WONEN IN VLAAMS-BRABANT: EEN ZORGENKIND

Transcriptie

1 WONEN IN VLAAMS-BRABANT: EEN ZORGENKIND Toespraak voor de provincieraad van Vlaams-Brabant door Lodewijk De Witte, provinciegouverneur Dinsdag 11 oktober 2016

2 2

3 VOORWOORD De woonsituatie en het woonbeleid is voor de inwoners van onze provincie en voor Vlaams-Brabant als regio dermate belangrijk, dat ik daar zeker op wilde ingaan tijdens één van mijn jaarlijkse toespraken voor de provincieraad. Wonen in Vlaams-Brabant is een onderwerp met veel aspecten, waar veel over te zeggen valt. Het is onmogelijk om het thema in al zijn facetten te behandelen, maar ik probeer de voornaamste zorgen aan bod te laten komen. Ik ben daarvoor enorm veel dank verschuldigd aan Bert Carleer en aan Katty Wouters, die voor en met mij de problematiek grondig hebben uitgespit. We konden hierbij rekenen op de expertise van onze provinciale diensten. Zo kregen we zeer nuttige insteken van Annemie De Turck, Katrien Tratsaert en Tom Raes van de provinciale dienst Wonen. Shary Heuninckx en Stephan Reniers stonden paraat voor achtergrondinformatie bij de ruimtelijke aspecten. Voor ander cijfermateriaal en kaartjes konden we terecht bij de dienst sociale planning. Johan Baeten en Kristoff Aesseloos leverden gegevens en uitleg vanuit Wonen Vlaanderen. Zoals ieder jaar hebben Marleen Piccard en Tania Gilson hun beste beentje voorgezet om de tekst tijdig en netjes klaar te krijgen. We kregen ook taalkundig hulp van Claire Cornu en vaardige lay-out bijstand van Karolien Van de Goor. Aan allen mijn oprechte dank. 3

4 INHOUD INLEIDING 5 1. DE STAAT VAN HET WONEN: EEN BEKNOPTE ANALYSE 7 2. DE VRAAG VERANDERT, VOLGT HET AANBOD? WONEN EN SPAARZAAM OMGAAN MET RUIMTE EN LEEFMILIEU WAAR WONEN? DE REGIE OVER HET WOONBELEID 105 BESLUIT 114 BIJLAGEN 116 4

5 INLEIDING Mijnheer de voorzitter, Collega s uit de deputatie, Dames en heren provincieraadsleden, Sedert het ontstaan van de provincie Vlaams-Brabant is betaalbare huisvesting voortdurend een belangrijk thema geweest, een kwestie die zorgen baart en aandacht vraagt, bij zowat alle beleidsverantwoordelijken op lokaal en provinciaal niveau. Dat valt op als je beleidsverklaringen, partijprogramma s of meerjarenplannen doorneemt. Dat vertaalt zich vaak in de ongeruste vraag of onze kinderen nog een passende en betaalbare woning zullen vinden in de gemeente of stad waar ze zijn opgegroeid en waar ze willen blijven wonen. Die vraag is zeer begrijpelijk, omdat we telkens opnieuw zien dat de gemiddelde prijs die je betaalt voor een woning in Vlaams-Brabant uittorent boven het prijzenniveau in andere provincies. Maar de zorg over het huisvestingsbeleid gaat niet enkel over de betaalbaarheid. Andere kwesties eisen evenzeer de aandacht op. Zijn de woningen nog aangepast aan de behoeften en aan de eisen van vandaag en morgen, zijn ze niet te groot of te klein, zijn ze zuinig genoeg, bieden ze de nodige kwaliteit en comfort, waarborgen ze voldoende veiligheid? En liggen de woningen in kernen of langs assen die met de verschillende vervoersmiddelen goed bereikbaar zijn en waar alle voorzieningen niet te veraf zijn? Veel vragen en genoeg reden tot bezorgdheid. Wonen is een beetje ons zorgenkind. Hoe zullen we over pakweg jaar wonen? Je hoeft niet in een glazen bol te kijken om te weten dat het noodgedwongen anders zal zijn. Tegen 2030 zullen we volgens bevolkingsprognoses 1 met minstens Vlaams-Brabanders zijn, terwijl de oppervlakte om te wonen in onze provincie niet groter wordt. Dat zijn ten opzichte van 2015 minstens mensen meer en wellicht is dit aantal nog onderschat. Ieder van hen wil in een woning van voldoende kwaliteit en in een aangename omgeving wonen tegen een betaalbare prijs, in een provincie waar de ruimte schaars is en de betaalbaarheid van het wonen meer dan elders onder druk staat. 1. SVR-projecties van de bevolking en de huishoudens voor Vlaamse steden en gemeenten,

6 We zullen niet alleen met veel meer zijn, de bevolking zal er ook anders uitzien. De mensen van Vlaams-Brabant zullen gemiddeld een stuk ouder zijn, wat specifieke behoeften meebrengt. Er zullen enerzijds meer kleine huishoudens en alleenstaanden zijn, maar anderzijds ook meer nieuw samengestelde gezinnen. Bovendien zijn er tal van maatschappelijke uitdagingen die een steeds grotere impact zullen hebben op hoe we willen en kunnen wonen. De noodzaak om zuiniger om te springen met energie vraagt ons om veel meer energiearme woningen te bouwen, terwijl de mobiliteitsvraagstukken ons uitdagen om na te denken over de inplanting van nieuwe woonbuurten. Eén ding staat vast: onze huidige manier van wonen heeft zijn grenzen bereikt, ruimtelijk maar ook sociaal. Er zijn aanpassingen nodig in hoe we wonen, waar we wonen maar vooral ook, hoe we denken over wonen. Dat vergt een omslag in het woonbeleid op alle beleidsniveaus, dat vereist aanzienlijke inspanningen en moet inspelen op de behoeften van een snel wijzigende samenleving. We zullen de nodige durf aan de dag moeten leggen en bepaalde evidenties in vraag stellen. Meer dan op andere maatschappelijke terreinen is een mentaliteitswijziging bij het bestuur én de bevolking nodig en dient het debat aangegaan te worden met alle actoren die op het terrein een rol spelen. In deze toespraak wil ik specifiek ingaan op de uitdagingen waar wij in Vlaams-Brabant op het vlak van wonen voor staan. Deze uitdagingen zijn drieërlei: 1. Het voorzien van voldoende woongelegenheden en van een voldoende gediversifieerd aanbod tegen een betaalbare prijs, afgestemd op de hedendaagse en toekomstige noden van de Vlaams-Brabander. 2. Het vinden van alternatieven voor onze huidige manier van wonen die ruimte-verslindend is en een te grote automobiliteit genereert. 3. Het verhogen van de kwaliteit van het woonpatrimonium in termen van zuinigheid en energie-efficiëntie én van de kwaliteit en veiligheid van de woonomgeving. Een antwoord op deze uitdagingen is niet alleen te vinden in het woonbeleid zelf. Vraagstukken over hoe en waar we in de toekomst zullen wonen, dienen we evenzeer te bekijken door de bril van andere beleidsthema s zoals ruimtelijke ordening, mobiliteit, milieu en welzijn. 6

7 1 DE STAAT VAN HET WONEN: EEN BEKNOPTE ANALYSE

8 8 De Vlaamse Wooncode werd in 1997 goedgekeurd, met als doel de kwaliteit van de woningen te bewaken en verbeteren. Artikel 3 van de Vlaamse Wooncode bepaalt dat iedereen het recht heeft om menswaardig te wonen. Het woonbeleid op het gewestelijke, provinciale en gemeentelijke niveau streeft ernaar dat iedereen de zekerheid heeft te kunnen beschikken over een aangepaste woning van goede kwaliteit, tegen een betaalbare prijs, in een goede leefomgeving. Kunnen we die doelen waarmaken? Daarvoor moeten we enkele vragen onder ogen nemen.

9 EEN EERSTE VRAAG: ZIJN ER VOLDOENDE WONINGEN VOORHANDEN, NU EN IN DE TOEKOMST? HEEFT IEDEREEN DIE IN VLAAMS-BRABANT WIL WONEN DE KANS OM EEN DEGELIJKE WONING TE VINDEN? HOE EVOLUEREN DE HUISHOUDENS? De verwachte evolutie van het aantal huishoudens geeft aan hoe groot de toekomstige behoefte aan woongelegenheden is. Met 17% in 20 jaar ( ), is de aangroei van het aantal huishoudens in Vlaams-Brabant groter dan de bevolkingsgroei, die in dezelfde periode 12% bedroeg. Voor het Vlaamse Gewest in zijn geheel gaat het respectievelijk om een aangroei van 18,8% en 10%. 2 Op 1 januari 2015 stond de teller op gezinnen in Vlaams-Brabant. Verwacht wordt dat het aantal huishoudens de komende vijftien jaar opnieuw sterker zal toenemen dan de bevolking. Volgens de open huishoudprognose, die rekening houdt met migratiebewegingen, komen er in de provincie naar verwachting huishoudens bij, een stijging van 9% tussen 2015 en We halen hiermee de kaap van een half miljoen gezinnen. De toename zou het sterkst zijn in de Vlaamse rand rond Brussel en in de stedelijke kernen van Vlaams-Brabant. 4 Huishoudensprognoses Bron: Algemene Directie Statistiek/Studiedienst Vlaamse regering 2. Algemene Directie Statistiek 3. SVR-projecties van de bevolking en de huishoudens voor Vlaamse steden en gemeenten, Onderzoeksrapport kwantitatief onderzoek naar de evolutie van het woonaanbod en prognose van de woonbehoeften in de provincie Vlaams-Brabant, SUM Research in opdracht van provincie Vlaams-Brabant, 2015, p

10 Tussen beide arrondissementen is er een verschil: het aantal huishoudens in Halle-Vilvoorde groeit sterker dan in Leuven. De groei in Vlaams-Brabant in zijn geheel loopt ongeveer gelijk met die in het Vlaamse Gewest. De stijging van het aantal huishoudens wordt verklaard door drie factoren: de bevolkingsgroei; de vergrijzing; het toenemend aantal eenpersoonshuishoudens. Ook het aantal eenoudergezinnen neemt toe. Die trends leiden tot een daling van de gemiddelde gezinsgrootte, tot gezinsverdunning. HOEVEEL WOONGELEGENHEDEN STAAN DAAR TEGENOVER? Op basis van kadastrale cijfergegevens weten we dat het aantal woongelegenheden in Vlaams-Brabant tussen 1995 en 2015 aangroeide met (+ 20,3%). 5 Woningen die dienen als handelspand, vakantie- en studentenwoningen zijn hierin ook meegerekend. Sommige woningen staan ook leeg of zijn onbewoonbaar. Toch mogen we concluderen dat de vastgoedmarkt de afgelopen twee decennia de gestegen behoeften goed gevolgd heeft en dat het aantal nieuwe woongelegenheden sterker gestegen is dan het aantal huishoudens in Vlaams-Brabant. Het gaat uiteraard om globale cijfers op het niveau van de provincie, over een periode van twintig jaar. Lokale woonmarkten kunnen sterk verschillen en zijn afhankelijk van lokale omstandigheden, zoals het potentieel aan bebouwbare bouwgronden en de activiteit van lokale bouwpromotoren. Dat maakt dat het aantal woongelegenheden in een gemeente gedurende enkele jaren veel sterker kan stijgen dan in een gelijkaardige buurgemeente. Het is logisch dat we ons de vraag stellen waar in onze provincie bijkomende woongelegenheid gecreëerd is tussen 1995 en 2015 en op welke manier: door nieuwbouw? herbestemming? het opsplitsen van bestaande gebouwen? renovatie? Een moeilijke vraag om te beantwoorden want voor deze periode zijn enkel cijfers voorhanden over het aantal verleende bouwvergunningen voor nieuwbouw en renovatie, op het niveau van het gewest, de provincie, het arrondissement, en de gemeente. Bouwvergunningen zijn een goede indicator, maar: Nieuwbouw wordt niet enkel verwezenlijkt op onbebouwde percelen, maar ook door sloop van residentiële en niet-residentiële gebouwen. Er verdwijnen dus ook bestaande woongelegenheden. Renovatie kan ook leiden tot bijkomende woongelegenheid, via herbestemming of opsplitsing, maar veel minder dan nieuwbouw, het blijft een beperkt verschijnsel. Het provinciebestuur verwerkte de cijfers over het aantal nieuwbouwvergunningen in een kaart met alle gemeenten, per arrondissement, per woningtype (appartement, rijwoning, alleenstaande woningen, halfopen), maar enkel voor de periode Deze statistieken zeggen niet veel over de periode van twintig jaar. De enige min of meer bruikbare statistiek die een indicatie geeft over de groei van het aantal woongelegenheden, slaat op het aantal bouwvergunningen voor nieuwbouw tussen Algemene Directie Statistiek, Kadastrale statistiek van het bestand van de gebouwen,

11 95 en 15 op het niveau van de provincie, opgesplitst in flats en eengezinswoningen. We zien een hausse in de nieuwbouw in de periodes en Tot 2005 domineerden eengezinswoningen in de nieuwbouw, vanaf dan komen er meer appartementen. Voor het woonbeleid en voor de woningmarkt is het belangrijk om in te schatten hoeveel bijkomende woningen er nodig zijn tegen Meestal hanteert men daarvoor hetzelfde cijfer als dat van de verwachte stijging van het aantal huishoudens. Volgens de laatste prognoses zouden er in Vlaanderen, tussen 2015 en 2030, huishoudens bijkomen. Voor Vlaams-Brabant zouden dat er zijn. We zien nochtans dat in de voorbije periode de aangroei van het aantal woningen ruim een derde hoger ligt dan de aangroei van het aantal huishoudens. Er zijn geen redenen bekend waarom dat in de komende periode anders zou zijn. Op basis van een verwachte stijging met huishoudens, houden we dus het best rekening met een aangroei van ongeveer woningen. Evolutie van woongelegenheden en huishoudens ( ) Vlaams-Brabant Aangroei (abs) Aangroei (%) Aantal woongelegenheden ,3% Aantal huishoudens ,9% Verschil (abs) Verschil (%) 5,0% 8,1% Bron: Algemene Directie Statistiek Vlaams-Brabant: bouwvergunningen voor nieuwbouw Bron: Algemene Directie Statistiek/Studiedienst Vlaamse regering 11

12 TWEEDE VRAAG: DE VLAAMSE WOONCODE STELT DAT IEDEREEN RECHT HEEFT TE BESCHIKKEN OVER EEN AANGEPASTE WONING. ZIJN DE BESCHIKBARE WONINGEN AANGEPAST AAN DE BEHOEFTEN, NU EN IN DE TOEKOMST? De leeftijd van de bewoners en de grootte en samenstelling van de huishoudens zijn indicatoren voor het type van woningen dat nodig is. HET AANTAL OUDEREN STIJGT STERK In 2014 was 18,4% van de Vlaams-Brabantse bevolking ouder dan 65, in 2030 zal dat volgens de bevolkingsprognoses stijgen tot 23,2%. Dat is iets minder dan het gemiddelde van 24,39% voor het ganse Vlaamse Gewest. In absolute aantallen gaat het om iets meer dan inwoners die ouder dan 65 zullen zijn in 2030, tegenover Vlaams-Brabanders in Dat is een zeer sterke stijging, met bijna 27%. De prognose over het aandeel 65-plussers in de totale bevolking toont een opmerkelijk verschil tussen beide arrondissementen: in 2030 zal 22,1% van de bevolking in Halle-Vilvoorde ouder dan 65 zijn; in Leuven 24,7%. In 2015 waren Vlaams-Brabanders jonger dan 18 jaar, dat is 20,4%. Dat aandeel blijft constant: binnen 15 jaar zal het aandeel min 18-jarigen 20,2% van de Vlaams-Brabantse bevolking bedragen. Vergrijzingsprognoses Bron: Algemene Directie Statistiek/Studiedienst Vlaamse regering 6. SVR-projecties van de bevolking en de huishoudens voor Vlaamse steden en gemeenten,

13 Evolutie van de verhouding tussen leeftijdsgroepen in Vlaams-Brabant Bron: Algemene Directie Statistiek/Studiedienst Vlaamse regering DE HUISHOUDENS WORDEN KLEINER We haalden reeds aan dat het aantal huishoudens sterk zal toenemen in de komende vijftien jaar. Omdat de bevolking iets minder snel stijgt dan de huishoudens, worden de huishoudens gemiddeld kleiner. In 1994 bedroeg de huishoudgrootte in onze provincie gemiddeld 2,53; in 2014 gemiddeld 2,43. In 2030 zal de gemiddelde grootte verder gedaald zijn tot 2,37. Het klassieke gezin staat reeds langer op de helling. Het aantal alleenstaanden stijgt, het aantal huishoudens met drie of meer gezinsleden daalt. In 1995 bestonden 25,3% van de huishoudens in Vlaams-Brabant uit slechts één persoon. In 2015 is het aandeel alleenstaanden opgelopen tot 29,5%. Volgens prognoses zou in 2030, 30,5% van de Vlaams-Brabantse huishoudens uit één persoon bestaan. Het percentage huishoudens met drie of meer gezinsleden daalde van 42,9% in 1994 naar 37,1% in De verwachting is dat in 2030, 34,5% van de huishoudens in onze provincie drie of meer gezinsleden zal tellen. De gezinsverdunning is te verklaren door de toenemende vergrijzing maar ook door andere maatschappelijke tendensen zoals een daling van het geboortecijfer, de toename van het aantal echtscheidingen en het meer veralgemeend alleen wonen van jongeren. Dit gaat samen met een verscheidenheid aan huishoudtypes en samenlevingsvormen die specifieke wooneisen meebrengen. Nieuw samengestelde gezinnen hebben bijvoorbeeld behoefte aan een grotere woning; door co-ouderschap zijn twee grotere woningen nodig. 13

14 Percentage van de huishoudens, één persoon ( : observaties; : projecties) Bron: Studiedienst Vlaamse regering Percentage van de huishoudens, met meer dan drie personen ( : observaties; : projecties) Bron: Studiedienst Vlaamse regering 14

15 Aantal private huishoudens per type huishouden, Vlaams-Brabant Bron: Algemene Directie Statistiek/Studiedienst Vlaamse regering 15

16 WEINIG APPARTEMENTEN EN GESLOTEN BEBOUWING, VEEL OPEN OF HALFOPEN BEBOUWING Hoe is de huidige woningvoorraad naar woningtype samengesteld? Wanneer werden deze woningen gebouwd? Wijst meer recente bouwactiviteit op een verschuiving van het type woningen? Actuele cijfers over de grootte en de samenstelling van het woningpark zijn op het niveau van onze provincie niet meteen voorhanden of niet helemaal accuraat. Bovendien zijn er vaak sterke verschillen tussen de verschillende regionale woonmarkten waardoor we voorzichtig moeten zijn om conclusies te trekken op het niveau van de ganse provincie. We beperken ons om deze reden tot een aantal algemene trends die uit recente woononderzoeken 7 naar voren treden. Een eerste belangrijke vaststelling is dat er opmerkelijke verschillen zijn tussen de provincie in haar geheel en het Vlaamse Gewest, maar ook tussen beide Vlaams-Brabantse arrondissementen en tussen de regionale woonmarkten in onze provincie. Het aandeel woongelegenheden in appartementen en buildings is veel kleiner in Vlaams-Brabant en dit geldt in mindere mate ook voor huizen in gesloten bebouwing. Omgekeerd is het aandeel woongelegenheden in open en halfopen bebouwing veel groter in vergelijking met de rest van Vlaanderen. Woongelegenheden in appartementen en buildings (01/01/2012) Kaart: Steunpunt sociale planning Bron: data FOD Financiën - Algemene administratie van de Patrimoniumdocumentatie WINTERS S., CEULEMANS W., HEYLEN K., PANNECOUCKE I., VANDERSTRAETEN L., VAN DEN BROECK K., DE DECKER P., RYCKEWAERT M., VERBEECK G., Wonen in Vlaanderen anno De bevindingen uit het Grote Woononderzoek 2013 gebundeld, Steunpunt Wonen, Leuven, 2015

17 Woongelegenheden in huizen in gesloten bebouwing (01/01/2012) Kaart: Steunpunt sociale planning Bron: data FOD Financiën - Algemene administratie van de Patrimoniumdocumentatie In de landelijke gebieden (Zuid-Pajottenland, het Hageland en het noorden van de provincie) zijn amper of geen appartementen te vinden. Het aandeel woongelegenheden in appartementen en buildings is daarentegen hoog in de steden en verstedelijkte gebieden met name in Leuven, in de Vlaamse rand en in de centra van de kleine steden. 8 In de residentiële gemeenten komt hun aandeel van het aantal woongelegenheden zelden of nooit uit boven de 20%. Wat huizen in open bebouwing betreft, zien we grosso modo het omgekeerde beeld: heel hoge waarden in het ganse arrondissement Leuven met uitzondering van de steden, enkele gemeenten ten westen van Leuven en het zuidelijk Hageland. In het arrondissement Halle-Vilvoorde zijn er in verhouding minder huizen in open bebouwing met uitzondering van enkele landelijke en residentiële gemeenten ten westen van Brussel. Huizen in gesloten bebouwing zijn vooral te vinden in de noordelijke en zuidelijke Zennevallei en in de steden. Daarentegen zijn er zeer weinig woningen in gesloten bebouwing te vinden in het centrale en noordelijke Hageland, rond Leuven en de Druivenstreek. 8. Dossier Wonen in Vlaams-Brabant, 2013, Steunpunt sociale planning, p

18 Woongelegenheden in huizen in open bebouwing (01/01/2012) Kaart: Steunpunt sociale planning Bron: data FOD Financiën - Algemene administratie van de Patrimoniumdocumentatie Andere cijfers over het type woongelegenheid wijken minder af van het Vlaamse gemiddelde en volgen een aantal tendensen die voor het ganse Vlaamse Gewest gelden: Op Vlaams niveau wordt de eigendomsmarkt gekenmerkt door een uitgesproken dominantie van eengezinswoningen (85%), op de private huurmarkt zijn voor het grootste deel (74%) meergezinswoningen (appartementen, maar ook studio s, kamers en serviceflats) te vinden. De sociale huisvesting in Vlaanderen kent ongeveer evenveel eengezinswoningen als appartementen, met in 2013 een lichte meerderheid van meergezinswoningen (56%). Ook in Vlaams-Brabant is meer dan de helft van de sociale woningen een appartement of studio. Veranderingen in de samenstelling van de woningvoorraad zijn onvermijdelijk een langzaam proces. Toch zien we op Vlaams niveau vanaf 2005 enkele duidelijke wijzigingen: De aangroei van de Vlaamse woningvoorraad doet zich sinds 2005 vooral voor bij de woongelegenheden in buildings en flatgebouwen met appartementen. Het stijgende aandeel meergezinswoningen in de woningvoorraad is toe te schrijven aan het toenemend aandeel hiervan in de nieuwbouw. Bij de eengezinswoningen zien we in het recente decennium een veel minder sterke aangroei. We merken een toename van de woningen met maar één of twee kamers (zijnde slaapkamers, speelkamers en bureaus). 18

19 Deze toename gaat gepaard met een afname van het aandeel van de woningen met vier of meer kamers. De villa is dus op haar terugweg. Het aandeel woningen met drie kamers, afgestemd op het klassieke gezin, blijft gelijk. Deze klasse van woningen vertegenwoordigt ongeveer een derde van de woningvoorraad in Op basis van EPB-data voor woningen gebouwd vanaf 2006, blijkt vooral een dalende trend qua brutovloeroppervlakte van nieuw gebouwde halfopen en vrijstaande woningen. Bij appartementen is geen echte verandering merkbaar en bij de rijwoningen is er een lichte stijging van de oppervlakte. Opmerkelijk en belangrijk is de dalende trend wat betreft de gemiddelde bewoonbare oppervlakte bij nieuwbouw, van ruwweg 123 m 2 in 2001 naar 103 m 2 in RUIM 40% VAN DE WONINGEN IS ONDERBEZET De bezettingsgraad van een woning geeft een indicatie van de beschikbaarheid op de regionale woonmarkt van betaalbare woongelegenheden die geschikt zijn voor alleenstaanden, grote gezinnen De gegevens uit de sociaal-economische enquête uit 2001 laten toe informatie over de bewoners te koppelen aan de oppervlakte van de woning en het aantal kamers. Drie categorieën worden onderscheiden: (1) sterk en extreem overbezette woningen, (2) matig over- en onderbezette en aangepaste woningen en (3) sterk en extreem onderbezette woningen. Volgens deze indeling was 5,3% van de woningen in 2001 overbezet en meer dan 43% onderbezet. 10 Deze cijfers dateren van 15 jaar geleden en zijn niet meer actueel, maar ze geven aan dat er niet veel overbezette woningen zijn en dat een aanzienlijk deel van het bestaande woonpatrimonium in Vlaams-Brabant onderbenut wordt. Ook hier zien we grote ruimtelijke verschillen in onze provincie. Overbezette woningen zijn vooral te vinden op plaatsen waar het comfort en de kwaliteit van de woningen laag is. Het valt op dat overbezette woningen vaak geconcentreerd zijn in bepaalde deelgemeenten en buurten van een gemeente. Nogmaals: sinds 2001 kan er behoorlijk wat veranderd zijn. Kwaliteit en comfort verbeteren gestaag, met mogelijkerwijs een impact op problemen van overbezetting. Voor overbezetting zien we sinds de eeuwwisseling aan de ene kant een tendens naar een kleinere gemiddelde woonoppervlakte, aan de andere kant een verder schrijdende gezinsverdunning. 9. Algemene Directie Statistiek, 2014, cijfers voor het Vlaamse Gewest op basis van de kadastrale statistieken 10. VANNESTE D., VANDERSTRAETEN L., Onderbewoning in Vlaanderen, Ruimte en Maatschappij, 2013, uit Dossier Wonen in Vlaams-Brabant, 2013, Steunpunt sociale planning, p

20 Aantal overbezette woningen (2001) Kaart: Steunpunt sociale planning Bron: data FOD Financiën - Algemene administratie van de Patrimoniumdocumentatie Aantal onderbezette woningen (2001) Kaart: Steunpunt sociale planning Bron: data FOD Financiën - Algemene administratie van de Patrimoniumdocumentatie 20

21 Omgekeerd zijn onderbezette woningen vooral te vinden in het residentiële gebied ten zuidoosten van Brussel en rond Leuven maar ook in het zuiden van het Hageland. Ook hier zien we binnen een gemeente verschillen tussen deelgemeenten en wijken. Het is niet ver zoeken naar verklaringen: gezinnen met een hoog inkomen wonen in ruimere huizen, bepaalde wijken vergrijzen sterk nadat de kinderen het huis uit zijn. Een deskundige op het vlak van woonbeleid spreekt over groene weduwen : weduwen of weduwnaars die na het overlijden van de partner in de veel te grote gezinswoning blijven wonen in groene, residentiële woonbuurten. VOORAL BEWONING DOOR EIGENAARS, MAAR ER WORDT WEER MEER GEHUURD Percentage van de woningen bewoond door de eigenaar Vlaams Gewest 65,5 69,2 72,7 70,7 prov. Vlaams-Brabant 71,6 74,3 76,5 73,5 arr. Halle-Vilvoorde 69,6 73,0 75,4 73,5 arr. Leuven 74,2 75,9 77,8 73,4 Bron: Volks- en woningtelling 1981 en 1991, sociaal-economische enquête 2001, Census 2011 (Algemene Directie Statistiek) Een van de voornaamste vaststellingen uit het Groot Woononderzoek van 2013 is dat, na een decennialang aanhoudende toename van het aandeel eigenaars, die trend tussen 2005 en 2013 gekeerd is. In 2013 bewoonden 70,5% van de Vlaamse huishoudens een eigen woning. In 2005 ging het nog om 74,4%. 11 Met bijna 4% minder eigenaars op acht jaar tijd mogen we spreken van een trendbreuk. Er wordt vandaag meer gehuurd dan tien jaar geleden. De resultaten van de vier bevolkingsonderzoeken tussen 1981 en 2011, die ook cijfers bevatten op arrondissementeel en provinciaal niveau, bevestigen deze trend. Vlaams-Brabant is de provincie met het meeste aantal eigenaars, maar de daling heeft zich ook in heel de provincie ingezet. 11. WINTERS S., CEULEMANS W., HEYLEN K., PANNECOUCKE I., VANDERSTRAETEN L., VAN DEN BROECK K., DE DECKER P., RYCKEWAERT M., VERBEECK G., Wonen in Vlaanderen anno De bevindingen uit het Grote Woononderzoek 2013 gebundeld, Steunpunt Wonen, Leuven,

22 Woningen bewoond door de eigenaar (% van de woningen waarvan bewoningstitel bekend) Bron: Volks- en woningtelling 1981 en 1991, sociaal-economische enquête 2001, Census 2011 (Algemene Directie Statistiek) Woningen bewoond door de eigenaar (2011) Kaart: Steunpunt sociale planning Bron: data Algemene Directie Statistiek, FOD Economie 22

23 De opnieuw stijgende trend neemt niet weg dat de huurmarkt in Vlaanderen klein is in vergelijking met de ons omliggende landen. Tussen de jaren 70 en 2005 nam de private huurmarkt sterk af: van 30,7% huurwoningen in 1976 tot 18,5% in De sociale huurmarkt maakt in Vlaanderen slechts 6% van het aanbod uit. Vanaf 2005 zien we een lichte kentering, maar zeker in Vlaams-Brabant blijft de huurmarkt klein. Bijna de helft van de gemeenten (46%) telt minder dan één huurwoning per tien inwoners. Het gemiddelde verhult een groot verschil tussen het arrondissement Leuven, waar drie op de vier gemeenten een zeer klein huuraanbod heeft en Halle-Vilvoorde, waar de huurmarkt ruimer is en waar slechts één kwart van de gemeenten minder dan 10% huurwoningen heeft. De hoogste percentages eigenaars zijn in onze provincie terug te vinden in landelijk gebied (noorden, Hageland, Pajottenland) en in de residentiële druivenstreek. 12 Uitschieter is de gemeente Glabbeek die het hoogste percentage woningen in België telt die bewoond worden door de eigenaar. Bovendien is de kwaliteit van de woningen op de huurmarkt beduidend slechter: 47% van de huurwoningen kent gebreken, tegenover 33% van de door de eigenaars bewoonde woningen. Bijlage 1 achteraan geeft de verhouding weer tussen het aantal eigenaars en het aantal huurders. 12. Dossier Wonen in Vlaams-Brabant, 2013, Steunpunt sociale planning 23

24 DERDE VRAAG: IS ER VOLDOENDE AANBOD AAN BETAALBARE, SOCIALE WONINGEN? ZEER KLEIN AANBOD AAN SOCIALE WONINGEN Het sociaal huuraanbod in Vlaanderen wordt gevormd door het huurpatrimonium van de Sociale Huisvestingsmaatschappijen en de Sociale Verhuurkantoren. Daarnaast hebben ook de lokale besturen een aantal woningen in bezit die aan de inwoners worden verhuurd. Dat aanbod is echter zeer beperkt: voor de ganse provincie gaat het slechts om een 100-tal woningen in negen gemeenten. Op 1 januari 2016 waren er in onze provincie sociale woningen, beheerd door de Sociale Huisvestingsmaatschappijen, waarvan er effectief werden verhuurd. Dit brengt het aanbod op 3,6 sociale woningen per 100 gezinnen. 13 Voor gans Vlaanderen is er met 5,5 sociale huurwoningen per 100 inwoners heel wat meer aanbod. Hiermee is Vlaams-Brabant de provincie met het laagste aantal sociale huurwoningen. De achterstand is groot t.o.v. Vlaanderen, dat in vergelijking met andere Europese landen slechts een beperkt aanbod kent. Die achterstand wordt niet ingehaald, integendeel, hij wordt steeds groter. De aangroei van het sociaal huurpatrimonium van de Sociale Huisvestingsmaatschappijen in Vlaams-Brabant heeft het voorbije decennium geen gelijke tred gehouden met de aangroei in de rest van Vlaanderen. In de periode tussen 31 december 2007 (nulmeting bindend sociaal objectief) en 31 december 2015 kwamen er netto 728 woongelegenheden bij of een aangroei van 4,7%. De globale toename in Vlaanderen voor dezelfde periode bedraagt 9%, het dubbele van Vlaams-Brabant. 14 Omdat de Vlaams-Brabantse bevolking sterk steeg en het aantal huishoudens tijdens deze periode (+ 6,2%) nog meer, is het aandeel sociale woningen op de bevolking in dezelfde periode gedaald. De aangroei in Vlaams-Brabant wordt hoofdzakelijk gerealiseerd door de bouw van nieuwe appartementen en duplexwoningen. Er kwamen tussen eind 2007 en begin van dit jaar wel wat nieuwe klassieke eengezinswoningen bij, maar omdat er tegelijkertijd meer uit het sociaal huurpatrimonium verdwenen, maken eengezinswoningen vandaag 43,6% van het totale patrimonium uit, terwijl eind 2007 nog 46,2% van het patrimonium uit eengezinswoningen bestond. In absolute cijfers gaat het om 80 gezinswoningen minder. De verschuiving van eengezinswoningen naar appartementen doet zich overigens ook in de andere provincies voor. De verdeling van het sociaal huurpatrimonium ligt naar grootte, gemeten naar het aantal slaapkamers, enigszins in lijn met de Vlaamse cijfers. Voor Vlaams-Brabant zijn dat eind vorig jaar vooral twee- en drieslaapkamerwoningen (respectievelijk 35,6% en 35,2%). Minder dan 7% is voorzien voor grote gezinnen (4 of meer slaapkamers). Appartementen met één slaapkamer en studio s, die vooral bestemd zijn voor alleenstaanden, maken 22,8% van het sociale huurpatrimonium uit. Bijlage 2 geeft een overzicht weer van het aantal sociale huurwoningen per gemeente in de provincie Vlaams-Brabant Vlaamse Maatschappij voor Sociaal Wonen (VMSW) 14. VMSW,

25 Aantal sociale huurwoningen per Sociale Huisvestingsmaatschappij Soc. Huisvestingsmaatschappij 31/12/ /12/ /12/ /12/ /12/2015 Samenw. Mij. voor Goedkope Woningen Providentia Diest-Uitbreiding Gewestelijke Maatschappij voor Volkshuisvesting Woonpunt Zennevallei Volkswoningbouw Sociaal Wonen arro Leuven Dijledal Sociale huisvesting regio Landen cvba-so Elk zijn Huis Gewestelijke Maatschappij voor de Huisvesting Huisvesting Tienen Inter-Vilvoordse Mij. voor Huisvesting Totaal Bron: VMSW Sociale huurwoningen: aantal slaapkamers per woongelegenheid Soc. Huisvestingsmaatschappij Aantal slaapkamers Totaal /12/2015 totaal Vlaams-Brabant aandeel in % 3,5% 19,3% 35,6% 35,2% 4,8% 1,5% 0,1% 100,0% totaal Vlaanderen aandeel in % 1,9% 21,6% 33,8% 35,9% 6,1% 0,7% 0,0% 100,0% Bron: VMSW 25

26 BIEDEN DE SOCIALE VERHUURKANTOREN SOELAAS? Niet enkel de Sociale Huisvestingsmaatschappijen maar ook de Sociale Verhuurkantoren voorzien in een aanbod aan sociale huurwoningen. Sociale verhuurkantoren huren woningen op de private huurmarkt, of soms bij overheden, en verhuren ze - eventueel na renovatie - door aan woningzoekenden met een laag inkomen. Het Sociaal Verhuurkantoor neemt de huurdersverplichtingen over ten aanzien van de eigenaar en ondersteunt ook de huurder in zijn rechten en plichten. Bovendien worden via sociale economieprojecten renovatieploegen ingezet. Een positief verhaal dus, met een jaarlijkse groei, maar het SVK-aanbod blijft een erg bescheiden aanvulling op het sociaal huurbestand. Het aanbod in onze provincie ligt lager dan elders in Vlaanderen. Op 31 december 2015 ging het in Vlaams-Brabant over woningen, voor het Vlaamse Gewest over In verhouding tot het aantal inwoners zijn er minder woningen, slechts 2,2 per gezinnen. Vanaf 2011 is er wel sprake van een versnelde groei en groeide het patrimonium jaarlijks aan met gemiddeld 11,6%. Het aantal verhuurde woningen blijft voor de meeste Vlaams-Brabantse Sociale Verhuurkantoren echter ruim beneden het Vlaamse gemiddelde. Veel heeft te maken met de moeilijk toegankelijke huurmarkt: over de ganse Aantal huurwoningen per Sociaal Verhuurkantoor in Vlaams-Brabant Sociaal verhuurkantoor 2015 SVK SPIT vzw 244 SVK WoonregT vzw 110 SVK Webra vzw 291 SVK De Woonkoepel vzw 101 SVK Hageland vzw 137 SVK Zuidkant vzw 119 SVK OCMW Wemmel 18 SVK OCMW Drogenbos 6 Totaal 1026 Bron: VMSW Aantal woningen Sociale Verhuurkantoren in Vlaams-Brabant ( ) Vlaams-Brabant Aantal woningen Sociale Verhuurkantoren - verhuurd Aantal woningen Sociale Verhuurkantoren - leegstand Aantal woningen Sociale Verhuurkantoren - renovatie Totaal Groeipercentage 4,6% 3,1% 4,8% 9,6% 17,0% 8,9% 11,8% 10,4% Bron: lokale statistieken 26

27 provincie gezien, blijft het aantal te huur aangeboden woningen beperkt en de gemiddelde huurprijs ligt bovendien hoog. In landelijke gebieden worden - in tegenstelling tot de verstedelijkte regio s en steden - weinig woningen te huur aangeboden en de bouwfysische kwaliteit ligt lager. In steden is het aanbod groter, waardoor ook kwaliteitsnormen kunnen gehanteerd worden bij de inhuring, maar het niveau van de huurprijzen blijft voor de Sociale Verhuurkantoren een probleem. STREEFDOELEN VOOR MEER SOCIALE HUURWONINGEN In Vlaams-Brabant moesten er in navolging van het grond- en pandendecreet sociale huurwoningen bijkomen tegen Dat was een uitbreiding met 45% van het bestaande aanbod. Elke gemeente kreeg daarom, op basis van het aantal huishoudens en rekening houdend met het aanwezige sociale huurpatrimonium, een bindend sociaal objectief (BSO) opgelegd. Het bindend sociaal objectief is de rechtsplicht voor de gemeente om de opgelegde doelstellingen inzake bijkomende sociale huurwoningen, sociale koopwoningen en sociale kavels (samen: het sociaal woonaanbod) te realiseren in de periode Het regeerakkoord voorziet in enkele belangrijke bijsturingen: de termijn voor de bijkomende sociale huurwoningen wordt verlengd tot 2025; de gemeentelijke objectieven voor sociale koopwoningen en sociale kavels worden afgeschaft. Het bindend sociaal objectief vertrekt van de toestand op het einde van In negen Vlaams-Brabantse gemeenten was er bij de nulmeting op 31 december 2007 geen enkele sociale huurwoning te vinden. Slechts twee gemeenten in onze provincie (Vilvoorde en Wezembeek-Oppem) werd geen objectief opgelegd omdat ze eind 2007 minstens 9% sociale huurwoningen telden. Het streefdoel voor alle Vlaams-Brabantse gemeenten samen bedraagt bijkomende sociale huurwoningen. Eind 2007 telde Vlaams-Brabant sociale huurwoningen. Samengeteld moet Vlaams-Brabant dus sociale huurwoningen tellen tegen Het gaat om huurwoningen die door een Sociale Huisvestingsmaatschappij, een Sociaal Verhuurkantoor of door een gemeente zelf worden aangeboden. Vanuit de regisseursrol van de gemeenten op het vlak van lokaal woonbeleid, dienen de gemeenten in samenwerking met andere partners (de Sociale Huisvestingsmaatschappijen, Vlabinvest ) concrete initiatieven te nemen om tijdig het streefdoel te behalen. Wonen-Vlaanderen voert tweejaarlijks een voortgangstoets uit, die nagaat of de gemeenten voldoende inspanningen leveren om het bindend sociaal objectief te bereiken. Op basis van de meting vergelijkt Wonen-Vlaanderen de inspanningen van de gemeenten met het groeipad voor sociale huurwoningen. Het groeipad is het ritme van de programmatie van sociale huurwoningen in de periode Vlaams-Brabantse gemeenten volgen op 1 januari 2016 het groeipad; 42 gemeenten in onze provincie halen het groeipad echter niet en dienen in principe een plan op te stellen waarin ze uittekenen 27

28 hoe het objectief sociale huur toch gehaald zal worden. Op 31 december 2015, na zes jaar, telde de provincie in haar geheel sociale huurwoningen meer dan eind 2007, dat is een toename van 16%. Dat betekent ook dat het nog te realiseren huurobjectief tegen 2025, binnen negen jaar, huurwoningen bedraagt. De aangroei van het patrimonium van de Sociale Huisvestingsmaatschappijen in de provincie heeft het voorbije decennium geen gelijke tred gehouden met de aangroei in de rest van Vlaanderen. De Huisvestingsmaatschappijen hebben tussen 2011 en 2015 wel bijna nieuwe huurwoningen gebouwd of gekocht, maar er verdwenen er ook een heel aantal uit het patrimonium. De significante achterstand van sociale huurwoningen in onze provincie groeit dus nog elk jaar. Eind 2010 stonden kandidaat-huurders uit Vlaams-Brabant ingeschreven op een wachtlijst voor een sociale woning; eind 2015 is dit aantal opgelopen tot In 2015 bedroeg de gemiddelde wachttijd op het moment van toewijzing dagen. De wachttijd neemt jaar na jaar toe. In 2007 bedroeg deze nog 803 dagen. 16 Op zes jaar tijd nam de wachttijd dus toe met een jaar. Aan het huidig groeiritme zal het behalen van het bindend sociaal objectief in het merendeel van de gemeenten buitengewoon veel inspanningen vergen, ruim drie keer meer dan in de voorbije periode. Bindend sociaal objectief voor sociale huurwoningen 2025 Vlaams-Brabant totaal deelobjectief huur nulmeting huur aandeel Sociale Huisvestingsmaatschappij huur op 31/12/ aandeel Sociaal Verhuurkantoor huur op 1/11/ aandeel lok. bestuur huur op 31/12/ aandeel VWF huur op 31/12/ totaal bestaand huuraanbod nettotoename sinds nulmeting (verschil tussen totaal bestaand huuraanbod en nulmeting huur) aandeel nettotoename in deelobjectief huur (groeipad = minimaal 42,22%) 16% nog te realiseren huurobjectief totaal gepland aanbod sociale huurwoningen (opgenomen in MJP of reeds in uitvoering) aandeel nettotoename en gepland sociaal huuraanbod in deelobjectief huur (groeipad + 20% = minimaal 50,66%) 38,6% Bron: Wonen Vlaanderen VMSW 16. VMSW, Statistisch bulletin kandidaat-huurders, editie 2013

29 Opgeleverde aangekochte huurwoningen per Sociale Huisvestingsmaatschappij Opgeleverde en aangekochte huurwoningen per Sociale Huisvestingsmaatschappij totaal gem./ jaar Providentia ,2 Diest-Uitbreiding ,2 Gewestelijke Maatschappij voor Volkshuisvesting ,2 Woonpunt Zennevallei ,8 Volkswoningbouw Sociaal Wonen arro Leuven ,2 Dijledal ,4 Sociale huisvesting regio Landen cvba-so Elk zijn Huis Gewestelijke Maatschappij voor de Huisvesting 6 6 1, ,2 Huisvesting Tienen 7 7 1,4 Inter-Vilvoordse Mij. voor Huisvesting Bron: VMSW ,8 Wachtlijsten ( ) Vlaams-Brabant provincie van oorsprong Vlaams-Brabant provincie van voorkeur 2015 Aantal 2014 Aantal kandidaat-huurders 2013 Aantal 2012 Aantal 2011 Aantal 2010 Aantal Bron: VMSW 29

30 SOCIALE KOOPWONINGEN: DE VRAAG IS VEEL GROTER DAN HET AANBOD Ook de productie van sociale koopwoningen in Vlaams-Brabant hinkt achterop met de rest van Vlaanderen. Sinds de nulmeting voor het bepalen van het bindend sociaal objectief op 31 december 2007 werden door de Vlaams-Brabantse Sociale Huisvestingsmaatschappijen 516 koopwoningen opgeleverd en verkocht. Daarnaast werden sinds de nulmeting 24 sociale koopwoningen gerealiseerd door de gemeentebesturen. Samen gaat het om een gemiddelde van 68 koopwoningen per jaar. 453 woningen zouden nog gepland of in uitvoering zijn. Het - inmiddels afgeschafte - deelobjectief koopwoningen (BSO) voor Vlaams-Brabant bedroeg sociale koopwoningen. Ter vergelijking: eind 2009 stonden unieke kandidaat-kopers opgeschreven bij de Vlaams-Brabantse Sociale Huisvestingsmaatschappijen. Dat aantal is eind 2014 opgelopen tot kandidaat-kopers. 17 Onderstaande cijfers over het aantal gerealiseerde sociale huur- en koopwoningen sinds begin 2008, omvatten ook alle Vlabinvest-woongelegenheden die in samenwerking met een Sociale Huisvestingsmaatschappij werden gerealiseerd. Strikt genomen zijn woningen die aan Vlabinvest-voorwaarden worden aangeboden, geen sociale woningen maar betaalbare woningen. Ze zijn bedoeld voor een publiek met een klein tot middelgroot inkomen in de Vlaamse rand, dat toch te veel verdient om in aanmerking te komen voor een sociale huurwoning. Toch worden deze te huur of te koop aangeboden betaalbare woningen mee opgenomen in de vooruitgangstoets. Sinds de start van Vlabinvest zijn in totaal 856 woongelegenheden, 1 commerciële ruimte en 14 kavels gerealiseerd. Een kwart van de woningen zijn eengezinswoningen. Van de woningen werd 35% verkocht en 65% verhuurd, bij de appartementen 8% verkocht en 92% verhuurd. Opgeleverde en aangekochte koopwoningen Sociale Huisvestingsmaatschappijen Vlaams-Brabant Eindtotaal Bron: VMSW

31 VIERDE VRAAG: ZIJN ER NOG VOLDOENDE GESCHIKTE WOONGEBIEDEN OM TE ONTWIKKELEN? DE BESCHIKBARE BOUWGRONDEN ZIJN NOG RUIM VOORRADIG, MAAR DUUR EN VAAK NIET GOED GELEGEN Het aantal verkochte bouwgronden in Vlaams-Brabant is laag in vergelijking met het aantal verkochte woningen. 25 jaar geleden ging het in bijna de helft van de vastgoedtransacties nog om een bouwgrond, momenteel nog om één op acht. In theorie is bouwgrond nog ruimschoots voorradig: in Vlaams-Brabant gaat het om ha. Volgens deskundigen is dat goed voor bouwmogelijkheden. Er is dus niet zozeer sprake van schaarste, toch niet als we kijken naar wat vandaag op bestemmingsplannen bestemd is voor wonen. Er is echter wel een verschil tussen de juridische of theoretische voorraad en de feitelijke voorraad: wat op plan is ingekleurd, is daarom niet noodzakelijk op de markt. Uit studie en inventarisatie blijkt dat de overgrote meerderheid in handen is én blijft van particulieren. 18 Deze bouwgronden komen druppelsgewijs en in zeer beperkte mate op de markt. De prijs van een bouwgrond is enorm sterk gestegen, vertienvoudigd ten opzichte van 1985 en meer dan verdubbeld ten opzichte van Bouwgrond is tegen die prijzen voor veel mensen moeilijk of niet betaalbaar. Dat zal niet vreemd zijn aan het beperkt aantal transacties. Maar ook de evolutie naar meer renovatie en vernieuwbouw en naar het bouwen van meer appartementen dan eengezinswoningen maakt dat er minder bouwgrond wordt gekocht. Er rijzen hoe dan ook vragen over de ligging van de nog beschikbare gronden en woongebieden. Vlaanderen heeft binnen Europa het hoogste percentage bebouwde oppervlakte. In Vlaams-Brabant ligt de bebouwingsgraad dan nog eens hoger dan in de andere Vlaamse provincies. De bebouwde oppervlakte blijft toenemen, de voorbije jaren weliswaar in een trager tempo dan voor 2000, maar toch verdwijnt er in het Vlaamse Gewest elke dag nog 5 à 6 ha open ruimte voor nieuwe bebouwing. In mijn toespraak van vorig jaar 19 heb ik beschreven dat we een lange geschiedenis van uitwaaierende bebouwing en versnippering van ruimte hebben gekend, met een grote suburbanisatie, met een ruimteverslindende ontwikkeling en met een weinig efficiënte en kostelijke inplanting van een groot deel van de woningen. De nieuwe ruimtelijke strategie waar ik in 2015 voor heb gepleit, is van groot belang voor het woonbeleid, voor de vraag waar en hoe we nieuwe woningen voorzien. 18. MEEUS B., DE DECKER P., De geest van suburbia, Vlaams-Brabant verjaart: dromen en doen, 20 oktober 2015, p. 11 e.v. 31

32 Bebouwde oppervlakte in % toename Vlaams Gewest 14,96 16,39 17,28 18,21 18,95 +3,99 prov. Vlaams-Brabant 15,53 16,98 18,08 19,16 19,90 +4,37 arr. Halle-Vilvoorde 17,76 19,28 20,64 21,87 22,68 +4,92 arr. Leuven 13,73 15,11 16,01 16,95 17,65 +3,92 Bron: Algemene Directie Statistiek, kadaster - verwerking Studiedienst Vlaamse regering-dwh, Lokale statistieken Relatieve emissies per sector in de CO 2 -nulmeting van de provincie Vlaams-Brabant Bron: Klimaatstudie provincie Vlaams-Brabant: nulmeting Versnippering van de open ruimte door bebouwing, verharding en verkeersinfrastructuur Bron: Ruimtemonitor (gegevens 02/2014), bewerking: cel projecten en ontwikkelingen, provincie Vlaams-Brabant 32

33 We moeten voor ogen houden dat van de beschikbare gronden 31% ruimtelijk verspreid of in linten ligt; dat ha bouwgrond of ongeveer 25% in overstromingsgevoelig gebied ligt. We moeten ons er goed van bewust zijn dat de verspreide bebouwing grote kosten meebrengt, voor de particuliere bewoner en maatschappelijk. Vlaanderen verbruikt, in verhouding tot het Bruto Nationaal Product, 20 tot 30% meer energie dan het Europese gemiddelde. Dat is te wijten aan de verwarming van vrijstaande gebouwen en aan het groot aantal verplaatsingen met de auto. Vlaanderen heeft de duurste aansluitingskostprijs per wooneenheid voor het geheel van de nutsvoorzieningen (water, gas, elektriciteit, kabel, telefoon, riolering). Verspreide individuele bouwgronden zorgen voor rendementsverlies in de bouw- en vastgoedsector. Grotere projecten, die bij ons minder voorkomen, hebben een groter vastgoedrendement. Ze maken later ook efficiëntere gezamenlijke renovatie mogelijk, denk bv. aan betere dakisolatie, of aan geluidsisolatie of aan inbraakbeveiliging. De vele woonlinten en kleine woonfragmenten in het buitengebied leiden tot veel individuele verplaatsingen en tot het hoog aandeel van de auto in die verplaatsingen, wat weegt op het gezinsbudget en op de CO 2 -uitstoot. De grote bebouwingsgraad verkleint de infiltratiecapaciteit van het regenwater en bemoeilijkt het voorkomen van wateroverlast. Versnipperde open ruimte verkleint de veerkracht om met wateroverlast en ook met droogte en hitte om te gaan. De aantasting van de open ruimte vernietigt ecosystemen en leidt tot fragmentatie van leefgebieden voor plant en dier. De versnippering maakt de migratie voor dieren moeilijk en op sommige plaatsen zo goed als onmogelijk. Jaarlijks worden in België naar schatting zo n 8 miljoen dieren doodgereden. Om al deze redenen moeten we goed nadenken welke locaties geschikt zijn voor woonontwikkelingen, welke van de in de gewestplannen voor bewoning bestemde grond en gebieden het best niet worden aangesneden of integendeel het best worden verdicht. 33

34 VIJFDE VRAAG: HOE IS HET GESTELD MET HET COMFORT VAN HET WONINGBESTAND IN VLAAMS-BRABANT? Wanneer ik het hier heb over het comfort van het woningbestand, bedoel ik dat niet louter in de traditionele, beperkte zin. Ik wil niet enkel kijken naar de gezondheid en bouwfysische kwaliteit van de woning, maar ook in welke mate ze geïsoleerd is, energiezuinig is, beveiligd is tegen brand of inbraak. In 2009 legde de Vlaamse overheid in haar strategisch plan Vlaanderen in Actie en in het Pact 2020, twee doelstellingen vast voor de kwaliteit en energiezuinigheid van het woningbestand: een substantiële verhoging van de woonkwaliteit door een halvering t.o.v van het aandeel van de bevolking dat een woning betrekt met twee of meer structurele gebreken of met een gebrek aan basiscomfort; een aanzienlijke daling van het energieverbruik door de plaatsing van isolatie, door de vervanging van enkel glas en inefficiënte verwarmingsinstallaties en door andere innovaties. Ook het Energierenovatieprogramma (ERP) 2020, een urgentieprogramma dat door de Vlaamse overheid in 2006 werd gestart, heeft als doelstelling dat elke Vlaming in 2020 in een energiezuinige woning woont. Bovendien moet elke nieuwbouwwoning in Vlaanderen - net als in de rest van de Europese Unie - vanaf 2021 verplicht bijna-energieneutraal (BEN) zijn. COMFORT EN KWALITEIT GAAN IN STIJGENDE LIJN Het grote Woononderzoek van 2013 is het meest recente onderzoek dat de woningkwaliteit in kaart poogt te brengen. Het grote Woononderzoek van 2013 toont aan dat het comfort van de Vlaamse woningen de afgelopen decennia stelselmatig verbeterd is. 20 Dat hoeft niet te verbazen: er vond immers een grote verschuiving plaats van nieuwbouw naar koop met private of sociale renovatie. Woningen waar zelfs geen klein comfort is, komen in 2013 nog nauwelijks voor: het gaat om 2%. Onder woningen met klein comfort verstaat men die waar de elementaire sanitaire voorzieningen aanwezig zijn, maar die niet over centrale verwarming beschikken. Deze groep bevat in 2013 nog 17% woningen, komende van 22% in Middelmatig comfort (elementaire sanitaire voorzieningen en centrale verwarming) is in 2013 aanwezig in 81% van de woningen, in 1981 was dat nog maar in 49% van de woningen het geval Gegevens werden verzameld door enquêteurs die een systematische screening van woningen uitvoerden. Deze cijfers werden geëxtrapoleerd naar alle woningen in Vlaanderen met een domicilie en om evoluties in kaart te brengen, vergeleken met de comfortkenmerken die geregistreerd werden in het kader van de sociaal-economische enquête van 2001 en de woonsurvey van 2005.

35 Deze opvallende stijging van het comfort voor het Vlaamse Gewest belet niet dat 37% van de woningen de beoordeling ontoereikende kwaliteit meekrijgen. Dat klinkt misschien strenger dan het is. Die beoordeling betekent geenszins dat die woningen ongezond zijn of een algemeen gebrekkig comfort kennen, wel dat ze specifieke gebreken hebben. 65% van de woningen van ontoereikende kwaliteit kunnen met beperkte ingrepen of herstellingen in orde worden gebracht: het kan bv. gaan over het herstellen van loszittende stopcontacten, over het vervangen van de zekeringskast of over het plaatsen van de verluchtingsrooster in een vochtige ruimte. De overige 35% van de woningen van ontoereikende woningen hebben wel een meer grondige renovatie nodig. Problemen aan deze woningen zijn bouwtechnische gebreken als stabiliteitsproblemen, gebreken aan ramen en deuren of ernstige vochtproblemen. Deze vragen grotere herstellingen, gaande van bijvoorbeeld de vervanging van buitenschrijnwerk of dakafwerking, tot meer ingrijpende renovaties om stabiliteitsproblemen te verhelpen. Andere gebreken in deze categorie van woningen hebben te maken met de structuur, indeling en uitrusting van de woning, zoals een te steile trap, het ontbreken van sanitaire voorzieningen, een gebrekkige lichtinval of het niet voldoen aan de minimale woonoppervlakte (18 m²). Deze problemen vergen ingrijpende werken aan de structuur en indeling van de woning. De hier vermelde percentages slaan op het woonbestand in heel Vlaanderen, per provincie zijn deze gegevens niet beschikbaar. 37% betekent dat er in heel Vlaanderen zo n miljoen woningen van ontoereikende kwaliteit zijn. Als 35% daarvan een grondigere renovatie nodig hebben, dan spreken we over woningen voor heel Vlaanderen. Voor een extrapolatie naar Vlaams-Brabant moeten we voorzichtig zijn. Uit de sociaal-economische enquête van 1991 en 2001 blijkt dat Vlaams-Brabant beter scoort inzake comfort en technische kwaliteit dan het Vlaamse Gewest in zijn geheel. Als we toch dezelfde percentages toepassen, zou Vlaams-Brabant woningen van ontoereikende kwaliteit kennen daarvan zouden aan een grondigere renovatie toe zijn. Maar wellicht liggen de reële aantallen dus lager. Onderzoek naar de relatie tussen woningkwaliteit en sociaal-economische en andere kenmerken levert weinig verrassingen op: er blijken meer problemen te zijn naarmate de woning verder in het verleden gebouwd is; bij eigenaars bedraagt het aandeel woningen van ontoereikende kwaliteit 33%, terwijl dit 47% is voor de private huur en 44% voor de sociale huur; de woningkwaliteit is eerder problematisch in de onderste segmenten van de huurmarkt; kwaliteitsproblemen stellen zich ook vaker bij woningen die reeds decennialang door dezelfde eigenaar bewoond worden; bij alleenstaanden (47%) en eenoudergezinnen (41%) zijn de percentages hoger dan voor de koppels (32%); naarmate het inkomen stijgt, daalt het aandeel woningen van ontoereikende kwaliteit. 35