaat het met u? Een onderzoek naar het welbevinden van de Nederlandse veteraan. Trimbos-instituut & Veteraneninstituut (concept-rapport 2014). 9

10 10

11 3 Meningen van veteranen over veteranenbeleid en dienstverlening 3.1 Tevredenheid over veteranenbeleid en dienstverlening De respondenten zijn over het algemeen tevreden over het veteranenbeleid en de dienstverlening door het Veteraneninstituut. Het meest positief zijn de respondenten over het herdenken van omgekomen militairen. Acht van de tien respondenten is hierover (zeer) positief. Het meest negatief is men over het uitdragen en stimuleren van waardering voor veteranen door de overheid/defensie. Eén op de negen respondenten is hierover (zeer) negatief. Zie grafiek 1 en tabel 4. Naarmate men ouder is, is men over het algemeen positiever over de regionale veteranendagen en de veteranendagen van de krijgsmachtdelen, herdenkingen en de dienstverlening door het Veteraneninstituut. Grafiek 1. Oordeel over veteranenbeleid en dienstverlening in percentages 100% 90% 80% 70% 60% 50% 40% 30% 20% 10% 0% niet positief of negatief zeer negatief negatief zowel positief als negatief positief zeer positief 11

12 oordeel veteranenbeleid oordeel nazorg oordeel waardering oordeel NL veteranendag oordeel regionale veteranendag oordeel krijgsmachtdeel veteranendag oordeel herdenkingen oordeel dienstverlening Vi Tabel 4. Oordeel over veteranenbeleid en dienstverlening in percentages Zeer positief 7,1 3,3 6,9 13,4 9,0 7,0 20,1 10,4 Positief 65,4 54,9 55,5 61,8 53,3 49,6 61,5 60,9 Zowel positief als negatief 16,0 23,0 20,1 8,6 10,7 12,6 8,9 10,0 Negatief 3,0 5,0 8,7 1,7 6,4 4,2 1,2 1,1 Zeer negatief 0,2 1,2 2,0 0,4 0,4 0,2 0,0 0,2 Niet positief of negatief 8,3 12,6 6,7 14,0 20,3 26,4 8,3 17,4 Uit een onderzoek [bron 1] onder veteranen naar hun ervaring met de nazorg bleek dat 66% van de veteranen aangeeft voldoende nazorg na de uitzending te hebben gekregen. Veteranen van recentere missies (Afghanistan en Irak) zijn meer tevreden dan veteranen van minder recente missies (Libanon en voormalig-joegoslavië). Uit een ander onderzoek [bron 2] onder veteranen naar de kwaliteit van de dienstverlening van het Veteraneninstituut kwam naar voren dat 94% die dienstverlening voldoende tot uitstekend vond; 6% vond de dienstverlening matig. Uit een onderzoek [bron 3] onder 296 veteranen naar hun mening over de Nederlandse Veteranendag 2014 blijkt dat de waardering voor de verschillende onderdelen op die dag uitgedrukt in een rapportcijfer varieert van 7,7 tot 8,4. Bronnen: [1] Weer thuis na uitzending. Onderzoek naar de nazorg en re-integratie na terugkeer van een missie. Veteraneninstituut (2012). [2] Veteranenpanel meting 5. Onderzoek naar de waardering voor de dienstverlening van het Veteraneninstituut (2014). [3] Evaluatie Nederlandse Veteranendag Veteraneninstituut (2014). 3.2 Belang van veteranenbeleid en dienstverlening De respondenten hechten niet allemaal even veel belang aan alle onderdelen van het veteranenbeleid. Het meeste belang hechten de respondenten aan het herdenken van omgekomen militairen. Vrijwel iedereen vindt dat (heel) belangrijk. Het minste belang hechten de respondenten aan de veteranendag in hun regio of gemeente. Vier op de tien respondenten vindt een regionale of gemeentelijke veteranendag niet zo, of helemaal niet belangrijk. Zie grafiek 2 en tabel 5. Onder de ouderen (66 jaar en ouder) bevinden zich minder veteranen die nazorg belangrijk vinden. In dat leeftijdscohort vindt men relatief meer veteranen die hierover geen mening hebben. Naarmate de leeftijd stijgt vindt men verhoudingsgewijs meer veteranen die belang hechten aan de regionale veteranendag. Voor de veteranendagen van de krijgsmachtdelen geldt dat veteranen van 51 jaar en ouder meer belang hechten aan deze dag dan veteranen van 50 jaar of jonger. In de groep van 50 jaar en jonger vindt men relatief iets meer veteranen die minder belang hechten aan de dienstverlening door het Veteraneninstituut dan onder degenen die 51 jaar of ouder zijn. 12

13 belang veteranenbeleid belang nazorg belang waardering belang NL veteranendag belang regionale veteranendag belang krijgsmachtdeel veteranendag belang herdenkingen belang dienstverlening Vi Grafiek 2. Belang van veteranenbeleid en dienstverlening in percentages 100% 90% 80% 70% 60% 50% 40% 30% 20% 10% 0% geen mening helemaal niet belangrijk niet zo belangrijk belangrijk heel belangrijk Tabel 5. Belang van veteranenbeleid en dienstverlening in percentages Heel belangrijk 19,8 43,8 31,1 17,6 11,6 12,9 46,1 27,9 Belangrijk 53,6 44,0 57,3 51,4 41,2 44,8 48,1 55,7 Niet zo belangrijk 19,2 3,9 7,1 20,0 32,9 25,6 3,0 8,5 Helemaal niet belangrijk 1,0 0,4 0,2 2,6 4,9 3,9 0,0 0,4 Geen mening 6,5 7,9 4,3 8,3 9,5 12,9 2,8 7,5 Van de veteranen die deelnamen aan het onderzoek naar de dienstverlening van het Veteraneninstituut vindt 95% het belangrijk dat het instituut bestaat. Bron: Veteranenpanel meting 5. Onderzoek naar de waardering voor de dienstverlening van het Veteraneninstituut (2014). 13

14 3.3 Ervaren waardering als veteraan Bijna de helft van de respondenten voelt zich gewaardeerd als veteraan door de overheid en Defensie. Vanuit de media, de samenleving en de directe omgeving ervaren minder respondenten waardering. Over het algemeen staat een grote groep respondenten neutraal tegenover de stelling zich al dan niet gewaardeerd te voelen. Dit uit zich nog het sterkst richting de samenleving. Meer dan de helft van de respondenten voelt als veteraan geen waardering of gebrek aan waardering vanuit de samenleving. Zie grafiek 3 en tabel 6. Onder de veteranen tot 36 jaar vindt men verhoudingsgewijs meer veteranen die geen waardering ervaren vanuit de media en de samenleving, terwijl onder de groep van veteranen die 51 jaar of ouder zijn verhoudingsgewijs meer veteranen de waardering vanuit media en samenleving ervaren. Grafiek 3. Gevoel gewaardeerd te worden in percentages 100% 90% 80% 70% 60% 50% 40% 30% helemaal niet mee eens niet mee eens neutraal mee eens helemaal mee eens 20% 10% 0% waardering door waardering door media overheid en Defensie waardering door samenleving waardering door directe omgeving Tabel 6. Gevoel gewaardeerd te worden in percentages waardering door overheid en Defensie waardering door media waardering door samenleving waardering door directe omgeving Helemaal mee eens 6,8 3,0 2,0 7,5 Mee eens 42,4 34,4 26,9 37,0 Neutraal 36,1 46,3 54,2 46,5 Niet mee eens 11,8 14,3 14,3 7,7 Helemaal niet mee eens 2,8 2,0 2,6 1,4 14

15 De ervaren waardering vanuit de overheid, de media en de samenleving is in 2013 hoger dan in In 2014 is de ervaring waardering vanuit deze groepen weer licht gedaald. Voor de ervaren waardering uit de directe omgeving geldt dat die in 2010 en 2013 vrijwel gelijk was, terwijl deze ervaren waardering in 2014 is toegenomen. Opvallend is dat een forse groep veteranen door de jaren heen neutraal oordeelt over de waardering die zij ervaren vanuit de overheid, de media, de bevolking en hun directe omgeving. 100% 90% 80% 70% 60% 50% 40% negatief neutraal positief 30% 20% 10% 0% overheid media samenleving omgeving Bronnen: Veteranen: Ervaren erkenning & waardering. Motshagen (2010). Veteranenbeleid & waardering. Opvattingen van Nederlandse veteranen. Veteraneninstituut (2013). De 296 veteranen die deelnamen aan het onderzoek over de Nederlandse Veteranendag 2014 vinden in overgrote meerderheid (84%) dat de Veteranendag in redelijke tot grote mate bijdraagt aan de maatschappelijke erkenning en waardering van veteranen in het algemeen. De groep van veteranen die vindt dat de dag in redelijke tot grote mate bijdraagt aan hun persoonlijke erkenning en waardering is kleiner (63%). Bron: Evaluatie Nederlandse Veteranendag Veteraneninstituut (2014). 15

16 3.4 Dienstverlening door het Veteraneninstituut Gebruik van ondersteuning en diensten Van de respondenten geeft 86% aan geen gebruik te hebben gemaakt van ondersteuning of diensten van het Veteraneninstituut. Bovendien hadden zij daaraan geen behoefte. Voor 8% geldt dat zij die behoefte wel hadden, maar dat zij desondanks geen gebruik hebben gemaakt van ondersteuning of diensten van het Veteraneninstituut. Voor 6% geldt dat zij wel gebruik hebben gemaakt van ondersteuning of diensten van het Veteraneninstituut. Onder de 66-jarige en oudere veteranen bevinden zich verhoudingsgewijs de meeste veteranen die gebruikmaken van de dienstverlening van het Veteraneninstituut of daar behoefte aan hebben, maar er geen gebruik van maken. Uit een onderzoek naar de dienstverlening van het Veteraneninstituut onder veteranenpashouders blijkt iedereen op de één of andere manier gebruik te maken van de dienstverlening van het Veteraneninstituut. Bijvoorbeeld door treinkaarten aan te vragen, door gebruik te maken van aanbiedingen die via de veteranenpas worden aangeboden, door Checkpoint (deels) te lezen (al dan niet via de app), door contact te hebben met het Veteraneninstituut via de website, , medewerkers of het centraal aanmeldpunt, door berichtgeving van het Veteraneninstituut te volgen via social media, door de digitale nieuwsbrief te lezen of door het (deels) gebruiken van het Handboek Veteraan. Met het stijgen van de leeftijd van de veteraan neemt het aantal diensten waarvan men gebruik maakt toe. Bron: Veteranenpanel meting 5. Onderzoek naar de waardering voor de dienstverlening van het Veteraneninstituut (2014; secundaire analyse van gegevens) Ervaring met dienstverlening De 31 respondenten die aangaven gebruik te hebben gemaakt van ondersteuning of dienstverlening vanuit het Veteraneninstituut konden aangeven om welke ondersteuning of diensten het ging. Ook konden zij aangeven wat hun ervaring met die dienstverlening was. Tabel 7 vat de resultaten samen. In totaal gaven de respondenten aan van zeven vormen van ondersteuning of diensten gebruik te hebben gemaakt. Twee daarvan bleken echter niet van het Veteraneninstituut afkomstig, maar van andere organisaties. De dienstverlening vanuit het Veteraneninstituut veelal gerelateerd aan reisvergoeding waardeert men positief. De dienstverlening van de andere organisaties betreft vrijwel alleen hulpverlening. Over de waardering van die dienstverlening zijn de respondenten in het algemeen ook positief. Tabel 7. Ervaring met dienstverlening Veteraneninstituut in aantallen Ervaring Zeer negatief Negatief Neutraal Positief Zeer positief Onbekend Totaal Veteraneninstituut Advies 1 1 Reisvergoeding Verhalen van veteranen 1 1 Internet/ 1 1 Kortingen/ arrangementen 1 1 Andere organisatie Hulp Bij elkaar komen 1 1 Totaal

17 3.4.3 Behoefte aan dienstverlening zonder gebruik Achtendertig respondenten gaven aan geen gebruik te hebben gemaakt van de dienstverlening door het Veteraneninstituut ondanks dat zij daaraan wel behoefte hadden. Deze respondenten konden aangeven om welke behoefte het ging en wat de reden was dat ze geen gebruik hebben gemaakt van de dienstverlening. Tabel 8 toont de resultaten. In totaal werden zeven behoeftes aangegeven en acht redenen. De meest genoemde behoefte betreft psychische hulp. De meest genoemde reden is onbekendheid met het instituut. Tabel 8. Aard en reden van geen gebruik Tabel 9. Belangrijkste diensten Veteraneninstituut Veteraneninstituut Behoefte Aantal Aard dienst Aantal % Psychische hulp 9 1. Ondersteuning/hulp ,8 Praktische hulp 3 - Psychische hulp 33 Reünie 3 - Aanspreekpunt/loket 25 Advies 1 - Werk/integratie samenleving 14 Samenwerking 1 - Andere hulp 13 Ziekenbezoek 1 - Naasten 9 Alles 1 - Ouderenzorg 4 2. Erkenning en waardering ,3 Totaal 19 - Veteranendagen organiseren 23 - Herdenkingen 23 Toelichting geen gebruik - Beeldvorming Kennis 95 14,8 Onbekend met instituut 4 - Checkpoint 13 Bestond niet 3 4. Contact tussen veteranen 64 9,9 Afstand 2 5. Praktische voordelen 42 6,5 Erom gevraagd maar niet gekregen 2 6. Belangenbehartiging 30 4,7 Handicaps 1 Traject moet nog starten 1 Totaal ,0 Voor naasten 1 Kan het zelf 1 Totaal Belangrijkste diensten voor veteranen De respondenten konden aangeven wat zij als de drie belangrijkste diensten zien die het Veteraneninstituut aan hen als veteraan zou moeten leveren. In totaal noemden de respondenten 644 belangrijke diensten. Daarnaast gaf men 45 keer aan het niet te weten en in tien gevallen gaf men aan dat het goed is zoals het is. Tabel 9 geeft een overzicht van de belangrijkste diensten die het Veteraneninstituut hen als veteraan kan leveren. Er zijn zes hoofdcategorieën van diensten te onderkennen waarvan ondersteuning/hulp de meest genoemde is. Deze categorie is 295 keer genoemd. Daarvan gaf men 33 keer expliciet aan dat men psychische hulp een belangrijke dienst vond. Ook aanspreekpunt/loket, werk/integratie samenleving, andere hulp, naasten en ouderzorg zijn specifieke diensten die men noemde en die onder ondersteuning/hulp vallen. 17

18 3.5 Lidmaatschap en deelname aan bijeenkomsten Vier op de tien respondenten (42%) is lid van een vereniging of organisatie voor oud-militairen of veteranen. Veteranen van 51 jaar en ouder zijn relatief vaker lid van een vereniging dan jongere veteranen. Van de groep met de jongste veteranen is 25% lid van een vereniging. De deelname aan bijeenkomsten voor veteranen, zoals een reünie of veteranendag, in de afgelopen drie jaar varieert sterk. Iets meer dan de helft van de veteranen (56%) heeft aan één of meer veteranenbijeenkomsten deelgenomen. Van de deelnemers heeft driekwart (75%) één tot drie bijeenkomsten bijgewoond. Er zijn drie respondenten die aan 75 of meer bijeenkomsten hebben deelgenomen. Onder de respondenten die lid zijn van een vereniging vindt men verhoudingsgewijs meer respondenten die deelnemen aan bijeenkomsten voor veteranen dan onder de niet-leden, respectievelijk 72% en 43%. Van de groep met jongste veteranen heeft een derde aan één of meer bijeenkomsten deelgenomen. Voor de veteranen van 36 tot 66 jaar is dat grofweg de helft. Van de groep met oudste veteranen heeft vier op de vijf aan één of meer bijeenkomsten deelgenomen. Uit een onderzoek onder veteranen naar hun welbevinden [bron 1] blijkt dat 43% van hen lid is van een vereniging of organisatie voor oud-militairen of veteranen. Van de veteranen die deelnemen aan het onderzoek neemt 46% wel eens deel aan een bijeenkomst voor veteranen (bijvoorbeeld een reünie of veteranendag). Het percentage veteranen dat lid is of deelneemt aan activiteiten verschilt wel per leeftijdscategorie, namelijk tot 35 jaar: 25% (lid) en 24% (deelname); van jaar: 31% en 32%; van jaar: 48% en 48%; 66 jaar en ouder: 62% en 72%. Uit een onderzoek [bron 2] onder 296 veteranen naar hun mening over de Nederlandse Veteranendag 2014 blijkt dat 18% van hen de Nederlandse Veteranendag heeft bezocht. Van de veteranen tot 41 jaar is dat 3%, van de veteranen in de leeftijd van jaar is dat 23% en voor de oudere veteranen 18%. Van de veteranen die deelnamen aan het onderzoek had 38% de lokale of regionale veteranendag bezocht. Ook hier waren leeftijdsverschillen. Van de veteranen tot 41 jaar is dat 18%, van de veteranen in de leeftijd van jaar is dat 26% en voor de oudere veteranen 48%. Bronnen: [1] Veteraan, hoe gaat het met u? Een onderzoek naar het welbevinden van de Nederlandse veteraan. Trimbos-instituut & Veteraneninstituut (concept-rapport 2014; secundaire analyse van gegevens). [2] Evaluatie Nederlandse Veteranendag Veteraneninstituut (2014). 18

19 4 De arbeidsmarktpositie van veteranen 4.1 Werk zoeken na dienstverlaten Tabel 9 toont de resultaten van de arbeidsmarktpositie van de respondenten na dienstverlaten. Een kwart van de respondenten heeft voor 1979 de dienst verlaten en ruim een kwart na Na hun dienstverlaten hebben 216 respondenten naar werk gezocht. Van hen hadden 71 respondenten (33% van de werkzoekers) behoefte aan ondersteuning van Defensie bij het zoeken naar werk. Uiteindelijk hebben 34 respondenten (16% van de werkzoekers) gebruikgemaakt van ondersteuning vanuit Defensie. Onder degenen die gebruik hebben gemaakt van ondersteuning vanuit Defensie zijn overigens ook respondenten die geen behoefte hadden aan ondersteuning (zie tabel 10). Van de veteranen tot en met 35 jaar heeft ongeveer een derde gebruikgemaakt van ondersteuning. Van de veteranen in de leeftijd jaar was dat ongeveer één op de tien. Bij de veteranen van 66 jaar en ouder heeft één op de twintig gebruikgemaakt van ondersteuning vanuit Defensie. De behoefte aan ondersteuning hangt, in tegenstelling tot het daadwerkelijk gebruik, niet samen met de leeftijd van de veteraan. Tabel 9. Arbeidsmarktpositie na dienstverlaten Aantal = 500 a % Jaar van dienstverlaten Voor , , , ,0 Na ,6 Gezocht naar werk na dienstverlaten Nee, vanwege pensioen 73 14,6 Nee, vanwege arbeidsongeschiktheid 11 2,2 Nee, vanwege studie/opleiding 40 8,0 Nee, voor mezelf begonnen 21 4,2 Nee, al ander werk 89 17,8 Nee, terug bij oude werkgever 18 3,6 Ja ,2 Anders b 8 1,6 Aantal = 216 a % Behoefte aan ondersteuning Defensie bij zoeken werk Ja 71 32,9 Nee ,7 Gebruik ondersteuning Defensie bij zoeken werk Ja 34 15,7 Nee ,9 Aantal = 392 a % Werkloos na dienstverlaten (totaal aantal maanden) , , , ,8 13 of meer 24 6,1 a. De aantallen hoeven niet op te tellen tot het genoemde getal vanwege respondenten die niet geantwoord hebben. b. Bijvoorbeeld: huismoeder geworden of reizen voor de duur van 1,5 jaar. 19

20 Tabel 10. Behoefte en gebruik van ondersteuning Defensie bij zoeken naar werk Behoefte ondersteuning Defensie Ja Nee Totaal Gebruik ondersteuning Defensie Ja 12,3 3,8 16,0 Nee 20,8 63,2 84,0 Totaal 33,0 67,0 100,0 De tabel toont het percentage van het totaal (212 respondenten). Uit een onderzoek onder veteranen naar hun ervaringen op de arbeidsmarkt blijkt dat ongeveer een op de drie veteranen (28%) behoefte had aan (om)scholing. Van hen heeft ongeveer de helft daadwerkelijk gebruikgemaakt van omscholing (13% van de dienstverlaters). Een kwart van de veteranen had behoefte aan (meer) ondersteuning van Defensie bij het vinden van een nieuwe baan. Bron: Aan het werk na dienstverlaten. Onderzoek naar de ervaringen van veteranen op de civiele arbeidsmarkt. Veteraneninstituut (2013). 4.2 Werkloosheid na dienstverlaten Van de 392 respondenten die na hun diensttijd hebben gewerkt of hadden kunnen werken (dat zijn degenen die niet met pensioen zijn gegaan of die gedeeltelijk - arbeidsongeschikt waren) is een kwart één of meerdere keren werkloos geweest. De totale periode van werkloosheid varieert van één tot 120 maanden. Gemiddeld was men ruim vijftien maanden werkloos. Op het moment van het onderzoek is 3% van de respondenten werkloos. Zie ook tabel 9. De periode van dienstverlaten hangt samen met het al dan niet werkloos zijn geweest. Van degenen die voor 1979 de dienst hebben verlaten en na 2005, is verhoudingsgewijs een kleiner deel werkloos geweest (zie tabel 11; groene cel). Van degenen die in de periode de dienst hebben verlaten is verhoudingsgewijs een groter deel werkloos geweest (zie tabel 11; gele cel). Deze bevinding is ook terug te vinden in de verschillen tussen leeftijdscohort en werkloosheid. Van de veteranen tot 35 jaar en de veteranen van 66 jaar en ouder is ongeveer één op de zes tot negen werkloos geweest. Van de overige veteranen (36 65 jaar) is dat ongeveer één op de drie. Tabel 11. Samenhang werkloosheid en periode uit dienst Periode Werkloos Voor Na 2005 Totaal geweest Nee 90 (86,5) 39 (60,0) 24 (72,7) 56 (71,8) 79 (81,4) 288 (76,4) Ja 14 (13,5) 26 (40,0) 9 (27,3) 22 (28,2) 18 (18,6) 89 (23,6) Totaal Tussen haakjes het percentage per kolom. Of respondenten rond hun dienstverlaten gebruik hebben gemaakt van ondersteuning van Defensie bij het zoeken naar werk, hangt niet samen met het al dan niet werkloos zijn geweest. Die samenhang is er wel voor de behoefte aan ondersteuning. Onder degenen die aangeven behoefte aan ondersteuning te hebben gehad zijn over het algemeen meer respondenten die werkloos zijn geweest dan onder degenen die die behoefte niet hadden (respectievelijk 52% en 20%). 20

21 Uit het onderzoek naar de ervaringen van veteranen op de arbeidsmarkt blijkt dat ongeveer een derde van de veteranen een beetje tot zeer veel moeite heeft gehad om een baan te vinden na dienstverlaten. Naarmate de leeftijd vordert hebben veteranen minder moeite om een baan te vinden. Voor veteranen tot 30 jaar is de ongunstige arbeidsmarkt de belangrijkste reden voor die moeite. Voor de veteranen in de leeftijd van jaar is dat de minder goede aansluiting van de arbeidsmarkt op de militaire ervaring. Voor de veteranen van 55 jaar en ouder spelen deze twee reden ook een rol, maar geeft de meerderheid diverse andere redenen op. Bron: Aan het werk na dienstverlaten. Onderzoek naar de ervaringen van veteranen op de civiele arbeidsmarkt. Veteraneninstituut (2013). 4.3 De invloed van militaire werk- en uitzendervaring op loopbaan en werk De respondenten konden aangeven of hun militaire loopbaan en ervaring heeft bijgedragen aan het vinden van werk op de civiele arbeidsmarkt en aan het vervullen van hun functie op de civiele arbeidsmarkt. Daarnaast konden de respondenten ook aangeven in hoeverre het vinden en vervullen van werk werd beïnvloed door hun specifieke uitzendervaring. Grafiek 4 en tabel 12 tonen de resultaten. De militaire loopbaan en ervaring draagt voor meer respondenten bij aan het vinden en vervullen van werk dan de specifieke uitzendervaring. Voor de specifieke uitzendervaring geldt zelfs dat vier op de tien respondenten aangeeft dat die ervaring niet bijdraagt aan het vinden van werk. Voor het vervullen van werk geldt dat drie op de tien respondenten van mening is dat uitzendervaring niet bijdraagt. Grafiek 4. Bijdrage van ervaring aan vinden en vervullen van werk 100% 90% 80% 70% 60% 50% 40% 30% 20% helemaal niet mee eens niet mee eens neutraal mee eens helemaal mee eens 10% 0% bijdrage loopbaan vinden werk bijdrage loopbaan vervullen werk bijdrage uitzending vinden werk bijdrage uitzending vervullen werk Tabel 12. Bijdrage van ervaring aan vinden en vervullen van werk bijdrage loopbaan vinden werk bijdrage loopbaan vervullen werk bijdrage uitzending vinden werk bijdrage uitzending vervullen werk Helemaal mee eens 13,5 14,3 4,7 5,8 Mee eens 26,9 34,4 13,5 23,0 Neutraal 28,2 27,5 37,5 38,3 Niet mee eens 19,3 14,6 29,6 22,2 Helemaal niet mee eens 12,1 9,3 14,8 10,8 21

22 tot t/m t/m en ouder tot t/m t/m en ouder tot t/m t/m en ouder tot t/m t/m en ouder Voor alle vier aspecten zijn er verschillen tussen de leeftijdscohorten. Over het algemeen neemt de ervaren bijdrage van werk- en uitzendervaring bij het vinden en vervullen van werk toe naarmate men jonger is. Grafiek 5. Bijdrage van ervaring aan vinden en vervullen van werk per leeftijdscohort 100% 90% 80% 70% 60% 50% 40% 30% 20% 10% (helemaal) mee oneens neutraal (helemaal) mee eens 0% bijdrage loopbaan vinden werk bijdrage loopbaan vervullen werk bijdrage uitzending vinden werk bijdrage uitzending vervullen werk Bij ongeveer de helft van de veteranen die naar werk hebben gezocht na dienstverlaten, komt de uitzendervaring in het sollicitatiegesprek ter sprake en wordt er positief gereageerd op die ervaring. Voor een kleiner deel was die reactie neutraal (13%) of negatief (6%). Bij ongeveer een derde van de veteranen kwam de uitzendervaring niet ter sprake. De ervaringen van veteranen van 30 tot 55 jaar zijn daarbij iets gunstiger dan van de veteranen tot 30 jaar. Van de veteranen tot 30 jaar ondervindt 65% een beetje tot veel profijt van de uitzendervaring in hun werk na dienstverlaten. Voor de veteranen van 30 tot 55 jaar is dat 63% en voor de veteranen van 55 jaar en ouder 52%. De vijf belangrijkste redenen voor dat profijt zijn: het kunnen werken onder moeilijke omstandigheden, het goed kunnen improviseren, het kunnen werken onder grote druk, het goed kunnen werken in teamverband en geleerd hebben om door te zetten. Van de veteranen tot 30 jaar ondervindt 28% een beetje tot veel hinder van de uitzendervaring in hun werk na dienstverlaten. Voor de veteranen van 30 tot 55 jaar is dat 14% en voor de veteranen van 55 jaar en ouder 3%. De belangrijkste reden voor die hinder zijn het moeite hebben met de burger -cultuur, het missen van de collegialiteit, het missen van de sfeer en het missen van de uitdaging zoals ervaren tijdens de diensttijd. Bron: Aan het werk na dienstverlaten. Onderzoek naar de ervaringen van veteranen op de civiele arbeidsmarkt. Veteraneninstituut (2013). 22

23 4.4 Tevredenheid met loopbaan Over het algemeen zijn de respondenten tevreden over hun loopbaan na het verlaten van Defensie. Driekwart (75%) zegt (heel) tevreden te zijn, terwijl ongeveer één op de elf (9%) respondenten (heel) ontevreden is. Er is geen samenhang tussen leeftijdscohort en de tevredenheid met de loopbaan na de diensttijd. Wel blijkt er een positieve samenhang tussen tevredenheid met de loopbaan na de periode bij Defensie en de ervaring dat de militaire loopbaan en de uitzending heeft bijgedragen tot het vinden en vervullen van werk gedurende die loopbaan. Respondenten die (heel) tevreden zijn over hun loopbaan na Defensie ervaren over het algemeen ook sterker dat de militaire loopbaan en de uitzending heeft bijgedragen terwijl respondenten die (heel) ontevreden zijn over hun loopbaan na Defensie over het algemeen van mening zijn dat de militaire loopbaan en de uitzending niet heeft bijgedragen. Deze bevindingen krijgen ondersteuning door de toelichting die de veteranen konden geven bij het beoordelen van hun tevredenheid met de loopbaan na het verlaten van Defensie. Van degenen die na dienstverlaten zijn gaan werken, is bijna driekwart (73%) tevreden tot zeer tevreden over de eerste baan. Oudere veteranen zijn over het algemeen meer tevreden dan jongere veteranen over hun eerste baan. Redenen voor ontevredenheid over de eerste baan zijn het moeilijk kunnen omgaan met het cultuurverschil, het niet goed aansluiten van werkniveau, het niet aansluiten op de militaire ervaring, er financieel op achteruit gaan, of geen goede klik hebben met de collega s. Voor de meeste veteranen geldt dat de eerste baan na dienstverlaten niet aansluit op de militaire ervaring. Voor veteranen tot 30 jaar geldt dit voor 64% en voor veteranen van 30 tot 55 jaar 37%. Bij oudere veteranen geldt dit voor bijna de helft. Van de veteranen evalueert 69% hun loopbaan na de dienstperiode als (zeer) positief; 9% is (zeer) negatief. Oudere veteranen zijn iets positiever dan jongere veteranen. Bron: Aan het werk na dienstverlaten. Onderzoek naar de ervaringen van veteranen op de civiele arbeidsmarkt. Veteraneninstituut (2013). 23

24 24

25 Bijlage 1. Steekproef, dataverzameling en respons Voor het onderzoek hebben we eind maart 2014 een steekproef getrokken uit het bestand veteranenpashouders. Het Veteraneninstituut beheert dit bestand dat de gegevens bevat van veteranen die in het bezit zijn van een veteranenpas. Bij het trekken van de steekproef hebben we ons beperkt tot de geboortejaren 1923 tot en met De veteranen die recent door het Veteraneninstituut zijn uitgenodigd voor een ander onderzoek hebben we uit het databestand verwijderd. Ook veteranen die niet woonachtig zijn in Nederland, of die hebben aangegeven dat ze niet willen deelnemen aan enig onderzoek zijn door ons uit het databestand verwijderd. Uiteindelijk bevatte het bestand veteranen. Deze groep hebben we verdeeld in vier leeftijdsgroepen en uit elke leeftijdsgroep hebben we een willekeurige steekproef getrokken van 250 veteranen. Dataverzameling Op 25 maart 2014 hebben wij de 1000 veteranen uit de steekproef een uitnodigingsbrief voor het onderzoek gestuurd, samen met een vragenlijst en retourenvelop. Op 15 april hebben we aan de 1000 veteranen een herinneringsbrief gestuurd met een vragenlijst en retourenvelop. De dataverzameling eindigde op 25 april Respons Vijfhonderd van de 987 terecht aangeschreven respondenten stuurden een bruikbaar ingevulde vragenlijst terug. Dat levert een werkbare respons op van 51%. Zie tabellen hieronder voor een volledig overzicht van de steekproef en de respons. 25

26 Vaststellen steekproef a Databestand veteranenpashouders (geboortejaren ) b Woonachtig in buitenland 2901 c Wil niet deelnemen aan onderzoek 618 d Deelgenomen aan onderzoek RZO 3592 e Deelgenomen aan onderzoek MONUTA 992 f Beschikbaar voor steekproef (a b c d e) Waarvan: jaar (geboortejaren ) jaar (geboortejaren ) jaar (geboortejaren ) jaar (geboortejaren ) Aangeschreven g Steekproef 1000 Reactie geen deelname en respons op vragenlijst h Weigert 3 i Onbestelbaar retour 4 j Overleden 4 k Respons vragenlijst* 510 l Totaal reacties (h + i + j + k) 521 m Bruto respons (l/g) = (521/1000) 52,1% * In eerste instantie 538, maar 28 respondenten hadden de vragenlijst tweemaal ingevuld en geretourneerd. Van deze 28 respondenten is alleen de eerste versie in de dataset opgenomen. Netto respons n Steekproef 1000 o Onterecht verzonden (i + j) 8 p Onterecht ingevulde vragenlijst*. geen uitzending. nog in actieve dienst q Terecht verzonden (n o p) 987 r Netto respons (e/j) = (510/987) 51,7% * Onterecht ingevuld blijkt uit antwoorden vragenlijst Werkbare respons s Respons (k p) 505 t Te weinig informatie * 5 u Werkbare respons (s t) 500 v Werkbare respons (u/q) = (500/987) 50,7% * Geen enkele vraag over veteranenbeleid en dienstverlening is ingevuld e/o vrijwel geen enkele vraag over demografische gegevens is ingevuld

27 Bijlage 2. De vragenlijst 27

28 28

29 29

30 30

31 31

32 32

33 33