Nieuwe Kijk op wegen in het landschap

Transcriptie

1 Nieuwe Kijk op wegen in het landschap Betreft: overzicht van interviews, gerangschikt naar thema Datum: 1 maart 2010 Kenmerk: Thema s: - Gebiedsafbakening - Rijgedrag - Landschap van Friesland, landschap van deelgebieden - Dorpsranden en bedrijventerreinen - Knooppunten - Rotondes - Aquaducten, bruggen en andere kunstwerken - Rustplekken en carpoolplaatsen - Historische wegen - Toekomstige opgaven en duurzaamheid - Informatie langs de weg Overzicht van landschappen Bekengebied: Gaasterland: Kleigebied: Kleigebied/ voormalige Middelzee: Laagveengebied: Merengebied: Noordelijke wouden: A B C D E F G Codes van de interviews Interview 1 F 1 Interview 2 C 2 Interview 3 G 3 Interview 4 B 4 Interview 5 G 5 Interview 6 C 6 Interview 7 C 7 Interview 8 E 8 Interview 9 D 9 Interview 10 D 10 Interview 11 C 11 Interview 12 A 12 Interview 13 A 13 Interview 14 B 14 Interview 15 E 15 Interview 16 G 16 Interview 17 A 17 Interview 18 C 18

2 Gebiedsafbakening F1: Het gebied rond Leeuwarden, Sneek en Heerenveen is goed bekend, deze routes worden regelmatig gereden. Daarnaast wordt ook met zekere regelmaat naar Assen of Groningen gereden. C2: Het gebied van Groningen naar Wommels is goed bekend. Daarnaast is het gebied rond Sneek goed bekend (het oude terpenlandschap). G3: Het gebied ten oosten van de lijn Dokkum, Drachten, Beesterzwaag, Donkerbroek is goed bekend. Daarnaast zijn de gebieden rond de snelwegen in heel Friesland ook bekend. B4: De zuidwesthoek van Friesland is goed bekend. Daarnaast is het gebied van Leeuwarden naar Sneek bekend en de lijn van Dokkum naar Heerenveen. De meeste wegen en plaatsen in Friesland zijn bekend. G5: Het gebied rond Rinsumageest is goed bekend. De wegen achter Dokkum, ten oosten van Dokkum, worden niet gereden. Door familiebezoek in Harlingen en Wommels zijn de gebieden rond deze kernen ook wel bekend terrein. Verder worden voornamelijk de grotere doorgaande wegen gebruikt. C6: Wonen nu tien jaar in Easterein, geboren in Birdaard en Burgum. Deze gebieden zijn goed bekend. Alle snelwegen en de omliggende gebieden in Friesland zijn bekend. Daarnaast zijn ook alle doorgaande routes in Friesland bekend. C7: Het gebied Sneek, Leeuwarden, Drachten, Heerenveen is goed bekend. De A32 wordt dagelijks gereden. Ook regelmatig naar Assen en Groningen. De grotere wegen zijn goed bekend. Ook de rest van Friesland is bekend. E8: Zuid-oost, midden, en zuid-west Friesland zijn goed bekend, noord Friesland niet in details. De weg van Broek naar Leeuwarden wordt iedere dag gereden. D9: Bekend gebied is het gebied rond Sint Jacobiparochie, ten oosten afgegrensd door de lijn Leeuwarden en Stiens. Ook het gebied van Gorredijk tot aan Buitenpost is goed bekend. De rest van Friesland is ook bekend, vooral het merengebied in het zuidwesten door vaarrecreatie. D10: Buiten de gebieden die op kaart zijn aangegeven, te weten het noordwesten van Friesland tot Dokkum en het gebied rond Mantgum, zijn de grote wegen richting Groningen en Zwolle goed bekend. C11: Het terpengebied in het noorden is goed bekend, richting Groningen. Alles boven de lijn van Harlingen, Leeuwarden en Buitenpost is goed bekend. Met enige regelmaat wordt tot Harlingen doorgereden. Overige gebieden zijn ook bekend, maar minder vertrouwd. Gaasterland is bekend, de zuidoosthoek is veel minder bekend. Er is vooral kennis van kleine wegen. A12: De gehele gemeente Ooststellingwerf is bekend terrein en zeker de omgeving van Oldeberkoop. Vanuit Oldeberkoop worden de verschillende grotere plaatsen bezocht: Heerenveen, Gorredijk, Wolvega. Ook de routes naar Sneek (3 jaar in Sneek gewerkt) en Leeuwarden worden wel gereden. Verder zijn de grote wegen in Friesland bekend. A13: Een ruimer gebied rond Sneek is goed bekend. Ook het gebied rondom Wolvega, Heerenveen, Gorredijk, Beetsterzwaag en Drachten is goed bekend. Verder nog een klein gebied om Dokkum. De rest van Friesland is redelijk bekend. B14: Alle grote wegen in Friesland ten zuiden van Leeuwarden worden wel gereden. Het gebied rond Balk is goed bekend (groen op de kaart). Oost en noordoost Friesland is minder bekend terrein.

3 E15: Kent veel gebieden in de provincie Friesland, doordat er ook veel wordt rondgereden met de motor. Het gebied boven de lijn Sneek, Leeuwarden en Drachten is minder goed bekend. G16: Een groot gebied rondom Burgum is goed bekend. Verder zijn de grote wegen wel bekend terrein. Rijden veel naar de Veluwe. Ook de snelweg wordt gereden: dat is de kortste weg over Joure, Lemmer, Kampen. Op de route naar de camping wordt tot aan Heerenveen de snelweg gereden. Dan toeristische routes via Steenwijk, Giethoorn, de Weerribben of door de polder, via Dronten. De snelste en meest gereden route naar de camping is over Heerenveen, Steenwijk, Meppel, Zwolle, t Harde en dan Epe. Terug vanuit Epe meestal via Heerenveen. Maar ook via de Lemmer, Spannenburg, St Nyk, dwars door Joure, TerHenne, een slingerweg met allemaal bochten naar Wartena, Garyp, Burgum. Terugweg doen we vaak toeristisch, dan nemen we de tijd. We zijn dan wel een uur of wat onderweg. A17: De zuidoosthoek is goed bekend. Vooral het gebied binnen de plaatsen Drachten, Heerenveen, Wolvega en Oosterwolde. De rest van Friesland is redelijk bekend, er wordt bijvoorbeeld regelmatig naar Sneek gereden. C18: Het gebied ten westen van de lijn Lemmer, Joure, Grou, Leeuwarden en Holwerd is goed bekend. Daarbinnen is de gemeente Nijefurd (paars op de kaart) zeer goed bekend. Verder zijn de grote(re) wegen in de provincie Friesland bekend. Rijgedrag F1: Geen recreatieve, maar een noodzakelijke rijder. Verschillende zaken worden dan gecombineerd. Gemiddeld 1-2 keer in de week naar Sneek en gemiddeld 1 keer in de 1-2 maand(en) naar Heerenveen of Leeuwarden. Recreatie liever op de fiets of lopend. Het rijgedrag is door de komst van de TomTom veranderd. Rijden met de TomTom vermindert de stress. Het rijden blijft sterk gericht op de weg en het verkeer, dit komt onder meer doordat de onderlinge afstanden moeilijk in te schatten zijn. Maakt gebruik van sluiproutes: van Sneek naar Oudega, dit is een binnendoor weg langs Abbega (een 60km/h weg). Het gebruik van sluiproutes is voor het plezier: je kunt rustig om je heen kijken. Vooral op de terugweg gebruikt. C2: Rijdt veel, ca km per jaar. Vooral een zakelijke rijder: drie keer in de week van Groningen naar Wommels (en weer terug). De route is hier op aangepast; de snelste route van Groningen naar Wommels (zie kaart). Deze voert langs alle snelheidswegen. Het gebruik van sluiproutes past ook in dit beeld, namelijk alleen om files te ontwijken, m.n rond Leeuwarden, en niet voor een aantrekkelijk landschapsbeeld. Ongeveer iedere week ook recreatief rijden, voornamelijk in het gebied rond Sneek. Recreatief rijden vooral op kronkelige wegen. Geen hekel aan rechte stukken bij doelgericht rijden. Recreëert weinig op een andere wijze in Friesland (af en toe lopend of op de fiets), dan in het terpenlandschap in de omgeving van Sneek of bij de oude Zeedijk aan de kust Is niet in het bezit van een TomTom, dit is wel handig maar niet noodzakelijk. G3: Vooral een nuttigheidsrijder (woon-werkverkeer). Elke dag vanuit Drachten naar Kollum, en regelmatig van Damwoude en Dokkum. Het rijden is functioneel. De standaardroute is de kortste route, daarom ook weinig gebruik van sluiproutes (alleen indien noodzakelijk bijvoorbeeld bij wegwerkzaamheden). Recreëren in Friesland vindt zelden plaats, ook niet recreatief fietsen. Niet in het bezit van een TomTom. B4: Rijdt veel, zowel met de auto als op de fiets. Ook lange afstanden, naar bijvoorbeeld Zeist, Etten-Leur. Is al ongeveer 8 jaar in het bezit van een navigatiesysteem in de auto, dit is gemakkelijk en geeft een veilig gevoel. Hierdoor is het plezierig rijden. Het type rijder hangt af van de navigatiestand, het kan zowel doelgericht zijn, als toerend. Doelgericht op het moment van een afspraak of een duidelijke eindbestemming/ tijd, en dan wordt altijd de snelste weg genomen. Geen gebruikgemaakt van sluiproutes, in de omgeving zijn ze er niet en in ander gebied worden ze niet opgezocht.

4 Recreatief rijden gaat ook met de navigatie. In de eigen omgeving geen gebruik van de navigatie. G5: Auto rijden wordt als een aangename bezigheid beschouwd. Er wordt niet heel veel gereden, omdat er geen sprake is van een eigen auto. Wanneer er gereden wordt is dit doelgericht, bijvoorbeeld voor familiebezoek. Er wordt niet getoerd, niet met de auto, noch op de fiets. Er wordt geen gebruik gemaakt van een Tomtom. Voor het vinden van de weg in het bekende gebied wordt dit ook niet noodzakelijk gevonden, of als een gemis ervaren. C6: Vroeger voor het werk altijd veel gereden ( km/j). Nu nog ongeveer km/j. Vooral recreatief rijden, maar door het vele rijden wel een snelle rijder. Is niet in het bezit van een TomTom, maar ook niet tegen het gebruik van TomTom. Maakt geen gebruik van sluiproutes, alleen met files wordt er omgereden. C7: Een zakelijke rijder. Per jaar wordt veel gereden: tot km. Dit is vooral zakelijk. Gaat nooit voor de lol ergens toeren. Recreëren in Friesland vindt plaats met de boot. Is in het bezit van een TomTom, dit heeft het rijgedrag veranderd. Vooral in de steden zelf rijd je zelfverzekerder. Maar meestal zijn het de bekende routes en wordt op het einde de TomTom ingesteld. Het gebruik van sluiproutes vindt enkel plaats ter vermijding van de files. Op de weg van Grouw naar Groningen soms een alternatieve route. Dit scheelt qua tijd niets en de weg is meer afwisselend. Zodra er teveel rotondes komen, niet langer langs deze weg. Veel rotondes zijn hier niet nodig, het is een rustige weg. Het gebruik van deze route is zowel op de heen- als op de terugweg E8: Er wordt iedere dag gereden, woon-werk verkeer, maar er wordt ook regelmatig getoerd. Bij het woon-werk verkeer gaat de voorkeur uit naar een snelle aangename route. De aanloop is aangenaam en mooi om te rijden (van Broek tot aan de snelweg bij Akkrum). Daarna de snelweg tot Leeuwarden, dat is heel efficiënt. Van Broek naar de snelweg zijn er twee mogelijkheden: een oostelijke of een westelijker route. De westelijke route is 80 km en de oostelijke 60km. Beide routes rijden rustig. Op de terug reis wordt altijd de westelijke route gereden. Die is heel mooi, daar heb je een heel open uitzicht op het merengebied en het dorpje. Er wordt voor het woon-werkverkeer nooit naar de snelweg bij Joure gereden, ook 's nachts niet. Qua tijd is dat wel sneller, maar qua afstand is het langer. Volgens de reisplanner zou je wel de rotonde bij Joure moeten nemen. Er is geen TomTom aanwezig. Wel ervaring met TomTom in Amerika. Je wordt er avontuurlijker van. Maar als je op een TomTom gaat vertrouwen dan verlies je je gevoel van richting. Je spreekt je oriëntatievermogen niet aan. Er wordt weinig gebruik gemaakt van sluiproutes, hoewel er wel een neiging toe is. Bij Wommels bijvoorbeeld, ook al wordt het daar zoveel mogelijk tegengegaan. Je doet het om even rond te kijken. D9: Rijdt ruim km per jaar en vooral in het noorden. Is zowel een noodzakelijke als recreatieve rijden. Doordat je in Sint Jacobiparochie woont moet je veel rijden, ook vanwege het werk is rijden noodzakelijk. Als het mogelijk was liever de kleine afstanden met de fiets afleggen. Is in het bezit van een TomTom, dit heeft het rijgedrag veranderd. Met een TomTom rijd je meer ontspannen, dit komt door het gevoel van je komt er wel. Hierdoor ontstaat ook de mogelijkheid om ontspannen om je heen te kijken. Sluiproutes worden gebruikt om knelpunten te ontwijken, de aantrekkelijkheid van een weg speelt geen rol. Als er tijd is dan worden via de TomTom de kleinere, aantrekkelijke (sluiproutes) opzocht. Rijdt graag door dorpen (als recreatieve rijder). D10: Er wordt tot km per jaar gereden. De bekendste routes zijn van Mantgum naar IJlst en Franeker, en naar Groningen en Zwolle. Er wordt vooral zakelijk en doelgericht gereden. Toeren met de auto komt nauwelijks voor. s Zomers wordt er geregeld gefietst en gewandeld. Het navigatiesysteem wordt weinig gebruikt. Hooguit voor bestemmingen ver weg en dan alleen om het laatste stukje van de route te vinden. Het rijgedrag is eigenlijk niet veranderd door de komst van het navigatiesysteem. Hooguit als je alleen in de auto zit, rijd je misschien iets rustiger. Als je samen in de auto zit geeft het geen verandering in

5 het rijgedrag. De voorkeur gaat uit naar gebruik maken van een kaart. Dit komt vooral omdat het gebruik van een kaart meer duidelijkheid verschaft over waar je nu eigenlijk rijdt en waar je naar toe gaat. Met een navigatiesysteem heb je geen overzicht. Richting IJlst is de route heen en terug een beetje verschillend. Als je terug dezelfde route rijdt als de heenweg, kom je een moeilijke afslag tegen op de terugweg. De enige sluiproute die wel eens gebruikt wordt is bij Boksum ten zuiden van Leeuwarden. Het rijden is daar alleen toegestaan buiten de spits. Deze route is korter en rijdt rustiger. C11: Rijdt tot ongeveer km per jaar met de eigen auto. Is ook met regelmaat bijrijder. Een zeer recreatieve rijder. Wanneer er een duidelijk einddoel is of een tijdsdruk wordt er gekozen voor de snelste route. De terugweg gaat dan vaak alsnog langs een recreatieve route. Het gebruik van recreatieve routes is aangenaam: je kunt veel om je heen kijken en nieuwe plekken ontdekken. Recreëert ook op de fiets of lopend. Is niet in het bezit van een TomTom, kijkt graag op de kaart. Maakt gebruik van sluiproutes om langs aangename plekken te rijden. A12: Er wordt ca km per jaar in Friesland gereden. De ritten zijn vooral als zakelijk te typeren. Toeren gebeurt regelmatig (ca. 1x per week) maar niet met de auto. Het recreatief rondkijken vindt lopend of per fiets plaats. Wel wordt er met de auto naar opstappunten bv. van het Drenthe pad gereden of de Dellebuursterheide, om daar fietsend of lopend verder te gaan. Dan wordt de combinatie van asfalt(auto of fiets) en natuurgebied (lopend) gebruikt. Eigenlijk alleen in de bebouwde kom wordt gebruik gemaakt van de 'Tomtom'. Het rijgedrag is niet veranderd door de Tomtom. Er wordt graag goed doorgereden. Het liefst zo snel mogelijk van A naar B. Omdat er vaak op de N351 snelheid gecontroleerd wordt, wordt er nog wel gebruik gemaakt van sluiproutes. (roze op de kaart). A13: Er wordt veel gereden, ongeveer tot km per jaar, en grotendeels in Friesland. Typeert zichzelf als een doelgerichte en snelle rijder, rijdt op snelle wijze van a naar b. Toeren met de auto vindt weinig plaats. Als er genoeg tijd is, worden de binnenwegen genomen. Deze zijn rustiger, hierdoor kun je meer om je heen kijken. Er wordt niet regelmatig gefietst of gewandeld. Voor het werk wordt dagelijks van Nijeholtpade naar Drachten gereden, er is een keuze voor twee routes (zie kaart). Kiest bewust voor de westelijke route met het laatste stuk snelweg. Dit is gevoelsmatig een snelle route. Is in het bezit van een TomTom, maar maakt voor de routes in Friesland geen gebruik van de TomTom. In Friesland is het rijden op geheugen. Maakt geen gebruik van sluiproutes. B14: Er wordt zowel met de auto als met de motor gebruik gemaakt van de wegen. Met de auto elke dag naar Sneek op en neer voor het werk. Met de motor wordt vooral getoerd. Het liefst langs de zeedijken, de witte weggetjes op de kaart. Met de auto wordt zo n km per jaar gereden. Met de auto wordt niet getoerd. Is in bezit van een Tomtom en gebruikt deze ook veel. Met name als assistent voor de snelheid: de Tomtom geeft veel exactere informatie over de snelheid die je rijdt dan de kilometerteller in de a to. En hij geeft ook nog aan hoeveel km/uur je mag rijden op de route die je rijdt. Met de Tomtom rijd je sneller. De Tomtom wordt in Friesland niet gebruikt omdat je de weg weet. Gaat niet met de auto ergens naar toe om daar te gaan wandelen. Wandelen en fietsen hier wel in de directe omgeving, bijvoorbeeld B-weggetjes langs het meer. Maakt geen gebruik van sluiproutes. Vorig jaar even. Door een tijdelijke afsluiting werd je toen over Bolsward naar Sneek gestuurd. Toen sneed ik een klein hoekje af bij Hommerts. E15: Er wordt redelijk veel gereden, per jaar tussen en km met de auto. Hiervan is ongeveer de helft binnen Friesland. Daarnaast wordt per jaar tot km met de motor gereden. Tussen het rijden met de auto en de motor zit een verschil. In de auto wordt doelgericht gereden, puur om van a naar b te komen. Met de motor wordt voornamelijk recreatief gereden. Fietst ook, met de racefiets vanuit huis, een rondje van ongeveer 60 km, of vanuit Oldeberkoop (met de auto daarheen).

6 Is niet in het bezit van een TomTom, heeft er weleens gebruik van gemaakt. Let dan minder op de richting. Sluiproutes worden over het algemeen niet genomen. Naar Balk is nu een gedeelte van de route 60 km geworden, omdat ze liever hebben dat er over Lemmer wordt gereden. Het stuk 60km weg kan nu worden beschouwd als sluiproute. Er wordt nog steeds voor deze weg gekozen, omdat het nog wel de snelste route is, maar rijdt hier wel harder dan is toegestaan. De weg nodigt uit tot 80km. Zou over Lemmer gaan als er vaak op snelheid gecontroleerd zal worden. G16: Er wordt niet zoveel meer gereden. Vroeger reden we meer. Heel Friesland werd toen voor het werk doorkruist. Nu rijden we een km per jaar. Eigenlijk wordt er alleen nog voor het plezier gereden. De boodschappen, familiebezoek en naar de caravan s zomers op de Veluwe. Het rijgedrag is zowel doelgericht als recreatief, afhankelijk van wat we op dat moment willen. Doelgericht als je op tijd ergens wilt zijn en recreatief als tijd geen rol speelt. De Tomtom gebruiken we alleen waar we niet bekend zijn. En vooral op de heenweg. Terug zoeken we de weg zelf uit, dan maakt het niet uit waar je terecht komt. Het rijgedrag is niet veranderd door de Tomtom. Sluiproutes worden wel eens gereden met name bij wegopbrekingen. Maar dan moet je ergens wel bekend zijn. Laatst nog gingen we via Leek naar de Veluwe. Rond Veenhuizen bleek alles afgesloten. Uiteindelijk via een zandpad en binnenwegen en twee uur langer onderweg, toch op de bestemming aangekomen. Fietsen doen we hier in de buurt, vanuit huis, bijvoorbeeld rondje om het Burgumermeer, of naar Eernewoude. Fietsvakanties in Duitsland en Oostenrijk tussen de bergen. We zetten de fiets niet achterop de auto om elders in Friesland te gaan fietsen. A17: Rijden ongeveer tot km per jaar. En rijden zowel doelgericht als recreatief. Voor andere vormen van recreatie is maar weinig tijd. Fietsen meestal vanuit huis en dan een rondje om een heideveld, maar gaan ook weleens op een andere plek fietsen, bijvoorbeeld in Lauwersoog of in Gaasterland. Rijden hier dan met de fietsen in de auto naartoe. Is in het bezit van een TomTom. Deze wordt in de omgeving niet gebruikt, maar wel bij een specifiek adres of bij een eindbestemming in een vreemde plaats. Het laatste deel van de rit gaat dan met de TomTom. Het rijgedrag is daarom niet echt veranderd, er wordt niet gekozen voor andere routes. Maken om naar Drachten te gaan gebruik van sluiproutes, omdat de route dan korter is (paars op de kaart). De keuze is hier niet voor de snelweg, maar voor binnendoor wegen. Hierdoor worden zeven rotondes ontweken. Daarnaast is de binnenkomst in Drachten vanuit het zuiden handiger vanaf deze binnendoor wegen. De keuze voor het gebruik van sluiproutes hangt dus af van je eindbestemming. Naar Oosterwolde wordt bijvoorbeeld wel voor de N381 gekozen. C18: Rijdt veel, ongeveer km per jaar en hoofdzakelijk binnen Friesland. Rijdt voornamelijk doelgericht, er wordt amper recreatief gereden binnen Friesland. Ook wordt er (bijna) niet gewandeld of gefietst, gaat bijvoorbeeld niet naar nationale landschappen of parken om daar te recreëren. Vroeger was er meer tijd om te recreëren. Dan werd er gewandeld, gefietst of gezeild. Is in het bezit van een TomTom. Deze wordt voornamelijk gebruikt voor het laatste stuk, de grote wegen in Friesland zijn toch wel bekend. Daarom is het rijgedrag ook nauwelijks veranderd. Maakt geen gebruik van sluiproutes, maar rijdt niet altijd dezelfde route. Puur voor de afwisseling worden verschillende routes gekozen. Bijvoorbeeld op de route van Workum naar familie in Franeker (oranje op de kaart). De vier typen wegen met bijbehorende snelheden F1: - van Oudega Leeuwarden (zie kaart) km/h. Deze route is rustiger dan via Sneek en het is ook leuker rijden, door molens en boerderijen. Het is één soort landschap: landelijk/agrarisch, weids/open - van Oudega Heerenveen (zie kaart) km/h. In vergelijking is de weg naar Leeuwarden mooier: gaat langzamer C2: De route van Groningen naar Wommels (zie kaart), voert langs alle snelheidslagen. Het is niet alleen een snelle route maar ook een mooie. De heen- en terugweg gaat vaak langs

7 dezelfde route, maar soms ook via Sneek - Heerenveen naar Groningen terug. Dit is ook een snelle route maar minder mooi, saaier, omdat het weinig afwisselend is. Het gedeelte N31 Leeuwarden naar Drachten is een mooi traject, omdat er veel afwisseling is (coulisselandschap in de Wouden). Het eerste gedeelte rondom Leeuwarden is open, dan volgt het coulisselandschap en daarna is het weer open. De herkenbaarheid van de route komt door het landschap. Van Drachten naar Marum is er verlichting gekomen, verlichting is hier niet noodzakelijk het is een rustig traject. Het recreatief rijden heeft een andere snelheid, deze is rustig en aangenaam. Je ziet hierdoor meer details en je hebt tijd om verbanden te vormen. G3: -van Drachten naar Kollum is grotendeels een 80 km/h weg. Het is een vrij snelle weg zonder onderbrekingen of vertragingen. -de parallelroute naar Kollum wordt bijna nooit gereden. Het is dezelfde afstand maar een trage weg met oponthoud doordat het door dorpen gaat, stoplichten en door het overige rijverkeer (trekkers). Bovendien is deze weg kleinschaliger en heeft het meer bochten. Het wordt beschouwd als een gevaarlijker weg en er zijn regelmatig snelheidscontroles. Op de vaste woon-werkroute kom je niet over de snelweg. De terugweg verschilt meestal niet van de heenweg, dit hangt enkel af van de eindbestemming in Drachten Van Dokkum naar Kollum/ Damwoude is grotendeels een 60km/h weg, tot het laatste gedeelte (80km/h). Dit is een mooi stukje (langs het water), je rijdt minder hard en beleeft het landschap nadrukkelijk. Dit komt ook door het ontbreken van vrachtwagens. -de weg van Drachten Emmen is vanaf Oosterwolde is 100 km/h, dit wordt aangegeven door de rechte groene streep. De weg is een provinciale, snelle route en voert door een dunbevolkt (relatief leeg) gebied en een grootschalig landschap. Het is een saaie route. - de snelweg is altijd vrij saai, maar dit komt ook door het zakelijk rijden (blik recht vooruit). Als bijrijder is het leuk om de verschillende landschappen vanaf de weg te zien. B4: -Richting Zeist over de polder, weleens terug over Zwolle, maar dan moet de navigatie zo ingesteld worden. Deze twee wegen verschillen onderling niet, het landschap wel. Via de polder herken je Friesland aan het water (aan beide kanten). Dit is direct zichtbaar vanaf de weg (het Tjeukemeer). -Richting Groningen door de Woudhoek (singels), het landschap verandert vanaf Marum (het koude en lege land). -Heerenveen Joure: naar Joure via binnenwegen als er ruim de tijd is (mooi, landelijk), en via grote wegen als het snel moet. Deze route is saai. In de bebouwde kom met weinig bebouwing is 30 km/h vaak een te laag tempo, in dorpskernen is het wel noodzakelijk. 80 km/h wegen zijn gevaarlijk als mensen geen 80 km/h rijden. Dit is niet de bedoeling van de weg en mensen gaan dan inhalen (gevaarlijk). 100 km/h wegen zijn goed aangegeven, de groene stook en de borden langs de weg zijn duidelijk. G5: De A7 wordt regelmatig gereden richting Groningen, dus via Drachten. Maar een enkele keer via Buitenpost naar Groningen (de N355). Deze route is langzamer en de kant waar je Groningen binnenkomt is vaak verkeerd (moet vaker in Helpman zijn) Naar Winsum passeer je een saai stuk ten zuiden van Leeuwarden (N31 en N359). Liever binnendoor. Naar Holwerd zowel de grote weg (N356) als binnendoor. Af en toe wordt er langs Sneek en Heerenveen gereden. Rijdt vrijwel nooit langs Lemmer en Wolvega (A6 en A32). Maakt nauwelijks gebruik van sluiproutes. Door op tijd weg te gaan speelt snelheid geen rol; vaak keuze voor aangename route. Onder tijdsdruk wordt wel de grote weg genomen. Deze is het makkelijkst en het snelst. Richting de A7 kan je via de N361 ( = 80 of 100km?) (de Lauwersseewei) of via de dorpjes Oudkerk, Giekerk = 50 km. De Lauwersseewei heeft weinig te bieden. Rijden door de dorpen is veel afwisselender. C6: De route van Easterein naar Burgum wordt regelmatig gereden. Deze route gaat over Mantgum, Weidum, dan volgt tot Garyp de N31 en daarna via Garyp naar Burgum (zie kaart). De terugweg gaat niet altijd langs dezelfde route maar slingert terug (van

8 Quatrebras door naar Winsum tot Easterein (oranje op de kaart)). De keuze voor de terugweg hangt af van de tijd en de weersomstandigheden. Het eerste stuk van de route Easterein-Burgum is een slingerweg, dit is een leuke weg. Heeft een hekel aan grote snelwegen. Ze zijn eentonig en saai. Kleine wegen zijn gezellig, maar ze rijden soms minder prettig. Dit komt ook door de te grote tegenliggers (vrachtwagens en tractors), ze maken het rijden soms lastig en gevaarlijk. Op de zuidelijke route naar Burgum verandert het landschap tot Weidum niet. Je kunt er ver uitkijken en er zijn vooral kleinere plaatsen. Na Weidum, op de N31 verandert dat er is meer bebouwing. Op deze weg mag je 100 km/h, maar het ziet er uit als een A-weg. Dit is geen ergernis. Veel automobilisten rijden er automatisch 120 km/h. Het landschap langs deze weg verandert niet. Aan de linkerkant is er water aanwezig. Hoe meer je in de richting van Burgum rijdt hoe meer bos er is. Bij Garyp is het water verdwenen, dan kom je in de Wouden (bos). Op de (alternatieve) terugroute is er bij Leeuwarden een mooi gebied, aan de linkerkant van de weg. Hier mag weinig gebouwd worden. Bij Quatrebras op de Groningsestraatweg is het aan de noordzijde mooi. Het is een natuurlijk gebied, je gaat hier naartoe om te wandelen (de Kleine Wielen). Hier is een uitzicht over het hele gebied. Dit gebied is het einde van de Hondsrug, op veel plaatsen is dit in de grond terug te vinden, bijvoorbeeld in de vele sloten met helder water. De weg van Leeuwarden naar Bolsward is een goede weg. Het landschap langs deze weg is voornamelijk weiland met veel koeien. C7: De route van Grouw naar Groningen over de A32, het knooppunt bij Heerenveen (A7/E22) richting Groningen, of met alternatieve binnenroute van Grouw tot Beesterzwaag. De route van Grouw richting Assen over de A32, N351, N381. Rijdt het liefst over de snelweg, omdat dit lekker doorrijdt. Als het in tijd niet uit zou maken dan liever andere wegen. Het nemen van een verschillende heen en terugroute speel geen grote rol. Pas op het laatste moment wordt een route gekozen. De eventueel vergrootte pakkans speelt geen rol in de keuze voor een route. De alternatieve route van Grouw naar Beetsterzwaag ziet er zowel op de heen als op de terugweg hetzelfde uit. Op de A32 zijn enkel elementen waar te nemen, kijkt hier niet naar de omgeving. Er is een groot verschil in de 120 en 100 km/h wegen. Als je sneller rijdt heb je geen oog voor de omgeving. Hoe vaker je een route aflegt, hoe meer dit op de automatische piloot gaat. Ook op een 100km/h weg wordt niet naar het landschap gekeken. De blik is vooral op de weggericht. E8: Wat betreft de snelheid rijden 60 km wegen het prettigst. Maar als je van A naar B moet duurt dat eindeloos. Dan neem je de snelweg hoewel die niet echt prettig rijdt. Een 60 km weg rijdt veel rustiger. Op 80 km wegen rijdt iedereen 100km. Als iedereen zich aan de 80 km houdt dan rijden ze prima. Bij 60 km en 80 km kan je nog rondkijken. Bij 100 km moet je je volledig op het verkeer concentreren. D9: Van Sint Jacobiparochie naar Beetsterzwaag: deze route gaat van Sint Jacobiparochie, naar Sint Annaparochie, Marsum, de rondweg Leeuwarden, N31, Drachten naar Beetsterzwaag (zie kaart). Richting Groningen gaat over hetzelfde traject maar dan bij Drachten de A7 op. Een andere (noordelijke) route naar Groningen gaat over kleinere wegen en door dorpen (zie kaart). De keuze voor de route naar Groningen is afhankelijk van de tijd, bij weinig tijd de grote weg. De noordelijkste route is het leukst. De Waldwei is oninteressanter en saai. De noordelijke route is een tragere route, maar interessant, omdat je over kleine wegen en door kleine dorpen rijdt. De zuidelijke route is qua landschap het meest afwisselend. Qua ervaring zijn dorpen interessanter. Het verschil tussen een plat landschap en het coulisselandschap is bij Drachten duidelijk waarneembaar. Op de noordelijke route is dit minder zichtbaar, omdat je meer door bebouwing rijdt. De reden dat de snelle route het saaist is ligt vooral aan het feit dat hier het vaakst door gereden wordt. Het ligt minder aan de weg of aan het landschap.

9 D10: Alle vier typen wegen worden gereden: 120, 100, 80 en 60 km. In de buurt van Mantgum zijn het vooral 60 en 80 km wegen. De 80 km wegen rijden het prettigst. Ze zijn niet heel druk, ruim opgezet en goed verlicht. Op smalle wegen wordt het rijden niet als prettig ervaren. Naar Groningen kan je over Heerenveen of via Leeuwarden Drachten. Het verschil zit niet in het landschap, maar in twee- of vierbaans weg. Het landschap is op beide routes niet erg verschillend. Beide routes doen landelijk aan. Als je de weg naar Zwolle vergelijkt met de weg naar Groningen, rijdt de weg naar Zwolle fijner. Naar Groningen heb je eerder files. C11: Heeft een ontzettende hekel aan grote wegen, daarom worden deze zoveel mogelijk vermeden. Gebruikt graag secundaire wegen (60km) en rijdt graag door dorpen (30km). De route richting het westen (roze op de kaart): de kleine weg tot Beetgum, Marssum, dan de A31 tot Zurich en dan de afsluitdijk. Een route richting het zuiden (bijvoorbeeld Heerenveen): Ee, Surhuisterveen en dan de A7 bij Drachten. Vanaf Heerenveen wordt wel doorgereden naar Wolvega, Steenwijk (A32) en Zwolle. Ook wordt vanaf Heerenveen doorgereden over de A7 naar Joure en dan de A6 richting de polder. Het eerste gedeelte van deze noord-zuid route kan ook over de grote weg na Dokkum (N356) en dan verder via Drachten, of via Leeuwarden. De bepaling voor het eerste deel van de route wordt gekozen aan de hand van de aantrekkelijkheid. Voor de keuze van de vervolgroute (dus na Heerenveen) is het einddoel belangrijk, bijvoorbeeld: bij Zwolle zijn vaak opstoppingen dus naar Amsterdam is efficiënter door de polder. A12: Een veel gebruikte sluiproute is een ruilverkavelingsweg uit de 70-er jaren. Hij is rustiger dan de N351 en er wordt niet gecontroleerd. Je kan er beter doorrijden, de drempels zijn er nu uit, en het is een leukere route. Het is in principe 60 km weg. Naar Sneek en naar Appelscha worden vaste routes gereden (oranje op kaart). Naar Appelscha via de N381, de grote weg. Soms wordt er binnendoor naar Appelscha gereden, met name als ook een bezoekje aan de bibliotheek in Elsloo op het programma staat. Toch zijn de binnendoorwegen (B- wegen) het fijnst om te rijden. Deze zijn niet zo druk en je kan nog rondkijken. Heen en terug worden dezelfde routes gereden. Van de N351 (Oosterwolde-Wolvega) zijn de 80 km stukken het leukst. De 100 km stukken zijn saai, er is daar niks, geen bebouwing. Afwisseling is wel belangrijk op een route. A13: Rijdt twee routes naar Drachten. De keuze voor de route hangt af van het doel en de eindbestemming van de rit. De westelijke route (1) wordt dagelijks genomen naar het werk, de oostelijke route (2) wordt genomen om naar familie te rijden (verder door naar Dokkum). Dit is een aangename tijdsbesteding, dus moet de route ook leuk zijn. Bovendien heeft deze route trajectcontrole dus moet je wel rustig rijden (hoort bij vrije tijd). Beide routes zijn 80 km/h wegen, waarbij route 1 het laatste stuk tot Drachten snelweg is. Route 2 is na Drachten ook snelweg en daarna wordt het een 80 km/h weg. 80 km/h voor route 2 is ook een prima snelheid, je kunt nog altijd het landschap goed zien. Dit komt ook doordat het landschap bekend is en je weet waar je naar kunt kijken. Binnenwegen rijden het prettigst (80 km/h), je rijdt door en kunt toch om je heen kijken. Naar Sneek altijd de snelweg en altijd dezelfde route (3). De enige sluiproute is heel soms bij Joure het vermijden van de rotonde (zie gele route op de kaart). B14: Voor het woon-werkverkeer krijgt de 4-baans weg de voorkeur boven de 80-kronkelwegen. Tijd is erg belangrijk in deze keuze. Als je vergelijkt de 80 km weg naar Leeuwarden en de 120 km weg naar Groningen: over beide doe je ongeveer een uur. De een is 56 km lang en de ander 90km. Naar Groningen (paars op de kaart) vanuit Balk kan je via Lemmer (N359) en dan de A6 A7 of via Woudsend, St. Nyc. en dan de A6-A7. Sinds het aquaduct er is bij Woudsend ga ik via de laatste route. Bij Lemmer houdt het knooppunt op en bij Sloten is een brug. s Zomers moet je die weg niet rijden. Naar Leeuwarden kan je vanuit Balk via de rondweg om Sneek en dan de N354 en de A32. Of via de N359 via Bolsward. De laatse tijd rijd ik heel weinig via de N354. Via de N359 rijdt net zo snel en je hebt dan een betere verbinding rond Sneek. Het verschil tussen 80 km wegen en 120 km wegen: Bij 120 km ligt je aandacht volledig bij de weg. Bij 80 km kan je meer aandacht geven aan het landschap.

10 Op de motor gaat de voorkeur uit naar de binnenwegen. Dan rijd je recreatief. Een mooie route op de motor is (roze op de kaart) binnendoor langs de Zeedijk. Sondel Nijemirdum Bakhuizen Hindelopen en dan binnendoor naar Workum. Laatst ben ik binnendoor gereden via Dunnega en st. Nyc. Dat is een prachtige route. Je hebt er zicht op het water en je gaat door kleine plaatsjes waar al in jaren niet zo veel veranderd is, met een pontje en een klokkestoel. Maar ook de route langs de Waddenkust, van Ferwerd via Zwarte Haan naar Harlingen is een prachtige route. Het noorden toont een beetje armoedig, maar is niet lelijk. Laatst reed ik bij Katlijk en Lippenhuizen. Daar had je prachtige sluisjes. De voorkeur gaat wel uit naar Gaasterland, bosrijk en water. Kale landschappen vind ik iets minder mooi. E15: Op de vaste route naar het werk, en ook op de route richting Duitsland wordt gedeeltelijk over binnendoor wegen gereden, omdat het qua tijd niet uitmaakt. De keuze voor een route heeft zowel met de bestemming als met het doel te maken. Voor het werk, op de heenweg sta je op tijd, dus kies je voor een snelle route en doorrijden. Op de terugweg naar huis kies je weleens een toeristische route. De route richting Duitsland (familie) gaat daarom ook over binnendoor wegen. Deze weg wordt voor het landschap gekozen. Er is aan beide kanten bos, er is heide en een glooiing. Het alternatief is de A32, daar zie je veel minder. Een snelweg is een snelweg. Bovendien gaat het door een ander landschap. Daarnaast zijn er continu afslagen en ervaar je sterk dat het gebied langs de snelweg erg vol is, er is veel industrie. Op het moment dat de N381wordt opgewaardeerd zal de beleving veranderen. Het directe beeld verandert. Ziet van de directe opwaardering de noodzaak niet in. De 60 km/h weg is niet prettig, het is een snelheid van niets. De 80 km/h weg is een prettige snelheid om te rijden, de wegen zijn goed. Over het algemeen past het wegbeeld bij de aangegeven snelheid. Dit geldt alleen meestal niet voor een 60km/h weg. Bij een 80 km/h weg zou je niet zo snel 100 km/h rijden. Dit is echt een ander type wegbeeld. Dit komt door de aanwezigheid van direct aanwonenden. De route van Lemmer naar Balk is een saaie 100 km weg, doordat het een recht stuk weg is. De 100 km wegen bij Oosterwolde en Koudum zijn wel leuk. In beide gevallen komt dit door het landschap, bebossing. In Nederland kun je met alle snelheden naar het landschap kijken. Met de fiets zie je wel andere dingen. Met de auto zie je minder, dit ligt niet alleen aan de snelheid maar ook aan je eindbestemming (er is bijvoorbeeld een verschil in het rijden naar kleine dorpen of naar grote steden). Als je binnendoor rijdt, beleef je het landschap anders. Je rijdt langzamer en ziet meer. Ook zijn de wegen bij een hogere snelheid, anders. De weginrichting is dus ook bepalend voor wat je ziet. G16: De berm hoort bij het landschap. We hebben hier geen mooie bermen. Ze zouden zo moeten worden ingericht alsof je door de natuur rijdt. Vruchtbomen langs de weg, zoals je soms in Duitsland hebt, zou leuk zijn. We houden niet echt van het gejakker op de snelwegen. Als je niet kiest voor de snelweg dan heb je vaker leuke routes, dan ben je ergens anders, zie je weilanden en leuke dorpjes. Naar Jubbega rijden we voornamelijk binnenwegen. Tot Drachten snelwegen en daarna eraf bij Gorredijk. Terug door de bossen van Beetsterzwaag via Olterterp en Ureterp en dan weer de snelweg. De 120 en 100 km wegen zijn de routes voor de heenweg. Dan reis je doelgericht de snelste weg. Je gaat niet vroeger weg om een ommetje te maken. De terugweg is afhankelijk van de zin spontaan rondkijken binnendoor Het landschap ervaar je anders als je langzamer rijdt; dan zie je wat meer. Laatst bij Beetsterzwaag stak er een hert de weg over, prachtig. Drachten-Leeuwarden is een 100km weg. Iedereen rijdt daar harder dan 100 km. Het n de 120 km weg, maar omdat de vluchtstrook ontbreekt mag je er maar 100. A17: De route naar Heerenveen (oranje op de kaart) kan tot aan Gorredijk binnendoor en dan de A7 tot aan Heerenveen. Maar ook hier hangt de keuze voor de route af van waar je in Heerenveen moet zijn. Het kan daarom ook zo zijn dat na Gorredijk verder binnendoor wordt gereden naar Heerenveen. De keuze voor binnendoor wegen hangt niet alleen af van de eindbestemming, maar ook van de tijd. Binnendoor rijdt rustiger en vriendelijker. Op de terugweg is er meestal een tijdsdruk (naar huis om te melken), daarom worden op de heenweg vaak binnendoor wegen gereden en op de terugweg de snelwegen, bijvoorbeeld vanuit Sneek. Ook wanneer

11 het donker is, rijdt een snelweg prettiger, je ontwijkt dan bochtige binnendoor wegen en je mist niets van het landschap omdat het toch donker is. Bij recreatief rijden ligt de voorkeur op een 80 of 100 km weg. Het veiligst is de 120 km weg, omdat de rijbanen gescheiden zijn. Zonder haast en op het moment dat tijd geen rol speelt gaat de voorkeur uit naar een 60 of 80 km weg (binnendoor wegen). Als tijd een rol speelt dan de voorkeur voor 100 en 120 km wegen. De snelheid moet passen bij de weg. De weg naar Bakkeveen is 60 km, dit is een prima snelheid. Er staan veel bomen langs de weg en je kunt er niet inhalen. C18: Qua snelheid is de 100km weg het prettigst. Dit is ook een prettige weg voor de beleving. Dit hangt wel van de inbedding van wegen in de omgeving af, maar op een 100km weg heb je nog de tijd om naar het landschap te kijken. Op een 120 km weg is dat niet meer het geval. Maar wanneer er genoeg tijd is, of wanneer tijd geen rol speelt, wordt er bijvoorbeeld voor de oude rijksweg die langs de N359 ligt gekozen. Voor de beleving van de omgeving speelt afwisseling een belangrijke rol. Wanneer tijd geen rol speelt wordt de keuze van de rit hierdoor bepaald. Landschap van Friesland, landschap van deelgebieden F1: Friesland is herkenbaar bij Heerenveen/ Joure, voor het beeld is water erg belangrijk, maar ook de weidsheid en weilanden. In het oosten (bij Drachten) is veel bos. Hier is het dichter, en is er voornamelijk akkerbouw (bloementeelt). Ook de dorpen verschillen: in het oostelijk gebied zijn de huizen kleiner. Vanaf de weg is de oude Hemdyk het mooiste stuk Friesland (zie kaart), dit komt door de oude vorm (kronkelweg, nog authentiek) en het uitzicht: water en simpele bruggen. Daarnaast is het rijden door de bossen van Gaasterland (Rijs, Oudemirdum, Nijemirdum) ook aantrekkelijk. Dit is echt Fries, want het zijn beukenbomen en geen dennenbomen. Vanaf de weg is Woudsend het lelijkst, dit komt door de nieuwbouw. Het gevoel dat je Woudsend binnenrijdt ontbreekt door de industriegebieden. Bovendien zijn het allemaal dezelfde huizen. Bij Tjerkwerd staan ook grote loodsen, maar door verfwerk is het aangezicht verbeterd. Loodsen kunnen wel, maar belangrijk is dat het dorp nog zichtbaar blijft Trajecten met een natuurlijke omgeving zijn: de oude Hemdyk, omdat het nog oud is en tussen Sneek en Ijlst. Natuurgebieden creëren is goed, maar niet elk gebied moet met een pad toegankelijk zijn. Rust is belangrijk en het is zonde als dat verdwijnt. De onveiligheid wordt vergroot met de ontsluiting van wegen. Bomen passen niet overal in het landschap. Ze passen wel in heuvelachtig landschap, maar niet in weidse delen, dan gaan vergezichten verloren. C2: Vanaf de weg is Friesland het mooist bij Wommels, en bij de N31 (zie kaart). Bij Nijenga ligt een bult in het landschap, dit is een oude zandkop, begroeit met gras. Een ander mooie plek is bij Suwâld (zie kaart), dit komt door de splitsing van kanalen, duidelijk zichtbaar vanaf de weg. Ook de veenafgraving tussen Heerenveen en Beesterzwaag is mooi en opvallend vanaf de weg. Het gedeelte N31 ligt naast een kanaal, maar het is niet jammer dat er niet meer water langs de weg is. De provincie Friesland roept geen associatie met water op. Het typische karakter is gras en veeteelt. Ook de bebouwing, de boerderijen behoren bij het typische Friese karakter, het zijn unieke bouwwerken. Het gedeelte van de N31 (Leeuwarden - Drachten) voert op een mooie kronkelige weg door de verkaveling. De weg ligt wat hoger, daarom beleef je vanuit de auto het landschap goed. Om het landschap te kunnen beleven moet je misschien wel door de verkavelingstructuur gaan. De route van Wommels naar Leeuwarden voert eerst langs een agrarisch terpenlandschap, dan volgen bij de N31 kleinschalige dorpen, weinig nieuwbouw en bij Leeuwarden het bedrijventerrein. Het laatste deel van de route is ook agrarisch (ook veeteelt), maar de verkaveling is minder onregelmatig dan in het eerste deel. De route van Sneek naar Groningen lijkt in zijn geheel meer op dit laatste deel en heeft weinig afwisseling. Deze route lijkt bijna een groot bedrijventerrein te zijn, er zijn opvallend

12 veel. Dit is niet per definitie lelijk. Er zijn heel veel verschillende herkenningspunten, daarom zijn specifieke herkenningspunten moeilijk te benoemen. De berm hoort bij de weg en niet bij het landschap, het verhindert het zicht op het landschap niet. Het zou waarschijnlijk erg zijn als de berm op het stuk van Wommels naar Leeuwarden wordt uitgebreid. G3: Vanuit de polder herken je Friesland duidelijk door de komst in een ander landschap. Een belangrijke rol hierin speelt het Tjeukemeer. Vanuit Zwolle is de grens van Friesland herkenbaar aan de grote keien. Het landschap zelf verandert vanuit zowel Groningen als Zwolle richting Friesland maar weinig. Het Friese karakter bestaat niet, er zijn verschillende landschappen: open, wouden, bos en buitenplaats, meren, open en iets er tussen in, kleinschalig (zie kaart). Deze landschappen verschillen, maar of de wegen verschillen is de vraag. Een snelweg blijft een snelweg. Tussen de aangegeven routes is er geen landschappelijk verschil. Het landschap langs de weg is bij beide routes kleinschalig. Het Tjeukemeer is de mooiste plek vanaf de weg. Het zicht is telkens verschillend, sterk afhankelijk van het licht. Tussen Beesterzwaag en Lippenhuizen is een mooie eikenlaan. Op de weg van Heerenveen naar Drachten (snelweg) vallen de roofvogels op de palen op (altijd 8). Lelijke plekken zijn plekken waar grote bedrijventerreinen afbreuk doen aan de weg of het landschap, bijvoorbeeld bij Surhuisterveen, maar ook om Heerenveen (alleen is het wel functioneel). Kent geen mooie delen van bedrijventerreinen. Het overheersende beeld langs de werkroute is agrarisch en in mindere mate bebouwing (bij Harkema). De parallelroute kent hetzelfde beeld. Verder richting Dokkum is het landelijk en grootschalig. De indruk van Friesland als geheel (en dan voornamelijk van het bekende gebied) is agrarisch en natuurgebied. Noord Oost Friesland wordt niet geassocieerd met water. B4: De weg van Leeuwarden naar Heerenveen is een mooie weg. De weg van Joure naar Sneek is ook een mooie weg, komt doordat het langs water voert. Het stukje Joure Heerenveen is een kort stukje met veel industrie. Ook van Heerenveen naar Drachten zal het over tien jaar wel vol zijn. Dit is niet leuk maar noodzakelijk. Grote vrachtwagens moeten anders over de kleine oude wegen. De meest afwisselende route is van Mirns, Bolsward, Leeuwarden, naar Dokkum. Dit is direct ook een mooie route. Het is een 100km/h weg, wel druk, maar gezellig. Het industriegebied om Leeuwarden is saai. Het laatste stuk van Leeuwarden heeft een lagere snelheid. De route voert langs meren, veeteelt en de wouden. Een lelijke of gevaarlijke weg is de binnenweg bij Sondel/Lemmer. Het is een secundaire weg, vroeger was het waarschijnlijk een zandweg. De weg is meer voor omwonenden, je hoeft er niet langs. Het bekende gebied (de eigen omgeving) is bijna helemaal beschermd, dus dit zal intact blijven. In dit gebied was de grond niet goed, maar de omgeving is en was veel mooier in vergelijking met het gebied ten noorden en ten oosten ervan. Het gebied richting Wolvega is laagland, koud en nat gebied Het Tjeukemeer is anders dan andere meren, het water heeft een andere kleur, er is minder begroeiing en er zijn minder boten. G5: De binnenkomst van Friesland over de a7 wordt herkend aan het bord Friese Palen op de grens. Vanuit de polders is de overgang wel zichtbaar: Friesland is dan niet zo recht toe recht aan, het is weidser en er zijn meer oudere dingen in het landschap. Vanuit Zwolle is de binnenkomst niet direct zichtbaar in het landschap. Pas bij het merengebied is het landschap echt Fries: weids verspreide dorpen met kerktorentjes van af de weg gezien. Het terpenlandschap rond Rinsumageest wordt vooral herkend aan de kronkelige wegen en de dorpen. In westelijke richting, richting Harlingen zijn de wegen rechter, is het meer polderlandschap. Het mooiste stuk Friesland is bij Veenklooster de Fogelsangstate; het is een heel kort stukje 60 km weg met aan weerszijden eiken. En bij Appelscha in de bossen is het ook heel mooi. Het lelijkste is het rondom Leeuwarden (het zicht op de nieuwbouw en bedrijventerreinen). Ook het zicht op de nieuwbouw bij Birdaard is lelijk vanaf de N361.

13 C6: Vanaf de polder/ Lemmer is Friesland onmiddellijk herkenbaar. Door de oude Zeedijk bestaat er een scherpe afscheiding. Het landschap in de polder is ook heel anders. Vanuit de polder kom je in het Friese merengebied. Vanuit Zwolle is er niet zo n sterke afscheiding te maken. Het Drentse landschap heeft dezelfde structuur als het Friese landschap langs de grens. Friesland is weer herkenbaar ten zuiden van Heerenveen. Dit komt doordat het zicht weidser is. Er zijn plekken waar je de horizon kunt zien. Er zijn twee verschillende delen in Friesland: het weidse deel en de Wouden. Dit verschil is niet alleen landschappelijk maar is ook in de bevolking op te merken. De Wouden is vanuit de historie een armer gebied. De mensen zijn er minder hard. Er zijn geen lelijke plekken vanaf de weg. C7: In het gebied onder Sneek en bij de A6 (het Tjeukemeer) wordt wel altijd naar het landschap gekeken. Hier zijn het water, de sloten en boten zichtbaar. Het beeld zoekt het water. In het omschreven gebied is geen water aanwezig. Er komen verschillende landschappen in Friesland voor: water (zuidwest), kaal (negatief)/ weids (noorden, boven Dokkum) en bossig en heide gebied (ooststrook). Op de weg van Grouw naar Groningen verandert het landschap bij Gorredijk. Er komen meer bomen, daarvoor is het kaler (weide). Friesland is vanuit Wolvega herkenbaar door een bord. Vanuit Lemmer is Friesland herkenbaar aan het landschap (groot verschil). Vanuit Groningen en Drenthe zijn geen landschappelijke verschillen waaraan Friesland herkenbaar is. Vanaf de weg is Friesland het mooist bij het Tjeukemeer en overige wegen in de Westhoek, bijvoorbeeld bij Sloten. Er zijn geen lelijke delen vanaf de weg in Friesland. Wel oogt het industrieterrein bij Heerenveen rommelig. Ook de aanleg van de nieuwe woonwijk bij Leeuwarden geeft een rommelig aanblik. Op de route richting Drenthe (A32) is het landschap vanaf Olderbekoop richting Drenthe voornamelijk bossig. Bij Wolvega zijn veel singels met daarachter weide. Er is op deze route geen overheersende bebouwing. E8: Aan de werven bij Lemmer herken je dat je Friesland binnenrijdt vanuit de polder: takels, hijskranen en dan openheid, ruimte. Dan het Tjeukemeer en het wordt rustiger op de weg. Ook het verschil tussen nieuw (polder) en oud (Friesland) en de populieren in de polder, die allemaal even oud zijn en de identieke bebouwing in de polder spelen een rol. Als de populieren in de Noordoostpolder kaprijp zijn vindt daar een metamorfose plaats! Op dit moment begint zich ook een verandering af te tekenen in de homogeniteit van de polder. Vanuit Zwolle is het kerkje van Peperga een herkenningspunt. Als je Steenwijk voorbij bent krijg je een heuvel met dat kerkje. Vanuit Zwolle is er een minder scherp verschil in landschap tussen Overijssel, Drenthe en Friesland. Bij Steenwijk is het bossiger en verderop gaat dat over in singels. De grens wordt gemarkeerd met zwerfkeien. Vanuit Groningen richting Drachten rijd je door een homogeen landschap: een open veengebied. Bij Drachten verschijnen er boomwallen in het landschap: de Wouden. Het herkenningspunt is Drachten. Het landschap op de route Broek - Leeuwarden is geen eenheid. In de buurt van Irnsum wordt het anders. D9: Beide wegen zijn Friese wegen, maar vooral bij de snelle route is dit duidelijk waarneembaar. Dit komt doordat het landschap plat en landelijk is, door de verandering van een plat naar een coulisselandschap en door de aanwezigheid van water (zie kaart). Friesland is een prachtige combinatie van water en land. Je kunt niet om het water heen. Voor het oostelijk deel gaat dit minder op (bij Beetsterzwaag), hier is meer bos. Het verschil tussen Friesland en Groningen is te zien aan de typisch Groningse kavels, deze zijn groter dan in Friesland en ook de bebouwing is groter (vooral boven in Groningen). Verder lijkt het landschap op Friesland. Rijdt ook richting Zwolle/ Assen en naar het westen (dan vaak over de afsluitdijk). Richting Amsterdam, over de afsluitdijk is er een duidelijk verschil. De gecultiveerde polder zorgt voor een scherpe grens. De Zuidwesthoek, Heerenveen en het gebied richting Steenwijk zijn echt Fries. Dit is vooral te zien aan de bebouwing.