Rapportage Bekendheid en opinie van Nederlanders over CETA

Transcriptie

1 Rapportage Bekendheid en opinie van Nederlanders over CETA Project: Datum: 13 september 2016

2 Achtergrond en hoofdvraag De ambitie van foodwatch is dat bedrijven hun klanten open en eerlijk voorlichten over de voedselproducten die ze verkopen. Ook moet de overheid hiervoor de voorwaarden via wet- en regelgeving opstellen. Recent is er in zowel de Europese Unie als in Noord-Amerika veel te doen over de invoering van handelsverdragen die landen met elkaar sluiten. TTIP, een handelsverdrag tussen de Europese Unie en de Verenigde Staten, is daar het meest besproken voorbeeld van. Echter, terwijl over TTIP nog onderhandeld wordt, is het handelsverdrag tussen de Europese Unie en Canada, genaamd CETA, reeds uit onderhandeld. foodwatch en andere publieke en private organisaties hebben hun zorgen geuit over dit verdrag, waaronder de gevolgen voor de voedselveiligheid, het milieu en de arbeidsomstandigheden in de Europese Unie. Ook hebben zij kritiek op het democratische gehalte van de onderhandelingen en het goedkeuringsproces. Om haar strategie te bepalen wil foodwatch graag weten in hoeverre Nederlanders op de hoogte zijn van CETA, wat zij daarvan weten en hoe zij tegenover het verdrag staan. In opdracht van foodwatch heeft Ipsos een opinieonderzoek uitgevoerd waarin de hoofdvraag centraal staat: Hoofdvraag Wat is de bekendheid van en opinie over CETA, het handelsverdrag tussen de EU en Canada, onder Nederlanders? 1

3 Conclusie

4 Conclusie (1) Bekendheid handelsverdragen: CETA en TTIP Nederlanders lijken redelijk op de hoogte van CETA, het handelsverdrag tussen de Europese Unie en Canada. 1 op de 3 Nederlanders weet minstens een beetje waar dat verdrag over gaat. TTIP, het handelsverdrag tussen de EU en de Verenigde Staten waarover nog wordt onderhandeld, is weliswaar nog bekender onder Nederlanders dan CETA. Nederlanders zijn verdeeld over de mate waarin zij geïnformeerd willen worden over handelsverdragen: de helft wil het wel; de andere helft liever niet. De meeste Nederlanders vinden dat de Nederlandse overheid hen moet inlichten over CETA, dan wel in samenwerking met de Europese Unie. Opinie over CETA en TTIP Een ruime meerderheid van de Nederlanders - 7 op de 10 - is over het algemeen voorstander van het sluiten van handelsverdragen. Van de kenners van CETA is een meerderheid - 2 op de 3 - positief over het handelsverdrag. Kenners van TTIP zijn iets negatiever over TTIP dan kenners van CETA over CETA. Iets meer dan de helft van de kenners - 52% - is tegen de invoering van TTIP. Voorstanders van CETA zien vooral positieve economische gevolgen en vinden Canada een betrouwbare handelspartner. Tegenstanders vinden het verdrag ondemocratisch en vrezen voor versoepeling van Europese normen.? Diverse organisaties in Nederland noemen voor- en nadelen van CETA. Voorstanders zien vooral positieve economische gevolgen, zoals voor de werkgelegenheid, koopkracht en economische groei. Tegenstanders benadrukken vooral de negatieve gevolgen voor de voedselveiligheid en milieu in de EU door de versoepeling van Europese normen. Na het voorleggen van deze en meer voor- en nadelen van het verdrag, is iets meer dan de helft van de Nederlanders 52% - positief over CETA. Nederlanders vinden de veelgenoemde voordelen van het handelsverdrag CETA belangrijker dan de nadelen die tegenstanders noemen. Hoewel ruim de helft van de Nederlanders voor invoering van het verdrag is, is het merendeel van de Nederlanders negatief over de versoepeling van de regels bij de invoering van producten en stoffen. 3

5 Conclusie (2) Invloed publieke opinie en bedrijven op CETA Er is in beperkte mate draagvlak voor een referendum over CETA. Bijna de helft van de Nederlanders vindt CETA ongeschikt voor een referendum en wil op die manier ook niet stemmen over CETA. Als het tot een referendum komt, dan zegt bijna 4 op de 10 Nederlanders vóór invoering van CETA te zullen stemmen; een kwart stemt tegen en nog eens 4 op de 10 weten het niet. 2 op de 3 Nederlanders vinden dat het parlement van de lidstaat de gelegenheid moet krijgen om te debatteren en te stemmen over een verdrag voordat de EU er één sluit met een ander land. Nederlanders zijn verdeeld over de voorlopige inwerkingtreding van CETA. Een voorlopige inwerkingtreding betekent dat wanneer de Europese Commissie, het Europese Parlement en de regeringen van de deelnemende lidstaten het verdrag hebben goedgekeurd het pakket met maatregelen uit het verdrag alvast wordt uitgerold. De Tweede Kamer krijgt niet de gelegenheid om hierover te stemmen. 4 op de 10 Nederlanders oordelen positief over de voorlopige inwerkingtreding van CETA; een derde is negatief. / Tot slot vindt een meerderheid van de Nederlanders - 55% - invloed van bedrijven op politiek beleid ongewenst. 4

6 Hoeveel Nederlanders kennen CETA en TTIP?

7 1 op de 3 Nederlanders weten minstens een beetje waar CETA over gaat; daarvan is een meerderheid positief over het handelsverdrag In hoeverre heeft u iets gehoord, gezien of gelezen over CETA, het handelsverdrag tussen de Europese Unie en Canada? Ja, ik weet goed waar het verdrag over gaat 5% In hoeverre staat u positief of negatief tegenover CETA, het handelsverdrag tussen de Europese Unie en Canada? Weet niet 7% Zeer positief 15% Ja, ik weet een beetje waar het verdrag over gaat 29% Zeer negatief 12% Nee, ik heb er niets over gehoord, gezien of gelezen 66% Enigszins negatief 18% Mannen zijn beter op de hoogte van CETA dan vrouwen. Driekwart van de vrouwen kent het niet. Lager opgeleiden hebben ook vaker niets over het verdrag meegekregen. Enigszins positief 48% Basis: Nederlanders die een beetje of goed weten waar het handelsverdrag CETA over gaat (n=688) 6

8 TTIP is bekender onder Nederlanders dan CETA; kenners van TTIP zijn iets negatiever over TTIP dan kenners van CETA zijn over CETA In hoeverre heeft u iets gehoord, gezien of gelezen over TTIP, een handelsverdrag tussen de Europese Unie en de Verenigde Staten? Ja, ik weet goed waar het verdrag over gaat 9% In hoeverre staat u positief of negatief tegenover TTIP, het handelsverdrag tussen de Europese Unie en de Verenigde Staten? Weet niet 7% Zeer positief 7% In vergelijking met CETA is TTIP bekender onder Nederlanders. Eerder bleek 66% CETA niet te kennen; 33% kende het goed of een beetje (slide 5). Nee, ik heb er niets over gehoord, gezien of gelezen 52% Ja, ik weet een beetje waar het verdrag over gaat 39% Zeer negatief 26% Kenners van TTIP zijn daar negatiever over dan kenners van CETA zijn over dat verdrag. 63% van de kenners van CETA was positief over CETA; 30% was dat niet. Net als met CETA zijn mannen en hoog opgeleiden vaker op de hoogte van TTIP dan vrouwen en lager opgeleiden. 60% van de mannen en 62% van de hoog opgeleiden weten een beetje of goed waar TTIP over gaat. Enigszins negatief 26% Enigszins positief 34% Basis: Nederlanders die een beetje of goed weten waar het handelsverdrag TTIP over gaat (n=1.005) 7

9 Nederlanders zijn verdeeld in de mate waarin zij geïnformeerd willen worden over handelsverdragen: de helft wil het wel; de andere helft liever niet In hoeverre wilt u geïnformeerd worden over handelsverdragen die de Europese Unie sluit met andere landen voordat zij in werking treden? Ja, ik wil er van tevoren zoveel mogelijk over weten 12% Ja, ik wil er van tevoren op hoofdzaken van op de hoogte zijn 38% Nee, ik vertrouw erop dat de Europese Unie dergelijke verdragen goed regelt 31% Nee, ik heb geen interesse voor handelsverdragen die de Europese Unie sluit 18% Mannen, hoog opgeleiden en inwoners van grote steden willen vaker geïnformeerd zoveel mogelijk of op hoofdzaken worden over handelsverdragen die de EU sluit dan vrouwen, lager opgeleiden en inwoners van minder dichtbevolkte gebieden. De laatste groepen hebben vaker geen interesse in handelsverdragen die de EU sluit. 8

10 De meeste Nederlanders vinden dat de Nederlandse overheid hen moet inlichten over CETA, dan wel in samenwerking met de Europese Unie Welke overheid had volgens u de meeste verantwoordelijkheid om u in te lichten over CETA, het handelsverdrag tussen de EU en Canada? De Europese Unie 18% De Nederlandse overheid 39% Beide overheden evenveel 30% Weet ik niet/geen mening 13% 9

11 Niet-kenners van TTIP zijn na wat meer informatie over het verdrag verdeeld in hun houding over dat verdrag INTRO: De Europese Unie is in onderhandeling met de Verenigde Staten om een handelsverdrag te sluiten, genaamd TTIP. Volgens voorstanders levert dit meer koopkracht, meer banen en goedkopere producten op voor Europese burgers. Daarnaast biedt TTIP, volgens voorstanders, kansen voor bedrijven die handel willen drijven met de Verenigde Staten. Anderzijds zeggen tegenstanders dat er door TTIP in sommige sectoren juist banen zullen verdwijnen door internationale concurrentie. Ook zijn er zorgen over de verlaging van Europese normen op het gebied van voedselveiligheid, milieu, privacy en arbeidsnormen omdat bedrijven meer macht en vrijheid krijgen. Tot slot vrezen tegenstanders van TTIP dat het verdrag de democratische ruimte van overheden inperkt om regels en wetten te maken omdat Amerikaanse investeerders besluiten van de Nederlandse overheid kunnen aanvechten. TTIP is nog niet goedgekeurd, zoals CETA. Met de informatie die u nu heeft, kunt u aangeven in hoeverre u positief of negatief tegenover dit verdrag staat? Zeer positief 2% Weet niet/geen mening 38% Enigszins positief 29% Zeer negatief 7% Basis: Nederlanders 18+ die TTIP niet kennen (n=1.049) Enigszins negatief 24% 10

12 Hoe denken Nederlanders over CETA?

13 Over het algemeen 7 op de 10 Nederlanders positief over het sluiten van handelsverdragen INTRO: De Europese Unie sluit handelsverdragen met landen in de wereld. Een handelsverdrag is een verdrag dat gesloten wordt tussen één of meer landen, ter bevordering van de wederzijdse of internationale handel. Kenmerkend van een handelsverdrag is dat de inhoud van het verdrag zich richt op handel tussen de staten en inwoners van de staten. In meer complexe handelsakkoorden wordt ook onderhandeld over een gemeenschappelijke markt, investeringen en zelfs belastingen. De Europese Unie heeft onder andere handelsverdragen gesloten met Mexico, IJsland en Aruba. Kunt u aangeven in hoeverre u positief of negatief tegenover het sluiten van handelsverdragen in het algemeen staat? Weet niet 19% Zeer positief 20% Zeer negatief 2% Enigszins negatief 9% Ouderen en hoog opgeleiden zijn over het algemeen vaker positief over handelsverdragen dan jongere en lager opgeleide Nederlanders. Zowel van de 55- plussers als van de hoog opgeleiden vindt ruim driekwart het sluiten van handelsverdragen een goede zaak. Enigszins positief 50% 12

14 Voorstanders van CETA zien vooral positieve economische gevolgen en vinden Canada een betrouwbare handelspartner; tegenstanders vinden het verdrag ondemocratisch en vrezen voor versoepeling van Europese normen Kunt u beknopt de reden of redenen noemen waarom u positief bent over CETA, het handelsverdrag tussen de Europese Unie en Canada?* n=437 Kunt u beknopt de reden of redenen noemen waarom u negatief bent over CETA, het handelsverdrag tussen de Europese Unie en Canada?* n=204 Nederlanders die positief zijn over CETA zijn dat vooral vanuit economisch oogpunt. Veel Nederlanders zien vrijhandel als een positief principe en associëren het met economische groei, exportmogelijkheden en meer innovatie voor Nederland en Europa. Ook het wegnemen van barrières, regels en rompslomp zijn veelgenoemde redenen om positief over het verdrag te zijn. Ook de goede reputatie van Canada is een belangrijk aspect voor mensen die positief zijn over CETA. Canada is volgens velen een eerlijk, betrouwbaar land en daar door een goede handelspartner. Nederlanders vinden Canada (lees: de Canadese cultuur) lijken op Nederland en hebben daarom vertrouwen in Canadese producten. Een deel ziet daarnaast indirecte voordelen voor de wereldwijde stabiliteit en vrede, zoals de verbetering van de communicatie tussen landen en de verhoogde veiligheid door de samenwerking. In mindere mate worden een hogere werkgelegenheid en de daling van prijzen door meer concurrentie genoemd als bijkomende voordelen van het verdrag. Veel mensen die niet te spreken zijn over CETA noemen antidemocratische onderhandelingen als argument voor hun houding. Een deel hiervan vindt dat parlementen van lidstaten moeten kunnen stemmen over dit verdrag. Minstens net zo vaak worden de veronderstelde negatieve gevolgen van het verdrag voor mens en milieu genoemd door tegenstanders. Men vreest voor de voedselveiligheid en versoepeling van Europese normen wat betreft voedsel en milieu met de invloed van Canadese regelgeving. Een groot deel van de tegenstanders is daarnaast bezorgd over de vrijheid en macht die bedrijven krijgen met de inwerkingtreding van CETA. Ook beoordeelt men de arbitrageprocedure die in het verdrag is opgenomen als gevaarlijk. TTIP heeft tevens een negatieve impact op de manier waarop over CETA wordt gedacht. Een deel van de mensen met een negatief oordeel associëren CETA met het TTIP via de achterdeur. * Analyse op basis van open antwoorden op betreffende vraag 13

15 Per saldo vinden Nederlanders de voordelen van het handelsverdrag CETA iets belangrijker dan de nadelen INTRO: De Europese Unie en Canada hebben onlangs onderhandeld over een handelsverdrag, genaamd CETA. Volgens sommige instanties maakt dit het drijven van handel tussen de Europese Unie en Canada makkelijker, omdat handelsbarrières tussen de landen worden verminderd. Uiteindelijk leidt dit volgens voorstanders tot meer werkgelegenheid, koopkracht en economische groei in de EU en Canada en versterkt dit de relatie tussen de partijen. Andere organisaties zijn tegen dit verdrag omdat bedrijven in verhouding tot overheden meer invloed kunnen uitoefenen op de regels rondom voedselveiligheid en milieu. Tegenstanders betwijfelen daarnaast het positieve effect van het verdrag op werkgelegenheid en economische groei. Ook zijn sommige instanties tegen omdat Canadese investeerders besluiten van de nationale overheid kunnen aanvechten en daarmee de democratische ruimte van Nederlandse overheid inperken. Daarnaast denken tegenstanders dat er door CETA producten en stoffen worden toegelaten die niet voldoen aan de Europese normen. Kunt u van de voor- en nadelen die bedrijven en organisaties noemen over CETA, aangeven in welke mate deze voor u belangrijk zijn of niet? Makkelijker voor Nederlandse bedrijven om producten naar Canada te exporteren Bevordert werkgelegenheid, koopkracht en economische groei in de EU en Canada Versterkt de relatie tussen Europese landen en Canada Bedrijven krijgen meer invloed op de toepassing van de regels rondom voedselveiligheid en milieu Maakt de regels van de EU rondom voedselveiligheid en milieu minder streng Canadese investeerders kunnen besluiten van de Nederlandse overheid aanvechten > democratische ruimte wordt ingeperkt (zeer) onbelangrijk 4% 4% 6% 11% 10% 11% (zeer) belangrijk 66% 63% 58% 47% 44% 43% 14

16 Na ingelicht te zijn over de voor- en nadelen ervan, is iets meer dan de helft van de Nederlanders positief over CETA Met de informatie die u nu hebt gekregen over CETA (lees: voor- en nadelen op vorige slide), in hoeverre staat u positief of negatief tegenover het verdrag? Weet niet 19% Zeer positief 7% Ter vergelijking: een meerderheid (63%) van de kenners van het verdrag gaf aan positief te zijn over CETA, het handelsverdrag met Canada. In hoeverre staat u positief of negatief tegenover CETA, het handelsverdrag tussen de Europese Unie en Canada? Zeer negatief 8% Zeer negatief 12% Weet niet 7% Zeer positief 15% Enigszins negatief 20% Enigszins positief 46% Mannen staan positiever tegenover het verdrag na het zien van informatie over het verdrag dan vrouwen. 58% van de mannen is voorstander van het verdrag na de informatie; onder vrouwen is 48% dat. Enigszins negatief 18% Enigszins positief 48% Basis: Nederlanders die een beetje of goed weten waar het handelsverdrag CETA over gaat (n=688) 15

17 Een meerderheid van de Nederlanders is negatief over de versoepeling van de regels bij de invoering van producten en stoffen INTRO: In de Europese Unie moeten bedrijven op dit moment bewijzen dat een product dat of een stof die zij willen invoeren niet schadelijk is voor gezondheid en milieu. Overheden in sommige andere landen, zoals Canada, laten producten of stoffen toe totdat er bewijs wordt gevonden dat de stof of het product schadelijk is. In hoeverre vindt u het positief of negatief als de regels van de invoering van producten of stoffen in de Europese Unie worden versoepeld? Weet niet 14% Zeer positief 5% Zeer negatief 28% Enigszins positief 25% Vrouwen, ouderen en hoog opgeleiden zijn negatiever over de versoepeling van de Europese normen op voedselveiligheid dan jongere en lager opgeleide Nederlanders. Respectievelijk is van de eerstgenoemde groepen 58%, 61% en 65% hier negatief over. Enigszins negatief 28% 16

18 Canadese voedselbedrijven worden bijna net zo veel vertrouwd als die in andere Europese lidstaten dan Nederland Nederlandse voedselbedrijven genieten van de voorgelegde landen en regio s het meeste vertrouwen en Amerikaanse voedselbedrijven het minste. Hoeveel vertrouwen heeft u over het algemeen in voedselbedrijven uit de onderstaande landen/regio s? weinig/geen vertrouwen (zeer) veel vertrouwen Nederland 16% 71% Canada 30% 49% EU-lidstaten, behalve NL 35% 48% Amerika 51% 31% Mannen en hoog opgeleiden hebben vaker vertrouwen in voedselbedrijven uit alle voorgelegde landen/regio s dan vrouwen en lager opgeleiden. De laatste groepen hebben vaker geen oordeel. 17

19 en net zoveel Nederlanders vertrouwen erop dat de Canadese overheid voldoende toezicht uitvoert op de voedselkwaliteit als overheden van andere Europese lidstaten Nederlanders hebben het meeste vertrouwen in het toezicht van de Nederlandse overheid op voedselkwaliteit en het minste in die van de Amerikaanse overheid. En in hoeverre vertrouwt u erop dat de overheden uit onderstaande landen/regio s voldoende toezicht houden op de kwaliteit van voedsel in die landen/regio s? weinig/geen vertrouwen (zeer) veel vertrouwen Nederland 18% 69% Canada 32% 49% EU-lidstaten, behalve NL Amerika 49% 38% 33% 44% Naast meer vertrouwen in de voedselbedrijven vertrouwen mannen en hoog opgeleiden er ook vaker dan vrouwen en lager opgeleiden op dat overheden uit de specifieke landen/regio s daar voldoende toezicht houden op de voedselkwaliteit. 18

20 Willen Nederlanders meer inspraak over CETA? En mogen bedrijven zich mengen in de totstandkoming van een verdrag?

21 Bijna de helft van de Nederlanders vindt CETA ongeschikt voor een referendum en wil op die manier ook niet stemmen over CETA Vindt u CETA een geschikt of ongeschikt onderwerp voor een raadgevend referendum in Nederland? Weet niet 25% Geschikt 31% Vindt u dat er in Nederland wel of geen raadgevend referendum gehouden moet worden met de vraag of de Europese Unie het handelsverdrag CETA moet sluiten met Canada? Weet niet 21%? Er moet hier wel een referendum over gehouden worden 31%? Ongeschikt 44% Er moet hier geen referendum over gehouden worden 48% Hoog opgeleiden en ouderen vinden CETA vaker een ongeschikt thema voor een Nederlands referendum en zijn daarmee ook vaker tegenstander van een referendum hierover dan jongere en lager opgeleide Nederlanders. Dit betekent echter niet dat jongere en lager opgeleide Nederlanders vaker voor een referendum zijn: zij gaven vaker geen oordeel. 20

22 Als het tot een referendum komt, zou bijna 4 op de 10 Nederlanders vóór invoering van CETA stemmen; een kwart stemt tegen en nog eens 4 op de 10 weten het niet Als er in Nederland een referendum zou worden gehouden met de vraag of de Europese Unie een handelsverdrag moet sluiten met Canada, hoe zou u dan stemmen? Weet niet 40%? Op Vóór de invoering van CETA 37% dit moment zeggen mannen vaker vóór invoering van CETA te zullen stemmen als er een referendum over zou worden gehouden dan vrouwen. Dit is echter nog geen meerderheid van de mannen: 44%. Tegen de invoering van CETA 23% 21

23 2 op de 3 Nederlanders vinden dat het parlement van de lidstaat de gelegenheid moet krijgen om te debatteren en te stemmen over een verdrag voordat de EU er één sluit met een ander land Een handelsverdrag als CETA wordt doorgaans door de Europese Commissie, het Europese Parlement en de nationale regering van de deelnemende landen goedgekeurd. In hoeverre bent u het eens of oneens met de volgende stelling? Het parlement van de individuele lidstaten, zoals de Tweede Kamer in Nederland, moeten eerst de gelegenheid krijgen om te debatteren en te stemmen voordat de Europese Unie handelsverdragen met andere landen sluit. Zeer mee oneens 2% Weet niet/geen mening 13% Zeer mee eens 25% Mee oneens 9% Eens noch oneens 13% Mee eens 38% 22

24 4 op de 10 Nederlanders oordelen positief over de voorlopige inwerkingtreding; een derde is negatief Handelsverdragen die de Europese Unie sluit met andere landen treden vaak voorlopig in werking, behalve wanneer een deel van het verdrag strijdig is met nationale wetgeving. Een voorlopige inwerkingtreding betekent dat wanneer de Europese Commissie, het Europese Parlement en de regeringen van de deelnemende lidstaten het verdrag hebben goedgekeurd het pakket met maatregelen uit het verdrag alvast wordt uitgerold. De Tweede Kamer krijgt niet de gelegenheid om hierover te stemmen. Volgens voorstanders van handelsverdragen wordt daarmee stroperigheid van Europese handel tegengegaan. In hoeverre staat u positief of negatief tegen een voorlopige inwerkingtreding van CETA? Zeer negatief 14% Weet niet 20% Zeer positief 6% Enigszins positief 38% Vrouwen, ouderen, hoog opgeleiden en inwoners van grote steden in Nederland zijn vaker negatief over dit specifieke aspect van het handelsverdrag dan mannen, jongeren, lager opgeleiden en inwoners van minder stedelijke gebieden. In de eerste groepen geeft respectievelijk 58%, 61%, 65% en 62% aan negatief te staan tegenover de voorlopige inwerkingtreding van CETA in Nederland. Enigszins negatief 22% 23

25 Een meerderheid van de Nederlanders vindt invloed van voedselbedrijven niet gewenst bij het opstellen van beleid van overheden Hoeveel invloed vindt u gewenst van voedselbedrijven op het opstellen van beleid van overheden? Helemaal geen invloed 20% Weet ik niet/geen mening 17% Veel invloed 5% Vrij veel invloed 24% Mannen en hoog opgeleiden vinden het onwenselijker dan vrouwen en lager opgeleiden als bedrijven invloed op politiek beleid uitoefenen. Respectievelijk geven 61% en 67% van eerstgenoemde groepen aan weinig tot geen inmenging van bedrijven gewenst te vinden. Vrij weinig invloed 34% 24

26 Bijlage Verschillen tussen huidige achterban politieke partijen Onderzoeksopzet

27 De huidige achterban van de flankpartijen zijn het vaakst voor een referendum over CETA Onder Nederlanders met een voorkeur voor de PVV, de SP en de kleine oppositiepartijen is er redelijk wat draagvlak voor een referendum over CETA. Mocht het zover komen, dan zullen VVD-, CDA- en D66-sympathisanten het meest vóór de invoering van CETA stemmen vergeleken met andere kiezersgroepen. In elke achterban vindt een meerderheid dat de nationale parlementen, inclusief de Tweede Kamer, moeten kunnen debatteren en stemmen over het verdrag. Huidige politieke voorkeur voor : Allen VVD PvdA PVV CDA SP D66 GL CU Overig* (PvdD, 50+, SGP) Vindt CETA geschikt voor refererendum 31% 23% 24% 47% 15% 46% 13% 26% 20% 40% Wil referendum over CETA 31% 18% 19% 49% 14% 50% 11% 25% 19% 36% Stemt voor invoering CETA 37% 66% 47% 29% 57% 26% 55% 39% 37% 34% Vindt dat parlement moet debatteren/stemmen voor invoering verdrag Wil geïnformeerd worden over handelsverdragen van de EU 63% 56% 66% 67% 63% 73% 59% 66% 71% 71% 50% 55% 53% 50% 48% 59% 54% 68% 57% 55% * Basis te klein om resultaten per partij uit te splitsen 26

28 Nederlanders met een voorkeur voor meer gematigde partijen zijn wat positiever over CETA dan mensen met een voorkeur voor PVV, SP en kleine oppositiepartijen Nederlanders met een huidige voorkeur voor VVD, PvdA, CDA, D66 en GroenLinks zijn positiever over handelsverdragen in het algemeen dan partijen met een meer eurosceptisch karakter. Ook is de eerste kiezersgroep wat positiever over CETA dan de tweede groep. Huidige politieke voorkeur voor : Allen VVD PvdA PVV CDA SP D66 GL CU Overig* (PvdD, 50+, SGP) Positief over handelsverdragen (algemeen) Kent CETA een beetje of goed 70% 84% 83% 63% 87% 66% 88% 91% 78% 67% 34% 35% 46% 32% 39% 35% 38% 47% 31% 39% Positief over CETA na info Positief over invloed Canadese normen op voedselveiligheid EU Positief over voorlopige inwerkingtreding 53% 77% 61% 45% 78% 41% 69% 52% 58% 51% 29% 44% 30% 34% 40% 20% 29% 24% 21% 32% 44% 68% 56% 37% 67% 34% 58% 40% 45% 38% * Basis te klein om resultaten per partij uit te splitsen 27

29 Huidige VVD- en CDA-kiezers zijn het meest vóór invoering van TTIP; onder SP-, PVV- en GL-sympathisanten en die van de kleine oppositiepartijen is daar het minste draagvlak voor Huidige politieke voorkeur voor : Allen VVD PvdA PVV CDA SP D66 GL CU Overi g* (PvdD, 50+, SGP) Kent TTIP een beetje of goed 48% 56% 60% 47% 49% 51% 64% 70% 52% 48% Kent TTIP en is daar positief over 41% 68% 53% 38% 71% 25% 46% 31% 38% 32% Kent TTIP niet en is daar positief over na info 38% 14% 34% 39% 19% 34% 32% 22% 24% 38% * Basis te klein om resultaten per partij uit te splitsen 28

30 CDA-, D66- en VVD-sympathisanten hebben het meeste vertrouwen in Canadese voedselbedrijven en het toezicht van de Canadese overheid op de voedselkwaliteit Ongeveer 7 op de 10 mensen in de huidige CDA-, D66- en VVD-achterban vertrouwen Canadese voedselbedrijven en denken dat de Canadese overheid tevens voldoende toezicht uitvoert op de voedselkwaliteit van producten in dat land. In elke huidige politieke achterban is er maar weinig draagvlak voor de invloed van bedrijven op het beleid van overheden. Huidige politieke voorkeur voor : Allen VVD PvdA PVV CDA SP D66 GL CU Overig* (PvdD, 50+, SGP) Vindt dat bedrijven vrij veel of veel invloed mogen hebben op beleid 29% 38% 42% 33% 41% 26% 22% 25% 29% 31% Vertrouwt Canadese voedselbedrijven 49% 69% 56% 43% 71% 45% 69% 52% 60% 48% Vertrouwt erop dat Canadese overheid voldoende toezicht houdt op voedselkwaliteit 49% 70% 61% 41% 70% 43% 63% 52% 60% 43% * Basis te klein om resultaten per partij uit te splitsen 29

31 Methode en doelgroep Online onderzoek onder een omvangrijke representatieve groep Nederlanders Voor dit onderzoek is een online onderzoek uitgevoerd onder een omvangrijke, representatieve groep Nederlanders. In totaal zijn er Nederlanders ondervraagd. Voor deze steekproefomvang is ten eerste gekozen om op totaalniveau uitspraken te kunnen doen. Daarnaast is deze omvang voldoende om verschillen tussen groepen op basis van socio-demografische kenmerken en politieke voorkeur te analyseren. Om betrouwbare uitspraken te doen is een groep Nederlanders uitgenodigd die op geslacht, leeftijd en opleiding een goede afspiegeling vormen voor de Nederlandse bevolking. Na afloop van het onderzoek zijn de resultaten nog eens gewogen naar de belangrijkste kenmerken van Nederlanders: geslacht, leeftijd, opleiding, regio en stemvoorkeur bij de Tweede Kamerverkiezingen van Op deze manier zijn de resultaten een representatieve weergave van de opinie van Nederlanders. De respondenten voor dit onderzoek zijn geworven uit het Ipsos Isay-panel. Dit panel is ISO-gecertificeerd. Het veldwerk vond plaats tussen 4 en 15 augustus