Cannabis Social Clubs als de oplossing voor het coffeeshopmodel?

Transcriptie

1 FACULTEIT RECHTSGELEERDHEID Cannabis Social Clubs als de oplossing voor het coffeeshopmodel? Masterproef neergelegd tot het behalen van de graad van Master in de criminologische wetenschappen door ( ) (Ketele Lore) Academiejaar Promotor : Commissaris : Prof. dr. Tom Decorte Dr. Jelle Janssens

2 Verklaring inzake toegankelijkheid van de masterproef criminologische wetenschappen Ondergetekende, Ketele Lore ( ) geeft hierbij aan derden, zijnde andere personen dan de promotor (en eventuele co-promotor), de commissarissen of leden van de examencommissie van de master in de criminologische wetenschappen, [de toelating] [geen toelating] (schrappen wat niet past) om deze masterproef in te zien, deze geheel of gedeeltelijk te kopiëren of er, indien beschikbaar, een elektronische kopie van te bekomen, waarbij deze derden er uiteraard slechts zullen kunnen naar verwijzen of uit citeren mits zij correct en volledig de bron vermelden. Deze verklaring wordt in zoveel exemplaren opgemaakt als het aantal exemplaren waarin de masterproef moet worden ingediend, en dient in elk van die exemplaren ingebonden onmiddellijk na het titelblad. Datum:.. Handtekening:

3 Woord vooraf Deze masterproef kwam tot stand binnen de opleiding Criminologische Wetenschappen aan de UGent, als eindwerk voor het behalen van het masterdiploma. Dit voorwoord wil ik gebruiken om enkele mensen te bedanken, die het mee mogelijk gemaakt hebben om deze masterproef te verwezenlijken en op punt te stellen. In eerste instantie wens ik mijn promotor, professor dr. Tom Decorte ontzettend te bedanken. Hij was steeds bereid om mijn teksten na te lezen en hierover feedback te geven. Bij hem kon ik terecht met al mijn vragen en onduidelijkheden. Bedankt voor de goede begeleiding en raad. Ook mijn commissaris, dr. Jelle Janssens, wens ik te bedanken voor zijn interesse. Vervolgens wil ik ook mijn ouders bedanken voor hun niet-aflatende steun, zowel gedurende de voorbije vier jaren als bij het verwezenlijken van deze masterproef. Bedankt om er steeds te zijn met raad en daad, en bedankt om mijn masterproef na te lezen. Ten slotte wil ik ook een woord van dank uitspreken aan mijn medestudenten en vrienden die altijd paraat stonden met een luisterend oor en de nodige tips gaven. Bedankt om mij moed in te spreken wanneer ik even het bos door de bomen niet meer zag. Een oprechte dank u wel!

4 Inhoudstafel Hoofdstuk 1: Inleiding Probleemstelling Relevantie Criminologische relevantie Theoretische relevantie Praktische relevantie Doelstelling Vraagstelling Structuur...7 Hoofdstuk 2: Cannabis social clubs Inleiding Wat is het? Voornaamste eigenschappen Speciale categorieën gebruikers : het medicinaal cannabisgebruik Gehanteerd beleid, uitgangspunten en doelstellingen Conclusie Hoofdstuk 3: Verschijningsvormen in verschillende landen Inleiding Spanje Ontstaan Werking van de CSCs België Italië Zwitserland Frankrijk Slovenië Verenigd Koninkrijk Uruguay Conclusie Hoofdstuk 4: Coffeeshops Inleiding... 41

5 4.2. Geschiedenis van het Nederlands drugsbeleid De eerste stappen binnen het Nederlands drugsbeleid De Opiumwet van De Drugsnota Continuïteit en verandering (1995) De Cannabisbrief (2004) Ontstaan van de coffeeshops Het medicinaal cannabisgebruik in Nederland De mogelijke ondergang van de coffeeshops Problemen ten gevolge van de coffeeshops Mogelijke oplossingen voor het falend coffeeshopbeleid Conclusie Hoofdstuk 5: Reguleringsinitiatieven: de invoering van cannabis social clubs in Nederland? Inleiding Manifest Joint Regulation Commissie Van de Donk Utrecht Amsterdam Andere gemeentes en regio s Heerlen Eindhoven Maastricht Rotterdam Internationale drugsverdragen Conclusie Hoofdstuk 6: Empirisch luik: het draagvlak bij de coffeeshophouders Inleiding Meetinstrument Achtergrond van de betrokken coffeeshops Contacten met lokale instanties De aanvoer Mogelijkheid tot regulering? Conclusie Hoofdstuk 7: Algemeen besluit... 97

6 Bibliografie Bijlagen... I Bijlage 1: Informed consent coffeeshophouders... I Bijlage 2: Vragenlijst Dick Reinking... III Bijlage 3: Vragenlijst Franz Trautmann... V Bijlage 4: Vragenlijst coffeeshophouders... VII

7 Hoofdstuk 1: Inleiding Hoofdstuk 1: Inleiding 1.1. Probleemstelling Cannabis is vandaag niet meer uit de wereld weg te denken. Het is niet enkel een drug die wereldwijd verspreid is, maar ook de meest gebruikte illegale drug in de wereld. Gezien de prominente aanwezigheid van het middel, vormt dit een vaak terugkerend onderwerp in zowel de media als in politieke discussies en uiteenlopende beleidsvoorstellen. De opvattingen over het te voeren beleid omtrent cannabis zijn sterk geëvolueerd doorheen de tijd en verschillen in grote mate van land tot land (Transform Drug Policy Foundation, 2014a). Waar Nederland getypeerd wordt door zijn coffeeshops waarbij de verkoop van kleine hoeveelheden cannabisproducten aan meerderjarigen gedoogd worden, hebben veel andere landen het gebruik of bezit van cannabis in verschillende mate gedecriminaliseerd of gedoogd. Zo leggen diverse landen in West-Europa en staten uit de Verenigde Staten reeds enkele jaren minder zware straffen op cannabisovertredingen (Bewley-Taylor, 2014). Tegenwoordig woeden steeds vaker felle discussies inzake de legalisering van cannabis. Waar sommigen steevast willen vasthouden aan een volledig verbod op de teelt, het gebruik en de verkoop van cannabis, zijn anderen vastberaden om de legalisering van cannabis door te drijven. Nog anderen opteren voor een tussenweg waarbij de productie en het bezit van cannabis tot op zekere hoogte en in zekere mate gedoogd wordt. Waar men enkele decennia terug voornamelijk bezig was met regelgeving betreffende het verbod op cannabis, is deze kwestie zodus verschoven naar een meer tolererend kader om zowel de teelt als het gebruik van cannabis in welbepaalde omstandigheden te reguleren. Binnen dit regulerend kader deed in het begin van het nieuwe millennium een nieuw fenomeen zijn intrede: de zogenaamde cannabis social clubs (hierna afgekort tot CSCs) (Decorte et al., 2011; Transform Drug Policy Foundation, 2014a). De CSCs zijn private organisaties die volwassen, geregistreerde clubleden op regelmatige basis voorzien van cannabis voor persoonlijk gebruik. Dergelijke clubs hebben geen lucratief oogpunt en trachten voornamelijk de leden weg te houden van de zwarte markt en zijn risico s. Spanje profileert zich als pionier van deze clubs. Sinds het begin van de jaren negentig kwamen daar honderden cannabisverenigingen tot stand, wat heden ten dage geresulteerd is in het bestaan van meer dan vierhonderd Spaanse cannabis social clubs. Op die 1

8 Hoofdstuk 1: Inleiding manier is Spanje het grote voorbeeld voor veel Europese landen, alsook voor de clubs in België waarmee het heden veel gelijkenissen vertoont (Decorte, 2015) De probleemstelling in deze masterproef richt zich specifiek op deze verenigingen, die als mogelijk alternatief voor het actuele Nederlandse coffeeshopmodel naar voren geschoven worden. De Nederlandse coffeeshops worden hoe langer hoe meer in vraag gesteld, enerzijds doordat ze een zekere mate van overlast veroorzaken en anderzijds door het feit dat ze gesteund zijn op een ambivalent beleid. Dit ambivalent beleid vindt zijn oorsprong in de vooren achterdeurproblematiek, waarbij de verkoop van cannabis aan klanten officieel toegestaan wordt (de zogenaamde voordeur) maar de coffeeshops zichzelf wel op illegale wijze dienen te bevoorraden van deze cannabis (de zogenaamde achterdeur). De overlast behelst zowel verkeershinder als geluidsoverlast van de klanten. Ook hebben de coffeeshops een enorme aantrekkingskracht voor buitenlandse drugstoeristen, die de grens over steken om zich te bevoorraden in de shops (van Ooyen-Houben et al., 2009). Gezien de overlast en problemen die deze coffeeshops veroorzaken, werden door enkele Nederlandse politici reeds initiatieven ontwikkeld om reguleringsexperimenten in Nederland door te voeren. Zo ontsprongen in de Nederlandse gemeente Utrecht plannen om bij wijze van experiment een coffeeshop te vervangen door een CSC. Deze zou dan naast de coffeeshops opgericht worden en kan na enige tijd geëvalueerd worden op zijn functioneren. Indien blijkt dat dit experiment goed draait, kunnen meerdere CSCs opgericht worden die (voorlopig) hun bestaan kennen naast de actuele coffeeshops. Met de oprichting van een CSC willen de lokale autoriteiten een poging ondernemen om de coffeeshops weer dichter bij hun oorspronkelijke doelstelling te brengen met name een mogelijkheid bieden voor lokale volwassen gebruikers om cannabis in een rustige, veilige omgeving te kopen en eventueel gebruiken en deze opnieuw meer beheersbaar te maken (Barendregt et al., 2011). De probleemstelling focust zich zodus op het vraagstuk of de CSCs effectief als een goed alternatief voor de huidige coffeeshops zouden kunnen uitgewerkt worden. Hiertoe wordt nagegaan of er een draagvlak is bij de coffeeshophouders voor dit potentieel alternatief. Dit alles werd in eerste instantie toegespitst op de gemeente Utrecht, dat als case bestudeerd werd. Door de lage responsgraad werd deze case echter uitgebreid naar andere Nederlandse gemeentes die gekenmerkt worden door de aanwezigheid van coffeeshops. Zo werd 2

9 Hoofdstuk 1: Inleiding uiteindelijk ook gepeild naar het draagvlak hiervan bij zowel een coffeeshophouder uit Tilburg als uit Breda. Het is evenwel belangrijk om deze probleemstelling te kaderen binnen het groter geheel van initiatieven omtrent reguleringsexperimenten in Nederland, wat dan ook op omvangrijke wijze aan bod komt Relevantie Criminologische relevantie De CSCs opereren in een grijze zone van de wetgeving en zweven tussen de legaliteit en illegaliteit. Zij baseren zich op de Ministeriële Richtlijn die aangeeft dat het bezit van één vrouwelijke cannabisplant of een maximumhoeveelheid van drie gram cannabis voor eigen gebruik gedoogd wordt. De CSCs redeneren op basis hiervan dat als het openbaar ministerie het bezit van één vrouwelijke plant voor persoonlijk gebruik gedoogt, deze planten ook op een gemeenschappelijke manier geteeld mogen worden. Dergelijke clubs waren desalniettemin al meermaals het onderwerp van een rechtszaak, wat de onzekerheid van hun bestaan aangeeft. De grote hamvraag blijft zodus of deze clubs binnen de marges van de operationele strafwetten functioneren of niet. De criminologische wetenschap bestudeert onder meer de werkende strafwetten en de handhaving hiervan. Het fenomeen van de CSCs valt hier onder en is zodus op criminologisch vlak gezien van grote relevantie. Hiernaast spitst een wezenlijk deel van de criminologische wetenschap zich toe op het drugsfenomeen, waarbinnen cannabis geclassificeerd wordt. Cannabis is een verdovend middel dat door de Belgische wetgeving verboden wordt, maar kent op basis van het opportuniteitsbeginsel een lage vervolgingsprioriteit voor wat betreft het bezit van deze substantie Theoretische relevantie Het onderzoek heeft zowel een theoretische als praktische relevantie, waarbij deze laatste zwaarder doorweegt. De uiteenzetting over de CSCs is voornamelijk essentieel voor de theorievorming hierover, wat wijst op de theoretische relevantie. Gezien de recente opkomst van deze verenigingen is er opvallend weinig geweten over de CSCs. Door hierover een weliswaar beknopt - literatuuronderzoek te volbrengen wordt er gepoogd om de grote hiaten 3

10 Hoofdstuk 1: Inleiding in de theorie en literatuur omtrent CSCs aan te duiden. Modellen van CSCs in verschillende landen kunnen in combinatie met een overzicht van hun eigenschappen en organisatiestructuren bijdragen aan een correcte en gespecifieerde beeldvorming van de clubs. Hierdoor kunnen de mogelijke gelijkenissen en verschillen tussen de diverse clubs meer zichtbaar worden, wat wederom een meerwaarde vormt voor de theorie en wetenschap. Het samenbrengen van deze karakteristieken en organisatiemethodes van de CSCs kan op die manier iets toevoegen aan de beperkte theorievorming die al voorhanden is binnen dit onderzoeksgebied. Op die manier wordt er gestreefd naar nieuwe inzichten over het reguleren van cannabis, met name de CSCs. Deze uiteenzetting over de CSCs kan een verdere verrijking zijn in de bestaande theorieën rond de legalisering van cannabis. Uit het onderzoek naar het draagvlak bij de coffeeshophouders zelf, kunnen argumenten naar voren komen die dit debat mee helpen verdiepen en versterken. Net doordat het fenomeen van de CSCs zo recentelijk zijn opmars deed, is er slechts bitter weinig over geweten. De voorbije jaren kwam het onderwerp af en toe in de media en ook de diverse rechtszaken tegen de clubs en hun verantwoordelijken trokken de aandacht. Het reilen en zeilen van de diverse clubs blijft desalniettemin betrekkelijk vaag en onzeker. Verschillende landen worden ondertussen gekenmerkt door het bestaan van de CSCs, maar het is veelal ongeweten of deze clubs in praktijk dezelfde essentie en doelstelling nastreven en of er op gelijkaardige wijze te werk gegaan wordt. Ook bestaat de mogelijkheid dat organisaties onder het mom van CSCs opereren, maar dat ze in praktijk niet de vooropgestelde regels volgen. Om hierover meer duidelijkheid te krijgen en een beter beeld te kunnen schetsen, worden deze clubs in eerste instantie in deze masterproef geanalyseerd, om zo met een duidelijke kennis van zaken de problematiek van de coffeeshops te onderzoeken Praktische relevantie Naast deze theoretische relevantie, biedt deze masterproef en het bijhorende (weliswaar beknopte) onderzoek hoofdzakelijk een bijdrage voor de praktijk. De actuele werking van de Nederlandse coffeeshops en het Nederlandse drugsbeleid worden sinds enkele jaren als problematisch ervaren. De inwoners in buurten rondom de coffeeshops klagen over hinder en overlast. Ook het gehanteerde beleid betreffende de illegale bevoorrading van cannabis aan de coffeeshops wordt hoe langer hoe meer in vraag gesteld. De hedendaagse Nederlandse situatie 4

11 Hoofdstuk 1: Inleiding wordt kortom door velen, zowel politici als de Nederlandse bevolking zelf, als problematisch ervaren. Dit illustreert de praktische relevantie van dergelijk onderzoek en beklemtoont de noodzaak aan een oplossing voor dit praktijkvraagstuk omtrent het Nederlandse beleid. Het onderzoek tracht concrete ideeën aan te leveren en samen te brengen over een mogelijk te begane weg voor het coffeeshopbeleid. Het inrichten van CSCs in Nederland is één van de mogelijke denkpistes om een nieuw coffeeshopbeleid uit te werken. Deze masterproef zoomt in op deze denkpiste en tracht uit te klaren of dit een realistisch en haalbaar alternatief zou kunnen vormen voor de coffeeshops. Kortom streeft het onderzoek, binnen zijn beperkingen, naar het uitdokteren van een meer consistent en coherent Nederlands (drugs)beleid. Dit onderzoek kan in eerste instantie relevant zijn voor beleidsmakers die zich bekommeren over het Nederlandse cannabisbeleid. Zij kunnen er baat bij hebben om de diverse reguleringsinitiatieven naast elkaar te zien, met telkens de ondervonden voor- en nadelen opgesomd. Ook de uiteenzetting omtrent de CSCs kan verrijkend zijn en een meer gegronde basis vormen waarop beleidsmakers hun keuze kunnen onderbouwen om al dan niet een CSC te installeren in Utrecht. Op die manier kan het onderzoek als een voorbereidend onderzoek voor beleidsmakers gelden, waarop deze kunnen voortbouwen om mogelijkerwijs zelf een verder analyserend onderzoek uit te voeren en in latere instantie zelfs eventuele beleidsaanpassingen door te voeren. Hiernaast kan ook de wetenschappelijke gemeenschap belang hebben bij het in kaart brengen van de huidige stand van zaken omtrent het coffeeshopbeleid in Nederland. Het kan bijdragen leveren aan de reeds voorhanden zijnde theoretische kennis en hierop aanvullingen verschaffen. Dit is echter enkel mogelijk als het onderzoek tot nieuwe relevante inzichten of nieuwe aspecten kan leiden, die niet eerder gekend waren Doelstelling De doelstelling van deze masterproef en het bijhorend onderzoek is om te achterhalen of het tot stand brengen van CSCs in Nederland werkelijk een oplossing zou kunnen bieden voor de huidige overlast- en de zogenaamde achterdeurproblematiek van de coffeeshops. Het onderzoek poogt het helpen verbeteren van het bestaand coffeeshopbeleid in Nederland en wil nagaan in welke mate hiervoor een draagvlak aanwezig is onder de coffeeshophouders. Meer 5

12 Hoofdstuk 1: Inleiding specifiek was het de bedoeling om deze vraag toe te passen voor de gemeente Utrecht, waar deze discussie al gaande is. Door de lage responsgraad ontstond echter de noodzaak om deze case uit te breiden en ook respondenten in andere Nederlandse coffeeshopgemeentes te bevragen. Het beoogde doel wordt nagestreefd door inzicht te geven in de knelpunten die optreden bij de werking van coffeeshops en de achtergronden en bronnen van het praktijkprobleem te achterhalen. Dit wordt enerzijds gerealiseerd door een literatuuronderzoek omtrent deze thematiek en anderzijds door een beknopt kwalitatief empirisch onderzoek, bestaande uit enkele diepte-interviews bij coffeeshophouders in Utrecht, Tilburg en Breda. Het literatuuronderzoek kreeg bijval van twee interviews met experts uit het vakgebied: Franz Trautmann en Dick Reinking. De gegevens die uit deze interviews verkregen werden 1, zorgden in eerste instantie voor bevestiging van wat de voorhanden literatuur stelt en vormden tevens een aanvulling van deze literatuur Vraagstelling De centrale vraagstelling is of CSCs een mogelijk alternatief kunnen vormen in Nederland voor de actuele coffeeshops en of er hier een draagvlak voor bestaat bij de coffeeshophouders. Deze centrale vraagstelling kan opgesplitst worden in enkele deelvragen, die de centrale vraag helpen te beantwoorden. Er wordt getracht een antwoord te vinden op volgende (deel)vragen. 1. Wat zijn CSCs? Welke functie vervullen deze verenigingen voor de gebruikers, wat zijn hun doelstellingen en kenmerkende eigenschappen, wat zijn hun diverse verschijningsvormen? 2. Hoe heeft het Nederlands drugsbeleid zich ontwikkeld? Hoe zijn de coffeeshops tot stand gekomen en wat is de actuele situatie? Welke initiatieven werden al verricht om de overlast tegen te gaan? 3. Wat zijn de concrete beleidsvoorstellen in Utrecht om CSCs in het leven te roepen? Is dit realiseerbaar in de praktijk? Hoe denken de coffeeshophouders over dit alternatief? Bestaat er hiervoor een draagvlak bij de coffeeshophouders? Deze vragen proberen naast beschrijvende kennis tevens zowel evaluatieve als prescriptieve kennis te vergaren. 1 Zie hoofdstuk 4 (p 41) en hoofdstuk 5 (p 58) 6

13 Hoofdstuk 1: Inleiding 4. Welke andere initiatieven die de achterdeur van de coffeeshops wensen te reguleren, kwamen tot stand in Nederland? Tot slot moet de nadruk gelegd worden op de begrensdheid van deze masterproef en de beperktheid in middelen en tijd. Ondanks dat de vraagstelling en zijn deelvragen zo nauwkeurig mogelijk beantwoord trachten te worden, tracht deze masterproef slechts een bescheiden bijdrage te leveren aan de reeds bestaande literatuur. Verder uitgebreid onderzoek rond deze thematiek is dan ook aanbevelenswaardig. Gezien het feit dat de discussie over legalisering en de reguleringsinitiatieven brandend actueel is, dient dit zeker verder opgevolgd en uitgebreider onderzocht te worden in de toekomst Structuur In het eerste hoofdstuk werd de methodologie van de masterproef geschetst, waarbij aandacht geschonken werd aan de probleemstelling en de relevantie van deze verhandeling. Ook de doelstelling en vraagstelling werden aangegeven en nader toegelicht. Vervolgens wordt gepoogd om in hoofdstuk twee een beter beeld te schetsen van de CSCs en hun werking en uitgangspunten, om hierna ook de verscheidene verschijningsvormen binnen enkele andere landen uit de doeken te doen in het derde hoofdstuk. De situatie en invulling van de CSCs in enkele (zowel Europese als niet-europese) landen worden weergegeven op basis van een grondig literatuuronderzoek. In het vierde hoofdstuk wordt het Nederlandse drugsbeleid met zijn coffeeshops onder de loep genomen. De geschiedenis van dit drugsbeleid wordt uit de doeken gedaan, waarna er gefocust wordt op de coffeeshops en hun problematiek van overlast en de illegale toevoer van cannabis via de zogenaamde achterdeur. In aansluiting hierop wordt in het vijfde hoofdstuk meer specifiek ingegaan op de verscheidene reguleringsideeën die heersen binnen de gemeentes in Nederland. Na een uiteenzetting over het Manifest Joint Regulation, die deze reguleringsinitiatieven ondersteunt, worden de concrete ideeën per gemeente besproken. Ook de terugkoppeling naar de internationale drugsverdragen komt aan bod. Ten slotte wordt in hoofdstuk zes nagegaan of het omvormen van één en op termijn misschien meerdere coffeeshop(s) naar een CSC een haalbaar alternatief is, waar voldoende draagvlak voor bestaat bij de coffeeshophouders zelf. Aan de hand van een beknopt empirisch kwalitatief onderzoek werd hun gevraagd of ze de oprichting van een CSC zagen als een oplossing voor de vaak terugkerende problemen van de coffeeshops. Tevens werd zo gepeild 7

14 Hoofdstuk 1: Inleiding of er hiervoor een draagvlak voorhanden is bij de coffeeshophouders zelf. In hoofdstuk 7 wordt om te eindigen een besluit geformuleerd waarin teruggekoppeld wordt naar de onderzoeksvragen. Gezien de verhandeling een fenomeen betreft dat pas recentelijk zijn intrede deed en er zodus heden nog veel evoluties gaande zijn op dit gebied, werd er regelmatig beroep gedaan op internetbronnen. Het voordeel van dit soort bronnen bestaat erin dat ze vrij snel na de verschijning van een nieuw gegeven of gebeurtenis kunnen verschijnen en zodoende de meest recente informatie kunnen weergeven. Uiteraard werd er hiernaast zoveel mogelijk beroep gedaan op wetenschappelijke bronnen. 8

15 Hoofdstuk 2: Cannabis social clubs Hoofdstuk 2: Cannabis social clubs 2.1. Inleiding De cannabismarkten worden de laatste jaren wereldwijd ingenomen door de opkomst van allerlei reguleringsmechanismen. Eén van deze gehanteerde reguleringsmechanismen is de verschijning van CSCs. Binnen deze gesloten cannabisverenigingen wordt cannabis op betrouwbare en kwaliteitsvolle wijze geteeld, om hierna gedistribueerd te worden onder de geregistreerde leden van de vereniging. Hoewel dit een recent opgekomen fenomeen is, waarover nog veel onzekerheden en onduidelijkheden zijn, vertonen de meeste van deze verenigingen een gelijkaardig werkingspatroon en hanteren ze gelijklopende beleidslijnen. Deze beleidslijnen, eigenschappen en werkingsmethoden van de CSCs worden in dit hoofdstuk onder de loep genomen. Ondanks dat het merendeel van de leden recreatieve gebruikers zijn, wordt er extra aandacht besteed aan de groep van medicinale gebruikers die vaak voordelen verwerven binnen de CSCs Wat is het? Cannabis Social Clubs (CSCs) zijn private verenigingen die cannabis telen om te voorzien in de persoonlijk behoeften van hun geregistreerde, volwassen leden. Op die manier zijn de clubs zelfvoorzienend. Ze baseren zich hiervoor vaak op een zogenaamde grijze zone in de toepasselijke nationale wetgeving en balanceren zo in een juridisch onzekere zone tussen legaliteit en illegaliteit (Oomen, 2008). De clubs kunnen zich daarentegen ook op volledige legale wijze voltrekken, zoals in Uruguay (Caulkins et al., 2015a). In veel landen werd de thuisteelt voor eigen gebruik al gedecriminaliseerd en vormt dit de basis waarop de CSCs zich baseren. Op deze thuisteelt staat steeds een maximum hoeveelheid cannabis dat de gebruiker mag telen voor eigen gebruik. Door de vaak streng gelimiteerde hoeveelheden in combinatie met planten waaraan bij goed onderhoud veel cannabis kan groeien, zit de teler al snel boven de toegestane hoeveelheid. Dit opende onder meer de deur naar het installeren van CSCs (Caulkins et al., 2015a). Doordat de cannabis op een veilige wijze geteeld wordt in de CSCs, vormen deze een geschikt en meer betrouwbaar alternatief voor de zwarte markt. De CSCs vormen zodus een contrast met de zwarte markt, waar de consument niet op de hoogte is van de kwaliteit en het 9

16 Hoofdstuk 2: Cannabis social clubs THC-gehalte - het werkende psychoactieve bestanddeel in cannabis - van de aangekochte drugs (Decorte, 2014a; Maalsté, 2011). De eerste stappen tot dit model van regulering kwamen er halverwege jaren negentig in Spanje. Enkele jaren later deed het concept ook zijn intrede in andere Europese landen zoals België, Frankrijk en het Verenigd Koninkrijk. Ondanks het feit dat de CSCs ondertussen een relatief gekend fenomeen zijn in Europa, is het tot nog toe onduidelijk of deze diverse clubs wel degelijk dezelfde uitgangspunten aanwenden en of ze vanuit hetzelfde gedachtegoed en dezelfde principes vertrekken (Decorte, 2013; Decorte, 2015). Zo zouden sommige verenigingen zich de naam CSC toekennen, terwijl ze eigenlijk met een andere finaliteit te werk gaan en commerciële motieven hebben. Deze commerciële doelstellingen kaderen niet binnen het CSC-model waar de doelstelling erin bestaat om op niet-lucratieve wijze te functioneren en controle te verkrijgen over de cannabisteelt (Caulkins et al., 2015a; ENCOD, 2015a) Voornaamste eigenschappen Eén van de belangrijkste eigenschappen van de CSCs is dat de clubs zonder winstoogmerk opereren, het zijn clubs die ingeschreven staan als verenigingen zonder winstoogmerk (vzw s). Hun doelstelling is louter het geïnvesteerde geld terug verdienen, zonder hier winst aan over te houden (Caulkins et al., 2015b). Dit houdt onder meer in dat er een volledige transparantie is naar alle leden omtrent de financiële kant van de CSCs. Zo kunnen de leden, indien gewenst, op de hoogte gehouden worden over de uitgaande en binnenkomende kosten zodat zij weten waaraan het geld besteed wordt. De verenigingen gaan op die manier op een democratische en transparante wijze te werk, waarbij de leden nauw betrokken zijn. Wanneer de verenigingen met financiële voordelen of winstmarges kampen wordt deze winst opnieuw in de vereniging geïnvesteerd. Hiermee kunnen dan cursussen en congressen georganiseerd worden. De winst wordt dus niet onder de clubleden verdeeld en komt evenmin aan de hoofdorganisatoren van de verenigingen toe (Decorte, 2015; Decorte, 2014a; ENCOD, 2011; ENCOD, 2014a; Maalsté, 2011). Door het feit dat de CSCs zonder lucratieve finaliteit opereren, beweren sommige clubs nipt binnen de internationale drugsverdragen te opereren, die de drugsproductie en transport verbieden (Caulkins et al., 2015a) 2. 2 Zie 5.7. Internationale drugsverdragen (p 77) 10

17 Hoofdstuk 2: Cannabis social clubs Hiernaast is er de mogelijkheid om alle geteelde cannabis aan kwaliteitsonderzoeken te onderwerpen. Hierdoor kan een bepaalde kwaliteit gegarandeerd worden en kunnen enkele eisen gesteld worden met betrekking tot de veiligheid en openbare gezondheid. Aangezien men de cannabisteelt zelf in handen heeft en elke stap in het teeltproces kan bewaken, is er niet enkel sprake van een grotere controle op de kwaliteit, maar kunnen de hiermee gepaard gaande gezondheidsrisico s tevens gereduceerd worden. Verschillende variabelen zoals de geur, de smaak, het effect, het zicht en de eventuele aanwezigheid van insecten en andere schadelijke chemische substanties kunnen onderzocht worden. Ondanks het feit dat de bepaling van het THC-gehalte in de cannabisplant nog steeds niet volledig exact vastgesteld kan worden, wordt er toch een beter zicht verkregen op dit gehalte en bijgevolg ook op de effectieve kracht van het middel (Decorte, 2015; ENCOD, 2011). Ook op vlak van de teelt zelf heerst er dus een grote transparantie. Zo worden er niet enkel onderzoeken gevoerd naar de kwaliteit van de geteelde cannabis, maar wordt aan de leden ook alle gevraagde informatie over deze drug verschaft. Op die manier zijn de leden volledig op de hoogte over welke middelen ze gebruiken en de mogelijke risico s die hiermee verbonden zijn. De growers, die instaan voor de cannabisteelt, trachten tevens zoveel mogelijk teeltmethodes te benutten die aan de criteria van de organische landbouw tegemoetkomen (ENCOD, 2014a). Deze transparantie en kwaliteitsbeheersing kadert binnen het idee van een gesloten circuit. Zowel de teelt van de cannabis als het gebruik hiervan vinden binnen een gesloten netwerk plaats. Zo is de herkomst van de cannabis steeds geweten, wat wederom een extra waarborg voor goede kwaliteit inhoudt (Barendregt et al., 2011). Dit gesloten circuit insinueert eveneens dat de gebruikers zich dienen te registreren bij de organisatie opdat ze een volwaardig lid van de CSC zouden worden. Indien een gebruiker lid wenst te worden, kan deze pas een verzoek tot lidmaatschap indienen nadat hij hiertoe uitgenodigd is door een reeds bestaand lid van de CSC. De registratie omvat enkele formaliteiten die variëren van CSC tot CSC en land tot land. Deze formaliteiten kunnen onder meer bestaan uit een formele bevestiging dat het toekomstig lid al een cannabisgebruiker was van voor deze tot de CSC toetrad, alsook de bevestiging van volledig op de hoogte te zijn over de werkzame nationale drugwetgeving. Het toekomstig lid moet dit alles vrijwillig bekrachtigen. Leden kunnen uit de club verwijderd worden als ze overlast bezorgen aan de 11

18 Hoofdstuk 2: Cannabis social clubs nabije omgeving van de CSC of schade berokkenen aan het imago van de CSC of andere CSCs. Om het lidmaatschap te verwerven moet bovendien een (jaarlijks) lidgeld betaald worden. De kost hiervan verschilt naargelang de CSC waar de gebruiker toetreedt (European Monitoring Centre for Drugs and Drug Addiction, 2014; Maalsté, 2011; Trekt Uw Plant, 2014). Gezien het gesloten karakter van de clubs, hebben deze geen intenties om hun vereniging of cannabis te promoten bij het bredere publiek (Caulkins et al., 2015a). Door de registratie van alle clubleden is het hoofd van de CSC perfect in staat om voorafgaand potentiële leden onder de loep te nemen. Soms wordt zelfs een soort van intakeinterview georganiseerd om kennis te maken met de potentiële leden en hun achtergrond te leren kennen. Ook worden ze gedurende dit interview op de hoogte gesteld van alle werkzame huisregels van de vereniging. Wanneer deze personen problematische gebruikers blijken te zijn, kunnen ze geweigerd worden als lid. Ook minderjarigen worden systematisch geweigerd als lid. Sommige verenigingen hanteren zelfs een leeftijdsgrens van eenentwintig jaar (in plaats van achttien jaar). Het systeem van registratie en het gesloten circuit zorgt er voor dat commercialisering en de hiermee gepaard gaande gevaren tegengegaan worden. Om onder andere die commercialisering te verhinderen mogen leden hun verkregen cannabis niet door verkopen aan niet-leden. De cannabis is dus enkel en alleen voor hun eigen persoonlijk gebruik bestemd (Decorte, 2015; MacCoun, 2014). ENCOD (European Coalition for Just and Effective Drug Policies) is een overkoepelend overlegorgaan bestaande uit honderdvijftig organisaties, verenigingen en andere vertegenwoordigers uit enkele Europese landen, die een einde trachten te stellen aan de oorlog tegen drugs (Decorte, 2015; Decorte, 2014b). ENCOD poogde een algemene Europese gedragscode op te stellen omtrent de CSCs en de regelgeving hierrond. Zo hangt het productievermogen volgens ENCOD af van de verwachtingen die de club heeft over het jaarlijks gebruik van de geregistreerde leden. Volgens ENCOD zouden de clubs niet uitsluitend deze geschatte hoeveelheid telen, maar zouden ze hier bovenop ook nog een (weliswaar geringe) extra hoeveelheid cannabisplanten telen, als voorzorg indien er plantages zouden mislukken of er planten gestolen zouden worden (ENCOD, 2011). Ondanks deze bepaling stelt een belangrijke regel dat het aanbod volgt op de vraag binnen de CSCs. Er wordt dus slechts zoveel gekweekt als er leden zijn (ENCOD, 2015b). 12

19 Hoofdstuk 2: Cannabis social clubs 2.4. Speciale categorieën gebruikers : het medicinaal cannabisgebruik Wetenschappers zijn al lang in kennis over het feit dat cannabis op medisch domein enkele gunstige effecten kan tot stand brengen. Zo zou cannabis de misselijkheid bij kankerpatiënten veroorzaakt door chemotherapieën of bestralingen in zekere mate terugdringen, en ook andere pijnen gerelateerd aan bepaalde ziektes of aandoeningen kunnen erdoor gereduceerd worden (Feldman & Mandel, 1998; X, 2014d). Deze bevindingen leidden ertoe dat het medicinale gebruik van cannabis in steeds meer landen geïntroduceerd en vaak gedecriminaliseerd werd. Sommige landen en staten, zoals Colorado, gaan zelfs een stap verder en tolereren aan medicinale patiënten de thuisteelt van een cannabisplant ten einde zichzelf te kunnen voorzien in hun medicinale behoeften (Transform Drug Policy Foundation, 2014a). Nog andere landen legaliseerden het gebruik van cannabis voor patiënten voor wie de drug een therapeutische meerwaarde kan bieden (X, 2014d). Niet alle medicinale patiënten hebben echter de middelen, mogelijkheden en vaardigheden om zelf in te staan voor de kweek van cannabisplanten. Teneinde deze niet naar de zwarte markt te leiden - met alle negatieve gevolgen van dien - om zich van cannabis te bevoorraden, ontstonden in enkele Amerikaanse staten ideeën om Cannabis Buyers Clubs op te richten. Deze clubs kunnen als een medicinale variant van de actuele CSCs gezien worden. In de Cannabis Buyers Clubs kunnen medicinale gebruikers zowel cannabis kopen, als deze gebruiken in een rustgevende omgeving waar de mogelijkheid er is om met mensen in gelijkaardige situaties ervaringen uit te wisselen (Feldman & Mandel, 1998). Met de opkomst van CSCs in enkele landen lijkt een nieuwe mogelijkheid ontstaan te zijn voor medicinale gebruikers om zich van cannabis te bevoorraden, hoewel het grootste aandeel van de leden van CSCs nog steeds recreatieve gebruikers zijn. De medicinale gebruikers vormen zodus slechts een beperkte groep gebruikers binnen de CSCs. Hieronder ressorteren uitsluitend die personen die door de dokter aanbevolen werden om cannabis te gebruiken, weliswaar op voorwaarde dat de diagnose hiertoe door een vakkundige dokter gesteld werd en het gebruik een gunstige invloed op de ziekte of aandoening kan hebben (Decorte, 2015). Afhankelijk van CSC tot CSC en land tot land ressorteren andere ziektes en aandoeningen onder deze mogelijkheid. Er is geen gestandaardiseerd kader voorhanden dat bepaalt wie tot de categorie van de medicinale gebruikers hoort en onder welke voorwaarden. Ook over hoe de patiënten de toestemming en bevestiging kunnen verkrijgen dat ze tot de medicinale cannabisgebruikers behoren is er tot op heden geen consensus (Kilmer et al., 2013). 13

20 Hoofdstuk 2: Cannabis social clubs Sommige clubs baseren zich hiervoor op een lijst met voorwaarden voortgebracht door internationale instanties, zoals the International Association for Cannabinoid Medicines (IACM). Dit is het geval in Trekt Uw Plant, een Belgische CSC (Decorte, 2014a). Medicinale gebruikers hebben het voordeel dat ze doorgaans grotere hoeveelheden cannabis kunnen verkrijgen in de CSCs dan gewone gebruikers. De gehanteerde maximale gebruiksdosissen worden dan overschreden, wat gerechtvaardigd wordt door hun nood aan hogere dosissen dan de reguliere leden. Ook krijgen medicinale gebruikers in sommige verenigingen al toegang vanaf een jongere leeftijd dan recreatieve gebruikers. Dit is onder meer het geval in Weedout in België waar medicinale gebruikers vanaf achttien jaar welkom zijn, in plaats van de gewoonlijk gehanteerde leeftijdgrens van eenentwintig jaar (Decorte, 2014a). Een vraag die hierbij echter naar voren treedt is of de keuze om de toegang tot CSCs open te laten voor zowel medicinale als recreatieve gebruikers wel adequaat is. Beide categorieën streven immers andere objectieven na met hun gebruik. Ook komt het feit dat er in vele clubs een tekort is aan samenwerking of overleg met medische specialisten, deze keuze niet ten goede uit (Decorte, 2015). Het zijn in principe twee aparte circuits die gescheiden van elkaar zouden moeten kunnen functioneren en een aparte organisatie vergen (Persoonlijke communicatie Dick Reinking, 19 maart 2015). Sommige landen proberen hieraan tegemoet te komen door CSCs op te richten die uitsluitend medicinale patiënten als doelpubliek hebben. Een dergelijke CSC ontstond in 2013 in Italië: LapianTiamo. Deze vereniging heeft de ambitie om aan patiënten informatie te verstrekken, hen te ondersteunen en hen op therapeutische wijze te voorzien van cannabis (Cannabis Social Club Racale, 2014). Een gelijkaardige medische CSC bestaat ook in Zwitserland: Die Grüne Blume en in Nieuw-Zeeland: The Daktory (Decorte, 2014a; Grüne Blume Schweiz Medical Cannabis Social Club, 2014). Ten slotte werd België recentelijk ook gekenmerkt door de aanwezigheid van enkele medicinale cannabisverenigingen 3 (Medcan vzw, 2015; Medicnale Cannabis Club, 2015). 3 Zie 3.3. België (p 27) 14

21 Hoofdstuk 2: Cannabis social clubs 2.5. Gehanteerd beleid, uitgangspunten en doelstellingen Afhankelijk van land tot land en het drugsbeleid dat in het desbetreffende land gehanteerd wordt, hebben de CSCs andere uitgangspunten en diverse doelstellingen voor ogen. De CSCs kwamen in de verscheidene landen op een verschillende manier tot stand. Deze clubs voltrokken zich in sommige landen, zoals Spanje en België, vanuit ideeën en initiatieven van de burgers zelf. Activisten opperden er vanuit ideologische beweegredenen voor de oprichting van deze clubs. De CSCs in Spanje en België ontstonden dus op basis van bottom-upinitiatieven: het waren en zijn overigens nog steeds - initiatieven en acties die rechtstreeks door activistische burgers voortgebracht werden. Hun beweegredenen zijn vaak dermate sterk dat ze zelfs juridische tussenkomsten en processen niet schuwen, om hun doel de vestiging van CSCs en in verdere instantie zelfs de volledige legalisering van cannabisgebruik na te streven (Arana & Sanchez, 2011; Barendregt et al., 2011). Er werd al meermaals bewezen dat deze initiatieven hen een juridische tussenkomst en rechtszaak kunnen kosten. Zo werd de Belgische CSC Trekt Uw Plant (hierna afgekort tot TUP) al tweemaal voor de rechtbank gedaagd (in 2006 en 2008) met de tenlastelegging van het bezit van cannabis, deelname aan een criminele organisatie en het aanzetten tot cannabisgebruik. Beide zaken kwamen echter niet tot een definitieve veroordeling (Kilmer et al., 2013; Trekt Uw Plant, 2014). Ook een andere Belgische CSC, de Mambo Social Club, moest voor de rechtbank verschijnen. De rechtbank van Hasselt besliste in deze zaak tot een opschorting van de straf (X, 2014e). In Spanje werden de eerste cannabisactivisten al op het einde van de jaren negentig voor de rechtbank gedaagd voor het kweken van cannabisplanten in cannabisverenigingen. Maar ook in Spanje hebben de rechtsinstanties veelal de neiging om dergelijke feiten door de vingers te zien en niet als criminele misdrijven te beschouwen (Kilmer et al., 2013). Onder de diverse verschijningsvormen van CSCs kan steeds één en dezelfde doelstelling aangetroffen worden, met name cannabisgebruikers weghouden van de zwarte markt en de hiermee gepaard gaande negatieve consequenties. Doordat de leden van de clubs hun cannabis op regelmatige basis verkrijgen via de CSCs moeten zij zich niet meer tot de zwarte markt wenden. Zoals reeds aangehaald heeft dit tot gevolg dat de leden cannabis van een betere kwaliteit kunnen gebruiken, waarvan het THC-gehalte beperkt is tot een aanvaardbaar niveau. Onderzoek toont aan dat de verkochte cannabis op de illegale markt weleens vervalst wordt. Zo zouden sommige dealers in staat zijn om lood, aluminium of glas toe te voegen aan hun 15

22 Hoofdstuk 2: Cannabis social clubs cannabis. Wanneer de cannabis via de CSCs verkregen wordt, zijn de gebruikers verzekerd dat ze niet geconfronteerd zullen worden met dergelijke vervalsing en dat hun cannabis niet bewerkt werd, gezien ze controle hebben op het gehele productieproces. Hoewel de kwaliteitscontrole van de gekweekte cannabis in grotere mate verzekerd kan worden bij de CSCs - door het onderzoeken van diverse variabelen als geur, uitzicht en smaak - blijft het exacte THC-gehalte vaak echter nog ongekend (Decorte, 2011; Decorte, 2015; Oomen, 2008). In tegenstelling tot de illegale markt, waar de dealers vrij zijn om zelf de kostprijs van hun product te bepalen en er gretig gebruik van maken om zo grote winstmarges op hun verkoop te maken, trachten de growers in CSCs de prijzen betaalbaar te houden. Een mogelijke gehanteerde werkwijze is deze waarbij de growers hun eigen kweekbenodigdheden bekostigen en hiervoor vergoed worden via een vaststaande financiële bijdrage van de gebruikers per aangekochte gram cannabis. De CSCs zouden aldus criminele organisaties en hun illegale handel terugdringen en zo ook het aantal straatdealers reduceren. Kortom kan gesteld worden dat de CSCs mee zouden kunnen bijdragen tot een daling van een aantal problemen gerelateerd aan de illegale markt (Decorte, 2015; Groenhuijsen, 2013). In landen als Spanje waar de cannabismarkt ondertussen gekleurd wordt door honderden CSCs, is de kans dat CSCs tot beïnvloeding van de illegale markt leiden al iets meer voor de hand liggend dan in een land als België waar de clubs nog volop in ontwikkeling zijn. Hoe meer CSCs er gevestigd zijn in een land of regio, hoe meer er verwacht kan worden dat deze een gunstig effect hebben op het terugdringen van de illegale markt. Ten slotte kunnen CSCs ook hun steentje bijdragen in de preventie van problematisch gebruik door problematische gebruikers te wijzen op de consequenties van hun gedrag en hen eventueel zelfs door te verwijzen naar gespecialiseerde instellingen of hulpverleningsinstanties (Decorte, 2015). De CSCs zouden een alternatieve middenweg creëren voor de twee uitersten op het continuüm: het volledig verbod van cannabis en de wettelijke legalisering. Beide overtuigingen zouden echter geen succesvolle, sluitende optie zijn in het actuele cannabisdebat. Een volledig verbod instellen en dit handhaven zou de gebruikers impliciet naar de illegale markt leiden, zoals eerder uit de doeken gedaan werd. Er zou dan geen mogelijkheid zijn tot kwaliteitscontrole, het THC-gehalte van de cannabis zou te hoog zijn en de illegale activiteiten van de criminele organisaties zouden in de hand gewerkt worden. 16

23 Hoofdstuk 2: Cannabis social clubs Tevens is het idee van een volledig drugsvrije samenleving niet realistisch (Transform Drug Policy Foundation, 2014a). Het andere uiterste, de legalisering van cannabis, lijkt ook geen haalbare beleidsoptie. Dit omdat de legalisering van cannabis gepaard gaat met de commercialisering van deze markt, zoals heden het geval is voor alcohol en tabak. Hierdoor ontstaat de vrees dat deze commercialisering al snel zou omslaan in een overcommercialisering waarbij de handelaars enkel winst als doel vooropstellen. Door deze commercialisering en drang naar winstbejag is de kans reëel dat de handelaars minder op de kwaliteit van hun verkochte cannabis letten waardoor de gezondheidsrisico s toenemen. Ook werkt commercialisering concurrentie tussen verkooppunten in de hand en promoot het (al dan niet onbewust) in zekere mate cannabisgebruik. Dit alles impliceert dat de legalisering op zich niet de grootste boosdoener is, maar wel de hiermee gepaard gaande commercialisering (Barriuso, 2011; MacCoun, 2014; Transform Drug Policy Foundation, 2014a). Tussen deze twee uitersten zijn er nog veel andere beleidsopties denkbaar, die dan wel dichter aanleunen bij een algeheel verbod van cannabis dan wel bij een vrije cannabismarkt. Deze tussenmogelijkheden omvatten onder meer het openstaan van een cannabismarkt voor medicinale gebruikers, decriminalisering voor persoonlijk gebruik Het CSC-model is één van de mogelijke beleidsopties op het continuüm dat inspeelt op de noodzaak aan een alternatief tussen een volledig verbod en legalisering. Doordat het verbod op de productie en toevoer verzekerd blijft, maar er wel een opening bestaat wat betreft de decriminalisering van kleinschalige persoonlijke of in het geval van de CSCs gezamenlijke kweek voor eigen gebruik, worden de gebruikers weerhouden van de illegale markt zonder er commerciële verkooppunten van te maken (Transforum Drug Policy Foundation, 2014). Sommige activisten zien het CSC-model zelfs als een tijdelijke overgangsregel die in latere instantie verder zou evolueren naar een legaliseringsmodel (Barriuso, 2011). Voor het CSC-model kan naast bovengehaalde redenen nog een belangrijk voordeel vastgesteld worden. De mogelijkheid om controle uit te oefenen over het gezamenlijk kweken binnen de CSCs is namelijk groter dan wanneer uitsluitend persoonlijke kweek toegestaan wordt. De beheersbaarheid zou zodus groter zijn wanneer er op collectieve wijze cannabis gekweekt wordt (MacCoun, 2014). 17

24 Hoofdstuk 2: Cannabis social clubs Naast de opgesomde voordelen mag men echter niet blind zijn voor enkele beperkingen binnen het CSC-model. Criminele ondernemers of organisaties kunnen de CSCs immers als een opportuniteit zien om een illegale handel op te zetten onder het mom van een CSC. Zo kunnen zogenaamde shadow clubs ontspringen, die zich naar de buitenwereld profileren als een CSC maar in feite de naam CSC aanwenden als dekmantel voor hun illegale markt (Decorte, 2014a; Maccoun, 2014). Sommige clubs trachten in navolging van hun streven naar een regulering van cannabis, contact op te nemen met autoriteiten als politici en beleidsmakers. Andere clubs zijn eerder terughoudend en vermijden media-aandacht (Decorte, 2014a) Conclusie Ondanks het feit dat het CSC-model nog een fenomeen van recente datum is, werden er al algemene uitgangspunten en beleidslijnen uitgetekend waar dergelijke verenigingen zich aan dienen te houden. Ook vertonen de CSCs allemaal min of meer dezelfde eigenschappen. Naast één van de belangrijkste eigenschappen dat verenigingen zonder winstoogmerk opereren maar daarentegen met de finaliteit om kwaliteitsvolle cannabis aan te bieden binnen een betrouwbaar en gesloten circuit, zijn ook andere eigenschappen van belang. Zo opereert de vereniging binnen een gesloten circuit waar enkel volwassen, geregistreerde leden toegang toe krijgen. Op die manier kan de kwaliteit en oorsprong van de cannabis gegarandeerd worden. Voor medicinale gebruikers zijn er vaak extra mogelijkheden voorhanden om bijvoorbeeld grotere hoeveelheden cannabis te kunnen verkrijgen. De hoofddoelstelling van het CSC-model bestaat uit het weghouden van de cannabisgebruikers van de zwarte markt en zijn gevaren. Hiermee gepaard tracht men tevens de actuele criminele organisaties uit te schakelen. Ondanks het feit dat de wereldwijd verspreide diverse CSCs grotendeels dezelfde karakteristieken en werkwijzen hanteren, differentieert iedere CSC zich toch nog van de andere. Zo kan iedere CSC autonoom beslissen om af te wijken van enkele uitganspunten of het gehanteerde beleid. 18

25 Hoofdstuk 3: Verschijningsvormen in verschillende landen Hoofdstuk 3: Verschijningsvormen in verschillende landen 3.1. Inleiding CSCs en varianten hierop zijn in meerdere landen terug te vinden. Spanje wordt als pionier van de clubs gezien en vormde de basis waarop de CSCs in België zich geïnspireerd hebben. In Spanje zouden ondertussen al honderden CSCs gevestigd zijn. Voornamelijk in het Baskenland en Catalonië zijn het aantal clubs zeer geconcentreerd (Arana & Sanchez, 2011). In België ontstond de eerste CSC in 2006 ( Trekt Uw Plant ) in navolging van de ideeën en principes in Spanje. In de jaren nadien volgde in België de oprichting van vier andere clubs. Verder zou er ook sprake zijn van CSCs of varianten hierop in enkele andere landen van Europa. In Zwitserland en Italië zou een CSC voor medicinale gebruikers ontsprongen zijn (Cannabis Social Club Racale, 2014; Grüne Blume Schweiz Medical Cannabis Social Club, 2014). Hiernaast zouden ook Frankrijk, Slovenië en het Verenigd Koninkrijk gekenmerkt worden door de aanwezigheid van enkele CSCs (Decorte, 2015). In Nederland zijn daarentegen tot op heden nog geen CSCs opgericht, maar de vraag rijst er of CSCs een goed alternatief zouden kunnen vormen voor de actuele coffeeshops. Deze vraag vormt meteen de centrale vraagstelling van de masterproef en wordt verder grondig besproken en onderzocht. Daarenboven zijn er ook in andere continenten enkele initiatieven volbracht die nauw verwant zijn met de CSCs. Zo legaliseerde Uruguay de kweek, distributie en het gebruik van cannabis voor niet-medische en niet-wetenschappelijke doeleinden en stond in navolging hiervan het bestaan van cannabis clubs toe. Ook enkele staten van de Verenigde Staten waaronder Colorado en Washington - hebben stappen ondernomen om de cannabismarkt te legaliseren, maar hier zou nog geen sprake zijn van verenigingen gelijkaardig aan de CSCs (Pardo, 2014). Vandaar de keuze om deze Staten in het kader van deze masterproef niet te bespreken. Hierna wordt elk land kort besproken en worden de belangrijkste krachtlijnen uit de doeken gedaan Spanje Ontstaan Spanje wordt gezien als de pionier van de CSCs. Sinds de jaren zestig kwam cannabis steeds meer in omloop in Spanje en ontwikkelde er zich een cannabiscultuur. Door de prijsstijging en de slechte en onzekere kwaliteit van de cannabis op de illegale markt begonnen gebruikers 19

26 Hoofdstuk 3: Verschijningsvormen in verschillende landen al snel hun eigen planten te telen (Arana & Sanchez, 2011). Als resultaat van het ondertekenen van het Enkelvoudig Verdrag over Narcotische Middelen in 1966, werd het bezit van illegale drugs alleen geduld voor medische of wetenschappelijke doeleinden. Deze wet voorzag echter enkel in de inbeslagname van de verboden middelen, zonder andere sancties op te leggen. Als gevolg hiervan ontstond gaandeweg een consistente rechtspraak in Spanje dat luidde dat er geen sprake was van een misdrijf wanneer cannabisgebruikers een gezamenlijke aankoop verrichten of gezamenlijk cannabis gebruiken, op voorwaarde dat deze zonder winstgevend oogmerk geschieden. Op die manier ontstond op informele wijze een decriminalisering van het persoonlijk bezit en de teelt van kleine hoeveelheden cannabis. Er blijven echter nog veel onduidelijkheden en onzekerheden over wat kan en wat niet kan. Dit brengt met zich mee dat zowel de organisatie van de CSCs als de leden hiervan nooit verzekerd zijn van het uitblijven van gerechtelijke tussenkomsten en dat deze afhankelijk zijn van regio tot regio alsook van de betrokken gerechtelijke actoren. Het is net deze juridische onzekerheid dat diverse activisten en verenigingen willen bestrijden (Barriuso, 2011; Barriuso, 2012; Transform Drug Policy Foundation, 2014b). De zelfvoorzienende cannabistelers en gebruikers groepeerden zich, met als resultaat het bestaan van honderden cannabisverenigingen in Spanje in de jaren negentig. Zo ontstond Asociacion Ramon Santos de Estudios sobre el Cannabis (kortweg ARSEC) in Barcelona in 1993, met onder meer als doelstelling het beëindigen van de gangbare rechtsonzekerheid betreffende cannabis en het zoeken naar mogelijkheden om te kunnen voorzien in een legale toevoer van het product. ARSEC tastte de mogelijkheden tot het gezamenlijk kweken van cannabis af door openlijk een cannabisplantage op te richten. Uiteindelijk werd deze in beslag genomen en werden vrijheidsstraffen en boetes opgelegd aan de betrokkenen. Deze rechtspraak impliceerde bijgevolg dat de mogelijkheid tot het collectief telen van cannabis hierdoor afgesloten zou zijn (Barriuso, 2012; Kilmer et al., 2013; Maalsté, 2011). Spaanse cannabisactivisten gaven zich echter niet gewonnen; in navolging van ARSEC kwamen nieuwe bewegingen en verenigingen tot stand, verspreid over geheel Spanje. Verenigingen als AMEC, SECA, ARSECA en Ganjazz leverden mee hun aandeel in de strijd naar een alternatief Spaans drugsbeleid. Zo vestigde de vereniging Kalamudia in Bilbao in 1997 een grootschalige collectieve plantage die zo n tweehonderd cannabisgebruikers diende te voorzien van cannabis. Ook de jaren nadien bleef de vereniging nieuwe plantages onderhouden en dit steeds onder grote media-aandacht, zonder dat er gerechtelijke sancties volgden (Arana & Sanchez, 2011; Barriuso, 2011). Uit de vereniging Kalamudia ontsprong op 20